Pedeutologia

Zakres

1. Pedeutologia jako subdyscyplina pedagogiki

2. Rys historyczny

3. Nauczyciel - zawód, misja czy powołanie

4. Start i adaptacja zawodowa nauczyciela

5. Awans zawodowy nauczyciela, fazy i wymagania

6. Pomiar i ocena efektów pracy nauczyciela

7. Kompetencje i sposoby wykonywani zawodu ( style kierowania)

8. Nauczyciel - uczeń, wychowawca - dziecko

9. Etyka zawodowa (kontrowersje, prawa i wolność nauczyciela)

10. Kształcenie przyszłych nauczycieli w Polsce i kraje europejskie

11. Samokształcenie i samodoskonalenie nauczycieli

12. Kompetencje zawodowe nauczycieli

13. Nauczyciele w innych krajach Europy

14. Reformy edukacyjne

Literatura :

1. Halina Sęk, Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Uwarunkowania i możliwości zapobiegania (w:) Wypalenie zawodowe, przyczyny i zapobieganie, pod red. H. Sęk, W- wa 2006, (1 artykuł)

2. W. B. Szaufeli, Przejawy mechanizmy i przyczyny wypalenia się pielęgniarek

3. R. Maugham Nauczyciele ofiarami, (w:) Alternatywa myślenia dla edukacji (pod red.)Kwiecińskiego, W-wa 2000

Do wyboru:

I Henryka Kwiatkowska, Tożsamość nauczycieli, między anomią i autonomią, Gdańsk 2005

II Ewolucja jakości pracy nauczyciela pod red. Ryszardy Cierniewskiej ( 4 dowolne artykułu - wybrać)

4. Kretschamn, Stres w zawodzie nauczyciela, Gdańsk 200a (obligatoryjnie)

5. Nie obowiązuje : D. Tieger, B. Barron - Tieger, Rób to do czego jesteś stworzony, W- wa 2005

T: Geneza dyscypliny i zawodu nauczyciela

Pedeutologia- subdyscyplina pedagogiki, pochodzi od 2 słów pajdentes - nauczyciel, logos - słowo. Zajmuje się rozwojem profesji nauczyciela na przestrzeni dziejów, funkcjonowaniem nauczyciela w zawodzie, kształceniem nauczycieli, doskonaleniem zawodowym, oraz nauczycielem, który skończył aktywność zawodową.

Łączy się z rozwojem instytucji zawodowej. To jeden z najstarszych zawodów świata.

Początki instytucji sięgają tysiąca lat p.n.e. np. Babilon, Sparta, Starożytne Chiny.

Wraz ze wzrostem oczekiwań wzrastała konieczność kształcenia osób, które przekazywały by wiedzę. Stosunkowo wysoko rozwinięta była profesja w Starożytnych Chinach. Nauczyciel wychowywał tam elity, które rządziły potem państwem..

Szczególnym uznaniem cieszył się nauczyciel w kulturze żydowskiej - nauczał za darmo.

Nauczyciel w Atenach - osoba inteligentna, która ma coś do zaoferowania, zaczęto zwracać uwagę na charakter nauczyciela. Platon wpadł na pomysł by nauczyciel był opłacany z kasy państwa.

Natomiast Rzym dopiero w II w. n. e wprowadził prawo opłacania nauczycieli, wieki średnie odrzuciły ten pomysł.

Wiek VIII i XIII- rozwija się szkolnictwo, w Europie przyjęto model żydowski, nauczyciele podlegają proboszczowi lub osobie prywatnej, za usługi pobiera wynagrodzenia w „naturze”.

• Jan Amos Komeński poruszył kwestie powinności nauczyciela. Sformułował wymagania w swojej „Wielkiej Dydaktyce”:

- nauczyciel powinien systematycznie gromadzić swoją wiedzę, która ma służyć uczniowi i jemu samemu

- ujmuje sposób pracy w jej wykonywaniu

- powinni mieć świadomość roli, która pełni

- wskazuje trudności w wykonywaniu pracy nauczyciela

• Komisja Edukacji Narodowej:

- ustanawianie zawodu→ zawód AKADEMIKA

- ustanowienie zawodu - przepisy prawne dotyczące nauczycieli szkół ponad elementarnych

• Grzegorz Piramowicz, „Powinności nauczyciela” - profesjonalny sposób przygotowania nauczycieli, powinności zawodu i usankcjonowanie zawodu przez jurysdykcje prawną.

PRZEDSTAWICIELE:

1. Twórcą pedeutologii jest J. W. Dawid, jego rozprawa pt. „O duszy nauczyciela” została opracowana i wydana w 1912 r.- pedeutologia jako nauka powstała w dniu wydania właśnie tego dzieła.

Cechy nauczyciela:

- powołanie

- „umiłowanie dusz ludzkich”

- potrzeba doskonalenia

- poczucie odpowiedzialności i obowiązku

- wewnętrzna prawdomówność, moralna odwaga

2. Kolejny przedstawiciel S. Szuman

Talent pedagogiczny jego zdaniem to zespół cech, zdolności, które mogą być doskonalone w toku czynności zawodowych. Nabyty talent dominuje nad osobowością, można go wykształcić.

3. W. Spasowski - nauczyciele powinni posiadać zespół cech duchowego przewodnika ( ma charyzmę). Powinien być to człowiek szlachetny, wierny głoszonym zasadom, odważny, obowiązkowy. Powinien mieć swobodę w doborze materiału realizowanego w procesie kształcenia, jego rozkładu, tak aby dopasować go do potrzeb wychowanków - mowa o kompetencjach: znać psychologię rozwojową, poznać uczniów z którymi się pracuje.

4. H. Rowid - wymienia 5 głównych cech:

1. zdolność do samodzielnego ujmowania rozwiązywanych zagadnień wychowawczych (powinien być przygotowany do umiejętnego rozwiązywania problemów naukowych)

2. inicjatywa, pomysłowość, twórczość tworzeniu metod nauczania (własna inicjatywa np. tłumaczenie książek z innych języków)

3. umiejętność współdziałania w opracowaniu programów naukowych

4. umiejętność popularyzacji wiedzy w dziedzinie swoich zainteresowań naukowych

5. posiadanie głębokiej kultury etycznej, społecznej i etycznej

Rowid orientuje nauczyciela na zjawiska społecznego funkcjonowania i ucznia i nauczyciela.

5. M. Kreutz - „Osobowość nauczyciela wychowawcy”:

Zdolność sugestywna to najważniejsza cecha. Specyficzne właściwości to skłonność do społecznego oddziaływania, nauczania innych, przekazywania, „zapalania” drugich, porywanie, przyciąganie do siebie innych ludzi - przekazywanie wiedzy z pasja.

6. S. Boley - „Zdatność wychowawcza” - to cecha dobrego nauczyciela. Pojmował ją jako:

- przychylność wychowankom,

- rozumienie ich psychiki

- systematyczne zajmowanie się nimi,

- cierpliwość,

- takt,

- entuzjazm,

- artyzm

Wychowawca posiadający te cechy ponadprzeciętne będzie „wychowawcą integralnym”- to wychowawca który potrafi integrować swoją wiedzą psychologiczną, pedagogiczną z korzyścią dla jednostki i środowiska.

Pojawił się artyzm - w znaczeniu elastyczności ogólnopedag. I metodolog.

7. M. Grzegorzewska - twórczyni pojęć nauczyciela „wyzwalającego” i „hamującego”.

ORIENTACJE BADAWCZE W PEDEUTOLOGII

1. Psychologizująca

2. Psychologizująca- socjologizująca

3. O ukierunkowaniu pedagogicznym (sprawowanie funkcji nauczyciela)

Pedagogizujące

Jest też kryterium czasowe: badania historyczne, badani współczesne.

Kierunki refleksji naukowej nad nauczycielem ( wg. J. Rutkowiak)

1. prezentacja nauczycieli jakimi są w rzeczywistości ( psychologizujące i socjalizujące

2. prezentacja nauczycieli jakimi być powinni ( pedagogizujące)

Rodzaje uprawianych nad nauczycielem

- diagnostyczne - określono na ich podstawie czynniki stymulujące lub hamujące powodzenie w pracy nauczyciela (mają określić co stymuluje i hamuje).

(J. Rutkowiak, J. Jakubowski, B. Niemierko, B. Sadaj i inni)

- prognostyczne - przewidujemy na ich podstawie rozwój umiejętności zawodowych przyszłych kandydatów do zawodu nauczyciela ( J. Bandura, M. Maciaszek).

- weryfikacyjne - projektuje i badają wpływy wzajemne poszczególnych elementów systemu, a przez to jakość pracy nauczycielskiej ( Cz. Kulisiewicz, W. Okoń, S. Słomkiewicz).

Nieprawidłowości w pedeutologii:

1. jednostronność podejścia - albo było psychologiczne albo biologiczne dopiero później doszło społeczne)

- Z jednej strony był to dar od natury- podejście idealistyczne, a z drugiej strony życzliwość wypracowania tych predyspozycji do zawodu

2. zabrakło wpływu społecznego na nauczyciela - społeczność determinuje jakość profesji

Dopiero pod koniec lata 30. pojawił się nurt socjologiczny, w którym zaczęto precyzować te wymagania, zajęto się miejscem pracy, psychospołeczną deformacją, a współczesność zajęła się czym grozi wykonywanie zawodu nauczyciela.

3. przygotowanie merytoryczne - II Rzeczpospolita zajęła się badaniami, które rozwinęły się po wojnie(rozpoczęcie badań nad elementami doskonalenia zawodowego). Dopiero w latach 50., 60. zainteresowano się kandydatem do zawodu nauczyciela - seminaria nauczycielskie ze szkołami ćwiczeń, by rozwijać praktykę

- w latach 70. i 80. zachowano pewne elementy tj. szkołę ćwiczeń - istniały one choć nie spełniały one już funkcji jakie pełniły wcześniej, czyli nie przygotowały praktycznie.

Wymaga to kolejnego dopracowania - masowość kształcenia wpłynęło na to, że nie zreformowano kształcenia nauczycieli.

- W latach 60. i 70. podjęto próbę sprecyzowania modelu „nauczyciela przyszłości”, zajęto się nauczycielem wiejskim. Był on startem i adaptacją zawodu nauczyciela,

▪ zajęto się optymalizacja zawodu

▪ zajęto się wnikliwie startem i adaptacją zawodową nauczyciela

▪ zajęto się motywami podjęcia zawodu nauczyciela.

▪ zajęto się reformą kształcenia nauczycieli ( do dziś się to nie udaje)

WSPÓŁCZESNOŚĆ

- nie wychodzi nam reforma przygotowania zawodowego nauczycieli

- należałoby się jeszcze zająć nauczycielami, którym zlikwidowano szkoły (szacunkowe ok. 40% tych ludzi zasiliło bezrobotnych)

- Od 2004 nowe przepisy obejmują uczelnie, by kształcili szerzej: kształcić dwuprzedmiotowo, władać językiem na mgr zaawansowany i słownictwo związane z zawodem

- wpływy ideologiczne na wykonywanie funkcji zawodowych nauczyciela

Temat: Nauczyciel - zawód, misja czy powołanie

1. Zawód wg Leksykonu pedagogiki ( B. Milewski, B. Śliwierski, W-wa 2000) to „zespół czynności wyodrębniony w ramach społecznego podziału pracy, wymagający przygotowania (kwalifikacji) wykonywany przez jednostkę stale lub dorywczo i stanowiące źródło utrzymania”.

Podobnie precyzuje T. Nowacki : „wykonywanie czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności, powtarzanych systematycznie i będących źródłem dochodu pracownika i jego rodziny”.

2.Powołanie - Mały Słownik Języka Polskiego precyzuje : skłonność, umiłowanie, zdatność. Można się czuć powołanym do pełnienia roli. Powołanie to przeświadczenie, że dana profesja, droga życiowa jest najwłaściwsza dla danej osoby.

Powołanie może odnosić się do przekonań o własnych lub kogoś predyspozycjach psychicznych ( aspekt psychologiczny) oraz wynikać z przesłanek światopoglądowych. Ten ostatni odnosi się do ujęcia religijnego - Bóg powołał mnie do pewnych zadań. Zycie człowiekowi zostało nie tylko dane, ale i zadane. Każdemu człowiekowi Bóg wyznaczył określoną rolę, uzasadniającą to życie.

Powołanie to poświęcenie się czemuś, heroizm. Ofiarność, rezygnacja nawet z własnego szczęścia

3. Misja - według tegoż słownika to „ ważne zadanie do spełnienia, posłannictwo.

W Słowniku Synonimów to „powołanie, służba, służenie, powinność, posłannictwo, apostolstwo, obowiązek wobec innych, bycie orędownikiem w jakieś sprawie, zadanie do wykonania”.

Argumenty przemawiające, że zawód nauczyciela jest zawodem::

- ma swoją długą tradycje

- zrodził się z potrzeby społecznej

- jest wykonywany przez profesjonalistów i stanowi źródło utrzymania dla osoby wykonującej i jej rodziny.

O wykonaniu zawodu decyduje sam podmiot, to on decyduje o kształceniu, zdobywaniu kwalifikacji i w oparciu o warunki formalne ( niekaralność, matura, umiejętności, stan zdrowia)

Różnice w wykonywaniu tego zawodu:

- motywy wykonywania zawodu ( są inne gdy jest kontakt społeczny, inne gdzie ten kontakt jest ograniczony)

- wymaga stałego doskonalenia

- autorytet nauczyciela różni się od innych zawodów

- etyka zawodowa

- twórczość

- postawa badawcza- wyróżnia od innych zawodów

Od tego czy te elementy będą istotne odróżnia też sposób wykonywani zawodu.

Sposoby wykonywania zawodu:

- sposób mistrzowski - zależy od ukształtowanej czynnej, poszukującej i twórczej postawy oraz zdolności wnoszenia do procesu pedag. nowych wartości, czyni to proces żywy i dynamiczny, a wynika nie z instrumentalnych cech osobowości, ale z połączenia instrumentalnych i kierunkowych czyli z całego jestestwa.

Mistrzostwo w zawodzie wynika:

- z jego autentycznych i zgodnych wewnętrznie przekonań osobistych z postawami przyjmowanymi w sprawowaniu funkcji zawodowych

- z dojrzałości, której konstytutywną cechą jest ciągły i świadomy proces samodoskonalenia.

- mistrzowskie wykonanie zawodu to zdolność odczuwania własnych potrzeb i innych, plastyczność zachowań oraz umiejętność dostosowania się do zmienne rzeczywistości.

- sposób rzemieślniczy - wynika z opanowania warstw kompetencji można je sprowadzić do operacyjnego, czynnościowego wykonania rzemiosła. To instrumentalne opanowanie profesjonalnych działań, które często prowadzi do rutyny. Rzemieślnik to artysta pozbawiony talentu i inwencji, ale mający opanowany warsztat techniczny. Nauczyciel jest rzetelny, jego praca daje wyniki, ale głównie koncentruje się na słabym uczniu i przeciętnym. W ten sposób tworzy filozofię idealisty.

TEORETYCZNA KONCEPCJA KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI - to zespół pewnych poglądów, zawierający wykładnie celów, ich uzasadnienia i zasady realizacji , w tym przypadku dotyczy kształcenia nauczycieli.

Podział teoretycznej koncepcji wg Lewowickiego i Kwiatkowskiej

Lewowicki - koncepcje:

1. koncepcja ogólnokształcąca - wyposażenie przyszłych nauczycieli w szeroki zakres systematycznej wiedzy ogólnej, optymalny rozwój intelektualny, rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych

2. koncepcja personalistyczna- budowanie kompetencji nauczyciela, w oparciu o kształcenie jego osobowości, postawy, przekonania, motywacje. W tym celu trzeba zapewnić poznanie pewnego modelu przekazu zawodowego w postaci wzoru zawodowego i kompetencji które są potrzebne

Student ma dążyć do tego modelu, poznawać siebie, pracować nad samym sobą.

3. koncepcja pragmatyczna- podkreśla rolę sprawności i umiejętności nauczyciela, którzy dadzą mu kompetencje użyteczne z punktu widzenia oczekiwań uczestników procesów edukacyjnych

Wyznaczenie doboru treści jest praktyką edukacji.

4.koncepcja progresywna - polega na wyposażeniu kandydatów do zawodu w umiejętność postrzegania i rozwiązywania problemów, wyposażenia w umiejętności tworzenia systemu edukacji, w która wchodzi ten nauczyciel razem z uczniem, by uczeń chciał współpracować i rozwiązywać problemy. Nauczyciel jest tu osoba wspomagająca.

5.Koncepcja wielostronnej edukacji - obejmuje wyposażenie ogólne, personalistyczne, pragmatyczne, progresywne, ponieważ nauczyciel powinien być przygotowany wielostronnie stosownie do swoich możliwości, osobowości i osobowości ucznia, by realizować proces kształcenia.

Henryka Kwiatkowska - 3 koncepcje kształcenia:

1. koncepcja technologiczna - opiera się na zasadzie psychologii behawioralnej, czyli na mechanizmie bodziec - reakcja.

- W tej koncepcji należy u nauczyciela wykształcić szereg nawyków na określony typ stymulatorów.Takie ujęcie ni wymaga przygotowania teoretycznego, wystarczą dyrektywy praktyczne, jest to więc rzemieślnicze przygotowanie do zawodu. Pomija się przygotowanie aksjologiczne.

- Behawioryzm należy do nurtów scjentystycznych ( naukowych)- tzn. że skuteczność działalności pedagogicznej nauczyciela da się zmierzyć, zaplanować i to obejmuje kompetencje nauczyciela.

- Zgodnie z tym spojrzeniem wystarczy nauczyć przyszłego nauczyciela pewnych konfiguracji zespołów czynników wraz z dopasowanymi do nich reakcjami i wtedy wiadomo z góry jak postępować.

- Wysoka sterowność niweluje elastyczność. Ten model kształcenia doprowadził do oczekiwań gotowych recept na problemy nauczycieli- oczekujących pewnych algorytmów postępowania, gotowych tematów i schematów lekcji - a tak się nie da.

Ta koncepcja technologiczna jest korzystna dla ustrojów totalitarnych - rzetelny przewidywalny wykonawca państwa.

2. Koncepcja humanizmu - opiera się na zasadach psychologii humanizmu. Główne motto tej koncepcji jest pochylenie się nad wszystkimi podmiotami kształcenia. To troska o pełnię

realizacji ludzkiej osobowości, samodzielności w myśleniu i działaniu, otwartość na postawy allocentryczne (otwartość, tolerancja), eksponowanie treści natury duchowej, moralnej, rozwijanie samoświadomości i tożsamości, wywodzi się od McKoubsa- wejście na ścieżkę kreowania siebie).

Koncepcja zawodowa nauczyciela opiera się na ZASADACH:

- tożsamość osobowej nauczyciela - jego filozofia świata (ktos o wypaczonych poglądach nie może być nauczycielem!!)

- postrzeganie i rozumienie siebie

- uznanie faktu, że kluczową potrzebą egzystencjalną jest wymóg osobistej adekwatności (na czym polega ta adekwatność?)

Zatem kształcenie nauczycieli zgodnie z tą koncepcją nie może odbywać się w zmumifikowany sposób, powinien przebiegać w toku nastawienia na profesjonalizm.

Zamiast rzemieślniczej koncepcji proponuje się osobą oddziaływanie całym sobą.

A. Janowski, Uczeń w teatrze szkoły.

Kształcenie nauczycieli powinno prowadzić samoświadomości i być zróżnicowany pod względem form, treści, naturalny rytm studenta i prowadzić do uświadomienia sobie, że „używam siebie” jako instrumentu działania, ponieważ prowadzi to do poznania siebie i innych.

Koncepcji humanistycznej docenia się wiedzę specjalistyczną (kompetencje zawodowe), bo ma siłę sprawczą naszej aktywności i jest stymulatorem zawodowym, ale nie magazynem.

Ma być podstawa dla utworzenia własnego warsztatu pedagogiki.

W tej koncepcji dostrzega się praktyczne przygotowanie, bo weryfikuje teorie.

3.Koncepcja funkcjonalna - istotą tej koncepcji jest przekładalność teorii na praktykę w taki sposób by była regulatorem aktywności ludzkiej. Należy określać cel a następnie działanie, które ma doprowadzić do jego osiągnięcia Bo działalność w swojej istocie falsyfikuje teorie (tak długo poszukujemy aż się uda uzyskać błąd w myśleniu, to znaczy że jest sfalsyfikowana dana teza w teorii) lub konfiguruje (porządkuje) wiedzę teoretyczną. Zatem ma też wpływ na osobowość (sferę instrumentalną, wiedza - doświadczenie, sferę kierunkową- nasze sądy, poglądy, priorytety).

Im więcej wiedzy według tej koncepcji tym łatwiej ją wykorzystać i nauczyciele stają się bardziej operatywni.

W tej koncepcji ważna jest też świadomość własnego „ja” przez pryzmat tego student dokonuje selekcji wiedzy przydatnej dla niego.

Własne „ja” to również samoocena. Poziom samooceny wyraźnie wpływa na jakość pracy nauczyciela. Poczucie własnej wartości, wiary w siebie zwiększa możliwości wysiłkowe. To studia powinny współtworzyć to silne poczucie wartości, bo słabe poczucie ma wpływ destrukcyjny.

W tej koncepcji uwzględnia się też sferę aksjologiczną w kontekście doboru celów przez pryzmat wiedzy sprawowanej, opanowanej przez danego nauczyciela („treść + działanie + cele - koncep. funkcjonalna.

STYLE NAUCZANIA

Według G. D. Fenstermacher, J. F. Soltis

Styl kierowniczy - nauczyciele ustalają czego uczniowie mogą się nauczyć, czy są w stanie wzbudzić motywacje, jakimi krokami prowadzić uczniów przez materiał, jak klasę zorganizować ( etap planowania). W trakcie realizacji stała kontrola i korekta własnych i uczniów działań, ewolucja w trakcie i po zakończeniu procesu. Rola kierownika to planowanie, działanie, zarządzanie ludźmi, ocenianie, ustalanie kryteriów jakości. Styl charakteryzuje się:

- zarządzeniem czasu pracy uczniów

- występowaniem wskazówek naprowadzających

- korygowanie informacji zwrotnej

- wzmocnieniami ( dobre przygotowanie metodyczne i merytoryczne).

Wadą jest , że nauczyciel jest obok procesu kształcenia, nadzoruje go. Ale doprowadza do założonych efektów doprowadzając do zgłębienia wiedzy w sposób systematyczny.

Styl terapeutyczny - nauczanie jest czynnością prowadzenia uczniów i towarzyszenie im w czasie dokonywania wyboru materiału i sposoby jego opracowania przez uczniów. Tak działać, aby uczeń stawał się jednostką zdolną do ponoszenia odpowiedzialności za własny rozwój, samookreślenia się przez świadome dokonywanie wyboru. Wiedza musi mieć osobiste znaczenie, nie może być martwa, musi służyć poznawaniu siebie. Nauczyciel prowadzi i pomaga uczniowi w wyborze i uczeniu się materiału, żeby osiągnąć cel (uczeń stał się autentyczną samorealizującą się osobą).

Wadą jest- często uczniowie się „etykietyzują”, np. uczeń nienauczalny. Uczeń, który w szkole otrzymuje informacje, że jest beznadziejny to potem ma o sobie takie mniemanie.

Styl terapeutyczny polega na tym, by wyzwalać, dawać szansę, zauważać pozytywne aspekty.

Styl wyzwalający- trzeba uprawiać daną dyscyplinę na oczach uczniów w specyficzny sposób zwany „manierą” i zależy od uprawianej dyscypliny „Maniera” - jest treścią jak i środkiem oddziaływania. Polonista „zaraża” entuzjazmem, emocjonalnym stosunkiem do przedmiotu, zaś fizyk wręcz chłodnym, zdroworozsądkowym. Nie można bowiem zaszczepić zainteresowania, zapału do dyscypliny, nie będąc do niej zapalonym. W tym stylu nauczyciel jest wyzwolony - działając naturalnie, zgodnie ze sobą i ma wyzwolić ucznia.

W tym stylu podstawą jest treść i umiejętności tzw. „gorąca wiedza, nauczyciel pokazuje sposób uprawiania dyscypliny”.

Współczesne kategorie opisu roli nauczyciela:

- Rola „Przewodnika”( Z. Barman)- zna cel wędrówki, po co idziemy, dokąd chcemy i powinniśmy dojść, zna drogi i potrafi wybrać najlepszą, wie wszystko o marszu, jego regułach, sposobie i tempie.

- Rola „Tłumacza” ( Z. Barman) - objaśnia, tłumaczy różne sposoby wyboru, jest neutralny wobec kultury refleksyjnej jednostki. Zna język komunikacji, ma poczucie odpowiedzialności za przekaz.

- Rola „Refleksyjnego Praktyka” (A. T. Person) stale weryfikuje swoje kompetencje w oparciu o doświadczenie, konfrontacje z teorią. Jest to inteligentne, twórcze działanie zrelatywizowane do konkretnej sytuacji. Wiedza w działaniu.

- Rola „Badacza” - podejmuje studia nad własnym działaniem, koncentracja na procesie odkrywania, tworzenia.

Przewodnikiem może być ktoś kto ma autorytet.

Typ nauczyciela:

NAUCZYCIEL POBUDZAJĄCY:

- stwarza atmosferę ładu i porządku;

- dostrzega problemy dzieci, idzie im z pomocą,

- stwarza możliwości do własnej aktywności dziecka, pobudza do działań i nowych wyzwań;

- zrównoważony, cierpliwy, rozsądny;

- jest lubiany,

- cieszy się prawdziwym autorytetem

NAUCZYCIEL HAMUJĄCY:

- działa przez przymus, rozkaz, stosuje kary;

- chłodny w kontaktach;

- hamuje aktywność dzieci;

- ma fałszywy autorytet, dzieci boją się go

Typ nauczania wg. Okonia:

- demokratyczny

- autokratyczny

- liberalny

- ekonomiczny

Nauczyciel wg Kwiatkowskiej:

- posiada wiedzę merytoryczną, ale ma odwagę przyznania się do niewiedzy;

- doskonali swój warsztat pracy

- posiada zdolności pedagogiczne

- kocha pracę i dzieci

Temat: Awans zawodowy nauczyciela

Brak notatek z 21.02

Która z zasad etyki zawodowej nauczyciela była naruszona?? (pytanie do filmu)

Etyka zawodowa jest przykładem sprawy ważnej, której nie pozostawia się na boku, gdyż wydaje się mało zyskowna.

Etyka jest podstawą powodzenia wszelkich działań.

Etyka zawodowa wyznacza ramy postępowania zgodnego z ogólnymi regułami przyjętymi przez środowisko zawodowe jako imperatywy postępowania profesjonalnego, uczciwego, solidnego, koleżeńskiego oraz respektowania pożądanych relacji z otoczeniem społecznym.

W literaturze specjalistycznej występuje trojakie rozumienie terminu „etyka zawodowa” i jest ona pojmowana jako:

1. normy spisane, odpowiadające na pytanie, jak przedstawiciele zawodu powinni postępować,

2. przekonania moralne przedstawicieli zawodu,

3. postępowanie przedstawicieli zawodu, oceniane wg kryteriów moralnych.
Etyka pojmowana jest jako nauka o moralności, która zmierza do ustalenia pewnych właściwości wspólnych, swoistych ocen i norm zachowań człowieka, które mogą być moralnie dobre lub złe. Etyka bada społeczne i psychologiczne źródła powstawania poglądów moralnych, ich funkcję społeczną, i historyczny rozwój kryteriów ocen moralnych.
Etyka to również zespół norm moralnych, przyjętych w danej epoce i danym środowisku np. społeczeństwie, klasie, grupie społecznej.

Praca jest nie tylko obowiązkiem, ale tworzy również uprawnienia: do godziwej zapłaty, do godziwych warunków pracy i życia człowieka pracującego. Oprócz tych ogólnych wskazań - wartości, powinności i uprawnień moralnych - istnieją również pewne wartości i normy szczegółowe, wynikające ze specyfiki poszczególnych zawodów (tzw. etyki zawodowe). Określają one bardziej szczegółowo relacje między pracodawcą a pracobiorcą, między wykonawcą a odbiorcą rezultatów pracy, między członkami poszczególnych grup zawodowych itp. Nie znaczy to jednak, że całość etyki pracy składa się jedynie z kodeksów etycznych dla poszczególnych zawodów.

Jedną z podstawowych norm etyki pracy jest obowiązek dbania o całość „ustroju pracy” i o wyrażanie przez pracę powszechnej solidarności (Jan Paweł II). Do obowiązków moralnych związanych z pracą, oprócz osobistej pracowitością należy także staranie o struktury
społeczne, by każdy człowiek mógł w sposób właściwy korzystać z czasu wolnego dla odpoczynku i kontemplacji, do której należy sfera religii, moralności i kultury, itp.
Pojęcie etyki zawodowej odnosi się przede wszystkim do norm postępowania danej grupy zawodowej (np. nauczycieli). W tym sensie etyka zawodowa jest etyką normatywną, starającą się opisać wzór osobowy pedagoga, cele etyczne zawodu, normy postępowania w praktyce pedagogicznej i typowe konflikty etyczne mogące się pojawić w praktyce zawodowej.

Etyka wszelkiego rodzaju działalności ludzkiej składa się z dwu działów:

a) działu zwanego endomoralnością, dotyczącego kwestii wewnętrznych rodzaju działań, tj. kodeksu moralnego danego rodzaju działalności,

b) działu zwanego egzornoralnością, dotyczącego kwestii zewnętrznych rodzaju działań, tj. kodeksu moralnego dotyczącego społecznej odpowiedzialności związanej z uprawianiem danego rodzaju działalności. Przy tym przez kodeks moralny rozumie się katalog norm etycznych jakich należy przestrzegać uprawiając dany rodzaj działalności.

Nauczyciel
Grupa społeczna, jaką stanowią nauczyciele tworzy zespół” ludzi o określonych kwalifikacjach zawodowych „ która winna cechować się określonymi cechami osobowości.
Wymogi dotyczące kwalifikacji zawodowych i etycznych nauczycieli określa dokument- „Kart Nauczyciela.

W dokumencie tym, w artykule nr 9 określono że, aby zajmować stanowisko nauczyciela trzeba:
-posiadać wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym,

-przestrzegać podstawowych norm moralnych,

-spełnić warunki zdrowotne do wykonywania zawodu.

W 1995 r. Polskie Towarzystwo Nauczycieli opracowało Kodeks etyki nauczycielskiej, który niestety nie został upowszechniony w szkołach 1. bibliotekach pedagogicznych. W związku z reformą edukacji i awansem zawodowym nauczycieli dostrzeżono obecnie potrzebę uwzględniania problemów etycznych i odbudowania autorytetu nauczyciela. Aspekt postaw moralnych kadry pedagogicznej stawiany jest na równi z jego wysokimi kwalifikacjami zawodowymi do nauczania poszczególnych przedmiotów.

W etyce zawodowej nauczyciela można wyróżnić trzy aspekty:

- aspekt normatywny (postulaty, ślubowania, kodeksy),

- aspekt świadomościowy ( przekonana psychomoralne),

- aspekt sprawczy (rzeczywiste zachowania moralne nauczycieli, praxis moralna).
Etyka zawodowa nauczyciela wiąże się z jego odpowiedzialnością za życiowe postawy wychowanka. Pod tym względem rola nauczyciela w szkole przed reformą oświaty była łatwiejsza polegała, bowiem głównie na przekazywaniu wiedzy i doświadczeni. Dziś w dobie reformy systemu edukacji wzrasta odpowiedzialność nauczyciela za rozwój psychofizyczny dziecka, za samo dziecko i wobec dziecka.

Wyniki w zakresie kształtowania postaw uczniów, zależą w znacznym stopniu od tego, jakie wartości etyczne reprezentuje nauczyciel. Sama osobowość nauczyciela jest elementem wpływu wychowawczego. Postępowanie nauczyciela, ocena tego, co jest, a co nie jest moralne, nie może być dokonywana „na wyczucie”. Nie wystarczają też takie ogólne normy, jak życzliwość, sprawiedliwość i rzetelność w traktowaniu uczniów. Nauczyciel musi wiedzieć czy i jak jego postępowanie kształtuje sylwetkę moralną ucznia.

Zawód nauczyciela obowiązują następujące normy etyczne:

• Obowiązki moralne wobec wychowanków i uczniów,

• Obowiązki moralne wobec własnej grupy zawodowej,

• Obowiązki moralne wobec środowiska lokalnego i całego społeczeństwa.

Każdy nauczyciel, winien kierować się w swoim postępowaniu normami styki ogólnej, nie zapominając jednak, że nie zawsze dobre dla dziecka jest to, co jest dobre dla nauczyciela.

Nauczyciel powinien pamiętać że:

• Jeśli dziecko żyje w atmosferze krytyki, uczy się krytykować.

• Jeśli dziecko żyje we wrogości, uczy się walczyć.

• Jeśli dziecko żyje w śmieszności, uczy się wstydzić.

• Jeśli dziecko żyje w zawstydzeniu, uczy się być winnym.

• Jeśli dziecko żyje w tolerancji, uczy się cierpliwości.

• Jeśli dziecko żyje w atmosferze zachęty, uczy się zaufania.

• Jeśli dziecko żyje w atmosferze pochwały, uczy się doceniania.

• Jeśli dziecka żyje w uczciwości, uczy się sprawiedliwości.

• Jeśli dziecko żyje w bezpieczeństwie, uczy się mieć wiarę.

• Jeśli dziecko żyje w atmosferze doceniania, uczy się lubić siebie.

• Jeśli dziecko żyje w zgodzie i przyjaźni, uczy się znajdować w świecie miłość.
Etyka zawodu nauczyciela dotyczy postawy nauczyciela, jego kultury, osobistej odpowiedzialności, wrażliwości, samokrytycyzmu, uczciwości, hierarchii wartości, światopoglądu, wiedzy i kompetencji. Problematyka moralna nabiera szczególnego znaczenia w zawodach, które wywierają wpływ na losy poszczególnych ludzi, całych grup i społeczeństw. Zawód ten zobowiązuje wszystkich nauczycieli, aby w życiu i prac zawodowej kierowali się zasadami moralnymi, prawdą i dobrem.

Wyszczególnić można w celu sprecyzowania te cechy osobowości nauczyciela, które wyraźnie określają znaczenie etyki tego zawodu, a z pewnością są wyjęte z ogólnych norm etycznych przyjętych w danym społeczeństwie, stanowią również element kultury narodu:

- pracowitość, obowiązkowość, sumienność, zdyscyplinowanie, rzetelność, itp.
- w relacjach „ Ja i inni”- obiektywność, sprawiedliwość,
konsekwencja, słowność, bezstronność, uczciwość i prawdomówność „poszanowanie godności człowieka, dyskrecja, przestrzeganie zachowania tajemnicy zawodowej....
Bardzo istotnym problemem etycznym w zawodzie nauczyciela jest zgodność poglądów z postępowaniem. Postawa nauczyciela oddziałuje z dużą sugestywnością na ucznia i wywiera istotny wpływ na proces jego rozwoju Uczeń jest wnikliwym obserwatorem i szybko zorientuje się, że nauczyciel co innego mówi na lekcji. a inaczej postępuje w życiu prywatnym.
Prócz obowiązujących nauczyciela reguł etyki zawodowej takich jak, zgodne współżycie z zespołem nauczycielskim, realizacja zadań dydaktyczno-wychowawczych szkoły, godne zachowanie -się w -szkole i poza nią, kierowanie się w postępowaniu wobec uczniów zasadą sprawiedliwości i równości istnieją zasady etyki ogólnej. Nie zawsze jednak normy etyki zawodowej pokrywają się z etyką ogólną, Są pewne odstępstwa, z kt6rymi nie wszyscy się muszą zgadzać. Normy etyki ogólnej obejmują rozwiązania ekstremalne. Etyka zawodowa zaś rozwiązania te jedynie opisuje, uwzględniając warunki danego zawodu.

Etyka a osobowość nauczyciela

Zawód nauczyciela - stawia wysokie wymagania - nauczyciel znajduje się pod ustawiczną kontrolą, każde jego potknięcie jest natychmiast dostrzegane i komentowane. Musi więc być szczególnie ostrożny, zwłaszcza że sędziami - i to- surowym - są uczniowie, których wychowuje. Łatwo można stracić ich szacunek i zaufanie, ale bardzo trudno je odzyskać. A przecież rezultaty pracy wychowawczej zależą przede wszystkim od stosunków uczniów. Do nauczyciela do jego autorytetu. Autorytet nie może być narzucony czy sztucznie wykreowany, ale powinien być uznany, wybrany i zaakceptowany przez młodzież ze względu na wiedzę, kompetencje, a przede wszystkim ze względu na cechy moralne nauczyciela. Mimo negacji odrzucania autorytetów, uczniowie potrzebują osobowych wzorców.
Specyfika zawodu nauczyciela polega między innymi na tym że nauczyciel silnie oddziałuje na osobowość swoich uczniów i wychowanków. Wpływa na kształtowanie ich postaw, poglądów, kształtuje tzw. świadomość społeczną zwłaszcza młodych ludzi.
Znaczenie ma też samoświadomość, jako centralny składnik osobowości. Rzetelna analiza moralna, samoświadomość, samokontrola, określają- osobowościowe - predyspozycje. zawodu - nauczyciela.

Zawód nauczyciela

Zawód, a często powołanie jakie wypełnia nauczyciel, polega na realizacji procesu dydaktyczno - wychowawczego. Proces ten przebiega między innymi na polu etyki. Nauczyciel swobodnie decyduje o jakości podejmowanych przez siebie działań. W wychowaniu i przekazywaniu wiedzy wychowankom, uczniom powstaje wzajemne oddziaływanie i kształtowanie relacji międzyludzkich.

Doniosłość zagadnienia jakim jest etyka zawodu nauczyciela wynika z odpowiedzialności za dziecko, odpowiedzialności wobec dziecka i społeczeństwa.
Najwyższą wartością nauczycielskiej etyki jest dobro dziecka - powinna być-to zasada przewodnia tych wszystkich, którzy-są odpowiedzialni za wychowanie dziecka i kierowanie nim. Norma ta stanowi istotę etyki nauczycielskiej i jej fundament. Etyka jako nauka wyznacza zasady postępowania, a działania nauczyciela nakierowane winny być na człowieka i wierne pojmowanie dobra, przeciwstawne złu.

W świetle poglądów na etykę zawodową, nauczyciel staje się moralnie odpowiedzialny zarówno za przestrzeganie określonych zasad postępowania wobec dziecka, wobec rodziców, wobec innych nauczycieli, jak również za wzór osobowy, jaki prezentuje sobą. Obok tego istnieje problem wielopłaszczyznowej odpowiedzialności przed społeczeństwem za przygotowanie wartościowego człowieka, przed zwierzchnikami oświatowymi — za realizację określonych planów i programów działania, oraz przed uczniem — za przygotowanie do życia.

W pracy nauczyciela można różnić kilka głównych grup problemów etycznych, wśród nich:
- moralne aspekty stosowania różnych technik wychowawczych (manipulacja),
- dopuszczalność gry (np. pozornego odkrywania znanych już sposobów rozwiązania problemu ) obliczonej na pozyskanie sobie przez nauczyciela wychowanka,

- zgodność postępowania nauczyciela z własnymi przekonaniami

- konflikt między dobrem indywidualnym a interesem społecznym, który powinien być preferowany w procesie wychowawczym,

- troska o przyszłe dobro wychowanka (wychowanie nie dla teraźniejszości, lecz dla przyszłości).
Uwarunkowania etyki zawodowej nauczyciela uzależnione są też od zmian stricte profesjonalnych — współczesnych zmian funkcji zawodowych nauczycieli. Najczęściej grupuje się te uwarunkowania w pięć kategorii i należą do nich:

- zmianogenna edukacyjnie ewolucja w ogóle charakteru pracy ludzkiej, a nie tylko nauczycielskiej,

- zmiany potrzeb edukacyjnych współczesnego człowieka,

- zmiany społecznych oczekiwań pod adresem nie tylko nauczyciela ale także systemu edukacji,

- potrzeba kształcenia tzw. świadomości globalnej,

- potrzeba rozwikłania sytuacji impasu współczesnego człowieka w ogóle, a nauczyciela jako inżyniera dusz w szczególności.

Dyskomfort moralny w zawodzie nauczyciela przejaw •ja się we wzroście aspiracji i potrzeb a niemożnością ich realizacji na poziomie równorzędnym do poziomu społecznej grupy odniesienia - inteligencji.

Zaspokajanie potrzeb jest ściśle związane z kwestiami celu i sensu istnienia, wartości ludzkiego życia, „powołania” człowieka, człowieczeństwa, twórczej pracy i godnej egzystencji człowieka.

Praca nauczyciela jako dar

Przyjmowanie w pełni wszystkiego, co nieustannie człowiek otrzymuje sprawia, iż staje się zdolny do autentycznego dawania siebie dzieciom. Taka postawa często może być dla wychowanków największym darem, który można im ofiarować, tym czego oczekują Umiejętność zachowania takiej postawy znamionuje wysoką kulturę osobistą nauczyciela, kt6rej uczniowie uczą się także od niego. Postawa otwarcia na drugiego człowieka, to okazanie mu miłości i zaufania. Nie należy obawiać się okazywania uczuć, a wtedy uczniowie będą wspólnie z nauczycielem przeżywać czas lekcji jako spotkanie ku mądrości. Mądrość bowiem jest duchem miłującym ludzi.

Praca nauczyciela jako spotkanie

W przypadku nauczyciela każdy dzień to przeżywanie spotkania z dziećmi i młodzieżą. Marzeniem nauczyciela jest, aby uczniowie pragnęli także się z nim spotykać. Jednak zdarzają się sytuacje, w których uczniowie odwracają się, zamykają, postępują przekornie. Zależy to od zachowania nauczyciela, czy pozyska ich zaufanie, czy potrafi przekonać do dobra, które pragnie im nieść. Sytuacje takie niosą ze sobą przede wszystkim aspekt wychowawczy, poszanowania osoby starszej, uszanowania jej wykształcenia. Godzina lekcyjna to spotkanie z grupą młodych ludzi, w której każdy jest indywidualnością, osobowością, którego należy uszanować i pobudzać do rozwoju.
Mówiąc o etyce zawodu nauczyciela nie można pominąć norm moralnych regulujących współpracę i współżycie w zespołach nauczycielskich, bo praca pedagogiczna to także spotkania we wspólnocie nauczycieli.- spotykania się w szkole, w pokoju nauczycielskim, prowadzenie rozmów, wymiana spostrzeżeń, uwag, własnych doświadczeń. Warunkiem powodzenia w pracy wychowawczej jest utrzymanie właściwej atmosfery w gronie nauczycielskim. Ważną sprawą jest dbałość O autorytet zawodu oraz konieczność obwarowania dyskrecją przebiegu posiedzeń Rady Pedagogicznej, rozmów, spraw służbowych i życia prywatnego kolegów. Należy dbać o to, aby dobra sława zawodu, którą podtrzymujemy na zewnątrz, znajdowała pokrycie w rzeczywistości, aby wzajemny szacunek i życzliwość panowały między nauczycielami naprawdę. Konflikty szybko przenikają do młodzieży i środowiska, obniżając się tylko prestiż danego zespołu
nauczycielskiego, ale także efekty jego pracy. Każdy nauczyciel powinien mieć świadomość własnych niedociągnięć, wad zawodowych

Kolejną wspólnotą, którą ws6łtworza. nauczyciele, jest wspólnota rodziców uczniów. Na pozór mogłoby wydawać się, że spotkania w szkole przy okazji wywiadówek, zebrań komitetów rodzicielskich, rad szkoły nie tworzą wspólnot. Jednak czynnikiem łączącym rodziców i nauczycieli są dzieci - uczniowie. Często rodzice interesują się życiem klasy - uczestniczą w nim, organizują spotkania, imprezy, wymieniają spostrzeżenia, uwagi o pracy nauczycieli, szkoły. Obecność nauczyciela w tej wspólnocie jest niezmiernie istotna, gdyż swoją pracą uzupełnia zadania rodziców w sferze wychowywania dzieci. Często narzeka się na małe zaangażowanie rodziców w życiu wspólnoty szkolnej, lecz rolą nauczyciela jest zapraszanie ich do aktywnego udziału w życiu tej wspólnoty.

Praca nauczyciela jako budowanie

Fundamentem są wartości przekazywane dzieciom, przez rodzinę - rodziców, rodzeństwo, krewnych. Czas budowania, którego doświadcza nauczyciel w swojej pracy, nie może naruszać tych podwalin każdego życia, drogi do dorosłości i samodzielności. Proces ten powinno wykonywać się w pełnym porozumieniu z rodzicami. Chcąc budować w dziecku jego przyszły obraz, należy rozpocząć od samego siebie. Istotne jest, aby każdy z. nauczycieli rozpoznał w sobie wszelkie dobre cechy, a następnie pielęgnował je i rozwijał. Dopiero wtedy, uda się wytworzyć atmosferę spokoju, pogody, która daje uczniom poczucie swobody, zaufania, a zarazem bezpieczeństwa i odpowiedzialności. Kolejnym aspektem dobrego budowania jest konsekwencja i nieuleganie nastrojom. Należy kształcić w sobie łagodność i cierpliwość, panowanie nad gniewem, zniechęceniem, czy smutkiem. Niebezpieczeństwo zniechęceń wychowawcy udziela się uczniom, co z kolei załamuje. wszelkie metody wychowawcze, prowadzi do nieładu, może wywoływać wiele postaw buntowniczych, a nawet agresywnych.
Autorytet wychowawcy = Mistrza

Zasadnicze znaczenie w procesie wychowania ma osoba wychowawcy. Stosowany jest tutaj prosty mechanizm: nie można mówić „bądź dobry” samemu będąc złym.
Eksplozja informacyjna stawia nauczyciela w trudnej sytuacji. Musi on stać się przewodnikiem młodego człowieka w labiryncie współczesnego świata, przewodnikiem wprowadzającym do samodzielnego, opartego o wartości życia.
Jeżeli będzie prawdomówny, to wykształci właściwe rozumienie prawdy, jeżeli pracowity - wartość pracy. Nauczyciel powinien być liderem lokalnej społeczności, w sferze edukacji przede wszystkim, ale także budując w szkole ośrodek kultury i stając się przykładem obywatelskiego (politycznego) zaangażowania. Jego dojrzałość wiąże się z dostrzeganiem problemów różnych społeczności i takim inspirowaniem do działania, aby te problemy przynajmniej częściowo, rozwiązywać.

Wartości jakie posiada nauczyciel i styl zachowania zgodny z zasadą kierowania się prawdą, sprawiedliwością, rzetelnością stanowi o jego wartości jako człowieka i dobrego pedagoga. Taki nauczyciel jest autentyczny i wiarygodny. W jego działaniach i poglądach na temat zasad nie ma rozbieżności i kontrowersji. Z pewnością można stwierdzić, że kwestie kwalifikacji moralnych ludzi wykonujących określony zawód powinny być priorytetem w kwestii kwalifikacji zawodowych, gdyż stawiany wymóg rzetelności i fachowości zawodowej ma wydźwięk moralny.

Wyszczególnić można w celu sprecyzowania te cechy osobowości nauczyciela, które wyraźnie określają znaczenie etyki tego zawodu, a z pewnością są wyjęte z ogólnych norm etycznych przyjętych w danym społeczeństwie, stanowią również element kultury narodu.
- pracowitość, obowiązkowość, sumienność, zdyscyplinowanie, rzetelność, itp.
- w relacjach „ja i inni”- obiektywność, sprawiedliwość, konsekwencja, słowność, bezstronność, uczciwość, prawdomówność „poszanowanie godności człowieka, dyskrecja, przestrzeganie zachowania tajemnicy zawodowej....

Praca nauczyciela jako droga

Dorastającemu młodemu człowiekowi potrzebny jest przewodnik - dobrze znający drogę, jasno widzący cel, niezmordowany, bezwzględny wobec siebie, wyrozumiały wobec innych, opanowany, zdyscyplinowany, skoncentrowany na tym, co najważniejsze, oddany sprawie młodzieży, podchodzący z otwartym sercem do tych, którzy nie potrafią jeszcze tego docenić. Na drodze, którą wybraliśmy, nie jesteśmy sami - razem z nami idą nasi uczniowie
Nauczyciel potrafi przejść przez życie bez załamań, depresji, zniechęcenia i zawodu. Miarą etyki w wychowaniu jest odpowiedzialność za ucznia, za jego rozwój i dobro, i w konsekwencji za jego dojrzałość. Wychowanie już z samej istoty jest działalnością etyczną, obliczoną na czyjś osobowy interes, na czyjeś dobro, bo w przeciwnym przypadku przestaje to być wychowanie.

Odpowiedzialność wychowawcy przybiera podwójny wymiar. Z jednej strony odpowiada się „za” - ucznia, za przebieg procesu nauczania i wychowania, za realizację potrzeb psychicznych młodzieży, za jej wszechstronny rozwój, ale równocześnie odpowiada się „przed” - dyrektorem, przed rodzicami, którzy oddali największy swój skarb w ręce nauczyciela. Odpowiada się również przed samym sobą, przed swoim sumieniem. Od tego, kim jest nauczyciel jako człowiek, zależą sukcesy wychowawcze.
Na drodze, którą wybiera nauczyciel, nie jest sam - razem z nim idą jego uczniowie. Musi Wskazać im dobrą drogę, którą iść mają iść. Każdy ma prawo i całkowitą swobodę wyboru swej drogi, ale skoro podjął się wypełniania posłannictwa pracy nauczycielskiej, to nakazuje ono pokazanie uczniom, że jedyną możliwością jest wybór dobrej drogi, gdyż zła prowadzi do zguby I zatracenia. Ważne jest przygotowanie nauczyciela do wypełniania tego zadania. Mobilizuje to jego do stałego poszerzania wiedzy i zdobywania nowych umiejętności. Taka postawa nauczyciela sprawia, iż idąc wspólną drogą z uczniami pokazuje się im dobro wskazanej drogi.

Etyka zawodowa nauczyciela

Naczelną zasadą w postępowaniu z uczniami jest poszanowanie ich godności. O potrzebie podmiotowego traktowania każdego ucznia mówi się od lat. Podmiotowość to nic innego jak fakt bycia sobą i prawo do bycia traktowanym jak osoba Jeśli więc nauczyciel obrzuca uczniów obraźliwymi epitetami, to nie powinien dziwić się, że sam nie zasłuży na ich szacunek. Ironia, złośliwość, niecierpliwość, dyktatorstwo ze strony nauczyciela wywołują wśród uczniów opór i frustrację. Natomiast cierpliwość, wyrozumiałość i otwartość na problemy uczniów pomagają w osiąganiu lepszych wyników w nauce. Nauczycielowi nie wolno obrażać się na ucznia; jako psycholog powinien rozumieć jego potknięcia i ich przyczyny, a jako wychowawca szukać dróg zmierzających do likwidowania wad i wykształcenia zalet. Postawa nauczyciela powinna być zbliżona do postawy lekarza: powinien doradzać, nie osądzać, nie piętnować; przy całej stanowczości czy nawet ostrości tonu pozostawać opanowanym i uprzejmym. Postępowanie nauczyciela zawsze uwikłane jest w oceny moralne, np. sprawiedliwości i niesprawiedliwości. Uczeń musi być przekonany, że otrzymał sprawiedliwą ocenę.

Sprawiedliwość wymaga, by ocenione były nie same wyniki, ale także trud i dobra wola, włożone w ich osiągnięcie.

TOKSYCZNI Nauczyciele

W naszym otoczeniu, a zwłaszcza w rodzinie, szkole znajdują się ludzie tzw. „toksyczni. Aby rozpoznać tych ludzi trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie, kogo nie darzy się zbytnią sympatią, z kim nie można się porozumieć I jak ta osoba wpływa na uczucia innych
Ludzie toksyczni - ich podstawą jest zazdrość o wszystko, towarzyszy im zawiść, niezadowolenie, ludzie ci nie mogą znieść gdy jest ktoś lepszy od niego, gdy odnosi sukcesy. Jedni okazują wrogość wprost, inni będą działać za potajemnie. Niektórzy mogą udawać mówiąc miłe słowa, przytakując, podczas gdy ich oczy będą patrzeć z zazdrością. Osoba toksyczna cechuje się: bystrością, lekceważeniem, nad uprzejmy w niektórych sytuacjach, nieszczery, pyskaty, przekonany o swojej wyższości, rywalizujący, zawzięty, samolubny, spiskujący, nielojalny, mało komunikatywny.

Niszczący, destrukcyjny wpływ na innych mogą mieć osoby powołane do czynienia dobra. Rodzice, lekarze, nauczyciele, psychoterapeuci i duchowni, dopuszczają się - często nieświadomie - różnego rodzaju nadużyć wobec bezbronnych i zależnych od nich osób, które poszukują pomocy, ufają i poddają się.

Ludzie mogą się zmienić jeśli chcą, ale są i tacy, którzy nie zmienią się nigdy, są to ci ludzie, którzy uważają, że ich postępowanie jest najlepsze.

Bliższe poznanie ucznia pomoże odróżnić pilność słabego od niedbalstwa czy lenistwa ucznia zdolnego. Nauczyciel musi posiadać duży zasób wiedzy. Uczniowie mają prawo, by uczyli ich nauczyciele dobrze przygotowani. W oczach rodziców i uczniów nauczycielowi najbardziej szkodzi niewłaściwy, lekceważący stosunek do pracy, zaniedbywanie obowiązków. Samokształcenie, doskonalenie własnego warsztatu pracy jest podstawowym warunkiem bycia dobrym nauczycielem. Chodzi tu nie tylko o rzetelne przygotowanie się do lekcji, ale też o punktualność, zaangażowanie, gotowość pojęcia dodatkowego wysiłku, aby pomóc uczniom, kt6rzy tego wymagają. Antyświadectwem jest natomiast nieustanne podkreślanie, że „za takie pieniądze nie warto lepiej pracować”.

Występują w pracy zawodowej nauczyciela konflikty, do których należą:

- konflikt między dążeniem do sukcesu osobistego, uzyskania pożądanych wartości, realizacji celów własnych a racjami i celami społecznymi szkoły, środowiska,

- konflikt między troską o efekty własnej pracy a społecznymi obowiązkami nauczyciela, jego zaangażowaniem
pozazawodowym,
- konflikt między dyscypliną a lojalnością wobec władz szkolnych a wrażliwością i krytycyzmem, koniecznością wyrażania własnych opinii w kwestiach nauczania i wychowania,
- konflikt między zasadą realizacji ustalonego programu a własnymi przekonaniami światopoglądowymi i postawą ideową,

- konflikt między zasadą sprawiedliwości a zasadą pobudzania do większego wysiłku i premiowania go (oceny uwzględniające wkład pracy ucznia), - konflikt między zasadą osobistego kontaktu z wychowankiem a zasadą utrzymania niezbędnego dystansu,
- konflikt między troską o aktualne dobro wychowanka (jego wyniki, samopoczucie) a troską o jego przyszłość, dalsze losy, itp.

Jednakże pracy nauczycielskiej nie można sprowadzać tylko do katalogowania konfliktów i trudności w niej występujących. Chodzi o to, by nauczyciel umiał te trudności przezwyciężać, gdyż istota pracy nauczycielskiej implikuje krytyczny stosunek do postawy biernej, odtwórczej i werbalnej, a wymaga postawy czynnej, poszukującej i twórczej.
Odpowiadając więc na pytanie-co to jest etyka zawodowa nauczyciela, przyjmuję określenie etyki, zaproponowane przez W. Okonia, widzianej jako:

1. naukę o moralności, której przedmiotem jest teoria dobra, a więc ustalenie, co jest dobre a co złe z moralnego punktu widzenia.

2. ogół ocen i norm moralnych.

Podsumowując rozważania o etyce zawodowej nauczyciela, można wyróżnić kanon wartości osobowych i trwałych zasad etyki pedagogicznej, które są aktualne w różnych koncepcjach wychowania i w różnych osobowościowych koncepcjach nauczyciela — wychowawcy.

Zdają się nimi być, przede wszystkim, następujące zasady ogólne:

- zasada prawdy, oznaczająca, aby we wszystkim, co wychowawca mówi i czyni, również w swojej własnej postawie życiowej, wyrażał on własną prawdę,
- zasada dobra dziecka we wszystkich etapach i formach procesów wychowania (oznacza ona, że interes, korzyść, dobro, bezpieczeństwo i wszechstronny rozwój dziecka, staje się głównym i bezwarunkowym motywem oraz wskazówką działania wychowawcy),
- zasada przykładu - jest wyrazem powszechnego przekonania, że wszelkie wartości, ideały, treści a także przekonania, postawy i umiejętności, jakie faktycznie posiada czy prezentuje
wychowawca, stają się normą i wartością, w tym faktyczną treścią procesów wychowania, jak i treścią przekazu, przy czym te wartości i umiejętności trzeba samemu posiadać, by móc je przekazać,
- zasada projekcji pedagogicznej, w której podkreśla się, że wszelki kontakt i wpływ wychowawczy może faktycznie zaistnieć dopiero w tym momencie, gdy na daną sprawę, kwestię, wartość, emocję i na samego wychowanka, wychowawca potrafi spojrzeć jak gdyby dziecka, czy wychowanka, oczyma,

- zasada więzi emocjonalnej z wychowankiem, tzn. nawiązywania i utrzymywania z nim bezpośredniego, osobistego, ciepłego i serdecznego kontaktu, - zasada poszanowania osobowości wychowanka, dostrzegania i doceniania jego niepowtarzalnej osobowości, wymagającej szacunku,

- zasada profesjonalizmu w wychowaniu, w opiece i nauczaniu.

Stadia rozwoju zawodowego wg. Kwaśnicy:

1.Przedkonwencjonalne- kopiowanie wzorów przy starcie zawodowym, trzeba rozpoznać wzory; (książka „Reagowanie wychowawcze”- dla początkujących nauczycieli). Nie stosuje się reagowania z odroczeniem, czyli czas na przemyślenie i dopiero reakcja, bo uważa się, że nauczyciel jest nieomylny. Odwzorowywanie tego, co się dzieje- to daje poczucie bezpieczeństwa i pozytywną reakcję środowiska.

2.Konwencjonalne- nauczyciel dochodzi do wielu przemyśleń zewnętrznych norm, ale jest to faza odtwórczo- przedkrytyczna; akceptacja norm, uwewnętrznienie, ale nie umie odrzucić tych, które nie są zgodne z jego przekonaniami itd.; potrafi odrzucić tylko te, które skrajnie odbiegają, ale nie potrafi tych odrzucić, które wydają się być słusznymi; doskonali się pod względem technicznym i instrumentalnym; uzyskuje biegłość w tym zakesie; pojawiają się pierwsze próby, ale tylko na poziomie technicznym, modyfikacji

3.Postkonwencjonale- przekraczanie roli zawodowej, krytyczne posługiwanie się wiedzą, tworzenie nowych jakości swej roli zawodowej, stawanie się innym nauczycielem; określenie własnego stylu nauczania; od nowa definiowanie zawodu nauczyciela, określenie swojej tożsamości zawodowej z dużą dozą autoironii.

Granica między stadiami jest płynna. Rozwój nauczyciela może zatrzymać się nakażdym stadium. Niewielka grupa dochodzi do najwyższego poziomu.

Dzieje się tak ponieważ:

Rozwój zawodowy hamują:

Selekcja- traktuje się nauczycieli jako narzędzie sprawowania władzy i dlatego wiele osób nie chce być n-lem (negatywna selekcja zawodu)

Jakość studiów, które się oferuje- u nas na poziomie mgr, a w innych krajach nie- to rzutuje na ten zawód

Negatywna selekcja pod względem intelektualnym- podejmowało się studia pedagogiczne bo nie dostało się na inne

Sytuacja nauczyciela, który wykracza poza rolę zawodową jest negatywnie odbierana przez nauczycieli, bo się wyróżnia, to jest ktoś przy kim inni słabiej wypadają, wytyka mu się błędy, żeby zdeprecjonować jego osiągnięcia.

Rozwój zawodowy a realizowane cele:

Cele

-Opanowanie wiedzy faktów i umiejętności przez uczniów

-Bazowa umiejętność- uczenie się uczniów

-Nacisk na umiejętność rozumowania

-Rozwijanie myślenia pojęciowego

-Nastawienie na stymulację procesów myślowych prowadzi do lepszego zrozumienia

Co robi nauczyciel?

-Mówienie, wyjaśnianie, pokazywanie

-Porządkuje doświadczenie, strukturalizuje treści

-Tworzy okazję do eksploracji

-Ukierunkowuje uczniow na sytuacje prowokujące do myślenia

-Pomaga w dokonywaniu refleksji, towarzyszy odkryciom ucznia, dyskutuje z nimi

Sytuacja determinuje start i adaptację do zawodu.

Ukierunkowanie „wzrastania” w zawód:

Czynnik roli- wiąże się z pojęciem „ja”

Czynniki osobiste- uzdolnienia, wartości, postawy, zainteresowania

Czynniki sytuacyjne- warunki społ.- ekonomiczne rodziców; przekonania religijne, atmosfera domowa i postawa rodziców

Do zawodu dojrzewamy w ciągu całego życia

AWANS ZAWODOWY NAUCZYCIELA

Awans- przejścia pracownika na wyższe stanowisko; trzeba poddać pracownika prognozowaniu;

1.dotyczy przewidywania jakiegoś zjawiska na podstawie znanych podobnych zjawisk

2.odwołanie się do intuicji i doświadczeń i uznawanych praw

3.precyzyjne określanie wartości , norm wyznaczających przyszłość i ich realizację wraz z ewaluacją

4.opiera się na wynikach z 3 w/w i ma doprowadzić do potwierdzenia słuszności stworzonych projektów, ukazania ich w perspektywie i potwierdzić wiarygodność

przed 1999r.- kolejne stopnie specjalizacji (dopiero nauczyciel mianowany)

I stopień:

wysokie wyniki nauczania

wzorowe wywiązywanie się z obowiązków i powinności nauczyciela

krytyczne adaptowanie nawyków rozwiązań w nauce przedmiotów

właściwe zorganizowany warsztat pracy zawodowej, samodzielnie wzbogacany umożliwia realizację programu

II stopień

wysokie wyniki nauczania

wzorowe wywiązywanie się z obowiązków i powinności nauczyciela

krytyczne adaptowanie nawyków rozwiązań w nauce przedmiotów

właściwie zorganizowany warsztat pracy wzbogacony materiałami potwierdzającymi koncepcję pedagogicznej działalności nauczyciela

inspirujące oddziaływanie n najbliższe środowisko zawodowe- udokumentowane

III stopień

wysokie wyniki nauczania

wzorowe wywiązywanie się z obowiązków i powinności nauczyciela

posiadanie własnego oryginalnego dorobku zawodowego, publikowanego, wzbogacającego wiedzę przedmiotową, pedagogiczną i psychologiczną

właściwie zorganizowany warsztat pracy wzbogacony materiałami potwierdzającymi koncepcję pedagogicznej działalności nauczyciela

inspirujące oddziaływanie na środowisko zawodowe, przekazywanie wiedzy i doświadczeń, demonstracja tej działalności

warunki merytoryczne wymagane przy ubieganiu się o kolejne stopnie awansu specjalizacyjnego

Nauczyciel stażysta otrzymuje nauczyciela opiekuna- wspólnie przygotowują plan zawodowy, obserwacja u opiekuna; raz w miesiącu jest hospitowany przez opiekuna. Stażysta pisze konspekty, które są sprawdzane przez opiekuna stażu.

Nauczyciel kontraktowy ma nadal opiekuna stażu (2 lata i 9 m-cy), potem składa się wniosek, aby otworzyć procedure przemianowania. Dokumentacja trafia do dyrektora szkoły. Skład komisji kwalifikacyjnej: dyrektor szkoły, opiekun stażu, przedstawiciel organu nadzorującego, przedstawiciel związków zawodowych. Termin egzaminu wyznacza się indywidualnie.

Stabilizację nauczyciel ma od momentu mianowania (bardzo trudno go zwolnić). Pierwsze 4 lata- weryfikacja przydatności zawodowej nauczyciela. Ma on swoją dokumentację- osiągnięcia, ale też np. niezrealizowanie stażu (jeśli 2 razy niepomyślnie odbył staż, to może po raz 3 ale w innej placówce)

Do zawodu nauczyciela idą ludzie, bo:

naprawdę chcą to robić

chcą przyzwoicie realizować funkcje rodzicielskie

stabilizacja stosunkowo szybka; na podstawowe potrzeby można zarobić

Istnieje stały, ciągły dopływ kadry nauczycielskiej.

Teoretyczne konteksty kształcenia nauczycieli:

Rozporządzenie z 2004 roku (7.IX)

kształcenie dwuprzedmiotowe nauczycieli (przedmiot kierunkowy - główny i dodatkowa specjalność nauczycielska)

określa liczbę godzin do specjalizacji nauczycielskiej

uregulowano zakres studiów wieczorowych i zaocznych do studiów dziennych

ukończony na odpowiednim poziomie kurs języka obcego

zarys sylwetki absolwenta

KONCEPCJA - jest to zamysł teoretyczny wraz z celami i uzasadnieniem celów.

Klasyfikacja Lewowickiego - TEORETYCZNE KONCEPCJE KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI:

OGÓLNOKSZTAŁCĄCA - w tej koncepcji wyposaża się kandydatów na nauczycieli w szeroki zakres wiedzy ogólnej, aby mieli szeroki zakres sprawsności intelektualnych oraz szeroki zakres zainteresowań. Nauczyciel, który ma szeroki zakres wiedzy może lepiej realizować swoje zadania.

PERSONALISTYCZNA - zmierzała do kształtowania osobowości ....

kształcenie nauczyciela wiązało się z wpływem na jego osobowość, postawy, kreowanie siebie. W tym celu przybliżano im modelową propozycję wzoru funkcji ideowych nauczyciela, który byłby punktem odniesienia do prowadzonej autoedukacji.

PROGRESYWNA - wyposażenie nauczycieli w umiejętności dostrzegania i rozwiązywania problemów, umiejętności tworzenia z uczniem sytuacji edukacyjnej. Treści kształcenia są tu ujęte problemowo. Istota tego stylu kształcenia polega na zgłębianiu teorii praktyki, zadawaniu pytań i poszukiwaniu odpowiedzi. Bardzo zindywidualizowany tok kształcenia, zapewnia indywidualną ścieżkę rozwoju i dynamizm procesu rozwoju. Kandydat na nauczyciela w toku kształcenia uzyskuje potwierdzenie tej teorii i swoich umiejętności.

WIELOSTRONNA EDUKACJA - uwzględnia kompetencje ogólne, personalistyczne i progresywne razem w połączeniu, tak aby dać adeptowi szansę na zdobycie kompetencji, wykorzystanie ich w rozwoju problemów oraz na własny rozwój.

KONCEPCJE KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI WG. HENRYKI KWIATKOWSKIEJ:

TECHNOLOGICZNA - opiera się na zasadach psychologii behawioralnej (bodziec - reakcja) i polega na wytworzeniu szeregu nawyków, reakcji na określony typ stymulatorów. Nie wymaga przygotowania teoretycznego. Jest to rzemieślnicze przygotowanie nauczycieli. Pomija się tutaj aksjologiczne aspekty kształcenia nauczycieli. Behawioryzm należy do scjentystycznych koncepcji kształcenia nauczycieli. Liczy się skuteczność. Występuje tutaj daleko posunięta sterowność - nauczyć się pewnych konfiguracji, zespołu czynników środowiskowych aby wiedzieć z góry jak postępować. Nauczyciel powinien być wyposażony w gotowe schematy co niweluje jego plastyczność, elastyczność, innowacyjność czy twórczość.

HUMANISTYCZNA - opiera się na zasadzie psychologii humanistycznej i pedagogiki humanistycznej, która z niej czerpie. Ma tutaj miejsce pełna troska o rozwój, samodzielne

myślenie i działanie, otwieranie się na postawy alocentryczne - tolerancja i otwartość, rozwijanie samoświadomości. McKombs jest autorem pierwszej koncepcji kształcenia nauczycieli. Stwierdził, że nauczyciel jest najbardziej humanistyczny.

3 zasady kształcenia wg. McKombsa:

tożsamość osobowa nauczyciela, jego filozofia świata powinna się krystalizować w toku kształcenia

postrzeganie i rozumienie siebie

uznanie faktu, że kluczową potrzebą egzystencjalną jest wymóg osobistej adekwatności.

Przyszły nauczyciel ma sam pracować nad swoją osobowością i postawą. Panuje w tej koncepcji nastawienie na personalizm, indywidualny program, tok, ścieżki kształcenia według naturalnego rytmu. Zasada McKombsa: kształtowanie siebie jako instrumentu działania. Docenia się tutaj fachową wiedzę, ma ona pomagać w zrozumieniu siebie i świata. Nie może być stała, w gotowych schematach. Praktyka zawodowa jest ważna, ma ona uzmysłowić znaczenie teorii.

FUNKCJONALNA - jej istotą jest przekładalność teorii nad praktykę aby była regulatorem ludzkich poczynań. Najpierw należy określić cel, a następnie działanie. Działanie ma falsyfikować bądź konfirmować wiedzę teoretyczną a więc weryfikować. Cechą tej koncepcji jest nadmiarowość teorii i kwalifikacji. Zakłada ona, że im więcej wiedzy, tym łatwiej ją wykorzystać. Adept powinien mieć świadomość własnego ja, co ma wpłynąć na autoselekcjonowanie informacji. Afirmowanie własnej osoby, samoakceptacja są bardzo ważne ponieważ jest to element strategiczny w sferze działań i zachowań, a także motywów. Zbyt niska samoocena wpływa na ocenę własnej wartości i może blokować zachowania obronne i asekuracyjne. Uwzględnia się też tutaj stronę aksjologiczną (cele), a uzyskana wiedza również podlega ocenie. Powinno być zestawienie celów założonych z efektami. Brak tutaj odniesienia do praktyki. Niedookreśloność nadmiaru wiedzy, panuje tylko przekonanie, że im jej więcej tym lepiej.

( Koncepcje te są obrazem różnych podejść do kształcenia. Nie ma jednej dobrej koncepcji. Powyższe koncepcje obrazują głównie to, czego można się dowiedzieć.)

ETYKA ZAWODOWA NAUCZYCIELA

Etyka- nauka o moralności, która skupia się na ustalaniu pewnych właściwości wspólnych, ocen, norm, zachowań człowieka, ustala które z nich mogą być moralnie dobre lub złe. Bada społeczno i psychologiczne źrodła powstawania poglądów moralnych, ich funkcję społeczną i historyczny rozwój kryteriów ocen.

To także zespół ocen moralnych przyjętych w danej epoce, i w danym środowisku, społeczeństwie, klasie, itp.

Praca to nie tylko obowiązek, ale uprawnienia do godziwej zapłaty, godziwych warunkow pracy i życia, do wartości, powinności i uprawnień moralnych.

pytania na egzamin które miał kierunek praca socjalna.

I gr.

1.Od czego zależy dobry start zawodowy nauczyciela?

2.,Scharakteryzować style nauczania, który w mojej opinii jest wg. mnie najbardziej efektywny?

3Co to jest wypalenie zawodowe i jak wpływa i jaki typ nauczyciela jest najbardziej podatny na wypalenie?

4.Co to jest ewaluacja i jak wpływa na pracę nauczyciela?

 

II gr

1.Co to jest ewaluacja i jak wpływa i co daje uczniowi?

2.Jak nauczyciel broni sie przed wypaleniem i jakie czynniki powodują wypalenie?

3.Fazy rozwoju nauczyciela - Kwaśnica lub Wietkowski?

4.Rola przewodnika i w jakiej koncepcji kształcenia rola się sprawdza i jest najlepsza?

Lewowicki koncepcja progresywna

Indywidualność nauczyciela

Przywództwo nauczyciela

Te pytania miała Praca socjsl. w niedziele. Podzieliła na dwie grupy, czas egzaminu 7 min.

Brak możliwości korzystania z pomocy !!!!!!

Współczesna szkoła, aby sprostać wymaganiom rynku oraz indywidualnym potrzebom ludzi, musi zaoferować nowy system kształcenia zapewniający wielostronny, harmonijny rozwój dzieci i młodzieży. Dlatego też, system oświaty jeżeli ma sprawnie funkcjonować i być zdolny do rozwoju, musi zawierać w sobie stale działające procedury ewaluacyjne. Ewaluację rozumiemy jako: "badanie jakości w celu korygowania działań oraz rozwiązań strukturalnych i programowych w systemie edukacji" (Biblioteczka Reformy, Ocenianie, MEN, 1999, s. 187). Ewaluacja określana jest również jako "systematyczne badanie zdarzeń, które mają miejsce w ramach aktualnie realizowanego programu, bądź stanowią jego konsekwencję - badania te mają przyczynić się do usprawnienia zarówno tego programu jak i innych, stanowiących te same cele ogólne". (Korpowicz, 1997, s. 53).

Ewaluacja pełni następujące funkcje:

a) formatywną (kształtującą) - ma ona charakter kroczący i interakcyjny, jest ona elastyczna, współgra ze wszystkimi zmianami, służy informacjami zwrotnymi o ich przebiegu, organizacji oraz procedurach. Tę funkcję wykorzystuje się do usprawniania i rozwijania aktualnie trwających działań.
b) konkluzywną (sumującą) - służy sprawozdawczości, nadawaniu certyfikatów lub selekcjonowaniu. Znaczy to, że ewaluacja próbuje opisać rezultaty końcowe zaistnienia ocenianych faktów, szuka wyjaśnienia związków między nakładami i końcowym rezultatem, porównuje te rezultaty ze wstępnymi założeniami i celami.
c) psychologiczną - jest wykorzystywana do kształtowania świadomości dotyczącej poszczególnych działań, motywowania pożądanych zachowań tych, którzy są ewaluowani, lub promowania określonych stosunków społecznych.
d) administracyjną - odnosi się do sprawowania władzy.

Ewaluacja nie ma charakteru restrykcyjnego, kontrolnego i nadzorczego; jej funkcją jest wspomaganie procesu zmian o charakterze rozwojowym. Ewaluacja, która prowadzona jest przez podmioty niezwiązane bezpośrednio z programami, przedsięwzięciami, strukturami poddanymi ewaluacji, ma charakter zewnętrzny. Natomiast charakter wewnętrzny ma ewaluacja, która dokonywana jest przez ewaluatorów zaangażowanych w działania związane z przedmiotem analizy, interpretacji i oceny. Zakres znaczeniowy pojęcia ewaluacji w szkole dotyczy:

1. Mierzenia jakości pracy szkoły.
2. Ewaluacji w dydaktyce.
3. Ewaluacji osiągnięć szkolnych uczniów.

Mierzenie jakości pracy szkoły to koncepcja organizacyjna, koncentrująca się na dokonywaniu wewnętrznych i zewnętrznych ocen osiąganych przez szkołę efektów pracy. Jest ona szczególnie efektywna dzięki stosowaniu w edukacji nowoczesnej koncepcji zarządzania Total Quality Management. TQM oznacza nieustanne doskonalenie grup i organizacji. TQM charakteryzuje pięć elementów:

• przywództwo,

• ustawiczne doskonalenie się,

• zarządzanie poprzez działanie,

• spełnianie wymagań klienta,

• zarządzanie przez delegowanie uprawnień.

W nowoczesnym społeczeństwie zreformowana szkoła powinna zapewnić edukację na najwyższym poziomie pod względem jakości. A jakość w edukacji jest ważna, gdyż społeczeństwo oczekuje informacji o tym, w jaki sposób wydawane są pieniądze podatników przeznaczone na edukację. Społeczeństwo interesuje się również, na jakim poziomie funkcjonuje oświata w Polsce, a także oczekuje poprawy jakości kształcenia.
Mierzenie jakości pracy szkoły może być wewnątrzszkolne oraz zewnątrzszkolne.

Do wewnątrzszkolnego mierzenia jakości zaliczamy:

• samoocenę pracy szkoły,

• hospitacje.

Samoocena pracy szkoły jest mierzeniem jakości jej pracy pod względem osiągania celów, realizacji zadań, wykorzystania zasobów i wyników wszystkich działań dokonanym przez osobę lub zespół do tego powołany. Samoocena pozwala szkole na konkretne określenie jej mocnych i słabych stron oraz obszarów wymagających poprawy. Samoocena obejmuje różne obszary pracy szkoły. Dotyczy szkoły jako instytucji oświatowej; ucznia; nauczyciela i dyrektora. Powinna obejmować wszystkie obszary pracy, a przede wszystkim nauczanie i uczenie się.

Samoocena daje szereg korzyści, m.in.:

• usystematyzowanie doskonalenia pracy szkoły,

• dokonanie oceny opartej na faktach,

• skuteczne diagnozowanie,

• mierzenie "wartości dodanej" poprzez okresowe dokonywanie samooceny,

• działania skierowane na obszary wymagające poprawy,

• promowanie dobrej pracy i współodpowiedzialności,

• dostrzeganie postępu i nagradzanie wyróżniających się,

• znalezienie sposobów porównywania wszystkich działań skierowanych na jakość,

• określanie kierunków doskonalenia zawodowego nauczycieli.

Reasumując, można powiedzieć, że samoocena służy bieżącej obserwacji efektów pracy i dokonywania korekty lub modyfikacji.

Hospitacja jest pierwszym ogniwem nadzoru pedagogicznego sprawowanym przez dyrektora nad nauczycielami.

Wyróżniamy następujące rodzaje hospitacji:

a) diagnostyczną - polegającą na obserwacji zachowań uczniów podczas lekcji,
b) oceniającą - polegającą na obserwowaniu zachowań nauczyciela prowadzącego lekcję,
c) lustrzaną - pomoc w samoocenie nauczyciela i wychowawcy,
d) globalną - pozwalającą na ogólne spojrzenie na proces kształtowania i wychowania,
e) wycinkową - umożliwiającą analizę jednego lub kilku elementów procesu dydaktycznego i wychowawczego.

Hospitacje pełnią następujące funkcje:

• diagnozującą pracę nauczyciela, wychowawcy, dyrektora szkoły, do zobrazowania fragmentu obecnego stanu prac nad rozwojem uczniów, nauczycieli czy szkoły,

• prognozują dalszy rozwój samokształcenia oraz prowadzą do podjęcia doskonalenia zawodowego,

• samooceny nauczyciela i wychowawcy,

• korelowania tematyki, stosowanych sposobów i metod kształcenia, przyjmowanych celów prowadzonych lekcji i zajęć poprzez hospitowanie różnych lekcji.

Zewnętrzny nadzór pedagogiczny nad pracą szkoły polega na:

• analizowaniu i ocenianiu efektów realizacji programu nauczania w szkołach oraz statutowych placówek,

• inspirowaniu nauczycieli do innowacji pedagogicznych, metodycznych i organizacyjnych.

Celami zewnętrznego nadzoru pedagogicznego są:

• diagnozowanie i ocena poziomu pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej nauczycieli i szkół,

• udział w rozwiązywaniu bieżących problemów dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych szkół poprzez udzielanie fachowej, merytorycznej pomocy i inspirowanie do samodzielnej, twórczej i innowacyjnej działalności. Wymiana doświadczeń oraz upowszechnianie i wdrażanie skutecznych rozwiązań służących realizacji przyjętych celów i zadań.

Wizytacje są realizowane poprzez pracowników pedagogicznych kuratorium, a nadzór nad działalnością szkoły w zakresie finansów i administracji sprawuje gmina.

Ewaluacja w dydaktyce nastawiona jest na zbieranie informacji o warunkach, przebiegu i wynikach działań dydaktycznych w celu ulepszania tych działań lub podjęcia decyzji o ich prowadzeniu.
Ewaluacji w dydaktyce podlegają również programy nauczania. Podstawowe zasady obowiązujące w ewaluacji to:

• oszacowanie wartości wdrożonego programu,

• wyciąganie wniosków o jego skuteczności,

• określenie, czy program ma być prowadzony dalej czy przerwany,

• ulepszenie jego struktury,

• dodanie, lub usunięcie pewnych technik pracy,

• skierowanie programu do wdrożenia w nowych kontekstach,

• ustalenie, na który z konkurencyjnych programów warto przeznaczyć fundusze,

• poparcie filozofii danego programu lub przeciwstawienie się jej.

W zależności od celu ewaluacji wyróżniamy ewaluację formatywną, tj. prowadzoną w toku wdrożenia, pozwala ona w trakcie realizacji zmieniać pewne techniki pracy oraz ewaluację surmatywną, podsumowującą całość wdrożenia. Pozwala ona ostatecznie ocenić, zaaprobować lub odrzucić filozofię programu.

Obowiązkiem osób prowadzących ewaluację jest określenie, który konkretnie cel lub grupę celów stawia się jako zadanie w danej procedurze ewaluacyjnej.

Wewnątrzszkolna ewaluacja osiągnięć szkolnych uczniów, to proces mający na celu przede wszystkim przemyślane planowe działanie szkoły, podczas którego opracowany zostanie model sprawdzania i oceny osiągnięć, oraz zostaną wypracowane procedury przekazywania informacji wartościujących. Szansę stanowi tu możliwość tworzenia szkolnych systemów oceniania oraz zmiana stylu oceniania na wspomagający i wspierający rozwój ucznia oraz wykorzystywanie pomiaru osiągnięć uczniów.

Podstawą tak zwanego dobrego oceniania, rozumianego jako proces gromadzenia informacji, który jest integralną częścią procesu uczenia się i nauczania oraz wspierający szkolną karierę ucznia i jego motywację, jest taki styl oceniania, w którym:

• oceniane jest to, co uczeń umie i jak posługuje się zdobytą wiedzą,

• stosowane są ćwiczenia, zadania, problemy i projekty traktujące przedmiot całościowo,

• stwarzane są sytuacje otwarte, wymagające łączenia wiedzy z różnych gałęzi przedmiotu,

• stosowane są różnorodne środki gromadzenia informacji o uczniu i jego osiągnięciach,

• dopuszczalne jest stosowanie dodatkowych pomocy i środków technicznych, ewaluacja programów procesu kształcenia, osiągnięć uczniów dokonywana jest w oparciu o różnorodne źródła informacji.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów nie sprowadza się wyłącznie do badania efektywności kształcenia. Dokonuje się ich również dlatego, że w szkole niezbędne są: diagnoza; ewaluacja; wspieranie; prognozowanie; selekcja; różnicowanie; zaświadczanie.

Ocenianie pełni dwie podstawowe funkcje:

• funkcję klasyfikacyjną - gdzie ocena jest wyrażona za pomocą umownego symbolu, zgodnie z pewna skalą,

• funkcję diagnostyczną - ma ona na celu wspieranie szkolnej kariery ucznia, monitorowanie jego postępów i określenie jego indywidualnych potrzeb. W związku z tymi dwiema funkcjami oceniania mówi się o ocenianiu wspomagającym (przydatne dla nauczyciela, ucznia, rodziców) i sumującym (przydatne dla nadzoru środowiska i administracji wszystkich szczebli).

Sposoby systematycznego oceniania efektów pracy ucznia i nauczyciela są koniecznym i nieodłącznym elementem każdej koncepcji kształcenia, która ma przynosić zaplanowane i oczekiwane wyniki. Wyróżniamy tu ocenianie wewnątrzszkolne i ocenianie zewnątrzszkolne. Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu:

• informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie,

• pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju,

• motywowanie ucznia do dalszej pracy,

• dostarczanie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach i specjalnych uzdolnieniach ucznia,

• umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

W ramach systemu wewnątrzszkolnego każda szkoła powinna określić sposób formułowania ocen i ich skalę.
Zebrane w procesie ewaluacji dane o wynikach kształcenia mają służyć polityce edukacyjnej państwa, regionu oraz mniejszych wspólnot terytorialnych, jak również mają pomóc w doskonaleniu wszystkich instytucji oświatowych. Jednym z najważniejszych elementów systemowych, który ma służyć ewaluacji, jest wprowadzone w ramach reformy systemu edukacji - ocenianie zewnętrzne.

Na zewnętrzny system egzaminacyjny składa się:

• sprawdzian poziomu opanowania umiejętności w ostatniej klasie sześcioletniej szkoły podstawowej,

• egzamin w trzeciej klasie gimnazjum z umiejętności i wiadomości z zakresu przedmiotów humanistycznych oraz przedmiotów matematyczno-przyrodniczych,

• egzamin zawodowy - przeprowadzany po ukończeniu szkoły zawodowej lub policealnej,

• egzamin maturalny.

Dobrze zorganizowane ocenianie zewnętrzne zapewni lepszą kontrolę edukacji, ułatwi diagnozowanie osiągnięć i braków edukacyjnych uczniów, umożliwi bardziej obiektywną ocenę oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych nauczycieli oraz obranej przez poszczególne szkoły drogi kształcenia. Dzięki pogłębionym analizom osiągnięć uczniów możliwe będzie również otrzymanie informacji zwrotnej o jakości programów stosowanych w szkołach.

Na ewaluację możemy patrzeć jako na proces wspomagający rozwój albo jako na stały element w procedurach zarządzania jakością pracy. Takie podejście do ewaluacji pozwala na zmianę nastawienia do rzeczywistości szkolnej, do osób je współtworzących, a tym samym wpływa znacząco na budowanie kultury organizacji, jaką jest szkoła. W przeciwieństwie do oceniania, ewaluacja uczy pozytywnego nastawienia do rzeczywistości, ale również do umiejętnego przyjmowania krytyki. Ewaluacja jest więc koniecznym czynnikiem w zreformowanej szkole, jest koniecznym warunkiem racjonalnego jej działania.

1

---