dr Barbara Pędzich

kultura języka polskiego

semestr II

2. Zagadnienia poprawnościowe związane ze składnią zgody i rządu

ZWIĄZEK ZGODY

1. Jaką formę powinno mieć orzeczenie przy podmiocie wielowyrazowym? Proszę wpisać odpowiednią formę orzeczenia.

A. Liczba pojedyncza czy liczba mnoga?

[w podpunktach a) - j) proszę wpisać formę orzeczenia w czasie teraźniejszym]

1. Na półce (leżeć) ................................ książka i gazeta.

2. (Dziwić) .................................... mnie twój upór i zarozumiałość.

3. (Denerwować) ..................................... mnie twoje lenistwo i niedbalstwo.

4. Nie (interesować) ............................... go ani polityka, ani sport.

5. Marta z Piotrem nie (jeść) ................................. mięsa.

6. (Pisać) ....................... do nas Marta i jej siostra.

7. Na scenę (wchodzić) ...................... akompaniator i solista.

8. (Zaprosić) ................................ nas na obiad przyjaciółka i kuzyn.

9. Kraków, podobnie jak Wrocław, (mieć) ................................ długą i ciekawą historię.

10. Adam, podobnie jak Piotr, często nas (odwiedzać) ................................... odwiedza.

[w podpunktach k) - u) proszę wpisać formę orzeczenia w czasie przeszłym]

11. Marta i Piotr nie (jeść) ......................... obiadu.

12. Nie (interesować) ......................... go ani polityka, ani sport.

13. Pan Roman z bratem (skonstruować) .......................... nowy typ samolotu.

14. Radość i wdzięczność (malować się) ............................... na jego twarzy.

15. Orkiestra i dyrygent (zająć) ............................... swoje miejsca na scenie.

16. Wydaje mi się, że (zwyciężyć) ................................ Angielka lub Szwedka.

17. Wydaje mi się, że (zwyciężyć) ................................ Angielka lub Szwed.

18. Biologia i chemia (interesować) .................................... ją od dawna.

19. Zwiedzanie miasta, tańce, wycieczki, codzienna rozmowa z matką, która stale miała coś nowego do powiedzenia, (umilać) .................................. jej te długie popołudnia.

20. Sarny i leśne ptactwo, niezależnie od pory roku, codziennie się tu (zjawiać) ..........................

21. (Chorować) ........................ na tę dziwną przypadłość mój wuj, jego żona i wszystkie ich dzieci.

[w podpunktach v) - z) proszę wpisać formę orzeczenia w czasie przyszłym]

22. (Przyjść) .............................. Ania z Grzesiem.

23. W jutrzejszych zawodach (wziąć udział) ..................................... Małysz i Stoch.

24. Długi spacer lub wysiłek fizyczny (ułatwić) ........................... ci odzyskanie równowagi.

25. Ani zawodnik, ani trener nie (chcieć) ............................... rozmawiać z dziennikarzami.

26. Ani rząd, ani opozycja nie (poprzeć) ........................... tego projektu.

B. Rodzaj męskoosobowy czy niemęskoosobowy?

[proszę wpisać formę orzeczenia w czasie przeszłym]

1. Lekarz i pielęgniarka (spóźnić się) ............................... do pracy.

2. Mieszkanka Makowa Mazowieckiego oraz mieszkaniec Nowego Sącza (zostać zaproszonym) .................................................. do studia.

3. Dziewczynka i kot (bawić się) ......................................... wesoło.

4. Dziewczynki i kot (bawić się) .......................................... wesoło.

5. Dziewczynki i koty (bawić się) ....................................... wesoło.

6. Dziewczynka i koty (bawić się) ........................................wesoło.

2. W podanych niżej zdaniach na podmiot szeregowy składają się różne zaimki osobowe. Proszę wskazać właściwe formy orzeczenia.

1. My i wy (zgodzić się) ................................ od razu.

2. Ani ja, ani on nie (umieć) ................................ rozwiązać tego zadania.

3. Ty i on (potrzebować) ....................................... więcej czasu.

4. Wy i one (wybrać) ...................................... lepsze rozwiązanie.

5. I on, i one (chcieć) ........................................ pozostać na prowincji.

6. Ani ona, ani oni nie (móc) ................................... sfinansować tego przedsięwzięcia.

3. Proszę podkreślić właściwe formy orzeczenia. Proszę również określić, w których zdaniach o formie orzeczenia decyduje zgoda realna, a w których - zgoda formalna.

1. Kuzynostwo przyszło/przyszli do nas z wizytą.

2. Generałostwo przyjęło/przyjęli zaproszenie na kolację.

3. Rodzeństwo wyjechało/wyjechali na wakacje.

4. Ta fajtłapa, Romek, zgubiła/zgubił klucze.

5. Popatrz, znowu się babsztyl wystroiła/wystroił.

6. Andrzejostwo kupiło/kupili nowy samochód.

7. [do księcia:] Czy Wasza Wysokość już przeczytała/przeczytał list?

8. Jego Ekscelencja ambasador Polski na Białorusi przybyła/przybył na spotkanie.

9. Budka Suflera, znany zespół muzyczny, przyjechała/przyjechał na koncert do Krakowa.

10. Reks, wielkie poczciwe psisko, nigdy nikogo nie ugryzł/ugryzło.

11. Nasz nowy ekspert, Anna Kamińska, jest bardzo pomocna/pomocny.

12. Prezydent Warszawy, Hanna Gronkiewicz-Waltz, przyjął/przyjęła nasze zaproszenie.

13. Głowa państwa polskiego, prezydent Bronisław Komorowski, wygłosiła/wygłosił przemówienie.

4. Czy w podanych niżej zdaniach użyto właściwej formy orzeczenia?

1. Była zdolną i pracowitą, ale nie mogła znaleźć pracy.

2. Będąc przebiegłym i inteligentnym, szybko wyczuł podstęp.

3. Będąc młoda, dużo podróżowała po Europie.

4. Piotr okazał się mądrzejszym, niż myślałem.

5. Na zdjęciu wydawała się dużo młodszą.

5. Proszę wybrać formę przydawki.

1. Mieszkańcy gminy Długosiodła/ Długosiodło będą mieli dwie nowe drogi.

2. Do wsi Bosewa/Bosewo można także dojechać koleją.

3. Historia miasta Iławy/Iława sięga 1305 roku.

4. Następny konkurs odbędzie się na terenie gminy Mokotowa/Mokotów.

5. Wieś położona jest nad rzeką Narwią/Narew.

6. Wybraliśmy się na kolację do restauracji Zielonego Dworku/Zielony Dworek.

7. Zostaną państwo zakwaterowani w hotelu Sokratesie/Sokrates.

6. Czy szyk przydawki i wyrazu określanego może mieć wpływ na znaczenie wyrażenia? Czym różnią się zestawione pary wyrażeń?

• niedźwiedź brunatny - brunatny niedźwiedź

• szkoła praska - praska szkoła

• aktor komiczny - komiczny aktor

• biała lilia - lilia biała

• oskarżony chory - chory oskarżony

• piękna literatura - literatura piękna

• attaché kulturalny - kulturalny attaché

ZWIĄZEK RZĄDU

7. Wszystkie podane niżej zdania są poprawne składniowo. Czym różnią się pod względem znaczenia?

1.	Niechcący dotknąłem koleżankę.	- Niechcący dotknąłem koleżanki.
2.	Paweł świetnie bronił moją sąsiadkę.	- Paweł świetnie bronił mojej sąsiadki.
3.	Czy pożyczy mi pani soli?	- Czy pożyczy mi pani sól?

8. Proszę poprawić zauważone błędy składniowe.

1. Nienawidzę po prostu taką okropną, deszczową pogodę.

2. Jeśli tylko będziemy przestrzegać wszystkie te przepisy, nic się nam nie stanie.

3. Gdzie się podziała moja torebka? Wszędzie ją szukam.

4. Naukowcy dystansują się do tej wypowiedzi.

5. Miotał obelgami i przezwiskami.

6. Uważali go przez wiele lat jako jednego z najzdolniejszych pianistów.

9. Rzeczownik handlarz w niektórych wypadkach łączy się z formami dopełniacza, w innych - z formami narzędnika. Jaką postać składniową powinny mieć połączenia wspomnianego wyrazu z podanymi niżej słowami? Proszę uzupełnić tabelę.

niewolnicy, żywy towar, bydło, heroina, konie, złoto, waluty, broń, biżuteria, starzyzna, obrazy, narkotyki, drzewo, morfina

Handlarz kogoś, czegoś	Handlarz kimś, czymś

10. Proszę podkreślić zdania poprawne składniowo.

1. Nie sposób zrozumieć takiego zachowania. / Nie sposób zrozumieć takie zachowanie.

2. Nie żal ci zostawiać domu? / Nie żal ci zostawiać dom?

3. Nie wstyd Ci pleść takich głupstw? / Nie wstyd Ci pleść takie głupstwa?

4. Jeszcze nie zaczęłam oglądać ten film. / Jeszcze nie zaczęłam oglądać tego filmu.

5. Nie lubię całymi godzinami zmywać naczynia. / Nie lubię całymi godzinami zmywać naczyń.

6. Nie chciał przecież (choć mogło to tak wyglądać) obrazić sąsiadki. / Nie chciał przecież (choć mogło to tak wyglądać) obrazić sąsiadkę.

7. Ani już głowa nie boli. / Anię już głowa nie boli.

8. Spędziła noc na dworcu, gdyż nie było jej stać na hotel. / Spędziła noc na dworcu, gdyż nie było ją stać na hotel.

9. I po co naznosiłeś te gazety? / I po co naznosiłeś tych gazet?

10. Sąsiedzi naprzynosili tu jakieś stare meble. / Sąsiedzi naprzynosili tu jakichś starych mebli.

11. Proszę uzupełnić wymienione konstrukcje właściwymi składnikami (wybranymi spośród podanych niżej):

do czegoś / do kogoś / jak / z czymś / do / od / niż / komuś

adekwatny ................................

analogiczny ..............................

identyczny ...............................

inny .........................................

podobny ..................................

12. Proszę podkreślić zdania poprawne składniowo i wyjaśnić ewentualne różnice znaczeniowe.

Bardzo się cieszę z tego prezentu.

Cieszę się twoim szczęściem.

Bardzo się cieszę na te wakacje.

Został mianowany namiestnikiem.

Został mianowany na namiestnika.

Była najpiękniejsza z kobiet.

Była najpiękniejsza wśród kobiet.

Była najpiękniejsza spośród kobiet.

Głosujemy na lustrację.

Głosujemy za lustracją.

Wątpię w jego szczerość.

Wątpię o jego szczerości.

Przeszedł przez ulicę.

Przeszedł ulicę.

Jan jest bogatszy od Piotra.

Jan jest bogatszy niż Piotr.

Obrano go na przewodniczącego.

Obrano go przewodniczącym.

Opieramy się o najnowsze dane.

Opieramy się na najnowszych danych.

Zapomniałem o niej.

Zapomniałem ją.

Zapomniałem jej.

Głosowali na Nowaka.

Głosowali za Nowakiem.

Ta instytucja nie podlega rządowi.

Ta instytucja nie podlega pod rząd.

Będziemy jeszcze o tym dyskutować.

Będziemy jeszcze nad tym dyskutować.

Będziemy to jeszcze dyskutować.

Znów ryzykujesz życie.

Znów ryzykujesz życiem.

Nie mam się komu pożalić.

Nie mam się do kogo pożalić.

Nie mam się przed kim pożalić.

13. Proszę ocenić, czy w poniższych zdaniach poprawnie użyto czasownika dotykać (dotknąć).

1. Spalonego nie było, Kościelny ewidentnie dotknął piłkę (sędziowie uznali to jako „podanie”).

2. Aby odebrać rozmowę przychodzącą, po prostu dotknij ekran.

3. Straszny los dotknął panią Wiolettę (42 l.) z Płocka. Leki, które miały jej pomóc, wywołały potworną reakcję alergiczną.

4. Pomiędzy meblościanką a szafą mam dziurę w podłodze (dotyka ścianę).

5. Te ostre słowa mocno ją dotknęły.

6. Dotknęła Pani bardzo ciekawej kwestii stosunku normy skodyfikowanej do normy uzualnej.

7. Kryzys dotknął również naszą rodzinę.

8. Według mitologii greckiej, Pigmalion zakochał się w Galatei, rzeźbie kobiety, którą sam wykonał. Venus dotknęła rzeźbę i zamieniła ją w żywą osobę.

14. Proszę ocenić poprawność składniową poniższych zdań.

1. Pies miał bronić dom przed złodziejami, a tymczasem całymi dniami śpi.

2. W tym roku bronię pracę magisterską, której tematem są głównie urazy palców u wspinaczy sportowych.

3. Kobiety w zaawansowanej ciąży mają problemy z utrzymaniem równowagi. Dlatego też wymyśliliśmy kampanię pod hasłem „Ustąp miejsce”.

4. Brzydzę się żabami i wszelkimi „gadami” pełzającymi.

5. Czasami brzydzę się nim, myślę o rozwodzie. Ale przecież gdy nie pije, jest dobrym mężem.

6. Koniec z szorstkimi, coraz cieńszymi włosami o wyglądzie siana. Wybierz szampon dla włosów osłabionych - najlepszy wśród szamponów.

7. Używaj Calgon do każdego prania.

W ćwiczeniach wykorzystano publikację: 1) Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, red. K. Kłosińska, Warszawa 2004.

3

---