1

ZWIĄZEK ZGODY

Związek zgody to takie połączenie składniowe, w którym człon określający
upodobnia do członu określanego wszystkie możliwe cechy gramatyczne.

Są to połączenia:



Podmiot + orzeczenie,



Przydawka + rzeczownik.

PODMIOT SZEREGOWY

Podmiot szeregowy z reguły wymaga użycia liczby mnogiej orzeczenia.

Jeśli elementem podmiotu jest zaimek pierwszej osoby, przyjmuje ją również
orzeczeniem,

np. I my, i oni poszliśmy tam.

Jeśli elementem podmiotu jest zaimek drugiej osoby, przyjmuje ją również
orzeczeniem,

np. I ty, i on musicie to zrobić.

Jeśli elementy podmiotu szeregowego spajają „lub, ani, albo”, to orzeczenie
przybiera formę liczby pojedynczej, o ile czynność wykonuje jeden desygnat,

np. Kasia albo Basia pójdzie do pani dyrektor.

Jeśli podmiotem są osoby dwóch płci, to zaleca się użycie orzeczenia w liczbie
mnogiej rodzaju męskoosobowego,

np. Ani Kasia, ani Tomek nie poszli do kina.

Jeśli podmiotem są rzeczowniki abstrakcyjne, to akceptowalne jest użycie liczby
pojedynczej (choć lepiej liczby mnogiej),

np. Miłość i nienawiść przychodzi niespodziewanie.

Miłość i nienawiść przychodzą niespodziewanie.

Jeśli podmiot towarzyszący dorównuje hierarchicznie mianownikowemu, to
nadaje się orzeczeniu liczbę mnogą, a jeśli nie – pojedynczą,

np. Premier z małżonką udał się na galę.

Mama z tatą poszli do kina.

2

Jeśli podmiot ma rozbudowę wtrącenia, to o formie orzeczenia decyduje
pierwszy człon,

np. Jaki środek, kaucja czy aresztowanie, będzie lepszy dla przebiegu śledztwa.

Przy rzeczownika w liczbie pojedynczej oznaczających zbiorowość stosuje się
formę orzeczenia w liczbie pojedynczej. Wyjątek stanowią rzeczowniki
określające pary małżeńskie lub grupy rodzinnej,

np. Społeczeństwo wybrało prezydenta.

Wujostwo przyszli na kolację.

Kuzynostwo udali się do kina.

Przy połączeniu rzeczownika rodzaju żeńskiego l. poj. i rzeczownik rodzaju
męskonieosobowego l. poj. orzeczenie przybiera rodzaj męskoosobowy,

np. Kobieta i pies przeszli przez jezdnię.

Przy połączeniu rzeczownika rodzaju żeńskiego l. m. i rzeczownik rodzaju
męskonieosobowego l. poj. – orzeczenie przybiera rodzaj męskoosobowy,

np. Kobiety i dziecko przeszli przez jezdnię.

Przy połączeniu rzeczownika rodzaju żeńskiego l. poj. i rzeczownik rodzaju
męskonieosobowego l. m. – orzeczenie przybiera rodzaj męskoosobowy lub
niemęskoosobowy,

np. Kobieta i dzieci przeszli przez jezdnię.

Kobieta i dzieci przeszły przez jezdnię.

Przy połączeniu rzeczownika rodzaju żeńskiego l. m. i rzeczownik rodzaju
męskonieosobowego l. m. – orzeczenie przybiera rodzaj niemęskoosobowy,

np. Kobiety i dzieci przeszły przez jezdnię.

Przy połączeniu rzeczownika rodzaju żeńskiego i rzeczownik rodzaju nijakiego –
orzeczenie przybiera rodzaj niemęskoosobowy lub rodzaju nijakiego i
męskonieosobowego orzeczenie przyjmuje formę niemęskoosobową,

np. Futro i torebki leżały na stole.

Pistolet i kobieta leżały na łóżku.

3

ORZECZENIE IMIENNE

Jeśli orzecznik jest rzeczownikowy, to przybiera formę narzędnika,

np. Asia jest lekarzem.

Jeśli orzecznik jest przymiotnikowy, to przybiera formę mianownika,

np. Asia jest miła.

Wyjątki:

1) Jeśli w łączniku użyto zaimka „to”, to orzecznik rzeczownikowy przyjmuje

formę mianownikową,
np. Asia jest to lekarz.

2) Formuła prezentacyjna,

np. Jestem Zuzanna Łapa.

3) Nacechowanie emocjonalne,

np. Jesteś bydlak.

4) Konstrukcje paralelne,

np. Gdy się jest leniwym, to się jest biednym.

5) Łączniki „stawać się, zdawać się, okazywać się” – poprawne formy i

mianownikowe i narzędnikowe,
np. Uczniowie LO okazali się najlepsi. Uczniowie LO okazali się
najlepszymi.

6) Konstrukcja „On nie jest ani + rzeczownik, ani + przymiotnik.” – albo obie

formy mianownikowe, albo obie formy narzędnikowe,
np. On nie jest ani katolik, ani niewierzący. On nie jest ani katolikiem,
ani niewierzącym.

PRZYDAWKA

Przydawka przymiotna odnosząca się do dwóch rzeczowników:

1) Jeśli rzeczowniki mają ten sam rodzaj, to przydawka występuje w tymże

rodzaju w l. poj.,
np. Hetycka kuchnia i kultura

2) Jeśli rzeczowniki mają inny rodzaj, to używamy przydawki dwukrotnie, w

odpowiednim rodzaju,
np. Niemiecka kuchnia i niemiecki film.

4

Właściwe jest używanie liczby pojedynczej rzeczownika, kiedy wymieniamy po
nim przydawki odnoszące się do niego,

np. Omówimy punkt pierwszy, drugi i trzeci.

Jeśli używamy formy liczby mnogiej rzeczownika, należy poprzedzić przydawki
dwukropkiem,

np. Omówimy punkty: pierwszy, drugi, trzeci.

Przydawka rzeczowna nazw geograficznych – odmieniamy oba człony:

np. do miasta Kalisza, nad rzeką Prosną.

SKRÓTOWCE

Przy dostosowywaniu formy orzeczenia do podmiotów w formie skrótowców
można:

1) Rozwinąć skrót i do tej wersji dostosować formę orzeczenia,

np. PKP podjęły decyzję. (Polskie Koleje Państwowe podjęły decyzję)

2) Traktować skrót jako autonomiczny wyraz o własnym rodzaju,

np. PKP podjęło decyzję.
Określanie rodzaju:



Męski – zakończone fonetycznie spółgłoską, np. KUL, BUW,



Żeński – zakończone fonetycznie samogłoską –a, np. FIFA, SGH,



Nijaki – zakończone fonetycznie na –e, -i, -o, -u, niektóre
zakończone –a, pn. PKO, PZU, AK.

Zuzanna Łapa