NORMA PRAWNA – to wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana 

przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. 
 

Wyróżnia się dwie podstawowe koncepcje budowy normy prawnej: 

-  koncepcja trójelementowa lub trójczłonowa (hipoteza, dyspozycja i sankcja H-D-S), 
-  koncepcja dwuczłonowa (H-D prawo cywilne; H-S prawo karne), 

dodatkowo -koncepcja norm sprzężonych lub dwuczłonowa norm sprzężonych (norma sankcjonowana i 

norma sankcjonująca) 

H1-D ... H2-S czyli np. Nie zabijaj człowieka (norma sankcjonowana) ... bo sąd wymierzy Ci karę 

(norma sankcjonująca). 
 

Według koncepcji trójelementowej normę prawną dzielimy na: 
HIPOTEZA -zawiera albo opis sytuacji w przypadku której zaistnienia norma znajdzie zastosowanie, albo 

opis cech, które posiada adresat normy prawnej, (np. Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny 
sztywnej...). 
DYSPOZYCJA -określa obowiązek lub uprawnienia adresata normy prawnej; zawiera opis pożądanego 

zachowania się adresata normy prawnej, np. ... obowiązany jest zwrócić kupującemu pobraną różnicę 
SANKCJA - (informuje o skutkach niezastosowania się do dyspozycji normy prawnej, np. ... podlega karze 

pozbawienia wolności do lat trzech)  
 
Normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym są najczęściej spotykane w aktach prawa 

powszechnie obowiązującego (np. kodeks cywilny), zaś normy o charakterze konkretnym i indywidualnym w 
aktach administracyjnych (np. pozwolenia budowlane). 
 

Ze względu na zakres swobody pozostawiony adresatowi normy prawnej, wyróżnia się: 

-  normy bezwzględnie obowiązujące lub imperatywne (adresat powinien zachować się dokładnie tak, 

jak określono w normie. Nie ma pozostawionej swobody w wyborze postępowania, np. prawo karne) 

-  normy względnie obowiązujące lub dyspozytywne (adresat może nie dokonać wyboru innego 

zachowania niż określone w normie prawnej, np. prawo cywilne) 

-  normy semiimperatywne (wyznaczają pewne ramy postępowania, dając swobodę stronom stosunku 

prawnego, ale w pewnych tylko granicach, np. prawo pracy). 

 

Innym kryterium podziału norm prawnych jest sposób określenia zachowań ludzkich. Na podstawie tego 

kryterium wyróżnia się: 
- normy nakazujące (określają co ich adresat powinien uczynić, aby postępować zgodnie z treści  normy 
prawnej), 
-normy zakazujące (określają od jakich działań adresat normy prawnej powinien się powstrzymywać), 
-normy obowiązujące lub zezwalające (uprawniają do określonego zachowania się adresata normy 
prawnej). 
 

Nauki o prawie można ująć w sposób pragmatyczny i apragmatyczny: 
- pragmatyczny- pewien zespół czynności badawczych, zmierzający do sformułowania twierdzeń o prawie. 
- apragmatyczny- rezultat czynności badawczych, zespół twierdzeń o prawie. 
 

Słowna postać normy postępowania: 
 

Forma/Postać rozkaźnikowa – rozkaz 

Forma/Postać hipotetyczna – Jeżeli X jest A i zajdą okoliczności B, to A powinien zachować się C 

Forma/Postać kategoryczna – każdy A w okolicznościach B powinien czynić C 

Jeżeli norma postępowania nie wskazuje adresata, to zakłada się, że adresatem są wszystkie podmioty. 
Jeżeli norma nie określa okoliczności, to zakłada się, ze dotyczy ona każdej okoliczności. 
 

Budowa normy postępowania: 

-  wskazanie adresta 

-  wskazanie okoliczności 

-  wskazanie nakazanego/zakazanego zachowania 

(1.  hipoteza, 2.dyspozycja, 3.sankcja) 
normy postępowania 

Hipoteza- adresat i okoliczności 
Dyspozycje- nakaz/ zakaz zachowania 
Sankcja 

„Każdy a w okolicznościach b powinien czynić c pod sankcją s” 

                       hipoteza                   dyspozycja                sankcja 

 
Podstawowe rodzaje norm postępowania (kryteria): 

-sposób wskazania adresata 



 

indywidualne- wskazanie indywidualnych cech adresata (imię i nazwisko) 



 

generalne- adresat wskazywany jest poprzez podanie jego cech generalnych (np. student, lekarz) 

           Prawo ma cechę generalności!!!- posiada normy generalne 

-ze względu na sposób okreslenia nakazanego lub zakazanego postępowania: 



 

konkretne- określa jednorazowe, jednokrotne, niepowtarzalne zachowanie się  



 

abstrakcyjne- wyznacza nakaz/zakaz wielokrotnego zachowania się 

-ze względu na liczbę adresatów 



 

norma jednostkowa- tylko 1 osoba 



 

norma ogólna- dotyczy n/z więcej niż 1 osobie 



 

norma pusta- nie zawiera adresatów (studenci, którzy mierzą 3 m mają się udać do rektora) 

Normy mogą być jednocześnie generalne, jednostkowe i abstrakcyjne. 
Norma prawna- musi mieć cechę generalności i abstrakcyjności, aby była skuteczna 

 
Normy: 



 

heteronomiczne: adresat i twórca normy to dwa różne podmioty (Powinieneś uczyć się języka 

francuskiego) większość norm prawnych to normy heteronomiczne 



 

autonomiczne: adresat i twórca normy to ten sam podmiot (Powinno się uczyć języka 

francuskiego) 

 
Język prawny- wyrażenia, wypowiedzi tekstów prawnych, akty normatywne 
Język prawniczy- ktoś wypowiada coś i wypowiedziach tekstów prawnych, o artykułach,       ustawach 

 
Podstawy obowiązywania normy postępowania: 
- występuje, bo jest efektywna 
- można znalezc dla niej odpowiednie uzasadnienie 
- aksjologia (system wartosci) 
- uzasadnienie tetyczne (podmiot ustanawiajacy ma moc) 
 
 

Rodzaje norm prawnych:  

Normy sankcjonujące – określonym podmiotom (zazwyczaj sąd) nakazuje wymierzyć określoną sankcję w 

sytuacji nieprzestrzegania sprzężonej z nią normy sankcjonowanej. 
 
Normy sankcjonowane – określonym podmiotom w określonych okolicznościach zakazuje/nakazuje 

określone postępowanie, a za ich nieprzestrzeganie grozi określona sankcja. 

Język prawa; 

Wypowiedzi opisowe (twierdzenia) – są to takie wypowiedzi, które opisują rzeczywistość (wypowiedzi 
dyskryptywne). Mogą one przyjąć 2 wartości – prawdziwą i fałszywą. Wypowiedź opisowa jest prawdziwa 

kiedy opisuje rzeczywistość taką, jaka ona jest, a fałszywa kiedy opisuje rzeczywistość taką, jaka ona nie jest. 

Wypowiedzi, które są fałszywe lub prawdziwe, ze względu na ich opis rzeczywistości, są syntetyczne.Ze 

względu na sens znaczenia wyrażeń użytych w danej wypowiedzi, wyróżnia się zdania analityczne (zdania, 

których prawdziwość wyznaczona jest sensem/znaczeniem wyrażeń zawartych w tym zdaniu) i 
kontradyktoryczne (wewnętrznie sprzeczne; zdania, których fałszywość wyznaczona jest sensem/znaczeniem 

wyrażeń zawartych w tym zdaniu). 

Wypowiedzi oceniające (oceny) – to wypowiedź, która wyraża aprobatę bądź dezaprobatę określonego stanu 
rzeczy, zachowania, zdarzenia, etc. „Źle zrobiłeś, że nie uczysz się języka hiszpańskiego”. Wypowiedzi 

oceniające nie są przedmiotem zainteresowania prawoznawstwa. Wypowiedzi oceniające mogą być różnego 
rodzaju – oceny moralne, użytkowość. 

Wypowiedzi pytające (pytania) – to wypowiedź, które zawierają pytania (zaczynają się od partykuły 
pytajnej). Nie są one przedmiotem zainteresowania prawoznawstwa, bo prawo nie zawiera pytań. 
Wypowiedzi dyrektywalne (dyrektywy) – to wypowiedzi, które skłaniają do podjęcia/ niepodjęcia 

określonego zachowania/postępowania. 

Każdy tekst prawny zawiera jedynie wypowiedzi dyrektywalne, 

żadne inne!!! 

- dyrektywy celowościowe- wskazują co należy uczynić aby osiągnąć określony cel 
- wypowiedzi optatywne (życzeniowe)- wyrażają życzenie 
- reguły sensu- reguły, które prostym czynnościom psychofizycznym przypisują odpowiednie znacznie. 
- normy postępowania- to wypowiedź (pisemna, bądź nie), która składa się z 3 elementów – adresata normy 

postępowania – okoliczności nakazanego/zakazanego postępowania – nakaz/zakaz podjęcia określonego 

postępowania. 
 
Funkcje wypowiedzi:  
Funkcja opisowa – wypowiedzi pełnią funkcję opisową gdy opisują rzeczywistość. 
Funkcja ekspresywna – wypowiedzi pełnią funkcję ekspresywną gdy wyrażają emocje. 
Funkcja sugestywna – wypowiedzi pełnią funkcję sugestywną gdy skłaniają kogoś do podjęcia/niepodjęcia 

określonego zachowania. 
Funkcja performatywna – wypowiedzi pełnią funkcję performatywną gdy poprzez jej wypowiedzenie 

działamy (Obiecuję. Nadaję Ci imię.) 
 

Najistotniejsze dla prawa są wypowiedzi dyrektywalne sugestywne (aby, cos przedsięwziąć musisz mieć coś, 

sugerują jakieś zachowania) i performatywne, zawierające reguły i umowy. 

- dyrektywy celowościowe- wskazują co należy uczynić aby osiągnąć określony cel 
- wypowiedzi optatywne (życzeniowe)- wyrażają życzenie 
- reguły sensu- reguły, które prostym czynnościom psychofizycznym przypisują odpowiednie znacznie. 
- normy postępowania- to wypowiedź (pisemna, bądź nie), która składa się z 3 elementów – adresata 

normy postępowania – okoliczności nakazanego/zakazanego postępowania – nakaz/zakaz podjęcia 

określonego postępowania. 
 
Przepis prawa – zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący sposób postępowania; wyodrębniony formalnie 

w tekście prawnym jako jednostka redakcyjna w postaci, np. artykułu, paragrafu czy ustępu. 
 

Rodzaje przepisów: 

-  ogólne (określają podmiotowy i przedmiotowy zakres stosunków społecznych, regulowanych danym 

aktem prawodawczym; objaśniają podstawowe użyte w akcie nazwy a często też ustalają ogólne 
zasady jego stosowania), 

-  szczegółowe (normy określające zachowanie podmiotów, które one dotyczą), 
-  przejściowe (ich celem jest pełniejsze umiejscowienie danego przepisu w całokształcie innych 

przepisów, czy też w świetle innych norm postępowania), 

-  dostosowujące (określają jak organy stosujące prawo powinny realizować nowy akt prawodawczy do 

konkretnych regulowanych nim sytuacji), 

-  końcowe (są to w szczególności przepisy derogacyjne, uchylające poprzednie całe akty prawodawcze, 

bądź niektóre ich przepisy) 

 
Przepisy prawa: 

-  materialne (określają jak powinniśmy się zachować), 
-  formalne = procesowe (np. aby rozpatrzyć sprawę w sądzie trzeba złożyć wniosek), 
-  kompetencyjne i ustrojowe (zakres kompetencji, np. sądu – co robi i czym się zajmuje) 

 
 
Przepisy blankietowe – „ustawy takie i takie zostaną przedstawione w rozporządzeniu ministra” (odsyłanie 

do normy, która ma być wydana). 

Przepisy odsyłające – odsyłanie do czegoś innego, do innego przepisu. 

Odsyłania wewnątrzsystemowe – odesłanie do innego rozdziału. 

Odsyłania pozasystemowe – odsyłanie do wartości życiowej (współżycie społeczne); do czegoś innego niż 
system prawny. 
 

- charakterystyka językowa tekstu aktu normatywnego; 

Rodzaje przepisów prawnych: 

-nakazujące (jest zobowiązany, powinien, należy, 3os.l.poj,) 

-zakazujące (nie wolno, podlega karze, zakazuje się) 

-dozwalające (wolno, może, jest uprawniony) 

 
upoważniające- to takie, które przekazują kompetencje do wykonania czynności konwencjonalnej 
przepisy blankietowe- wskazują, określają w jaki sposób muszą lub mogą być regulowane dane sprawy w 

przyszłości 

 
Przepisy dyspozytywne- ius dispositivum, względnie wiążące, strony mają swobodę regulowania 

konsekwencji prawnych zgodnie ze swoim interesem 
Przepisy imperatywne- ius cogens, bezwzględnie wiążące, w żadnym wypadku strony nie mogą zmieniać 

swoją wolą zastosowania tych przepisów 
Przepisy semiimperatywne- ius semidispositivum, zadaniem ich jest wyznaczenie minimalnego zakresu 

ochrony interesu jednego ze stron 

 
Przepisy odsyłające- odsyła regulację do innych przepisów lub ustaw 

-wewnątrzsystemowo  

-pozasystemowo- odsyłają do systemu ocen lub innego systemu normatywnego niż prawny (klauzula 

generalna)- upoważnia taki przepis 

 

- rodzaje przepisów prawnych. 

Pojęcie i cechy języka aktów prawnych 
Tekst prawny- jest tekstem artykułowanym, którym wyrażone są akty normatywne, zawiera dyrektywy 
3 podstawowe cechy tekstu prawnego: 

-precyzyjność 

-komunikatywność 

-zwięzłość 
Środki, za pomocą których otrzymujemy: 

-precyzyjność: 



 

definicje legalne (ustawowe)- zawarte na początku tekstu prawnego, mają charakter definicji 

równościowej i klasycznej. Mogą być formułowane w 3 formach: 

-semantyczna (Wyrażenie „pełna zdolność do czynności prawnych” oznacza osobę, która ukończyła 

18 rok życia) 

 

-słownikowa (Wyrażenie „pełna zdolność do czynności prawnych” ma takie samo znaczenie co 

wyrażenie „osoba, która ukończyła 18 rok życia” 

-przedmiotowa (Pełną zdolność do czynności prawnej ma osoba, która ukończyła 18 rok życia)  

- komunikatywność (zwięzłość) 



 

odesłania do przepisów prawnych tego samego lub innych aktów normatywnych (odsyłające) 



 

odesłania pozasystemowe 



 

spójniki 

 
Tworzenie prawa 

Podjęcie decyzji o przygotowaniu projektu ustawy poprzedza się: 

-  wyznaczeniem i opisaniem stanu stosunków społecznych w dziedzinie wymagającej interwencji 

organów władzy publicznej oraz wskazaniem pożądanych kierunków ich zmiany, 

-  ustaleniem potencjalnych, prawnych i innych niż prawne środków oddziaływania umożliwiających 

osiągnięcie zamierzonych celów, 

-  określeniem przewidywanych skutków społecznych, gospodarczych, organizacyjnych, prawnych i 

finansowych każdego z rozważanych rozwiązań, 

-  zasięgnięciem opinii podmiotów zainteresowanych rozstrzygnięciem sprawy, 
-  dokonaniem wyboru sposobu interwencji organów władzy publicznej 

 

W przypadku podjęcia decyzji o przygotowaniu projektu ustawy, należy: 

-  zapoznać się z dotychczasowym stanem prawnym, w tym z obowiązującymi ustawami, umowami 

międzynarodowymi, którymi RP jest związana, 

-  ustalić skutki dotychczasowych uregulowań prawnych obowiązujących w danej dziedzinie, 
-  określić cele, jakie zamierza się osiągnąć przez wydanie nowej ustawy, 
-  ustalić alternatywne rozwiązania prawne, które mogą skutecznie służyć osiągnięciu założonych celów, 
-  sformułować prognozy podstawowych i ubocznych skutków rozważanych alternatywnych rozwiązań 

prawnych, w tym ich wpływ na system prawa, 

-  określić skutki finansowe poszczególnych alternatywnych rozwiązań prawnych oraz ustalić źródła ich 

pokrycia, 

-  dokonać wyboru optymalnego w danych warunkach rozwiązania prawnego 
-   

Proces tworzenia prawa: 

  Zamysł unormowania- proces naturalny (pomysł, zamysł nowej ustawy) 

  Przygotowanie i uzgodnienie projektu ustawy- pomysł, który narodził się w głowach zostaje spisany 

(w formie aktu normatywnego) 

  Wystąpienie z inicjatywą prawodawczą (ustawodawczą)- projekt ustawy wnosi się do „laski” 

marszałkowskiej 

  Prace nad projektem- jeśli projekt jest formalnie dobrze przygotowany zostaje przekazany do procesu 

„3 czytań 

  Ustanowienie norm- głosowanie nad aktem 

  Ogłoszenie ustawy/ aktu normatywnego- podpisanego przez prezydenta 

 
 

Dyrektywy wykładni językowej (zasada techniki prawodawczej): 

§ 7. Zdania w ustawie redaguje się zgodnie z powszechnie przyjętymi regułami składni języka polskiego, 

unikając zdań wielokrotnie złożonych. 

§ 8. 1. W ustawie należy posługiwać się poprawnymi wyrażeniami językowymi (określeniami) w ich 
podstawowym i powszechnie przyjętym znaczeniu.  
W ustawie należy unikać: określeniami specjalistycznymi (profesjonalizmami), jeżeli mają odpowiedniki w 

języku powszechnym;  określeniami lub zapożyczeniami obcojęzycznymi, chyba że nie mają dokładnego 

odpowiednika w języku polskim;nowo tworzonymi pojęciami lub strukturami językowymi (neologizmami), 

chyba że w dotychczasowym słownictwie polskim brak jest odpowiedniego określenia. 
 
Racjonalny prawodawca (co trzeba zrobić aby napisać prawo, które jest potrzebne): 

-  poznać stan rzeczy, które chcemy regulować, 
-  ustalenie możliwych środków (prawne i pozaprawne), 
-  zasięgnięcie opinii podmiotów zainteresowanych, 
-  wybór najodpowiedniejszego rozwiązania 

 

Przy tworzeniu prawa występują normy abstrakcyjne i ogólne (podstawa wydania decyzji w sprawie i wyroku 

– norma indywidualna i konkretna). 
 
Formy tworzenia prawa: stanowienie prawa (sensu stricto i w drodze umowy), poprzez praktykę (w drodze 
zwyczaju i precedens). 
 

Poszczególne elementy ustawy zamieszcza się w następującej kolejności: 

-  tytuł, 
-  przepisy merytoryczne ogólne i szczegółowe, 
-  przepisy zmieniające, 
-  przepisy przejściowe i dostosowujące, 
-  przepisy uchylające, przepisy o wejściu w życie ustawy oraz mocy wygasającej obowiązującej ustawy 

(przepisy końcowe) 

 

Rozdział – podstawowa jednostka grupująca artykuły. Kilka rozdziałów to działy (Dział XVI), kilka działów 

grupujemy w tytuł. Rozdziały są od początku ustawy, nie od początku działu. 

Fakty prawotwórcze- rodzaje: 



 

stanowienie (współstanowienie) - czynność konwencjonalna określonych podmiotów, które żądają by 

stanowione przez nich normy były realizowane ( np. głosowanie, podpis) 



 

umowa (zawarcie umowy) - jest źródłem prawa wtedy, gdy jej efektem jest ustanowienie norm 

generalnych lub abstrakcyjnych (umowy międzynarodowe- między państwami, między państwami i 

organizacjami międzynarodowymi, układy zbiorowe pracy- między państwem, pracodawcami i 

pracobiorcami) 



 

uznanie norm zwyczajowych - zwyczaj- nawyk określonego postępowania, kształtowanie się normy 

zwyczajowej- nakazanie postępowania zgodnego z określonym zwyczajem, uznanie norm 

zwyczajowych- uznanie przez państwo normy zwyczajowej jako obowiązującej powszechnie (są na 

tyle istotne, ważne dla państwa) 



 

precedens prawotwórczy - taka decyzja podejmowana przez organy stosujące prawo (zwykle sąd), 

które powołuje (rozstrzygając określony spór prawny) nową podstawę prawną nazwana podstawą 

rozstrzygnięcia (ratio decidendi). Jest ona normą generalną i abstrakcyjną 



 

opinia doktryny prawniczej - opinio iuris, nie jest w Polsce źródłem prawa. Pełni funkcję pomocniczą, 

wspomagającą 

 
Rezultaty faktów prawotwórczych: 



 

akty normatywne (konstytucje, ustawy) 



 

umowa 



 

akt normatywny zawierający umowę zwyczajową 



 

decyzja prawotwórcza 

 
Instytucje biorące udział w tworzeniu prawa 

  inicjujące prace prawodawcze 

  redagujące projekt 

  analizujące i kontrolujące projekt ustawy 

  uchwalające normy prawne (parlament) 

  ogłaszające i podpisujące ustanowienie norm 

 

Zmiana (nowelizacja)- polega na dodaniu do zbioru nowych norm lub wyeliminowaniu norm z systemu 

poprzez zastąpienie norm o określonej treści normie prawnej o innej treści lub brzmieniu 
Derogacja- uchylenie norm, upoważnienie do uchylenia normy lub zmiany jest tylko ten podmiot, który go 

ustanowił 
Desuetudo- utrata mocy obowiązującej normy, wtedy gdy: 



 

norma traci swą skuteczność, efektywność, nie jest realizowana 



 

wytwarza się powszechne przekonanie, że nie jest powszechnie obowiązująca 

Desuetudo nie jest podstawą do tego, że norma przestaje obowiązywać.(zestarzenie się, zapomnienie norm) 
Inne sposoby wyeliminowania norm z systemu praw: 

 

Normy ustanowione są na określony czas (budżet) 

 

Stwierdzenie przez kompetentny organ jej niezgodności z normą hierarchicznie 

wyższą 

 

Wtedy  kiedy traci podstawę prawną 

 

AKTY NORMATYWNE 

Akt normatywny- zbiór przepisów prawnych, odpowiednio uporządkowanych, wydany przez upoważniony 

organ (np. Sejm) wyrażający normy w zasadzie generalne i abstrakcyjne, opatrzone nazwą np. konstytucja, 

ustawa o...  

Budowa aktu normatywnego 

-tytuł (oznaczenie rodzaju, data, ogólne określenie przedmiotu regulacji) 

-przepisy merytoryczne 

-przepisy o przejściu w życie 
Jeżeli akt normatywny reguluje sprawy uprzednio przez prawo regulowane musi zawierać przepisy końcowe, 

dostosowujące lub uchylające. Ustawy zawierają przepisy nowelizujące 
Przepisy końcowe: 

-uchylające 

-o wejściu w życie - wskazanie upływu czasu 14 dni; wskazanie kalendarzowe ( z dniem...) 

-przepis o utracie mocy obowiązującej 

 
vacatio legis- od chwili ogłoszenia do wejścia w życie aktu normatywnego (zwykle 14 dni lub dłużej) 
definicje ustawowe (legalne)- przepisy, które określają jak należy rozumieć dane pojęcie 

 

Rodzaje aktów normatywnych: 
1. Konstytucja 
2. Ustawa 
3. Akty z mocą ustawy 
4. Akty o charakterze wykonawczym 

 
Konstytucja charakteryzuje się następującymi cechami: 

a)  ma najwyższą moc prawną- jest nadrzędna w systemie prawa, nie ma innej normy ni e konstytucyjnej, 

która miała by wyższą lub taką samą moc prawną. Inne akty nie mogą być z nią niezgodne co do treści 

i stanowione muszą być zgodnie z procedura zawartą w konstytucji 

b)  szczególny zakres regulacji (ustrój państwa, społeczno- ekonomiczny ustrój w państwie, wolności i 

swobody obywatelskie, określa procedury tworzenia prawa) 

c)  szczególny sposób uchwalania i zmiany konstytucji 

d)  szczególna nazwa 

e)  jest podstawą kompetencyjną do wydawania innych aktów normatywnych 

f)  jest podstawą  aksjologiczną dla innych uchwalanych aktów (określa wartości) w jakim kierunku ma 

iść państwo 

 
Ustawa: 

a)  jest to akt normatywny uchwalany przez parlament (wyłączność stanowienia ustaw) 

b)  zajmuję pozycję bezpośrednio po konstytucji 

c)  akt normatywny o nieograniczonym przedmiotowo zakresie normowania 

materia ustawowa- ten zakres spraw, które mogą być regulowane tylko w drodze stanowienia prawa 

  kwestie ustrojowe (struktura, kompetencje organów publicznych, struktura władzy) 
  prawa i wolności obywatelskiej 

Ustawa organiczna –odnoszą się do ustroju państwa, struktura, zakres organów państwowych, kompetencje i 

wzajemne relacje pomiędzy nimi 

 
Akty o mocy ustawy: 
1.Są to akty wydane przez organy władzy wykonawczej (Prezydent, Premier, czasami przez            ministrów) 
2. Mający moc równą ustawie 
3. Regulujący sprawy, które reguluje ustawa 
Są wydawane w szczególnych wypadkach, np. w stanie wojny, gdy parlament nie może się zebrać (dekret z 

mocą ustawy, rozporządzenie z mocą ustawy 
Ustawodawstwo delegowane- upoważnia się określone organy władzy wykonawczej do stanowienia aktów z 

mocą ustawy (przekazuje się to prawo w wyjątkowych sytuacjach) 

 
Akty wykonawcze: 
1. Akty wydawane na podstawie  upoważnienia przyznanego w ustawie 
2. Wydawane w celu wykonania ustawy 
3. Przez organ władzy wykonawczej 
4. Musi być zgodny z konstytucją i ustawą upoważniającą 

Mają charakter  nie samoistny tylko służebny. Zawsze musi być wydany na podstawie prawnej. 
Organy władzy wykonawczej mogą wydawać takie akty dotyczące tylko kompetencji, jakie posiadają. 
Traci moc upoważniającą jeśli tą moc traci ustawa obowiązująca (rozporządzenia, zarządzenia, 

uchwały(kolegialne)) 
Formy ogłoszenia: 

a-  umieszczenie aktu normatywnego w dziennikach urzędowych (promulgacyjnych) 

b-  sposób zwyczajowy przyjęty na danym terenie: Dziennik Ustaw- Dz. U., Monitor Polski, 

Monitor Polski B, Dzienniki urzędowe Ministrów, Terenowe Dzienniki Urzędowe 

 
Wydawanie aktu normatywnego 
1.Określenie podmiotu wydającego decyzje 
2. Wydawany jest ze względu  na liczbę aktów normatywnych, które trzeba wydać (lub są pilne) 
3. Oznaczenie aktu normatywnego- każdy dziennik ma swój numer, datę 

 
Obowiązywanie aktu normatywnego (prawa) w aspekcie czasowym, terytorialnym i osobowym 
a) czasowym- ustalenie od kiedy obowiązuje (w różnych systemach prawa) 

 

z chwilą uchwalenia 

 

z chwilą ogłoszenia -> w Polsce 

 

z chwilą wejścia w życie 

abrogacja- całkowite usunięcie aktu z systemu prawa 
derogacja- częściowe uchylenie aktu normatywnego 
b) terytorialny- akt wiąże na określonym terytorium danego państwa (obszar jest podlegający 

zwierzchnictwu państwa-prawne) w znaczeniu geograficznym- wydzielona granicą przestrzeń państwa, 

terytorium 
c) osobowym- akt normatywny jest wiążący dla wszystkich osób znajdujących się na terytorium państwa 

Formy tworzenia prawa: 

- 

prawo stanowione(sens stricto)- normy prawne stanowione są przez określone organy państwa, prawo jest 

stanowione w drodze jednostronnej decyzji organu państwowego lub instytucji upoważnionej przez taki organ. 

W przypadku prawa stanowionego prawo przyjmuje formę dokumentu o określonej formie i budowie (tzw. 

tekst prawny), np. ustawa, rozporządzenie, uchwała 

- 

prawo precedensowe- powstaje w drodze decyzji sądowej lub administracyjnej, jeżeli zawartą w tej decyzji  

normę ogólną uważa się za wiążącą. Obowiązuje w krajach anglosaskich (system common law)- Wlk. Brytania, 

Irlandia, USA(bez Luizjany, Porto Rico), Kanada (bez Quebek), kraje wspólnoty brytyjskiej; art. 47 §4 kc. 

- 

prawo zwyczajowe- zwyczaj prawny; to ustalony jednorodny sposób postępowania, uznany za wiążący przez 

określoną zbiorowość. Organ państwa nie tworzy prawa, uznaje określone normy za normy prawne   

- 

prawo wyznaniowe- organ państwa uznaje za normy prawne określone normy religijne. Normy religijne 

uzyskują status norm prawnych, np. prawo Islamu w krajach arabskich (źródłem prawa są normy brane 

bezpośrednio z Koranu), prawo Mojżeszowe w Izraelu  

- 

prawo kontraktowe- jest co najmniej dwustronnym aktem prawodawczym. Powstaje w drodze ustawy, gdzie 

jedną ze stron jest organ państwa. W drodze kontraktualnej tworzy się dziś normy prawa międzynarodowego 

publicznego. Podpisana wstępnie umowa może być przyjęta w procesie ratyfikacji lub odrzucona ale ni może 

być zmieniona np. art. 25 ust. 4,5 art. 59 ust. 2 K.RP 

- 

prawo międzynarodowe 

 

 
Stosowanie prawa 
 
Stosowanie prawa: zakres szeroki (każdy podmiot prawa zachowuje się tak jak nakazuje prawo), zakres 

wąski (prawo stosowane jest tylko do jakiegoś organu). 
 
Typy stosowania prawa (ze względu na organ stosujący): 

-  kierowniczy (normy wyznaczają kierunek, nie jednoznacznie określa sposób wykonania), 
-  administracyjne (postępowanie przed organami hierarchicznie ustalonymi, mogą zostać poddane 

kontroli sądowej), 

-  sądowe (postępowanie odbywa się przed niezawisłymi sądami i sędziami, uzasadnia swoją decyzję 

poprzez ustawy, nie ma podległości pracowniczej) 

 
Etapy stosowania prawa: 

a)  wybór normy prawnej 

Najpierw ustalamy kompetencje (czy ten organ jest właściwy do rozpatrzenia tego typu sprawy?); 

sprawdzanie przepisów proceduralnych (jak powinien postępować aby załatwić sprawę?); sprawdzenie 

przepisów materialnych. 
b)  ustalenie obowiązywania 

Ustalenie czy ta norma ma tu i teraz zastosowanie, czyli sprawdzenie czy norma obowiązuje na danym 
terenie oraz czy już weszła w życie (lub nie została zlikwidowana). 
c)  wykładnia (interpretacja) 

Zrozumieć o co chodziło przy ustalaniu normy, na co one pozwalają, na co zezwalają i czego zakazują. 
d)  ustalenie stanu faktycznego 

Przeprowadzenie postępowania dowodowego (trzeba wskazać i uzasadnić dlaczego dany dowód w 

sprawie uznano za najważniejszy i właściwy); procedury dowodowe i cywilne, administracyjne, karne. 

Dowody: dokumenty, zeznania (osobowe), opinie biegłych, oględziny. 

Zakazane dowody: zeznania osoby są anulowane gdy okazuje się, że ta osoba zostaje oskarżona. 

Ułatwienia dowodowe: niektóre fakty nie muszą być udowadniane, fakty powszechnie znane. 
Domniemania prawne – norma przypisuje konkretne skutki pewnemu zdarzeniu. 

Utrudnienia dowodowe: zeznania świadka, odmówienie złożenia zeznań, odmowa odpowiedzi na 

poszczególne pytania, tajemnica zawodowa. 
e)  subsumcja 

Porównanie normy i tego co ustaliliśmy (stan faktyczny i norma prawna). 
f)  wybór konsekwencji prawnych 

Według norm prawnych wyciągnięcie prawnych konsekwencji (jaka kara?). 
g)  sformułowanie i uzasadnienie decyzji 

Mają charakter pisemny, mogą być ogłaszane ustnie 

Uzasadnienie powinno zawierać: wskazanie okoliczności uznane za udowodnione, dlaczego pewnym 

dowodom przyznano wiarygodność a innym nie, wskazanie podstawy prawnej, wskazanie rozstrzygnięcia 

(jeżeli nie jest zapisane w przepisach). 

 
 

Obowiązywanie prawa 

Prawem jest to, co obowiązuje. 

Obowiązywanie prawa w ujęciu aksjologicznym – szerokie pojęcie. 

Sprowadza się ono do zgodności norm ustanawianych jako prawne z podstawowymi wartościami lub 

normami moralnymi. Prawo, które takiego wymogu nie spełnia jest określane jako „ustawowe bezprawie”. 

Obowiązywanie funkcjonalne prawa (behawioralne) – szerokie pojęcie. 

W związku z koncepcją obowiązywania prawa w ujęciu funkcjonalnym pojawia się problem tzw. 

odwyknienia (desueltudo). Przez desueltudo rozumie się zjawisko długotrwałego niestosowania lub 
nieprzestrzegania normy prawnej. 

Obowiązywanie prawa w ujęciu normatywnym 

Czy dana norma prawna obowiązuje w systemie czy też nie. 

Obowiązywanie prawa w przestrzeni 

Co do zasady prawo, a ściślej prawo wewnątrzkrajowe, obowiązuje na całym terytorium państwa, którego 

organy je ustanowiły lub sankcjonują. Może też obowiązywać na części tego terytorium, tak jak np. w 
przypadku prawa miejscowego. Prawo wewnątrzkrajowe i umowy międzynarodowe określają granice tego 

terytorium. Każdy kto znajduje się na obszarze danego państwa, podlega jego prawu, tj. jego jurysdukcji 

(zasada terytorialności). 

Obowiązywanie czasowe prawa 
Ustawa wchodzi do systemu w określonym momencie i dopiero od tego czasu jest skuteczna, obowiązuje w 

systemie tak długo dopóki nie zostanie uchylona. 
vacatio legis (spoczynek prawa) – okres od opublikowania prawa do jego wejścia w życie; czas ten jest 
wykorzystywany na zapoznanie się z nowym prawem i na przygotowanie się do jego przestrzegania i 
stosowania. 

Obowiązywanie podmiotowe prawa 

Prawo skierowane jest do podmiotów prawa (osoby fizyczne i prawne). 

Obowiązywanie przedmiotowe prawa 

Niektóre sytuacje prawo reguluje, niektóre kwalifikuje. 
 

Wykładnia prawa 

Źródła wątpliwości przepisów prawa: 

a.  racje lingwistyczne 
b.  racje systemowe 
c.  racje funkcjonalne 

 

Etapy wykładni prawa: 

1.  etap wstępny- ustalenie czy przepis prawny budzi wątpliwości, gdzie budzi te wątpliwości, czy należy go 

zinterpretować, a jeśli nie to gzie jest nie spójność 

2.  ustalenie właściwego znaczenia przepisu prawa- odwołanie do różnego typu rodzaju dyrektyw wykładni 
3.  kolizja interpretacyjna  
4.  sformułowanie kolizji interpretacyjnej 

 

Podział wykładni prawa ze względu na: 

1.  moc wiążącą  
- 

wykładnia autentyczna- formalna wykładnia dokonana przez samego prawodawcę tj. ten sam organ, który 

ustanowił prawo, sam je interpretuje; korzysta z niej minister finansów 

- 

wykładnia legalna- dokonywana przez organ, który z mocą prawa uzyskał kompetencje do prowadzenia 

interpretacji o mocy powszechnie obowiązującej   

- 

wykładnia operatywna- dokonywane przez sądy i organy administracyjne w toku rozstrzygania indywidualnych 
spraw (karnych, cywilnych, administracyjnych) z zakresu prawa pracy, prawa rodzinnego itp.,  

- 

wykładnia doktrynalna- dokonywana przez przedstawicieli nauk prawnych (naukowców, prawnuków); nie jest 

wiążąca, odwołujemy się do niej najczęściej  

2.  na zakres (str. 165) 
- 

liberalna – dosłowna, reguły językowe wyznaczają tylko jeden sposób wyznaczania normy, rozumienie danej 
normy 

- 

zwężająca – polega na przypisaniu normie większego zakresu  

- 

rozszerzająca – polega na przypisaniu normie szerszego zakresu 

3.  stosunek do obowiązującego prawa 
- 

zgodna z prawem 

- 

wykraczająca poza prawa 

- 

sprzeczna z prawem 

 

Dyrektywy wykładni i ich rodzaje 

- 

językowa 

- 

systemowa 

 

 
Domniemania interpretacji: 

Jeżeli nie udowodni się czegoś innego, to przyjmuje się (domniemuje się ) że: 

- 

norma prawna jest zgodna z konstytucją  

- 

norma niższego rzędu jest zgodna z normą hierarchicznie wyższą 

- 

prawodawca stanowi prawo w sposób racjonalna 



 

nie stanowi norm sprzecznych 



 

nie stanowi norm zbędnych 



 

dąży do społecznie aprobowanych celów 



 

liczy się z konsekwencjami empirycznymi podejmowanych decyzji 



 

dysponuje najlepszą wiedzą empiryczną 

 
Dyrektywy preferencji: 

- 

pierwszeństwo wykładni językowej oraz pomocniczości wykładni systemowej i funkcjonalnej(str.182) 

- 

tylko ważne racje uzasadniają odstąpienie pierwszeństwa wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej  

 

Materiały interpretacyjne: 

- 

akty normatywne 

- 

orzecznictwo sądowe 

- 

doktryna prawnicza (literatura naukowa, komentarze, glosy, podręczniki) 

- 

materiały przygotowawcze (sprawozdania komisji legislacyjnych, materiały z obrad parlamentu, komisji 

parlamentarnych, rządowych) 

- 

projekty ustaw i innych aktów normatywnych 

- 

materiały komparatystyczne (obce teksty prawne, orzecznictwo i doktryny) 

* wyniki ekspertyz naukowych i opinie biegłych 
* wiedza specjalistyczna, nieprawnicza 

 
Teoria argumentacji 

- 

model subsumpcyjny (sylogistyczny)- uzasadnienie przyjmuje postać wyprowadzania określonych następstw 

przyjętych z przesłanek na podstawie złożonych reguł inferencyjnych (reguł wnioskowania) 

- 

model argumentacyjny (dyskursywny)- wymiana argumentów uzasadniających daną tezę: argumenty ,,pro” i 

,,contra”. Dokonywanie ocen argumentów. Tylko wyjątkowo sprowadza się do zbioru prostych operacji 
logicznych. 

 

Najważniejsze argumenty w uzasadnieniach prawniczych: 

- 

normy prawne  

- 

orzecznictwo sądowe 

- 

poglądy doktryny prawniczej 

- 

reguły egzegezy(interpretacyjne, kolizyjne, wnioskowań prawniczych) 

- 

reguły i zasady pozaprawne 

- 

opinie ekspertów i twierdzenia naukowe 

 

Reguły wnioskowań prawniczych i toposy(topiki, argumenty)m prawnicze: 
argumentum a simile- wnioskowanie z podobieństwa lub analogii (do ustawy-analogia legis, do prawa-analogia iuris), 

jeżeli dany fakt nie został unormowany przez przepisy prawne. 

Np. 1) termin wniesienia pisma procesowego jest zachowany, gdy osoba uwięziona przed upływem terminu złożyła 

pismo w zarządzie więzienia  

2) do użytkownika wieczystego można stosować przepisy o własności  

3) do ugody zawartej w sprawie karnej wolno stosować przepisy o ugodzie w postępowaniu cywilnym.  

Argumentum a contario- wnioskowanie z przeciwieństwa- zakaz stosowania podobnych lub takich samych 

konsekwencji prawnych do sytuacji, które są do siebie podobne. Gdy w kontekście danego przepisu prawnego 

występują zwroty typu ,,wyłącznie”, ,,jedynie”, ,,tylko”, to należy zastosować wnioskowanie z przeciwieństwa, 

ponieważ użycie tych zwrotów sugeruje, iż intencja prawodawcy było ograniczenie danej normy wyłącznie do faktów w 

niej wskazanych. W prawie cywilnym dopuszczalna jest analogia, jednakże w prawie karnym i skarbowym uznaje się 

analogię za niedopuszczalną (za niedopuszczalną uważa się analogię na niekorzyść oskarżonego, nie ma bowiem 

żadnych przeszkód żeby stosować analogię na korzyść oskarżonego). 
Argumentum a fortiori  

- 

jeżeli A, to tym bardziej B 

- 

wnioskowanie z większego na mniejsze- komu wolno jest więcej, temu tym bardziej wolno jest mniej(jeżeli sąd 

może kogoś pozbawić władzy rodzicielskiej, to tym bardziej może tą władzę ograniczyć)  

- 

wnioskowanie z mniejszego na większe- jeżeli zakazane jest mniej, to tym bardziej zakazane jest więcej  

Reguły instrumentalnego zakazu i nakazu- jeżeli obowiązuje określona norma, to tym samym nakazane jest 
czynienie wszystkiego, co jest przyczynowo konieczne do realizacji tej normy.  
 
Argumentum a coherentia- warunek racjonalności każdej argumentacji 
Res iudicata pro veritate habetur – rzecz osądzona powinna być uważana za prawdziwą 
Ne ultra petita partium – sądy i inne organy stosujące prawo są związane żądaniami stron  
De minimis non curat praetor – argument usprawiedliwiający odmowę wszczęcia jakiegoś postępowania powołaniem 

się na błahość sprawy  
Nemo plus iuris transfere potest quam ipse habet – nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada 
Impossibilium nulla obligatio est – nie jesteśmy zobowiązani do świadczeń niemożliwych 
Favor legitimas – prawo sprzyja temu co legalne 
Ex iniuria ius non  oritur – z działań bezprawnych nie może powstać prawo 
 

Zasada proporcjonalności – środki naszych działań musza być dostosowane do celów, które przy ich pomocy staramy 

się realizować 
 

Zakaz nadużywania prawa – art. 5 k.c. - Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze 

społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub 

zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. 
 
Ignorantia iuris nocet, non excusat – nieznajomość prawa szkodzi i nie stanowi usprawiedliwienia   
 
Iura scripta vigilantibus –  
 
Nullum crimen, nulla poena sine lege- nie ma kary bez (przepisu) prawa; zasada prawna, w myśl której czyn tylko 

wtedy może podlegać karze, jeśli przewiduje ją wydany uprzednio przepis prawny; żaden czyn nie może być poczytany 

za przestępstwo, jeżeli prawo nie uważa go za takie. 
 

Zasada prawa do sądu 

Zasada niezawisłości sądów 
 
Nemo iudex in causa sua – nikt nie może być sędzią we własnej sprawie 
 
Audiatur et altera pars – wysłuchaj również drugą stronę 
 
Praesumptio boni viri – domniemanie dobrej wiary 
 
In dubio pro reo – wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść strony nie obciążonej ciężarem dowodu 
 

In dubio pro libertate -  w razie wątpliwości na korzyść wolności 
 
Lex retro non agit – prawo nie działa w wstecz  
 
Lex iniusta non est lex – prawo niesłuszne nie jest prawem 
 
 
 

 

Termin „wykładnia”, inaczej „interpretacja prawa”, oznacza proces ustalania właściwego znaczenia 

przepisów prawnych (egzegeza tekstu prawnego). Jeżeli tekst prawny jest zrozumiały to nie wymaga on 

interpretacji. Wykładnia ma prowadzić do prawidłowego zrozumienia tekstu prawnego. 
 

System prawny: otwarty (zezwolenie stosowania analogii i wykładni rozszerzającej), zamknięty (zakaz 

analogii i wykładni rozszerzającej). 
 
Potrzeba przeprowadzenia wykładni prawa wynika z: 

-  nieuniknionych naturalnych niejednoznaczności języka naturalnego i języka prawnego, 
-  błędów popełnianych przez ustawodawcę, 
-  braku staranności w tekstach prawnych 

Podział wykładni ze względu na dyrektywy (ze względu na sposób dokonywania wykładni): 

a)  wykładnia językowa 

Uwzględnia kontekst językowy (polega na dokonywaniu interpretacji przepisów prawnych przy 

wykorzystaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i naturalnego, a także na 
zastosowaniu reguł poprawnego myślenia i specyficznych reguł logiki prawnej). 

Nieruchomość = grunt (mówiąc o nieruchomości możemy interpretować to jako grunt, mówiąc o gruncie 

możemy mieć na myśli znaczenie nieruchomości). 
b)  wykładnia systemowa 

Zakłada, że prawo to jakiś system. Nie można interpretować tekstu prawnego w oderwaniu od innych 

tekstów. 

Dokonując wykładni systemowej należy mieć na względzie to, iż w systemie prawa nie powinno być 

norm sprzecznych oraz to, że umieszczenie interpretowanego przepisu właśnie w tym, a nie innym 

miejscu aktu normatywnego podyktowane zostało racjonalnymi względami i zostało przez ustawodawcę 

świadomie postanowione, a zatem oddziałuje na znaczenie przepisu przez kontekst, w jakim ten przepis 

się znalazł. 
c)  wykładnia funkcjonalna 
Zastanawiamy się po co ustawodawca wprowadził te prawo, jakie ono miało cele i co ustawodawca chciał 

osiągnąć. 

Jej istota wyraża się w ustaleniu znaczenia przepisu zgodnie z celem jaki chciał osiągnąć ustawodawca 

stanowiąc ten przepis, gałąź prawa lub cały system prawa. 

 

Pierwszeństwo ma wykładnia językowa, jeżeli jest ona nie zrozumiała to przechodzimy do wykładni 
systemowej i funkcjonalnej. 
 

Efekt przełamania – pierwszeństwo wykładni systemowej i funkcjonalnej nad wykładnią językową; nie ma 
jej gdy mamy do czynienia z kompetencjami, uchyleniami i obowiązkami. 

Podział wykładni ze względu na podmiot dokonujący: 

-  wykładnia autentyczna (ten kto napisał, ten dokonał interpretacji aktu normatywnego), 
-  wykładnia legalna (dokonywania przez specjalnie uprawniony do tego organ), 
-  wykładnia operatywna (dokonuje organ stosujący prawo na potrzeby tego procesu), 
-  wykładnia doktrynalna (dokonują jej naukowcy w postaci pism badawczych), 
-  wykładnia nieoficjalna 

Podział wykładni ze względu na zakres: 

-  wykładnia literalna (wykładnia dosłowna z aktem normatywnym), 
-  wykładnia rozszerzająca (wykładnia pozwala na rozszerzenie prawa i obowiązków), 
-  wykładnia zwężająca (wykładnia w porównaniu z tekstem prawnym jest węższa) 

 
Sposoby rozumienia prawa: 
 
Prawo w sensie podmiotowym - pewna złożona sytuacja prawna podmiotu, na którą składają się następujące 

elementy (ale nie wszystkie łącznie): 

  uprawnienia, 

 

obowiązki, 

  kompetencje, 

  przywileje, 

  immunitety. 

 
Prawo w sensie przedmiotowym:  

 

jest to zbiór norm, 

 

jest to zbiór norm o szczególnym uzasadnieniu tetycznym ich obowiązywania, tzn. jest to zbiór norm 

ustanowionych lub uznanych przez podmioty wyposażone w kompetencje do ich ustanowienia lub 
uznania, 

 

zbiór norm generalnych i abstrakcyjnych, 

 

zbiór norm związanych z państwem, 

 

zbiór norm, za których nieprzestrzeganie przewidziana jest określona sankcja. 

 

 
 
 

1.  Wykładnia przepisów prawnych. 

Wykładnia- akty prawne zawieraja przepisy prawne. Normy prawne należy odtwarzac na podstawie kilku 
przepisow prawnych -> często w roznych aktach.  
 

Wykładni dokonuje się posługujac się przyjetymi w danej kulturze prawnej- regulami interpretacyjnymi 
(dyrektywami interpretacyjnymi).  
 

Przepisy są przedmiotem wykładni -> przez dyrektywy interpretacyjne formułujemy normę prawną, która jest 

rezultatem wykładni.  
 

Wykładnia:  
- w sensie pragmatycznym -> proces zmierzajacy do wyjasnienia przepisow prawnych. (zespół czynności 

zmierzających do ustalenia prawidłowego znaczenia przepisuprawnego) 
- w sensie apragmatycznym -> rezultat tego procesu  
 
Clara non sunt interpredanda.  
 

Źródła wątpliwości  i przyczyny do wykonywania interpretacji (racje): 
A)lingwistyczne– jezyk prawny przepisow jest często niejasny, wieloznaczny i nieprecyzyjny 
B)systemowe– rozumienie w harmonii z innymi przepisami 
C)funkcjonalne- szeroki kontekst, czynniki moralne, ekonomiczne, polityczne, spoleczne 
 

Prawnicy interpretuja w ten sposób, gdyż zakladaja racjonalnosc prawodawcy. 
 
Zalozenia: 
- prawodawca doskonale zna jezyk którym ie posluguje 
- prawodawca kieruje się okreslonym systemem wartosci 
 
Materialy: 
- jezykowa: slowniki jezyka polskiego, literatura prawnicza i orzecznistwo sadowe 
- funkcjonalna: preambuly, prace przygotowawcze np. materialy komisji czy posiedzenia parlamentarne 
 

- rodzaje i zadania wykładni; 
Wykładnia subiektywna -> jakie znaczenie nadawal interpretowanemu tekstowi prawnemu jego tworca. 

Wykładnia obiektywna  -> odrywa się od tworcy i ma znaczenie obiektywne. Na podstawie jezyka. 
 

Wykładnia statyczna- jedno znaczenie  

Wykładnia dynamiczna- tekst prawny zmienia swoje znaczenie. 
Np. zmiana systemu wartosci w spoleczenstwie.  
 
Wykladnia merytoryczna- -> rezultat wykladni -> każdy kto zna jezyk tekstow prawnych i reguly wykladni 
oraz potrafi je zastosowac (szczegolny rodzaj wykladnia doktrynalna -> dokonywana przez autorytety 
naukowe) 
Wykladnia formalna- -> dokonywana przez upowaznione do tego podmioty: 
- autentyczna (ten podmiot, który te przepisy wydal) 
- delegowana (legalna) (przez podmiot, któremu udzielono kompetencji): 
          - charakter ogolny (wiaze kazdego) 
          - charakter wiazany ograniczenie (organy panstwa okreslonego pionu)  
 
 

Charakter wykładni: 
- abstrakcyjny (oderwany od roztrzygania jakiejs sprawy) 

- operatywny (w toku roztrzegania konkretnej sprawy 
 

Wykładnia intencjonalna 
- literalna – zgodna z literą prawa- pokrywa się z tym co chcial prawodawca 
- rozszerzająca- wynik szerszy niż literalne -> znaczenie szersze od tego co chcial normodawca. Powiedzial 

mniej niż zamierzal.  
-zwężająca – znaczenie wezsze od tego, które chcial normodawca. Powiedzial wiecej niż zamierzal. 
 

Zasady tych wykładni: 

1.wszystkie przepisy prawa powinny być interpretowane literalnie, chyba że istnieją ważne racje by nadać im 

interpret. rozszerzającą lub zwężającą;  

2. Nakaz wykładni literalnej przepisów prawa karnego;  
3. Nakaz wykładni literalnej przepisów pr. podatkowego;  

4. Zakaz stosowania wykładni rozszerzającej przepisów pr.karnego jeżeli wykładnia taka miała by prowadzić 

do rozszerzenia odpowiedzialności karnej oskarżonego  

5. Zakaz stosowania wykł. rozszerz. w pr. podatkowym jeżeli wykładnia miała by prowadzić do rozszerzenia 

zakresu należności podatkowych.;  

6. Zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków -> przykład: ulgi i przywileje są wyjątkami w pr. pod. I nie mogą 

podlegać wykł.rozszerz.); 

7. Zakaz wykładni rozszerz. przepisów prawnych k. stanowią lex specialis;  

8. Zakaz wykładni rozszerz przepisów upoważniających; DODATKOWO:  

9. Wolności i uprawnienia mogą być interpret.rozszerzająco;  

10. Zasadniczo dopuszczalną jest zarówno wykł.rozszerzająca jak i zwężająca przepisów prawa procesowego 
 
Ze względu na stosunek wykładni do obowiązującego prawa: 
 
-secundum legem – zgodna z prawem, zgodna z akceptowanym w danej kulturze prawnej kanonami wykładni 
prawa 
-praeter legem – wykraczająca poza prawo; (obowiązują te same zasady co w odniesieniu do wykładni 

rozszerzającej) 
-contra legem – sprzeczna z prawem, sprzeczna z akceptowanym w danej kulturze prawnej kanonami 

wykładni prawa; w krajach civil law jest uznawana za taką wykładnia prawotwórcza (czyli taka która zmienia 

zakres cznów nakazanych zakazanych lub dozwolonych w stosunku do tego który wynika z dotychczas 

obowiązujących norm prawnych, a więc tworzy nowe normy) 
 
->generalny nakaz stosowania wykładni secundum legem 
->generalny zakaz stosowania wykładni contra legem 
 

- fazy wykładni; 
1. Zwrócenie uwagi na tytuly aktow normatywnych -> jakie sprawy sa w danym akcie unormowane. 
2. Przepisy ogolne -> jakich podmiotow ustawa dotyczy oraz czy wymaga aktow wykonawczych. 
3. Chcemy znalezc normy obowiazujace.  
 
Fazy:  
1. Wstepna faza wykladni: 
- które przepisy poddac interpretacji (które obowiazywaly, a które zostaly wyeliminowane; ustalenie czy dany 

przepis budzi wątpliwości – jeśli jest lex clara czyli jasny to nei potrzeba wykładni jego) 
- konczy się ustaleniem aktualnych przepisow prawnych, które zostanna poddane intepretacji 
- jest to trudne zadanie 
- ułatwienie -> tekst jednolity- sporzadzony przez upowazniony do tego organ i urzedowo ogloszony tekst 
aktu nomatywnego ze wszystkimi zmianami  
Tekst jednolity ma charakter urzedowy oraz jest tekstem autentycznym (ogloszony w Dzienniku Ustaw przez 
Marszalka Sejmu), rozporzadzenia premiera -> dziennik urzedowy  
 
Tekst ujednolicony- nie ma charakteru urzedowego.  
 
2. Wlasciwa faza wykladni:  
1 etap:  
- odtwarzanie z przepisow prawa jednoznacznej normy postepowania 
- należy odnalezc okreslenie adresata, okreslenie okolicznosc i okreslenie zachowania 
- często rozna miejsca aktu, kilka aktow 
- etap konczy się uzyskaniem wypowiedzi nazywanej wypowiedzia normoksztaltna 
- trudne jest odnalezienie wyrazan okreslajacych nakaz czy zakaz (w roznych czesciach aktu)  
 
II etap:  

- wypowiedz normoksztaltna należy doprecyzowac -> uzyskanie adresata, okolicznosci oraz wyznaczyc mu 
postepowanie 
- sprawdzic czy tekst prawny nie zawiera przepisow modyfikujacych 
- znaczenie wszystkich slow  
 
Interpretatio cessat in claris- wykladnia konczy się wtedy, gdy osiagamy jasnosc.  
 

- dyrektywy wykładni i ich rodzaje. 

Toposy argumentacyjne (teoria interpretacji)- dyrektywa za, dyrektywa przeciw normie, wyjatki. 
Uzazadnienie dyrektyw wykladni- rezultat skumulowanej oceny.  
 

Dyrektywy wykładni- wypowiedzi wskazujace w jaki sposób interpretator ma odtwarzac normy 
postepowania z przepisow prawnych. 
 
*zazwyczaj normowane przez nauke prawa oraz przez judykature: TK, NSA, SN 
 
Dyrektywy interpretacyjne: 

a)  jezykowa -> wykladnia jezykowa 
b)  pozajezykowa -> wykladnia funkcjonalna (celowościowa, teleologiczna)  
c)  systemowa 

 
a) jezykowe dyrektywy wykladni: 
- dyrektywa jezyka potocznego -> przypisac normie znaczenie jezyka potocznego, chyba, ze wazne wzgledy 
przeciw 
- jeżeli kilka znaczen potocznego, to te, które jest najbardziej oczywiste 
- dyrektywa jezyka prawnego -> definicja legalna lub kontekstowa. Prawodawca nadaje znaczenie swoiste -> 
przed poprzednimi. 
- dyrektywna jezyka prawniczego -> jeżeli nie ma definicji legalnej, a ma znaczenie w definicji legalnej 
- dyrektywa jezyka specjalistycznego -> termin specyficzny 
 

Wykładnia powinna zasadniczo pozostawać w ramach możliwego znacznia słownikowego. 

Wykadnia nie powinna mieć char. prawotwórczego; niekiedy znaczenie prawne lub specjalne może 

ewidentnie odbiegać od potocznego (np. rzeczy ruchome). 
 
Hierarchia: 

1.  Znaczenie w prawie. 
2.  Znaczenie w doktrynie 
3.  Znaczenie specjalistyczne 
4.  Znazcenie potoczne, slownikowe 

 
Literalna ma pierszenstwo- kiedy inna:  
- literalna prowadzi do ad absurdum 
- wartosci niesluszne/niesprawiedliwe 
- sprzeczne z wartosciami konstytucyjnymi 
- oczywisty blad legislacyjny  
 
-> Argument konsekwencjonalistyczny- pozwala odrzucic pewne tezy czy decyzje ze względu na ich 
konsekwencje (tylko, gdy kolizja ma charakter razacy) 
 
Regula harmonizowania kontekstow- ustalajac znaczenie jezykowe pod uwage: inne przepisy prawne, wola 
prawodawcy, cel regulacji. Regula pozwala zakwestionowac jeżeli nie było kontekstow: jezyk, system, 
funkcjonowanie.  
 
 
*reguly skladniowe i znaczeniowe (4): 
- zdanie stwierdzajace: wydaje, wyda, dorecza, okresla (czynność konwencjonalna) -> nakaz wydania, 
doreczenia, okreslenia np. RM w drodze rozporzadzenia okresla… 
 
- zdanie stwierdzajace: ktos cos czyni (czynność konwencjonalna) -> przepis udziela upowaznienia do 
dokonywania czynnosci konwencjonalnych danego rodzaju oraz nakaza, aby z upowaznienia czynic uzytek. 
Normy: kompetencyjna i merytoryczna. 
Np. Prezydent RP podpisuje ustawe w ciagu 21 dni od dnia przedstawienia i zarzadza jej ogloszenie w 
DzuRP. 
 
- zdanie stwierdzajace: ktos może dokonac (czynność konwencjonalna) -> jedynie upowaznienie 

Np. Przed podpisaniem ustawy Prezydent RP może wystapic do TK z wnioskiem ws. zgodnosci ustawy z 
Konstytucja.  
 
- sprawa okreslonego czynu podlega karze -> zakaz dokonywania czynu oraz nakaz, by temu, kto zakaz 
zlamie, wymierzono kare tego wlasnie rodzaju -> frragmenty dwoch norm: sankcjonujacej i sankcjonowanej 

Np. Kto kradnie… 
 
*dyrektywy wskazujace w jaki sposób należy ustalac znaczenia wyrazen czy poszczegolnych wyrazow 

wystepujacych w wypowiedziach normoksztaltnych, a wiec już wstepnie wyintepretowanych (16) 
 
- jeżeli w tekscie prawnym definicja legalna jakiegos wyrazu czy wyrazenia -> należy ilekroc w tym tekscie 
wystepuje nadawac znazenie wyrazone w definicji najważniejsza kodeksowa definicja 
 
- jeżeli intepretowany tekst nie zawiera defincji legalnej okreslonego wyrazenia czy wyrazu -> znaczenie jakie 
ma w jezyku powszechnym 
 
- ustalenie znaczenia danego slowa -> slownik jezyka polskiego 
 
- kilka znaczen -> odrzucic archaizmy i wulgaryzmy oraz uzna to, które było pierwsze 
 
- jeżeli w interpretowanym tekscie prawnym wystepuje wiele razy -> prawodawca nadaje takie samo znaczenie 
 
- w kilku galeziach prawa -> można wykorzystujac definicje z innych aktow. Jednak definicje 
miedzygaleziowe sa niebezpieczne. 
 
- jeżeli w tekscie prawnym odmienne terminy -> należy przyjac, ze maja odmienne znaczenia. Lege non 
distruguente -> prawo nie rozroznia. 
 
- jeśli adresat jest nazwany w szerokim znaczeniu -> np. czlowiek -> przyjmuje się, ze chodzi o kazdego 
czlowieka 
 
- jeśli w przepisie nie wskazuje się okolicznosci, w jakich dane zachowanie jest nakazywane lub zakazywane -
> dany czyn jest zakazany lub nakazany we wszystkich okolicznosciach 
 
- jeżeli mowi się, ze jakis jeden podmiot wydaje akt normatywny np. rozporzazdenie „w uzgodnieniu” z innym 
podmiotem -> uznaje się, ze musi być konsensus 
 
- „po zasiegnieciu opinii” -> pierwszy ma obowiazek zasiegniecia opinii, ale nie ma obowiazku jej 
uwzglednienia 
 
- zakaz wykladni homonimicznej – tym samym zwrotom nie należy nadawać takich samych  znaczeń 
 
- zakaz wykladni synonimcznej -> np. ordynator szpitala nie jest funkcjonariuszem publicznym, a pelni 

funkcje publiczna; różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia 
 
- dokonujac wykladni jezykowej należy kierowac się regula która glosi, ze nie wolno tak interpretowac tekstu 

prawnego, aby pewne jego fragmenty okazaly się zbedne. Każdy fragment sluzy do wyrazania normy 
postepowania.  
 
Zakaz per non est -> tak jakby czegos nie było  
 
- interpretacji poddaje się tylko tekst artykulowany -> przepisy prawne 
 
 

b) funkcjonalne dyrektywy wykładni:  
- subsydiarna wobec jezykowej 
- czynnik spoleczny, ekonomiczny, aksjologiczny 
 
- cel (ratio legis) -> po co ona jest 
- wola historyczna prawodawcy 
- wola aktualnego prawodawcy: subiektywna (niedawno uchwalone przepisy), obiektywna (np. sprawozdania 
z obrad parlamentu) 
- powszechne normy moralne, sprawiedliwosci i slusznosci 
- konsekwencje spoleczne i ekonomiczne -> jak najbardziej korzystne 
- zasady interpretacji w innyck krajach 
- normy powinny odwolywac się do wartosci (aksjologia) 

 
 
- stosujemy, gdy nie wiemy czy: 

- do podmiotow wymienionych 
- do podmotow takie jak wymienione oraz im podobnych 
 
- do wymienionych okolicznosci 
- do okolicznosci taich jak wymienione oraz im podobnych 
 
- do czynow wymienionych 
- do czynow wymienionych oraz im podobnych 
 

Wtedy analogia: 
Analogia legis: 
- a simili- z podobienstwa, Przykład: ta droga dla elektrycznosci w latach 50.  
- a contrario- z przeciwienstwa: wynajem na czas oznaczony i nieoznaczony 
 
A simili: w swietle ocen prawodawcy. Jakies niewymienione wyraznie w przepisie podmioty, okolicznosci 

lub czyny sa istotnie podobne do tych, które prawodawca w przepisie wyraznie wymienil. 
 

A contrario: nie istnieje podobienstwo podmiotow, okolicznosci i czynow, które sa wymienione w przepisie -
> argumentum a cotrario. 
 



  sluzy wsparciu wykladni jezykowej 



 

czasami stosuje się reguly funkcjonalne, mimo, ze przepisy prawne sa jezykowo jasne 

Dopuszczalne -> ramy wyinterpretowania przy zastosowaniu jezykowych regul wykladni razaco 
naruszaloby system wartosci przypisywanych prawodawcy: 
 

 
Funkcje:  
- wybor miedzy poszczegolnymi rezultatami wykladni jezykowej 
- uzupelnienie wykladni jezykowej 
- korygowanie rezultatu wykladni jezykowej 
- potwierdzenie wykladni jezykowej 
 
Bardziej szczegolowe zasady: 
- regula: jeżeli zawiera wyjatek to nie można interpretowac rozszerzajaco. Przepisy zawierajace wyjatki -> 
tylko litelarnie 
- regula: organom panstwa kompetencje do dokonywania aktow stanowienia i stosowania prawa należy 
interpretowac doslownie 
- regula: nie można korygowac jezykowej na niekorzysc obywatela 
- regula: w prawie karnym nie ma a simili 
 
c) systemowe dyrektywy wykladni: 
 
System prawny -> hierarchia aktow prawnych 
Zalozenia: zupelnosc – nie ma luk, niesprzecznosc – nie ma niezgodnosci   
Luka->  rzeczywista i pozorna 
-rzeczywista -> techniczna (proceduralna niekompletność regulacji) , swoista (brak przepisów które zgodnie z 
innymi przepisami powinny być wydane a których brak uniemożliwia podjęcie decyzji) 
-pozorna (charakter ocenny, aksjologiczny) -> extra legem (ujemna ocena faktu że pewne sprawy nie są 
uregulowane), contra legem (ujemna ocena tego iż pewne kwestie są uregulowane a zdaniem oceniającego nie 

powinny być), intra legem (ocena że sformułowanie danego przepisu jest zbyt nieprecyzyjne i powinno być 

uściślone) 
 
 
->sprzeczność – analityczna (która przy niezgodnych lub częściowo niezgodnych hipotezach mają sprzeczne 
dyspozycje lub niezgodne sankcje a zatem takie z których jedna coś nakazuje a druga zakazuje, albo jedna 
nakazuje a druga zezwala), konfliktowa (niesprzeczna analitycznie ale których w pewnych okolicznościach 

łącznie zrealizować się nie da, np.nakaz mówienia prawdy i niezdawania cierpień przez lekarza), 
prakseologicznie niezgodne (normy w przypadku których realizacja jednej normy unicestwia skutki realizacji 
drugiej normy – zamknij otwarte drzwi i otwórz zamknięte drzwi; często są w pr.budowlanym) 
 
 argumentum a rubrica ->bierze pod uwagę miejsce przepisu w systematyce zewn (gałąź prawa jaka) i wewn. 

Aktu prawnego (w jakim dziale, rozdziale etc został umieszczony, czy należy odo przepisów ogólnych czy 

szczegółowych itd.) 

 

Przykład: niekonstytucyjnosc ENA -> nalezalo zmienic konstytucje.  
 
- normy intepretowane zgodnie z zasadmi prawa 
- nadrzednosc konstytucji 
- normy zgodne z PMP 
- w zgodzie z normami prawa europejskiego 
- należy intepretowac tak, aby nie doprowadzic do sprzecznosci z innymi normami 
 
Dyrektywy systemowe -> tekst prawny interpretowac w taki sposób, aby tworzyly spojny system. 
Reguly nawiazuja do: 

a)  hierarchicznie uporzadkowanych aktow normatywnych argumentum a rubrica  
b)  zasad prawa np. prawo do sadu 
a)  wieloznaczne -> korzystamy z wyzszego hierarchia aktu 
b)  norma zgodna z zasada prawa wyrazona w tym tekscie  

 
Domniemania interpretacyjne: 

D.I. ma przede wszystkim ten skutek,  że zmienia ciężar argumentacji -> „Ciężar ten bowiem spoczywa nie na 

tym, kto się na domniemanie powołuje, ale na tym, kto te domniemania kwestionuje”  
 
D.I -> d.języka potocznego, prawnego, specjalnego <-m.in. 
 
Domniemania interpretacyjne:  
- zgodnosc normy z konstytucja 
- zgodnosc normy nizszego rzedu z norma wyzszego rzedu 
*racjonalnosc prawodawcy: 
- nie stanowi norm sprzecznych 
- nie stanowi norm zbednych 
- dazy do spolecznie aprobowanych celow 
- liczy się z konsekwencjami empiryczbymi podejmowania decyzji 
- dysponuje najlepsza wiedza empiryczna 
 
 
Dyrektywy preferencji 

D. to reguły, które wskazują jak rozwiązać konflikt różnych dyrektyw wykładni. 

Nazywa się je dyrektywami II stopnia (wskazują dopiero gdy dyr.I stopnia – językowa, systemowa i 
funkcjonalna – dają rozbieżne ustalenia interpretacyjne) 
 

3teorie wykładni (strategie rozwiązywania konfliktów interpretacyjnych): 
1)subiektywne i obiektywne (wola i intencja historycznego w subiektywnej lub współczesnego w 
obiektywnej; subiektywne – normal ma jedno stałe nieulegające zmianom znaczenie; obiektywne – norma 

musi być zgodna z wolą aktualnego suwerena) 
2)intencjonalne i tekstualne – I. (zasadniczym celem wykładni jest odtworzenie woli i intencji prawodawcy, 

tekst to tylko instrument do przekazu tych intencji), T. (z chwilą ustanowienia aktu, tekst prawny odrywa się 

od legislatora i zaczyna zyc swoim życiem -> tekst powinien rozstrzygać bo adresaci najcześciej mają z nim 

styczność) 
3)statyczne i dynamiczne – S. (w razie konfliktu wykładni jęz, sys i funkcj. Należy preferować jęz i system; 

Idą za literą prawa). D.( w razie konfliktu wykładni jęz, sys i funkcj należy preferować funkcjonalną, idą za 
duchem prawa); Statyczni -> formaliści, Dynamicni -> nieformaliści 
 

Dyrektywy preferencji określają nie tyle porządek chronologiczny ile porządek logiczny wykładni. 
 

Do dyrektyw wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej oraz domniemań interpretacyjnych (tzw. 

reguły wykładni sensu stricto) wyróżna się jeszcze dyr.wykładni sensu largo,np. reguły kolizyjne oraz 

reg.wnioskowań prawniczych -> dopiero gdy nie uda się na podstawie powyższego, można przejść do 
wnioskowania prawniczego. 

iazuje norma, która adresatowi A zakazuje zrealizowania okreslonego stanu rzeczy C, to wg. dyrektywy 
instrumentalnego nakazu nalezaloby przyjac, ze obowiazuje tez inna norma, nakazujaca adresatowi A 

czynic wszystko, co jest konieczne, aby stan rzeczy C się nie zrealizowal. 
 
- dyrektywa instrumentalnego zakazu -> skoro obowiazuje norma ustanowiona w formie przepisow 
prawnych i nakazujaca jakiemu podmiotowi A zrealizowac okreslony stan rzeczy C (norma-przeslanka), 

to należy przyjac, ze obowiazuje również norma, która podmiotowi A zakazuje czynic cokolwiek, co jest 
warunkiem wystarczajacym dla niezrealizowania stanu rzeczy C (norma-konsekwencja). 
 
2.  System prawa i jego cechy. 

 

-uporządkowany zbiór reguł 

-elementem systemu prawnego są normy: generalne i abstrakcyjne będące rezultatem faktów prawotwórczych 

w szczególności stanowienia oraz normy konsekwencji 
Uporządkowanie ma charakter dwojaki: 
1. hierarchiczne (pionowe)- wskazanie, która z norm danego systemu jest hierarchicznie wyższa 
2.treściowe (poziome)- zachodzenie  związków treściowych między normami różnego szczebla 

-ze względu na charakter więzi treściowych można wyróżnić: działy prawa i gałęzie prawa 

 
Kryteria hierarchiczności norm: 

a)  norma jest normą będącą podstawą obowiązywania innej normy 

b)  norma, która reguluje sprawy donioślejsze 

c)  norma, będąca rezultatem działań prawotwórczych organu hierarchicznie wyższego 

 
Działy prawa: 

-  publiczne [ius publicum] 

-  prywatne [ius privatum] 

Kryteria podziału prawa na publiczne i prywatne: 

a)  interesu (czyje interesy chroni) 

b)  podmiotowe (czyje sytuacje prawne reguluje) 

c)  rodzaj stosunków prawnych jakie łączy podmioty (państwo +jednostka, między osobami prywatnymi) 

 
Gałęzie prawa: 
Prawo publiczne: 



 

karne 



 

konstytucyjne 



 

administracyjne 

 
Prawo prywatne: 



 

cywilne  



 

handlowe 



 

umów  



 

rodzinne lub opiekuńcze 

 
Podział prawa na: 

a)  materialne- składają się na nie normy wyznaczające określonym osobom i instytucjom ich obowiązki 

i kompetencje 

b)  procesowe (formalne)- składają się na nie te normy, które regulują postępowanie (procedurę) w 

przypadku, gdy doszło do naruszenia prawa materialnego oraz reguluje sposób powoływania 

organizacji i kompetencje organów, które rozstrzygają sprawy  naruszenia norm prawa materialnego. 

Jest ono związane z funkcjonowaniem sądów powszechnych i instytucji administracyjnych. Mają 

charakter instrumentalny w stosunku do norm prawa materialnego. 

 

 
Kryteria podziału na gałęzie: 
1. rodzaj spraw będących przedmiotem regulacji i normowania 
2. przyjęta metoda normowania 

3. podmiotów, do których adresowane są normy prawa 

 
Prawo konstytucyjne- prawo publiczne, normy regulujące ustrój polityczny i społeczny państwa, sytuacje 

jednostki w państwie, stany nadzwyczajne, zawarte jest w konstytucji i ustawach (np. ordynacja wyborcza) 

 
Prawo karne- prawo publiczne 



 

materialne- normy prawa karnego materialnego to normy zakazujące czynów niebezpiecznych 

społecznie i przewidujące kary za przekroczenie owych norm zakazujących. Określają więc czyny 

będące przestępstwem i zasady odpowiedzialności za ich popełnienie (kary). Kodeks karny 1997 



 

procesowe- zawiera normy, które regulują czynności zmierzające do ujawnienia przestępstw, wykrycia 

i osądzenia sprawcy przestępstwa oraz wykonania orzeczonej kary (areszt i więzienie) KPK 

 
Prawo cywilne- pr. prywatne 



 

materialne- przedmiotem regulacji są stosunki majątkowe między osobami fizycznymi i prawnymi, a 

także stosunki nie majątkowe związane z ochroną dóbr osobistych (twórczość naukowa, artystyczna, 

wizerunek, dobre imię), metoda regulacji prawa cywilnego materialnego opiera się na założeniu, że 

podmioty są równe (brak hierarchiczności) KC 1964 



 

procesowe- zawiera normy regulujące postępowanie w sprawach cywilnych, rodzinnych z zakresu 

opieki i kurateli oraz w zakresie prawa handlowego 

 
Prawo administracyjne: 



 

materialne- reguluje organizacje praktycznej działalności i zadań państwa, nie ma charakteru 

skodyfikowanego (pr. budowlane, ochrony środowiska, oświatowe, emerytalne, transportowe) 



 

procesowe- zbiór norm regulujących czynności podejmowane przez organy adminisracji w celu 

rozstrzygnięcia konkretnych spraw, KPA 

 
Formalne cechy systemu prawnego: 

-spójność- system jest spójny, gdy nie zawiera norm ze sobą nie zgodnych 

-zupełność- system jest zupełny, gdy nie zawiera luk w prawie 

 
3 rodzaje niezgodności norm: 

a)  sprzeczność logiczna- temu samemu adresatowi, w tych samych okolicznościach jedna norma 

zakazuje a druga nakazuje tego samego zachowania 

b)  sprzeczność prakseologiczna – temu samemu adresatowi jedna z norm nakazuje coś czynić, druga też 

nakazuje coś czynić ale realizacja  jednej z tych norm niweczy skutek realizacji drugiej z tych norm 

c)  przeciwieństwo norm- temu samemu adresatowi jedna norma nakazuje coś czynić i druga norma coś 

czynić, ale nie możliwe jest realizowanie tych norm jednocześnie 

 
Zupełność dwóch norm: 

-Luki w prawie: 

a)  techniczne- (konstrukcyjna) brak reguł określających w jaki sposób dokonać określonych czynności 

konwencjonalnych 

b)  aksjologiczne- (pozorna) ktoś sądzi, że jakaś sprawa musi być uregulowana, ale ona przez prawo 

uregulowana nie jest 

Reguły : 



  lex posterior derogat legi priori – przepis/norma późniejsza deroguje przepis/normę wcześniejszą; 

przepisy, do których stosujemy tę zasadę, muszą mieć chociaż częściowo wspólny zakres regulacji, 



  lex inferior non derogat legi superiori – przepis/norma o niższej mocy prawnej nie deroguje 

przepisu/normy o wyższej mocy prawnej, 



  lex specialis derogat legi generalis – przepis bardziej szczegółowy deroguje przepis ogólniejszy, 



  lex posterior generalis non derogat legi priori specialis – przepis/norma późniejsza generalna nie 

deroguje przepisu/normy wcześniejszej, szczegółowej; ta reguła dotyczy tych samych norm,  

 

3.  Stosowanie prawa. 

 
Stosowanie prawa-czynność konwencjonalna organu państwa(albo innego podobnego podmiotu), przez którą 

organ ten rozstrzyga jakąś sprawę indywidualną i konkretną, czyniąc to na podstawie obowiązującej normy 

prawnej. Precyzyjniej byłoby mówić o stosowaniu normy prawnej, a nie prawa.  
-Akty stosowania prawa to np.: wydanie wyroku przez sąd, wydanie zezwolenia na budowę.  
-Do dokonania aktu stosowania prawa niezbędna jest kompetencja-upoważnienie do wydawania takich 

aktów.  
-rezultat stanowienia prawa-norma generalna i abstrakcyjna, rezultatem stosowania prawa-

rozstrzygnięcie indywidualnej sprawy – w szczególności -norma indywidualna i konkretna  
-organ państwa-osoba lub zorganizowany zespół osób, która wg obowiązującego prawa podejmuje działania 

władcze uważane za  działanie państwa 

Stosowanie prawa=/=realizowanie (spełnianie obowiązków wyznaczanych przez normę) 
 
-Etapy stosowania prawa:  

-ustalenie tzw. podstawy prawnej rozstrzygnięcia 
-ustalenie stanu faktycznego 
-dokonanie subsumcji 
-wydanie decyzji finalnej i jej uzasadnienie 

Ustalenie podstawy prawnej-wskazanie normy prawnej, którą należy zastosować do rozstrzygnięcia danego 

przypadku (znalezienie aktualnego przepisu, wykładnia, otrzymanie normy) 
Ustalenie stanu faktycznego (faktów)-określenie czy nastąpiło pewne zdarzenie, jaki był jego przebieg i 

jakie osoby były w to uwikłane 
Subsumpcja -przyporządkowanie stanu faktycznego do otrzymanej normy prawnej tzn. organ stwierdza że 

stan faktyczny należy do zakresu zastosowania pewnej normy (adresat, okoliczności i czyn przewidziany 

przez tę normę) 
Decyzja finalna-akt stosowania prawa, ustanowienie normy indywidualnej i konkretnej 

Szczególnie doniosłe akty stosowania prawa-wyroki sądów i decyzje administracyjne. treść 

rozstrzygnięć organu zawarta w sentencji wyroku/decyzji 

Uzasadnienie- jego obowiązek przewidziany przez normy prawne, odnosi się zwykle do rozstrzygnięć 

ostatecznych, ma usprawiedliwić przyjętą konkluzję, wykazać jej poprawność  

treść uzasadnienia: żądania stron, przebieg postępowania, wyniki postępowania dowodowego, podstawa 

prawna rozstrzygnięcia 
 
-Zakres swobody podejmowania decyzji 
-Koncepcja sylogistyczna stosowania prawa(Monteskiusz):  

-sędzia ustami ustawy, nie może nic przydać ani nic ująć surowości ustawy,  
-Stosowanie prawa przebiega jak wnioskowanie wg prawa sylogizmu kategorycznego 
-twórcą prawa-ustawodawca, organy tylko realizują jego wolę 

-luz decyzyjny-zakres swobody stosowania decyzji w procesie stosowania prawa, dzieli się na luz jawny i 
utajony 

Jawny-prawodawca formułując przepisy prawne świadomie pozostawia pewną swobodę co do treści 

decyzji. Formy luzu jawnego: A wyznaczenie granic, w jakich może być podjęta decyzja, B klauzule 

generalne C zwroty niedookreślone 
Utajony- istnieją bo: język etniczny nie pozwala na formułowanie w pełni jednoznacznych 

wypowiedzi, reguły wykładni nie są jednoznaczne, zakres swobody co do uznania faktów za 

udowodnione, proces stosowania prawa opiera się także na przesłankach ocennych, nie tylko 
intelektualnych 

 
-Typy stosowania prawa 
 

A stosowanie prawa typu sądowego 
B stosowanie prawa typu kierowniczego 

Typ sądowy stosowania prawa: (sądy, sądy polubowne, komisje dyscyplinarne itd.) 
-treść decyzji ściśle wyznaczona normami prawa materialnego 
-rozstrzygnięcie nie może być zmienione przez inny organ poza organem władzy sądowniczej (bo 

niezawisłość-podległość tylko Konście i ustawom, i niezależność od innych organów) 
-podmiot stosujący prawo nie jest zainteresowany treścią decyzji finalnej, jest bezstronny i niezależny od 

stron, których sprawę rozstrzyga 
Typ kierowniczy stosowania prawa: () 
-treść decyzji tylko w zarysie wyznaczona przez normy prawa materialnego będącego podstawą prawna 

rozstrzygnięcia, organ nie ustala prawnych konsekwencji stanu faktycznego, kieruje się wieloma kryteriami 

(celowość, ekonomiczność) 
-podmiotem stosującym prawo-organ administracji, zwykle nie jest niezależny, bywa podporządkowany 

organowi hierarchicznie wyższemu  
-podmiot stosujący prawo jest zainteresowany treścią podejmowanej decyzji 

 
 
 

4.  Sprawiedliwość i praworządność. 

 
 



  Arystoteles-sprawiedliwość: 

-sensu largo: wszelkie postępowanie zgodne z normami społ. Mającymi uzasadnienie aksjologiczne (w 

szczególności zgodne z normami moralnymi, religijnymi) 
-sensu stricto: sprawiedliwość odnosi się do czyjegoś postępowania w stosunku do innych ludzi 



 

Współcześnie-postępowanie sprawiedliwe: 

Takie postępowanie w stosunku do innych osób, w którym świadczy się jakieś dobro czy konieczne 

zło, traktując w taki sam sposób osoby, które wykazują jakieś istotne cechy, a nie ze względu na to, z 

jaką indywidualną osobą mamy do czynienia 



 

2 rodzaje sprawiedliwości wg. Arystotelesa: 

-wyrównawcza (iustitia commutativa) – polega na odpłacaniu dobrem za dobro czy koniecznym złem na 

wyrządzone zło, bez względu na to, kto nam uczynił 
 

takie dobro czy wyświadczył zło. Akty sprawiedliwości wyrównawczej-akty odpłaty (zapłaty) 
-rozdzielcza (iustitia distributiva)-polega na rozdzielaniu dobra czy koniecznego zła, w jednakowy 

sposób traktując ludzi, którzy wykazują pewną cechę uznaną za istotną 



 

Cechą postępowania sprawiedliwego –jest ono kierowane jakąś generalną zasadą. Trzeba wskazać: 1) 

formułę wg której należy świadczyć dobro/konieczne zło (sporna kwestia)                    2) komu 

powinniśmy świadczyć dobro/konieczne zło (każdemu człowiekowi, grupie społecznej itd.) 

3) co jest „przedmiotem”  owego świadczenia, co jest tym dobrem czy złem (wszelkie dobra: 
ekonomiczne i niematerialne) 



 

Formuły sprawiedliwości-zasady wg których należy świadczyć dobro bądź wyświadczać konieczne 

zło:  

-dotyczące rozdzielania dóbr (co ze względu na co komu się należy) 
-dotyczące rozłożenia obciążeń (od kogo z jakichś względów coś się należy) 

 

Formuły sprawiedliwości dot. podziału dóbr: 

 

-egalitarystyczne –zakładają równość wszystkich ludzi, nakazują dobra dzielić równo 

-„każdemu równo”-formuła prostego egalitaryzmu-łatwo ją stosować ale nie stymuluje do 

wysiłku ani inicjatywy w wytwarzaniu dóbr 
-„każdemu wg potrzeb”-potrzeb „społecznie uzasadnionych”-formuła humanitarna ale utopijna 

-merytarne-określają podstawę podziału dóbr uwzględniając czynnik leżący po stronie podmiotu 

przyczyniającego się swoim postępowaniem do dobra innych 

-„każdemu wg jego wysiłku ”-premiowanie starań dla dobra innych, bez względu na efekt 
-„każdemu wg wyników jego pracy”-ma charakter stymulacyjny, pobudza do podejmowania 

efektywnych działań ale nie liczy się ze zróżnicowanymi zdolnościami, możliwościami 
-„każdemu wg jego zasług”- premiuje tych, którzy swymi talentami, męstwem itd. przyczynili 

się do pomyślności ogółu 

-„każdemu wg urodzenia”- formuła związana ze społeczeństwem stanowym, dziś oznacza raczej 

premiowanie tych, którzy ze względu na utrudniony start życiowy wymagają wsparcia w celu 

wyrównania szans 
 

Formuły dotyczące rozkładania obciążeń:  
-„od każdego wg jego sił”- branie pod uwagę siły obciążanych, aby mieli możliwość zrealizowania 

zadań 
-„od każdego wg jego zdolności”- uwzględnianie predyspozycji do spełniania zadań, formuła oparta na 

założeniu, że z uzdolnień należy czynić użytek dla dobra innych 
-„od każdego wg jego powołania”- wyznacza obowiązki ludzi będących członkami określonych grup 

społ./zawodowych-od pewnych ludzi należy oczekiwać i wymagać więcej bo dobrowolnie zgodzili się 

na siebie pewne obowiązki przyjąć (lekarze, misjonarze itp.) 

 



 

Formuły sprawiedliwości wyrównawczej: 
-dotyczące zapłaty za wyrządzone dobro (jeśli dobro ma charakter materialny-sprawa opiera się na 

świadczeniach rekompensacyjnych tak, by któraś ze stron nie była pokrzywdzona) 
-dotyczące odpłaty za wyrządzone zło (problem z wyznaczeniem sprawiedliwej kary, tak by nie 

miała charakteru zemsty) 
 
-Świadome dobro i wyrządzane zło mogą mieć charakter materialny i niematerialny. 
-Sporne może być to, czy przy odpłacaniu za dobro/zło ma się brać pod uwagę tylko faktyczne jego 

spowodowanie czy także intencje. 
 

Kierowanie się tylko jedną formułą sprawiedliwości byłby nie do zaakceptowania dlatego przyjmuje 

się formuły złożone albo zespoły formuł sprawiedliwości.  



 

Doktryna sprawiedliwości-usystematyzowany wykład formuł sprawiedliwości połączony z 

argumentami, które mają przekonać, skłaniać do przyjęcia takiego właśnie zbioru formuł czy jakiejś 

jednej formuły sprawiedliwości.  
- materialne koncepcje sprawiedliwości-formułowanie treści zasad sprawiedliwości i opartych na 

nich formuł (sprawiedliwy jest wyrok o takiej a nie innej treści) 
-koncepcje formalne (materialne)-wskazywanie sposobów, w jakich dochodzi się ustalenia treści 

formuł sprawiedliwości(sprawiedliwe jest prawo, którego treść ukształtowano w określonej 
procedurze) 

Proceduralna koncepcja sprawiedliwości Johna Rawlsa: społeczeństwo zorganizowane sprawiedliwie-

każdemu zapewnia taki szeroki zakres wolności jaki jest do pogodzenia z wolnością innych, każdy ma 

równy dostęp do uprzywilejowanych pozycji społecznych. Nierówności są usprawiedliwione tylko 

jeśli przynoszą korzyść najsłabszym. Właściwą formułą sprawiedliwości –taka, na którą zgodziłby się 

każdy nie wiedzą jeszcze jaka pozycja społeczna przypadnie mu w udziale.  

5.  Prawo a moralność 
 



  Norma moralna-norma obowiązująca ze względu na jej uzasadnienie aksjologiczne w ocenach 

moralnych, mianowicie w ocenach jakichś czynów jako dobrych lub złych.  
Norma obyczajowa-obowiązują w danym społeczeństwie bo ukształtował się nawyk postępowania w 

dany sposób 
Norma religijna-ustanowiona przez Boga lub uznane za obowiązujące przez organizację kościelną  



  Sposoby pojmowania oceny moralnej odpowiadające 2 koncepcjom moralności: 

-perfekcjonistyczna koncepcja moralności (moralność cnót):  
dobre czyny-takie które odpowiadają określonemu wzorcowi osobowości 

nakaz moralny: dążenie do doskonałości (nie zawsze dobre dla innych ludzi!!) 

podstawowa wartość: cnota 

 

-solidarnościowa koncepcja moralności(moralność dobrych uczynków): 

 

dobre czyny-kierowane życzliwością wobec innych, złe-powodujące nieuzasadnione zło 

 

nakaz moralny: kierowanie się w stosunku do innych sprawiedliwą życzliwością 



  Obok ocen moralnych można wyróżnić także: 

-oceny hedonistyczne-doznanie przyjemności bądź przykrości 
-estetyczne-czy oceniane rzeczy są piękne czy brzydkie 
-utylitarne-czy oceniane stany rzeczy są pożyteczne czy szkodliwe dla stworzenia dogodnych 

warunków życia.  



  Ocena: 

Jednoaspektowa-oceniamy z 1 punktu widzenia 
Globalna-oceniamy stan rzeczy uwzględniając wiele punktów widzenia 
Preferencyjna-taka, w której określamy, co cenimy bardziej, a co mniej 



 

Jeżeli w jakiejś grupie społ. wytworzy się podobny sposób oceniania jakichś stanów rzeczy-te stany 
rzeczy to dla tej grupy wartości.  
 

Relacje między prawem a moralnością 

A) Związki funkcjonalne- związki polegające na wzajemnym oddziaływaniu norm moralnych i prawnych. 

Normy moralne oddziałują na proces tworzenia prawa, prawo kształtuje oceny i normy moralne. 

Prawodawca powinien liczyć się z ocenami i normami moralnymi w 
 

społeczeństwie-normy prawne zgodne z moralnymi będą społecznie akceptowane-prawo będzie efektywne.  
 

Uzgadnianie norm prawnych z powszechnie przyjmowanymi normami moralnymi: 

 

-inkorporacja norm moralnych do systemu prawnego (pozytywizacja moralności)  
-odsyłanie do norm moralnych – formułowanie przepisów, które upoważniają organ stosujący prawo 

do rozstrzygania spraw na podstawie norm moralnych(sprawiedliwość, słuszność), także odesłanie do 
norm etyki zawodowej 
-zwroty wartościujące- „szczególne okrucieństwo”, „rażąca niewdzięczność” itp. –organ stosujący 

prawo musi się odwołać do norm i ocen moralnych  
 

Oceny moralne wpływają też na proces interpretacji prawa i wnioskowania z norm o normach.  

Oddziaływanie norm prawnych na moralne jest trudniej dostrzegalne i przebiega wolniej.  
 

B) Relacje treściowe- ustalając je trzeba odpowiedzieć na pytania:  

1) czy normy prawne i moralne są adresowane do tych samych podmiotów ? 
-moralne adresowane tylko do jednostek ludzkich, 
-prawne zarówno do ludzi jak i stowarzyszeń, spółek, państw itd.  
->zakres adresatów norm prawnych szerszy niż moralnych 
 

2) czy normy regulują zachowania tego samego rodzaju? 
->zakresy zachowań regulowanych przez normy prawne i moralne krzyżują się-są zachowania 

regulowane tylko normami prawnymi, tylko moralnymi oraz które są przedmiotem regulacji norm prawnych i 

moralnych jednocześnie 

 

-Mniej popularny pogląd-prawo to minimum moralności-każde zachowanie regulowane przez prawo jest 
regulowane przez normy moralne ale nie odwrotnie. 
 
-Normy prawne regulują uzewnętrzniające się zachowania ludzi, przedmiotem nakazów i zakazów moralnych 

mogą być także myśli, pragnienia, zamierzenia.  
-Normy prawne regulują zachowania w stosunku do innych ludzi, zachowania w stosunkach między osobami 

prawnymi i między ludźmi i osobami prawnymi, normy moralne wyznaczają zachowania człowieka w 
stosunku do samego siebie lub w stosunku do innych ludzi. 
-Geneza i podstawa obowiązywania norm: 

Prawne-tworzone przez upoważnione instytucje, obowiązują ze względu na uzasadnienie tetyczne, na 

to że są spisane i podane do publicznej wiadomości, są szczegółowe i precyzyjne. Realizowanie norm 

gwarantowane groźbą wymierzenia sankcji zinstytucjonalizowanych. 
Moralne- państwo ich nie tworzy i nie wymusza realizowania, kształtują się powoli, mają charakter 

ogólny, przekazywane w procesie wychowania. Za przekroczenie norm moralnych  sankcja rozsiana 
lub wyrzuty sumienia.  

 
C) Relacje walidacyjne-czy normy moralne są podstawą obowiązywania norm prawnych 
2 koncepcje relacji walidacyjnej: 

-walidacyjna niezależność norm prawnych i moralnych: normy prawne obowiązują bo zostały 

ustanowione w przewidzianej procedurze, niezależnie od tego czy są normami sprawiedliwymi  
(pozytywizm prawniczy) 
-walidacyjna zależność norm prawnych i moralnych: podstawa obowiązywania prawa znajduję się 
poza nim samym-w normach moralnych tzn. normy prawne są wiążące, jeśli są zgodne z 
podstawowymi normami moralnymi. (zwolennicy koncepcji prawa natury) 



 

Konflikty prawa i moralności: 
-relacja niezgodności (normy prawne mówią coś innego niż moralne) 
-relacja zgodności(zachowania regulowane tak samo przez n.m i n.p) 
 
-obowiązkiem moralnym jest przestrzeganie norm prawnych zakazujących czynów moralnie 

nagannych lub nakazujących zachowania godne moralnej aprobaty,  

obowiązkiem jest też przestrzeganie norm prawnych gdy są one moralnie obojętne a konieczne dla 

uporządkowania jakiejś dziedziny życia społecznego 
-konflikt prawa i moralności- gdy zrealizowanie normy prawnej będzie naruszeniem normy moralnej 
i odwrotnie 
-sposoby rozwiązywania tych konfliktów: 
 

-w przypadku uznania walidacyjnej rozdzielności n.p. i n.m.  

Niezgodność normy prawnej z elementarną normą moralną usprawiedliwia moralne 

nieposłuszeństwo wobec niesłusznej normy prawnej, a postępowanie zgodnie z taką normą 

prawną nie uchyla moralnej odpowiedzialności za nie. Niezgodność normy prawnej z moralną 

nie uchyla prawnego obowiązku realizowania danej normy. 
-czasem dopuszcza się zwolnienie adresata normy prawnej niezgodnej z uznawaną przez niego 

normą moralną z określonego obowiązku i zastąpienie innym obowiązkiem (służba zastępcza 
zamiast wojska) 
-uprzywilejowane traktowanie osób, które kierując się moralnością uchylają się od pełnienia 

obowiązków prawnych –obywatelskie nieposłuszeństwo –gdy pokojowo i publicznie narusza 

się normy prawne uważane za niesłuszne mając na celu zmianę prawa i przejawia się gotowość 
poniesienia odpowiedzialności za swój czyn 

 

 

SPRAWIEDLIWOŚĆ I RZĄDY PRAWA 

 

1.  Idea sprawiedliwości i jej znaczenie w procesie stanowienia i stosowania prawa 

Sprawiedliwość jest wartością ściśle związaną z prawem: równość wobec prawa i równości w prawie, 

pewność prawa, bezpieczeństwo prawne, wolność pod rządami prawa. 
 

Cnota doskonałości

 – aby żyć uczciwie, nikogo nie krzywdzić, każdemu oddawać co jego 

Sprawiedliwość wyrównawcza

 – dotycząca „opłaty” za dobro i świadczenia otrzymane od innych oraz zło, 

które inni wyrządzają. 

Sprawiedliwość rozdzielcza

 – (dystrybutywna) odnosi się do dzielenia ciężarów lub nagród między 

zobowiązanych lub zasłużonych. 
 

Sprawiedliwość: 

-  jako dobra etycznego 
-  jako zasada regulująca wymianę dóbr albo przydzielenie dóbr i ciężarów, 
 

* Materialna koncepcja sprawiedliwości: 

-  „każdemu według jego dzieł” 
-  „każdemu według jego zasług” 
-  „każdemu według jego potrzeb” 
-  „każdemu według jego pozycji” 
-  „każdemu to samo” 
-  każdemu według tego, co przyznaje mu prawo” 
 

* Formalna koncepcja sprawiedliwości 

-  „zasada zasad”, zasada konsekwencji, zasada sprawiedliwości statycznej, (rozumie się właściwość 

postępowania (postawy) polegającej na równym traktowaniu podmiotów znajdujących się w jednakowej 

sytuacji lub noszących jednakowe cechy, 

 

Sprawiedliwość proceduralna

 – tj. o uczciwym i równym wobec wszystkich zainteresowanych posługiwaniu 

się procedurami decyzyjnymi prowadzącymi do stosowania prawa. 
 
2.  Państwo prawne  

Idea państwa prawnego (rządów prawa) – sprawiedliwość jako wartość niezależna od wolności, idea państwa 
prawnego ma wskazywać jeden ze sposobów zapewniania wolności człowieka w społeczeństwie. – myśliciele 

czasów Oświecenia  
 

Praworządność i państwo praworządne – praworządność jako stan faktyczny – tymi pojęciami posługiwano 

się w okresie 1945-89. 
 

Państwo prawne: 
-  idea państwa prawnego dotyczy działań państwa, a nieco szerzej wszystkich instytucji sprawujących 

władze publiczną w państwie, 

-  państwem prawnym może być takie państwo, w którym prawo określa granice władzy publicznej, zadania 

, kompetencje i tryb działania jej organów, 

-  nie każde naruszenia prawa przez państwo jest równoznaczne z brakiem praworządności.  
 

Koncepcje w państwie prawnym dzielimy na: 
-  porządku prawnego akcentującego wartości formalne związane ze sposobem stanowienia i stosowania 

prawa (

koncepcja praworządności formalnej

), 

-  porządku prawnego, dla którego fundamentalne znaczenie maja wartości materialne (

koncepcja 

praworządności materialnej

)  

 
 
 

wewnętrzne moralności prawa według Fullera: 
-  prawo jest dostatecznie ogólne (generalne), aby być bezstronnym arbitrem, a nie zaś „kapryśnym władcą”, 
-  prawo jest należycie ogłaszane (jest jawne), 
-  prawo unika sprzeczności norm, 
-  prawo nie domaga się od adresatów rzeczy niemożliwych i nie naraża ich przez to na popadnięcie w 

konflikt między poczuciem obowiązku posłuchu wobec prawa a niemożnością realizacji tego, czego się 
ono domaga, 

-  prawo jest względnie trwałe w czasie, 

 

3.  Gwarancja państwa prawnego 
a) 

gwarancja materialna

 – zorganizowanie życia społecznego, ekonomicznego, politycznego w państwie, 

który uczyni naruszanie prawa przez państwo mało prawdopodobny lub zminimalizuje jego zasięg.  

b) 

Gwarancja formalna

 (instytucjonalna) – wyrażają się one w istnieniu prawem określonych mechanizmów 

kontroli nad przestrzeganiem prawa przez państwo: 

-  gwarancja ustrojowa (związane z cechami ustroju państwa, np. 3 podział władzy), 
-  gwarancja legislacyjna (związane ze sposobem tworzenia prawa i z formalnymi cechami samego prawa), 
-  gwarancja proceduralna (związana ze stosowaniem prawa) 
 
4.  Demokratyczne państwo prawne 

Idea państwa prawnego (rządów prawa) jest dziś uznana w Polsce za fundamentalną zasadę ustrojową, w 

przepisach Konstytucji RP z 2.4.1997 r. zawarta została zasada: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym 

państwem prawnym”.  

Przyjmując zasadę „demokratycznego państwa prawnego”, akceptujemy również jej związek z ideą 

demokracji. Nieznane są bowiem przypadki realizacji idei państwa prawnego w krajach o ustroju totalitarnym 
lub autorytarnym.  

3. Regulacja konfliktów 

Sposoby rozwiązywania konfliktów: 
- tryb kontraktowy- strony zachowują pełną autonomię, decydują zarówno o zasadach, jak i procedurze rozwiązywania 

sporu; rozstrzygnięcie konfliktu następuje tutaj w drodze dobrowolnego porozumienia- umowy stron (konsensusu)  
- tryb mediacyjno-koncyliacyjny- obok stron konfliktu występuje mediator(koncyliator); mediator jest pomocnikiem i 

doradcą stron, nie ma żadnych uprawnień władczych; strony zachowują pełną autonomię w zakresie wyboru osoby 

mediatora, a także rokowań oraz zasady rozwiązywania sporu 
- tryb arbitrażowy- strony konfliktu wybierają arbitra, procedury rokowań oraz zasady rozwiązywania sporu; decyzja 

arbitra rozstrzygająca konflikt ma charakter władczy, jest wiążąca dla stron i może być przymusowo egzekwowana  
- tryb adjudykacyjny- postępowanie toczy się według z góry ustalonych zasad i procedur; strony konfliktu nie mają 

wpływu na wybór osoby adjudykatora; np. postępowanie sądowe  

 

WYKŁADNIA PRAWA 

 

1.  Pojęcie wykładni prawa 

Termin „wykładnia”, inaczej „interpretacja prawa”, oznacza proces ustalania właściwego znaczenia 

przepisów prawnych albo produktu czynności określonej wyżej.  
a)  wykładni dokonuje się tylko o tyle, o ile wymagają tego niejasności tekstu, 
b)  wykładni dokonuje się w każdym przypadku ustalenia normy prawnej, 
 

potrzeba przeprowadzenia wykładni prawa wynika z: 
-  nieuniknionych, naturalnych niejednoznaczności języka naturalnego i języka prawnego, 
-  błędów popełnianych przez ustawodawcę, który nie zawsze w sposób precyzyjny posługuje się językiem 

prawnym, 

-  zamierzone i świadome wprowadzenie przez ustawodawcę niejednoznaczności i nieostrości 

normatywnych,  

 
2.  Teorie wykładni prawa 

a) 

teoria wykładni statycznej

 – zakłada ona, że wraz z ustanowieniem przepisu ustawodawca nadaje mu 

określone znaczenie. Nie powinno się tego znaczenia w sposób swobodny modyfikować. Należy ustalić 

autentyczne preferencje aksjologiczne, wiedzę, cele itp. (

wykładnia subiektywna

). Pojęcie tej teorii 

zapewnia stabilność prawa,  

b) 

teoria wykładni dynamicznej

 – znaczenie przepisów prawnych nie powinno być wiązane wyłącznie z 

wolą ustawodawcy historycznego, ponieważ prowadziłoby to, wbrew naturalnej dynamice procesów 

społecznych. Wykładnia dynamiczna niekiedy jest nazywana 

wykładnią obiektywną

, gdyż ma zmierzać 

do ustalenia obowiązków i uprawnień adresatów prawa, jakie są przewidziane przez prawo tu i teraz 

obowiązujące, a nie jakie uznawał za właściwe ustawodawca sprzed lat, 

c) 

teoria wykładni „aktualnego ustawodawcy”

 – jest ona pewną modyfikacją wykładni dynamicznej i ma 

łagodzić jej niedogodności. Odpowiada na zarzut, że jednoznaczne przyjęcie teorii wykładni dynamicznej 

doprowadziłoby do nadmiernych dowolności interpretacyjnych. Współczesna polska nauka prawa skłania 

się raczej ku teorii wykładni „aktualnego ustawodawcy” lub wykładni dynamicznej (obiektywnej), choć 

w komentarzach do kodeksów znajdują się argumenty o charakterze wykładni statystycznej 
(subiektywnej).   

 

3.  Założenie racjonalności ustawodawcy  

Racjonalność prawodawcy jest ideałem, wytyczną postępowania, wskazówką adresową do legislatora 

(przyjmuje się racjonalność ustawodawcy jako założenie). Założenie o racjonalności twórcy dzieła 

kulturowego jest przyjęte powszechnie w całej humanistyce jako punkt wyjścia dla interpretacji sensu. 

Podstawą interpretacji humanistycznej są następujące założenia: 
-  dzieło kulturowe (literackie, artystyczne, naukowe) jest kreacją człowieka, którym interpretator dzieli 

podstawowe właściwości fizyczne i duchowe, 

-  twórca (twórcy) dzieła jest istotą racjonalną, tj. dokonuje wyboru celów i adekwatnych do ich osiągnięcia 

środków, 

-  rekonstrukcja przez interpretatora tej wiedzy i systemu wartości pozwala zrozumieć sens dzieła 

kulturowego, będącego przedmiotem dociekań. 

 
4.  Rodzaje wykładni praw 
a)  pierwszą typologią jest 

zróżnicowanie wykładni ze względu na podmiot jej dokonujący

: 

-  wykładnia autentyczna – dokonywana jest ona prze podmiot, który przepis ustanowił, ten kto stanowi 

przepis, może określić jego znaczenie, 

-  wykładnia legalna – dokonywana jest przez upoważniony do tego organ państwa. W stosunku do ustaw, 

upoważnienie konstytucyjne do dokonywania ogólnej wykładni legalnej miała w latach 1952-1989 Rada 

Państwa PRL, 1989-1997 Trybunał Konstytucyjny, obecnie w Polsce nie ma organu, który mógłby 

dokonywać takiej wykładni, 

-  wykładnia operatywna – znana też wykładnią organów stosujących prawo. Takiej wykładni mogą 

dokonywać wszystkie organy władzy publicznej. Wykładnia ta wiąże organ jej dokonujący i podmioty, 

wobec których prawo jest stosowane, 

-  wykładnia doktrynalna – każdy może dokonywać prywatnie wykładni prawa na swój użytek. Nie ma ono 

dla nikogo mocy wiążącej. Wykładnia doktrynalna jest w istocie wykładnią prywatną tyle, że 

przeprowadzaną przez prawników (naukowców, wybitnych praktyków). 

 
b) 

wykładnia prawa może być także zróżnicowana ze względu na sposób dokonywania wykładni.

 Występują 

tu następujące rodzaje wykładni: 

-  wykładnia językowa (językowo – logiczna) polega na dokonywaniu interpretacji przepisów prawnych 

przy wykorzystaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i naturalnego, 

-  wykładnia systemowa – polega ona na ustalaniu rzeczywistego znaczenia przepisów ze względu na ich 

usytuowanie w systematyce wewnętrznej aktu normatywnego, w całej gałęzi prawa, a także ze względu na 

zasady systemu prawa lub zasady danej gałęzi prawa, 

-  wykładnia funkcjonalna (celowościowa, teleologiczna) – jej istota wyraża się w ustalaniu znaczenia 

przepisu zgodnie z celem, jaki chciał osiągnąć ustawodawca stanowiąc ten przepis, gałąź prawa lub cały 
system prawa, 

-  wykładnia porównawcza (w układzie synchronicznym i diachronicznym) – polega ona na ustalaniu 

znaczenia przepisów przez porównanie ich z innymi, podobnymi przepisami o ustalonym znaczeniu i 

wyciąganiu stąd wniosków co do znaczenia przepisów interpretowanych,  

 
c)  Trzecim 

kryterium zróżnicowania rodzajów wykładni są wyniki (zakres) wykładni.

 W ten sposób mamy 

do czynienia z: 

-  wykładnią literalną (dosłowną, ścisłą) – występuje ona wtedy, gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych 

za pomocą odmiennych rodzajów wykładni wybierzemy to, które zostało ustalone dzięki zastosowaniu 

reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka, 

-  wykładnią rozszerzającą – wykładnia ta polega na porównaniu wyniku wykładni językowej oraz wykładni 

systemowej lub celowościowej i przyjęciu szerszego znaczenia przepisu niż wynikałoby z interpretacji 

językowej,  

-  wykładnią zwężającą – wykładnia ta przyjmuje wyższe rozumienie przepisu, niż wynikałoby to z 

wykładni literalnej. 

 
 
5.  Reguły interpretacyjne i inferencyjne. Topiki prawnicze  

Zastosowanie reguł interpretacyjnych pozwala ustalić „właściwe” znaczenie przepisów prawnych. Innymi 

słowy, reguły interpretacyjne należą do zespołu reguł „przekładu” przepisów na normy prawne. Oto 

najczęściej wykorzystywane reguły interpretacyjne językowej wykładni prawa: 
-  do tekstu przepisu niczego nie wolno dodawać ani niczego odejmować (słów, znaków interpunkcyjnych), 
-  zwrotom języka prawnego nie należy, bez wyraźnego powodu, nadawać innego znaczenia niż to, które 

zwroty mają na gruncie języka naturalnego, 

-  zwroty (terminy) jednobrzmiące użyte w tekście aktu normatywnego należy rozumieć jednolicie, 
-  zwrotów (terminów) brzmiących odmiennie nie należy rozumieć jednolicie, lecz odmiennie, 
-  wyjątków od reguł ogólnych (leges speciales) nie wolno interpretować rozszerzająco (exceptiones non 

sunt extendendae). 

 

Oprócz poszczególnych sposobów wykładni i reguł interpretacyjnych stosuje się dwa dodatkowe typy 

środków argumentacyjnych: 
a)  reguły wnioskowań prawniczych zwane też regułami inferencyjnymi, oraz 
b)  argumenty wypracowane przez kulturę prawniczą zwane topikami prawniczymi, 
 

Reguły inferencyjne – są to logiczne lub quasi – logiczne reguły wnioskowań akceptowane i szeroko 
wykorzystywane w odniesieniu do prawa stanowionego.  
a)  jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś „więcej”, uprawniony jest też do czynienia czegoś „mniej”. 

Jest to rozumowanie zwane 

argumentum a fortiori

 (z silniejszego) w odmianie 

a maiori od minus

 (z 

większego na mniejsze)  

b)  jeżeli komuś jest zakazne czynić coś „mniej”, tym bardziej zakazane jest mu czynić coś „więcej”. Jest to 

rozumowanie 

a fortiori

 w odmianie 

a minori ad ad maius

 (z mniejszego na większe) 

c)  jeśli kogoś, i tylko jego, dotyczy jakiś zakaz lub nakaz zachowania lub gdy zachowanie powinno nastąpić 

w pewnych warunkach, to innych podmiotów lub w innych warunkach normy zakaz lub nakaz nie 
dotyczy,     

a contario

 (

argumentum a contario

, rozumowania z przeciwieństwa)  

d)  do reguł inferencyjnych zaliczyć też można 

wnioskowania przez analogię

 (

per analogiam

, zwane też 

argumentu a simili

 – wnioskowanie z podobieństwa), które znajduje zastosowanie przy usuwaniu luk w 

prawie. Istnieją dwie postaci analogii:  

-  analogia z ustawy (

analogia legis

) polega na zastosowaniu do stanu rzeczy nieuregulowanego (luka) 

regulacji dotyczącej stanu rzeczy podobnego do objętego luką, 

-  analogia z prawa (

analogia iuris

) polega na sformułowaniu nowej normy, która uregulowałaby lukę w 

procesie stanowienia prawa i na podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy. 

e) 

wnioskowanie „z celu na środki” 

opiera się na potoczny rozumowaniu że „cel uświęca środki” – zakaz 

posługiwania się środkami moralnie nagannymi lub prawnie niedopuszczalnymi, wykorzystuje się je w 

procesie wykładni prawa, 

topiki prawnicze 

– miejsca gdzie spotykali się prawnicy w sensie intelektualnym.          

 

 

PRAWO A INNE REGULATORY ZACHOWAŃ 

 

1.  Prawo i wartości 

Jedni uznają 

wartość 

za (dobro piękno, sprawiedliwość, prawdę) za byty obiektywne istniejące samoistnie lub 

z woli Boga. Wartość tak ja inne byty istniejące, mogą być przedmiotem poznania ludzkiego (kognitywizm – 

wartość jako byt istniejący). 
 
2.  Wielość systemów normatywnych 
Wartości w społeczeństwie kształtują nie tylko treść, formę i granice prawa. Prawo jest jedynym 

wykorzystywanym regulatorem zachowań ludzkich.  
- 

normatywny

 (określa jakich  zachowań powinniśmy unikać, a jakie podejmować) 

- 

nienormatywny

 (mogą skutecznie mobilizować do działania, tradycje, mity, przesądy)  

 
 
 
3.  Normy moralne i obyczajowe 
- 

normy moralne

 (odnoszą się do tych zachowań człowieka i do tych intencji i postaw, które są oceniane z 

punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra),  

cechy:  



  przedmiot regulacji – odnoszą się do zachowań człowieka, lecz także jego pobudek i intencji, przeżyć 

emocjonalnych itp., 



 

sposób regulacji – domaga się od człowieka dążenia do doskonałości (maksymalistyczny), koncentruje się 

na spełnianiu określonych podstawowych obowiązków wobec siebie.  

- 

normy obyczajowe

 (odwołują się przede wszystkim do pewnej konwencji społecznej i dotyczą zachowań 

ujmowania w kategoriach „jest-nie jest przyjęte”, „wypada-nie wypada czynić” w danych 

okolicznościach, w danym środowisku itp.)    

 

Geneza norm: 
-  normy heteronomiczne (nakaz jakiegoś zewnętrznego autorytetu) 
-  normy autonomiczne (nakazu sumienia rozumu w przekonaniu słuszności) 
 
4.  Związki treściowe  
- 

Związki treściowe

 między prawem, a moralnością – porównujemy treść obowiązujących w danym 

momencie norm prawnych oraz treść norm prawnych, analizujemy przede wszystkim to, jakie zachowania 

są regulowane przez prawo, a jakie przez moralność. 

 
Dyspozycja norm – wzory zachowań uznawane za wiążące. 
 
- 

związki funkcjonalne

 (jest to oddziaływanie na siebie obu systemów, odsyłanie od jednych norm do 

drugich, wspieraniu wzajemnym lub osłabianiu norm). 

 
5.  Kultura prawa  

Prawo jest to zespół norm wyrażanych w przepisach. Kultura prawna (węższa i szersza)  
-  znaczenie węższe – wiedza jednostki i grup społecznych o obowiązującym prawie 
-  znaczenie szersze – to stan prawa, doktryny prawne, instytucje polit.,