CB (skrót od citizens’ band)

jest środkiem wzajemnego ko−
munikowania się, prowadzenia
rozmów prywatnych w pasmie
27MHz.

W Polsce oficjalnie jest do−

puszczone

do

eksploatacji

przez użytkowników CB pasmo
26,960−27,405MHz podzielone
na 40 kanałów z odstępem co
10kHz (tak zwana podstawowa
“czterdziestka”

oznaczona

umownie literą “C”).

CB jest szczególnie przydat−

ne w samochodzie, gdyż umożliwia szyb−
kie komunikowanie się z innymi samo−
chodami i domem oraz wzajemną wymia−
nę informacji o sytuacji na drodze, szyb−
kie wezwanie pomocy czy powiadamia−
nie o niebezpieczeństwach i utrudnie−
niach drogowych. Wzorem państw za−
chodnich przyjęto, że kanał 9 służy wy−
łącznie do wzywania pomocy w nagłych
wypadkach (pogotowie ratunkowe, straż
pożarna, policja), natomiast kanał 19 to
tzw. kanał drogowy, gdzie są przekazywa−
ne informacje o nieprzejezdności dróg,
objazdach, gołoledziach, zatorach itp.
Wielu kierowców korzysta z takich infor−
macji, oszczędzając czas, paliwo, ner−
wy... Nie bez znaczenia jest fakt, że eks−
ploatacja CB jest dużo tańsza od telefonu
komórkowego (można rozmawiać bez
ograniczeń nie płacąc rachunków).

Urządzenie zainstalowane w domu za−

pewnia (z zewnętrzną anteną) nawiązy−
wanie łączności z innymi użytkownikami
CB na znaczne odległości, często ponad
50km. Zalety CB mogą być wykorzystane
w turystyce: w nieznanym terenie można
liczyć na życzliwą pomoc i informację po−
siadacza CB, który mieszka w danej
okolicy (lub przynajmniej zna ją lepiej od
nas). Mówiąc najkrócej radio CB może
być wykorzystywane przez każdego.

W celu zaopatrzenia się w niezbędny

sprzęt CB najlepiej udać się do autoryzo−
wanego sklepu zajmującego się sprzeda−
żą homologowanego sprzętu. Tylko wte−
dy będziemy mieli pewność, że nie bę−
dzie problemów z rejestracją radiotelefo−
nu. Oprócz urządzeń nadawczo − odbior−
czych sklepy sprzedają także niezbędne
akcesoria (anteny, kable zasilające, złą−
cza, mierniki antenowe, zasilacze, filtry
przeciwzakłóceniowe...).

Jeśli chodzi o parametry techniczne,

radiotelefony można podzielić na trzy gru−
py: samochodowe, bazowe (stacjonarne)
i przenośne (ręczne).

Moc wyjściowa nadajnika w radiotele−

fonie CB (w Polsce, podobnie jak
i w większości krajów europejskich) nie
może przekraczać 4W. W wielu przypad−
kach moc ta jest za duża do normalnej
pracy. Często dla uniknięcia zakłóceń
użytkownicy CB stosują zmniejszenie
mocy np. poprzez rezystorowe tłumiki.
Bywają jednak i tacy, którzy łamiąc prze−
pisy, narażając się na interwencję PAR,
stosują dodatkowe wzmacniacze (dopa−
lacze). Warto pamiętać, że dopiero czte−
rokrotne zwiększenie mocy wyjściowej
nadajnika spowoduje wzrost wskazań si−
ły sygnału u korespondenta o 1 S (na S−
metrze).

Najczęściej wykorzystywanym w pa−

smie CB rodzajem modulacji jest modula−
cja amplitudy (AM). W Polsce około 90%
urządzeń jest przystosowanych do pracy
tą emisją. Do łączności lokalnych lepiej
jest wykorzystywać modulację częstotli−
wości FM. Umożliwia ona co prawda pro−
wadzenie łączności o mniejszym zasięgu,
ale posiada niewątpliwą zaletę w postaci
wywoływania mniejszych (niż w przypad−
ku AM) zakłóceń radiowych i telewizyj−
nych. Do łączności dalekiego zasięgu jest
wykorzystywana modulacja jednowstę−
gowa (SSB), jednak sprzęt przystosowa−
ny do tego typu modulacji jest dużo droż−
szy.

Na rynku krajowym można spotkać

bardzo wiele różnych radiotelefonów re−
nomowanych firm światowych. Można
tutaj wyróżnić dwóch największych pro−
ducentów: ALAN i PRESIDENT.

Poniżej zebrano najczęściej występu−

jące elementy regulacyjne na płycie czo−
łowej na przykładzie popularnego radiote−
lefonu samochodowego ALAN 48PLUS
pokazanego na fotografii:

P

Po

ok

krrę

ęttłła

a::

− CHANNEL (przełącznik kanałów; po−

kręcanie w prawo powoduje skokowe
przełączanie kanałów “w górę”, pokręca−
nie w lewo − “w dół”)

− ON/OFF/VOLUME (regulator siły gło−

su połączony z wyłącznikiem zasilania)

− SQUELCH (pokrętło blokady szu−

mów; właściwe ustawienie blokady pole−
ga na powolnym pokręcaniu pokrętłem
w prawo aż do momentu zaniku szumów
słyszanych w głośniku)

− RF GAIN (pokrętło regulacji w.cz.

odbiornika;

umożliwia

zmniejszenie

czułości toru odbiornika w momencie
odbioru dużego sygnału, aby nie dopro−
wadzić do zniekształceń sygnału a tym
samym zrozumiałości)

− MIC GAIN (pokrętło regulacji czułości

mikrofonu; umożliwia ono zmniejszenie
czułości mikrofonu w przypadku, kiedy
nadajemy z pomieszczenia, w którym pa−
nuje duży hałas czy są prowadzone gło−
śne rozmowy; zmniejszenie czułości mi−
krofonu powoduje, że musimy do niego
mówić z bardzo niewielkiej odległości)

P

Prrzzy

yc

ciis

sk

kii::

− CB/PA (CB − praca normalna, PA − wy

korzystywanie megafonu)

− AM/FM (przełącznik rodzaju modulacji)
− ANL/OFF (umożliwia załączenie ogra

nicznika trzasków)

− LOCAL/DX (DX − praca normalna, LO−

CAL − praca ze zmniejszoną czułością

odbiornika)

1

E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/99

P

Pr

ro

ojje

ek

kt

ty

y A

AV

VT

T

CB? Ależ to proste!

− SCAN (umożliwia skanowanie kana
łów; ustawia się na pierwszym kanale

gdzie prowadzona jest łączność)

− M1...M5 (przyciski programowania

kanalów pamięci; pod każdym z nich
można zaprogramować dowolny kanał)

− EMG (przycisk programowania; po

wybraniu kanału, który chcemy wprowa−
dzić do pamięci radiotelefonu przyciska−
my ww. przycisk a następnie numer pa−
mięci której chcemy ten kanał przypisać)

− QUP (przestrajanie kanałów w górę)
− QDOWN (przestrajanie kanałów w dół)

W

Wy

yś

św

wiie

ettlla

ac

czz::

− CHANNEL (ciekłokrystaliczny wy−

świetlacz numeru kanału; na samym dole
tego wyświetlacza znajduje się wskaźnik
złożony z dziesięciu segmentów pokazu−
jący podczas odbioru orientacyjną siłę sy−
gnału korespondenta; podczas nadawa−
nia moc wyjściową; RX−odbiór; TX−nada

wanie)

Na tylnej ściance znajdują się gniazda:
− ANT (do dołączenia przewodu ante

nowego za pomocą wtyku PL259)

− PA (do dołączenia głośnika megafonu

5W/8Ohm)

− EXT (do dołączenia głośnika zewnę

trznego lub słuchawek)

− DC (do dołączenia zasilania 13,8V)

Oprócz wielokanałowych urządzeń CB

można spotkać także zabawki typu Wal−
kie Talkies. Są to bardzo proste, przeno−
śne radiotelefony, z reguły jednokanało−
we, niezbyt drogie, które można spotkać
na różnych bazarach czy giełdach.
Te zabawki mogą stanowić nie lada frajdę
dla dzieci czy harcerzy i są wykorzystywa−
ne do łączności na niewielkie odległoŚci.
Najprostsze z tych urządzeń zawierają je−
dynie trzy tranzystory bipolarne, wykorzy−
stywane zarówno przy nadawaniu, jak
i odbiorze. Podczas odbioru jeden z nich
pracuje jako detektor superreakcyjny,
a następnie jako dwustopniowy wzmac−
niacz akustyczny. Przy nadawaniu detek−
tor superreakcyjny jest przekształcony
w generator stabilizowany rezonatorem
kwarcowym, zaś wzmacniacz akustyczny
we wzmacniacz mikrofonowy, gdzie wła−
śnie rolę mikrofonu spełnia głośnik.

Zgodnie z Dziennikiem Ustaw nr 63

z 30 czerwca 1993 r. na większość z urzą−
dzeń Walkie Talkie (moc do 150mW) nie
jest potrzebna homologacja oraz opłaty
z tytułu użytkowania.

Pomimo niewielkich mocy tych urzą−

dzeń CB, również przy ich użytkowaniu
należy przestrzegać podstawowych za−
sad obowiązujących w pasmie obywatel−
skim.

Dla tych, którzy lubią własne konstruk−

cje, na następnej stronie zamieszczony
jest opis wykonana prostego jednokana−
łowego odbiornika CB/AM, a w jednym
z kolejnych numerów EdW zostanie
opisany nadajnik małej mocy do współ−
pracy z w/w odbiornikiem.

A

An

nd

drrzze

ejj J

Ja

an

ne

ec

czze

ek

k

E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH5/99

2

P

Pr

ro

ojje

ek

kt

ty

y A

AV

VT

T

Podstawowe parametry

radiotelefonu ALAN 48PLUS:

− zakres częstotliwości: 26,960−27,405MHz
− ilość kanałów: 40
− synteza częstotliwości PLL
− stabilność: 0,005%
− dokładność dostrojenia: 0,002%
− modulacja: AM/FM
− napięcie zasilania: 11,3...14V (13,2V)
− pobór prądu: 1,1A (przy nadawaniu)
− zakres temperatur pracy: −10...+55

o

C

P

Pa

arra

am

me

ettrry

y n

na

ad

da

ajjn

niik

ka

a

− moc wyjściowa: 4W
− głębokość modulacji AM: 85...95%
− dewiacja częstotliwości FM: 1,8kHz
− impedancja wyjściowa: 50Ohm
P

Pa

arra

am

me

ettrry

y o

od

db

biio

orrn

niik

ka

a

− czułość: 0,5

µ

V przy stosunku

sygnał/szum 10dB

− tłumienie przesłuchu

między sąsiednimi kanałami: 65dB

− moc wyjściowa m.cz.: 2W
− pasmo częstotliwości m.cz.: 300...3000Hz
− częstotliwości pośrednie: 10,695MHz/455kHz

Do czego to służy?

Układ przedstawiony na fotografii zo−

stał zaprojektowany jako część składowa
prostego jednokanałowego radiotelefonu
CB typu Walkie Talkie. Może on być wy−
korzystany do nasłuchu jednego wybra−
nego kanału pasma CB, a po dołączeniu
przestrajanego generatora (tak zwanego
VFO) może służyć do nasłuchu stacji AM
w całym zakresie CB (nawet od 26 do
28MHz).

Opis układu

Schemat blokowy jednokanałowego

odbiornika CB/AM jest pokazany na rry

y−

s

su

un

nk

ku

u 1

1, a schemat ideowy na rry

ys

su

un

nk

ku

u 2

2..

Jest to klasyczna superheterodyna z po−
jedynczą

przemianą

częstotliwości,

w której zastosowano tylko dwa układy
scalone oraz kilka zewnętrznych elemen−
tów RC i rezonator kwarcowy.

Sygnał z anteny odfiltrowany w filtrze

F1 zestrojonym na 27MHz jest skierowa−
ny na wewnętrzny wzmacniacz w.cz.
układu scalonego US1 TCA440 (można
jeszcze spotkać polską wersję UL1203
produkowaną przez nieistniejące już za−
kłady CEMI). Jak podają dane aplikacyjne,
wzmocnienie stopnia wejściowego tego
układu scalonego przekracza 35dB.
O częstotliwości odbieranego sygnału
decyduje rezonator kwarcowy Xo dołą−
czony do wyprowadzeń 4 i 6 układu sca−
lonego. Potrzebną wartość częstotliwo−
ści rezonatora kwarcowego, w zależności
od kanału CB, można odczytać z zamie−
szczonej poniżej tabeli. Warto wiedzieć,
że rezonatory CB mają częstotliwość
podstawową około 9MHz i dopiero po ze−
strojeniu na trzecią harmoniczną równo−

ległego obwodu rezonansowego filtru
F2 generator pracuje na swojej znamio−
nowej częstotliwości podanej na obudo−
wie. W urządzeniu modelowym jako Xo
zastosowano rezonator 26,690MHz, aby
uzyskać odbiór 27,145MHz (łatwy do
zdobycia rezonator nadajnika).

Sygnał różnicowy z mieszacza 455kHz

f

p.cz.

poprzez obwód rezonansowy F3 jest

następnie podany na podwójny obwód
selekcyjny zestawiony z trójkońcówko−
wych filtrów ceramicznych 455kHz. Sze−
rokość przenoszenia takiego filtru wynosi
około 10kHz (stromość zbocza nie jest
duża). Z wyjścia filtru sygnał 455kHz jest
następnie wzmacniany w wewnętrznym
wzmacniaczu p.cz. układu scalonego.
Z wyjścia wzmacniacza (F4) sygnał podle−
ga demodulacji amplitudy za pośrednic−
twem germanowej diody D1. Napięcie
stałe z tego detektora jest podawane
z powrotem na wyprowadzenie 9 układu
scalonego celem automatycznej regulacji
wzmocnienia (im wyższe napięcie stałe,
tym mniejsze wzmocnienie toru p.cz.).

Sygnał małej częstotliwości (po odfil−

trowaniu przez R8 C20) jest podany po−
przez potencjometr siły głosu R10 na

wzmacniacz małej

częstotliwości US2

na popularnym ukła−

dzie LM386, a następne

na głośnik. Wzmacniacz ten nie jest obję−
ty blokadą szumu (dla uproszczenia
układu), co w pewnych przypadkach mo−
że być uciążliwe dla ucha.

Montaż i uruchomienie

Cały układ odbiornika został zmonto−

wany na płytce drukowanej pokazanej
we wkładce. Na rry

ys

su

un

nk

ku

u 3

3 zamieszczono

rozmieszczenie elementów na płytce.
Montaż urządzenia jest naprawdę prosty,
ponieważ zasto−
sowano gotowe
obwody 7x7, bez
k o n i e c z n o ś c i
przewijania

ce−

wek.

Również

z tego samego
powodu urucho−
mienie jest niesły−
chanie

proste

i sprowadza się
do

ustawienia

rdzeni w filtrach na najsilniejszy
odbierany sygnał CB. Można tutaj liczyć
na szczęście i czekać na silną lokalną sta−
cję CB, lub − lepiej − wykorzystać inny ra−
diotelefon CB czy generator w.cz. 27MHz
z modulacją amplitudy. Jako antenę moż−
na zastosować odcinek przewodu izolo−
wanego o długości około 1m lub antenę
teleskopową od starego radioodbiornika.
Oczywiście najlepsze wyniki osiągnie się
przy zastosowaniu anteny zewnętrznej
zasilanej kablem koncentrycznym. Jeżeli
ktoś chciałby wykorzystać odbiornik do
pełnego nasłuchu pasma CB, to powi−
nien pomyśleć o zastąpieniu rezonatora
kwarcowego syntezerem częstotliwości
(np. kit AVT) lub przestrajanym wysoko−

3

E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/99

P

Pr

ro

ojje

ek

kt

ty

y A

AV

VT

T

R

Ry

ys

s.. 1

1 S

Sc

ch

he

em

ma

att b

bllo

ok

ko

ow

wy

y jje

ed

dn

no

ok

ka

an

na

ałło

ow

we

eg

go

o o

od

db

biio

orrn

niik

ka

a C

CB

B

2???

Odbiornik CB

R

Ry

ys

s.. 3

3

stabilnym generatorem LC (np. na
układzie scalonym MC12148 według
opisu zamieszczonego w EdW 02/99).
Przy chęci nasłuchu dalszych stacji, tak
zwanych DX−ów, z pewnością przyda
się przedwzmacniacz antenowy (na
tranzystorze MOSFET, np. kit AVT).
Istnieje także możliwość dorobienia
układu blokady szumu na dodatkowych
tranzystorach.

W jednym z najbliższych numerów

EdW zostanie przedstawiony opis wy−
konania bardzo prostego nadajnika
AM/CB, który będzie mógł współpraco−
wać z opisanym powyżej odbiornikiem.

A

An

nd

drrzze

ejj J

Ja

an

ne

ec

czze

ek

k

E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/99

4

P

Pr

ro

ojje

ek

kt

ty

y A

AV

VT

T

W

Wy

yk

ka

azz e

elle

em

me

en

nttó

ów

w..

P

Pó

ółłp

prrzze

ew

wo

od

dn

niik

kii

US1: TCA440 (UL1203, A244)
US2: LM368
D1: AAP152...
Rezystory:
R5: 47

Ω

R6, R7: 10k

Ω

R8: 4,7k

Ω

R9: 2,2k

Ω

R10: 10k

Ω

potencjometr montażowy lub

obrotowy B)

R11: 270

Ω

R12: 10

Ω

K

Ko

on

nd

de

en

ns

sa

atto

orry

y

C8, C9, C11, C17: 47pF
C10, C22, C25: 100nF
C12, C13, C15, C19, C20: 22nF
C14, C18: 470pF
C16, C24: 10

µ

F

C21, C23, C26: 100

µ

F/16V

IIn

nn

ne

e

F1, F2: 514
F3, F4: 137
F5, F6: SFD455
Gł: 4Ohm/0,2W

K

Ko

om

mp

plle

ett p

po

od

dzze

es

sp

po

ołłó

ów

w zz p

płły

yttk

ką

ą

jje

es

stt d

do

os

sttę

ęp

pn

ny

y w

w s

siie

ec

cii h

ha

an

nd

dllo

ow

we

ejj

A

AV

VT

T jja

ak

ko

o k

kiitt A

AV

VT

T−2

2?

??

??

?

Tabela kanałów CB

(A − tak zwana dziura kanałowa)

Kanał

Częstotliwość

Częstotliwość

kanału[kHz]

generatora

(kwarcu) [kHz]

01

26965

26510

02

26975

26520

03

26985

26530

03A

26995

26540

04

27005

26550

05

27015

26560

06

27025

26570

07

27035

26580

07A

27045

26590

08

27055

26600

09

27065

26610

10

27075

26620

11

27085

26630

11A

27095

26640

12

27105

26650

13

27115

26660

14

27125

26670

15

27135

26680

15A

27145

26690

16

27155

26700

17

27165

26710

18

27175

26720

19

27185

26730

19A

27195

26740

20

27205

26750

21

27215

26760

22

27225

26770

23

27255

26800

24

27235

26780

25

27245

26790

26

27265

26810

27

27275

26820

28

27285

26830

29

27295

26840

30

27305

26850

31

27315

26860

32

27325

26870

33

27335

26880

34

27345

26890

35

27355

26900

36

27365

26910

37

27375

26920

38

27385

26930

39

27395

26940

40

27405

26950

R

Ry

ys

s.. 2

2 S

Sc

ch

he

em

ma

att iid

de

eo

ow

wy

y

W Elektronice dla Wszystkich 9/96

opisany był jednokanałowy przełącznik
sterowany za pomocą pilota telewizyjne−
go. Od dłuższego czasu Czytelnicy EdW
upominają się o wielokanałowy, niezbyt
skomplikowany układ zdalnego sterowa−
nia za pomocą podczerwieni. Najprost−
szym sposobem jest wykorzystanie goto−
wego, fabrycznego pilota pracującego
w kodzie RC−5 i zbudowanie jedynie
odbiornika. Taki odbiornik sterowałby pra−
cą różnych urządzeń.

Właśnie taki 32−kanałowy odbiornik

opisany jest w artykule. Parametry urzą−
dzenia są bardzo dobre dzięki zastosowa−
niu scalonego odbiornika podczerwieni
TFMS5360 oraz dekodera SAA3049. Sy−
stem jest odporny na zakłócenia, a zasięg
zależy tylko od mocy promieniowania pi−
lota. Co prawda zastosowanie układu
SAA3049 podwyższa nieco koszt budo−
wy, jednak obecność 32 wyjść, obsługu−
jących do 32 urządzeń przekonuje, że
układ niewątpliwie jest godny uwagi.
Można go wykorzystać w różnorodny
sposób, a budowa obwodów wyjścio−
wych urządzenia znakomicie to ułatwia.

Opis układu

Schemat ideowy urządzenia pokazany

jest na rry

ys

su

un

nk

ku

u 1

1. Układ elektroniczny za−

silany jest napięciem stałym 5V, a dzięki
obecności stabilizatora U8, diody D2 oraz
kondensatora C1 cały moduł może być
zasilany napięciem stałym w zakresie
6,5...16V albo zmiennym 5...12V. Pobór
prądu jest niewielki i nie przekracza 10
miliamperów.

Impulsy promieniowania podczerwo−

nego z pilota są odbierane przez układ U7
i

podawane na wejście dekodera

SAA3049. Układ SAA3049 pracuje tu
w trybie adresowym. Dokładniejszy opis
tej kostki oraz kodu RC−5 był przedsta−
wiony w EdW 9/96 str. 7 i 64.

Jak wiadomo, w kodzie RC−5 dostęp−

ne są 32 adresy. Pod każdy z nich można
wysłać 64 rozkazy. Piloty do odbiorników
telewizyjnych pracują z adresem 0. Opi−
sywany układ odbiornika może pracować
z dowolnym adresem. Adres ustawia się
za pomocą zwór (jumperków), na sche−
macie oznaczonych JP1 i JP2. W układzie
modelowym pokazanym na fotografii
ustawiony jest adres 0 − wszystkie wej−
ścia adresowe są zwarte do masy jum−
perkami z grupy JP2. Gdyby ustawiony
był inny adres, w miejsce JP1, gdzie ma
być stan wysoki, należy wlutować rezy−
story o wartości 100k

Ω

(nie zaleca się

zwierania wejść A0...A4 bezpośrednio do
plusa zasilania).

Adresy w odbiorniku ustawia się w ko−

dzie dwójkowym za pomocą zwór, nato−
miast w pilotach zazwyczaj inaczej. Gdy−
by ktoś chciał zmienić adres w typowym
pilocie telewizyjnym, będzie musiał prze−
ciąć istniejące połączenie i wykonać no−
we. W przypadku pilota z układem
SAA3010 adres równy 0 jest ustawiany
przez zwarcie nóżki 3 z nóżką 17. Kto
chciałby zmienić adres na kolejny, powi−
nien przeciąć to połączenie, a nóżkę 3 po−
łączyć z jedną z nóżek 15, 15, 13, 12, 11,
10, 9, uzyskując adresy odpowiednio 1,
2, 3, 4, 5, 6, 7.

Po odebraniu prawidłowego rozkazu

nadanego pod właściwy adres, na wyj−
ściach A...F dekodera SAA3049 pojawia
się liczba dwójkowa odpowiadająca nada−
nemu rozkazowi. Wyjścia te wyposażone
są w zatrzaski (latch), a więc numer
ostatnio odebranego rozkazu utrzymuje
się tam aż do nadejścia następnego roz−

kazu. Dodatkowo, po odebraniu każdego
ważnego rozkazu, na końcówce 19 kost−
ki U1 pojawia się na chwilę stan niski.

Numery rozkazów odpowiadające kla−

wiszom popularnego niegdyś pilota ELE−
MIS podano w postaci dwójkowej na

17

E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/99

P

Pr

ro

ojje

ek

kt

ty

y A

AV

VT

T

Wielokanałowy system
zdalnego
sterowania

R

Ry

ys

s.. 2

2 N

Nu

um

me

erry

y rro

ozzk

ka

azzó

ów

w p

piillo

otta

a E

Elle

em

miis

s

2361

rry

ys

su

un

nk

ku

u 2

2. Podobnie jest w nowszych pi−

lotach.

Ponieważ stanem aktywnym wyjść

A...F dekodera SAA3049 jest stan niski,
uzyskane tam liczby mają zanegowane
poszczególne bity. Na przykład rozkaz nr
3 (dwójkowo 000011) powoduje pojawie−
nie się na wyjściach F...A stanu 111100.
Nie jest to jednak żadną przeszkodą, na−
leży tylko uwzględnić ten fakt przy anali−
zie dalszej części urządzenia.

Wyjścia A...F dekodera U1 są połączo−

ne z wejściami adresowymi demultiple−
kserów U2...U6. Zastosowano tu (może
trochę nietypowe jak na takie wykorzy−
stanie) popularne układy CMOS4051.
Układ 4051 zawiera multiplekser/demulti−
plekser analogowy ze wspólnym wej−
ściem (nóżka 3), ośmioma wyjściami
(nóżki 1, 2, 4, 5, 12−15), trzema wejściami
adresowymi (nóżki 9−11) oraz wejściem
blokowania INH (nóżka 6). Choć nie za−
znaczono tego na schemacie, trzeba pa−
miętać, że kostki 4051, 4052 i 4053 mają
dodatkową końcówkę zasilania VEE (nóż−
ka 7), wykorzystywaną przy współpracy
z układami analogowymi. W prezentowa−
nym urządzeniu końcówki VEE są zwarte
do masy (nóżek 8 tych układów).

Najmłodsze trzy bity odebranego roz−

kazu podawane są jednocześnie na wej−
ścia adresowe A...C układów U3...U6.
O tym, który spośród tych czterech ukła−
dów zostanie odblokowany, decydują
stany na ich wejściach INH (stan wysoki
blokuje pracę, stan niski ją umożliwia).
Wejścia INH tych układów są sterowane
przez dekoder U2, na którego wejścia ad−
resowe podane są trzy starsze bity ode−
branego rozkazu (D, E, F).

Podanie

na

wejścia

adresowe

A...C układu 4051 liczby dwójkowej 000
powoduje połączenie wejścia X (nóżka 3)
z wyjściem X0 (nóżka 13). Podanie liczby
001 spowoduje połączenie nóżek 3 i 14,
itd...

W tym miejscu należy zauważyć, że

ponieważ wyjścia dekodera U1 są zane−
gowane, pojawienie się rozkazu zakoń−
czonego (dwójkowo) liczbą 000, spowo−
duje uaktywnienie wyjścia X7 któregoś
z układów 4051. Kwestia negowania
wyjść A...F kostki U1 nie ma znaczenia
dla użytkownika, dla którego istotne jest
tylko, co będzie działo się na wyjściach
urządzenia. Wyjścia te są oznaczone na
schemacie ideowym i na płytce liczbami
0...31. Liczby te odpowiadają numerom
rozkazów (porównaj rysunek 2) od 0

(dwójkowo 000000) do 31 (dwójkowo
011111). Oznacza to, że rozkazy zaczyna−
jace się (dwójkowo) 000, na przykład
000101, spowodują zadziałanie układu
U3 − w tym wypadku pojawienie się sta−
nu aktywnego na wyjściu oznaczonym 5
(nóżka 15 U3). Podobnie rozkazy zaczyna−
jące się 001 (np. 001101) spowodują za−
działanie układu U4. Analogicznie rozkazy
zaczynające się 010 uruchmia U5, a za−
czynajace się 011 − U6.

A co z rozkazami 32...63? Jak widać na

rysunku 2, także w standardowym pilocie
wykorzystywane są rozkazy o tak wyso−
kich numerach. Aby umożliwić ich wyko−
rzystanie, zastosowano nietypowy spo−
sób dekodowania starszej części rozkazu
(D, E, F). Jak widać, w układzie U2 zwar−
te są nóżki 1, 15, 13 oraz 5, 12, 14. Ozna−
cza to, że adresy zaczynajace się (dwój−
kowo) 100, 110 również uruchomią układ
U5, podobnie jak rozkazy zaczynające się
010. Tak samo rozkazy zaczynajace się od
101 i 111 będą uruchamiać U6. Tym sa−
mym każde wyjście układów U5 i U6 bę−
dzie uaktywniane po odebraniu jednego
z trzech rozkazów − ich dziesiętne nume−
ry podane są na rysunku 1.

E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH5/99

18

P

Pr

ro

ojje

ek

kt

ty

y A

AV

VT

T

R

Ry

ys

s.. 1

1 S

Sc

ch

he

em

ma

att iid

de

eo

ow

wy

y

Dzięki temu urządzenie może wyko−

rzystać więcej poleceń wydawanych za
pomocą standardowego pilota.

Niezbyt zaawansowanym elektroni−

kom należy jeszcze wyjaśnić, jakich sy−
gnałów mogą się spodziewać na wyj−
ściach 0...31.

Po pierwsze, może to być sygnał cią−

gły albo impulsowy. W przypadku, gdy
wejście X (nóżka 3) demultipleksera U2
jest połączona do masy (na płytce druko−
wanej realizuje to ścieżka), stan aktywny
na jednym z wyjść 0...31 pojawia się po
odebraniu rozkazu i utrzymuje się aż do
przyjścia następnego. Jeśli jednak wej−
ście X kostki U2 zostanie połączone
z nóżką 19 U1, po odebraniu rozkazu stan
aktywny pojawi się na jednym z wyjść
w postaci krótkiego impulsu, tylko na
czas wystąpienia stanu niskiego na wyj−
ściu 19 U1. Aby to ułatwić, na płytce
przewidziano punkty lutownicze oznaczo−
ne A, B, C.

A co oznacza stan aktywny na wyj−

ściu? Uwaga! Ponieważ wykorzystano tu
analogowe klucze 5051, nieaktywne wyj−
ścia X0...X7, czyli wszystkie nieaktywne
wyjścia 0...31 “wiszą w powietrzu” − nie
są nigdzie połączone. Jest to znany
z układów logicznych stan trzeci. Nato−
miast stan aktywny oznacza zwarcie jed−
nego z wyjść 0...31 przez rezystancję klu−
cza 4051 (około 100...300

Ω

) albo do ma−

sy, albo do plusa zasilania. Na płytce prze−
widziano połączenie (ścieżkę) łączącą
nóżki 3 układów U3...U6) do plusa zasila−
nia (+5V). Przecięcie ścieżki w punkcie
X i zwarcie punktów oznaczone E, F spo−
woduje, że stan aktywny będzie oznaczał
podanie na jedno z wyjść 0...31 potencja−
łu masy. Takie rozwiązanie jest uniwersal−
ne, ale należy pamiętać, że w większości
przypadków na wykorzystywanych wyj−
ściach trzeba będzie dodać rezystory
podciągające do plusa zasilania albo ma−
sy. Ale to będzie zależeć, do czego podłą−
czone będą wyjścia 0...31. R

Ry

ys

su

un

ne

ek

k 3

3 po−

kazuje kilka przykładów dołączenia
obciążenia do tych wyjść.

Montaż i uruchomienie

Układ można zmontować na dwu−

stronnej płytce drukowanej, pokazanej na
rry

ys

su

un

nk

ku

u 4

4. Montaż nie powinien sprawić

trudności. Pomocą będzie również foto−
grafia modelu. Pod najkosztowniejszy
układ SAA3049 można dać podstawkę

Jak zawsze przy montażu na płytce

dwustronnej z metalizowanymi otworami
należy starannie unikać pomyłek, ponie−
waż wylutowanie elementów (zwłaszcza
układów scalonych) z takich płytek spra−
wia duże trudności.

Po zmontowaniu układu należy spraw−

dzić poprawność montażu i ustalić adres.
Jeśli urządzenie będzie współpracować
z nieprzerobionym pilotem telewizyjnym,
należy ustawić adres 00000, zwierając do
masy wejścia adresowe A0...A4 kostki
U1 (zworami z drutu punkty oznaczone
JP2). W przypadku, gdyby pilot był prze−
robiony na inny adres, te z wejść A0...A4

kostki U1, które mają
być w stanie “0” należy
zewrzeć do masy, a te
gdzie ma być logiczna
“1” należy połączyć do
plusa zasilania przez re−
zystory 100k

Ω

(wluto−

wane w miejsce JP1).

Po

prawidłowym

ustawieniu

adresu

układ powinien od razu
poprawnie działać. Dla
pewności warto skon−
trolować jego pracę.
W tym celu do kilku lub
więcej wyjść 0...31 na−
leży dołączyć diody

LED, bezpośrednio lub z szeregowymi re−
zystorami 220

Ω

...1k

Ω

, jak pokazuje to rry

y−

s

su

un

ne

ek

k 5

5. Po naciśnięciu w pilocie przyci−

sku powinna zapalić się odpowiadająca
mu dioda LED. Jak wspomniano, ze
względu na nietypowy sposób dekodo−
wania, niektóre z wyjść będą uaktywnia−
ne za pomocą dwóch lub trzech klawiszy.
Nigdy nie zdarzy się jednak, by jeden kla−
wisz uaktywnił więcej niż jedno wyjście.
W danej chwili aktywne może być tylko
jedno z wyjść 0...31.

Przedstawione urządzenie może być

wykorzystane w różnorodny sposób,
a kilka przykładów podłączenia wyjść po−
kazano na rysunku 3

P

Piio

ottrr G

Gó

órre

ec

ck

kii

Z

Zb

biig

gn

niie

ew

w O

Orrłło

ow

ws

sk

kii

19

E

LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 5/99

P

Pr

ro

ojje

ek

kt

ty

y A

AV

VT

T

R

Ry

ys

s.. 3

3 S

Sp

po

os

so

ob

by

y p

po

od

dłłą

ąc

czze

en

niia

a w

wy

yjjś

ść

ć

R

Ry

ys

s.. 4

4

S

c

ch

he

em

ma

att m

mo

on

ntta

ażżo

ow

wy

y

R

Ry

ys

s.. 5

5 U

Uk

kłła

ad

d tte

es

stto

ow

wy

y

Wykaz elementów

R

Re

ezzy

ys

stto

orry

y

R1:

68k

Ω

R2−R5:

22k

Ω

RP1:

R−Pack 8x10k

Ω

K

Ko

on

nd

de

en

ns

sa

atto

orry

y

C1:

470

µ

F\16V

C2:

100

µ

F\16V

C3:

100nF ceramiczny

C4:

2,2

µ

F\16V

P

Pó

ółłp

prrzze

ew

wo

od

dn

niik

kii

D1,D2:

1N4148

U1:

SAA3049

U2−U6:

4051

U7:

SFH505A lub SFH506−
36 lub TFMS5360

U8:

LM78L05

P

Po

ozzo

os

stta

ałłe

e

JP1,JP2:

jumper 5X2 lub zwory

X1:

kwarc 4MHz

podstawka 20−pin pod układ SAA3049

K

Ko

om

mp

plle

ett p

po

od

dzze

es

sp

po

ołłó

ów

w zz p

płły

yttk

ką

ą

jje

es

stt d

do

os

sttę

ęp

pn

ny

y w

w s

siie

ec

cii h

ha

an

nd

dllo

ow

we

ejj

A

AV

VT

T jja

ak

ko

o k

kiitt A

AV

VT

T−2

23

36

61

1