dr Barbara Pędzich

kultura języka polskiego

9 X 2012 r.

2. POPRAWNOŚĆ ORTOGRAFICZNA

1. We współczesnej polszczyźnie obowiązują cztery ogólne zasady ortograficzne: fonetyczna, morfologiczna, historyczna i konwencjonalna (umowna). Podane niżej wyrazy proszę podzielić na cztery grupy - ze względu na to, która zasada decyduje o ich pisowni.

niepalenie, zabawka, czyhać, agrafka, srebro, Atena, rzeka, Marsjanin, nie najgroźniejszy, rydz, gwiazdka, serwetka, góra, czerwony, bohater, pożar, panna, babka, zachód, na co dzień, Pałac Staszica, stóg, głaz

1.	Wyrazy zapisywane wg zasady fonetycznej:
2.	Wyrazy zapisywane wg zasady morfologicznej:
3.	Wyrazy zapisywane wg zasady historycznej:
4.	Wyrazy zapisywane wg zasady konwencjonalnej:

2. Pisownia przedrostka z- jest trojaka: zapisujemy go jako z-, s- lub ś-. Od podanych niżej czasowników proszę utworzyć formy z właściwą formą przedrostka i wpisać je do odpowiedniej kolumny tabeli.

ciąć, parodiować, finansować, hierarchizować, mrużyć, ignorować, fotografować, hańbić, heblować, terroryzować, ciągnąć, cichnąć, homogenizować, klasyfikować, centralizować, ciec, sypać, siadać, sinieć, czernieć, czesać, charakteryzować, cierpieć, szarzeć, ciemnieć, szyć, szokować.

Piszemy z- w wyrazach:	Piszemy s- w wyrazach:	Piszemy ś- w wyrazach:

3. Na podstawie przykładów z poprzedniego ćwiczenia proszę ustalić zasady pisowni przedrostka z-: proszę wpisać do tabeli podane niżej dokończenia reguł.

1. przed literami oznaczającymi samogłoski;

2. przed literami oznaczającymi spółgłoski bezdźwięczne;

3. przed literami i dwuznakami oznaczającymi spółgłoski dźwięczne;

4. przed literą h;

5. przed połączeniem liter ci (oznaczającym spółgłoskę ć lub połączenie głosek ći);

6. przed znakami s, si (oznaczającym spółgłoskę ś), sz.

Piszemy z-
Piszemy s-
Piszemy ś-

4. Proszę wskazać właściwą odpowiedź.

1. `komedia podobna do komedii pisanych przez Moliera', to:

1. komedia molierowska, komedia Molierowska

2. `człowiek kierujący się wzniosłymi ideami, ale niemający poczucia rzeczywistości, marzyciel, fantasta', to:

a) Don Kichot, b) donkiszot

3) `mieszkaniec Rzymu' to: a) Rzymianin; b) rzymianin

4) `potomek białego mężczyzny i Indianki albo białej kobiety i Indianina' to: a) Metys, b) Metys

5) `noc, w której świętuje się początek nowego roku' to: a) Sylwester, b) sylwester

6) `mieszkaniec regionu krakowskiego', to: a) Krakowianin, b) krakowianin

7) `wyznawca islamu' to: a) Muzułmanin, b) muzułmanin

5. Poniżej podano reguły, które dotyczą pisowni dwuczłonowych nazw geograficznych, zaczynających się od rzeczowników: góra, jezioro, pustynia, rzeka, wyspa itp. Proszę wskazać właściwe dokończenie każdej z reguł, a następnie zilustrować każdą zasadę pięcioma przykładami, wybranymi z ramki (po jednym przykładzie z każdego szeregu).

I. GÓRA GIEWONT, GÓRA KOŚCIUSZKI, GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE II. Jezioro Bodeńskie, jezioro Gopło, Jezioro Wiktorii III. PUSTYNIA BŁĘDOWSKA, PUSTYNIA WIKTORII, PUSTYNIA SAHARA IV. RZEKA ŚWIĘTEGO WAWRZYŃCA, RZEKA WISŁA, rzeka czerwona V. WYSPA UZNAM, WYSPY OWCZE, WYSPA BOŻEGO NARODZENIA

1. Jeżeli drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku, to wielką literą piszemy:

a) tylko drugi człon nazwy

b) oba człony nazwy

Przykłady: ......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

2. Jeżeli drugi człon jest rzeczownikiem w dopełniaczu, to wielką literą piszemy:

a) tylko drugi człon nazwy

b) oba człony nazwy

Przykłady: .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

3. Jeżeli drugi człon jest przymiotnikiem w mianowniku, to wielką literą piszemy:

a) tylko drugi człon nazwy

b) oba człony nazwy

Przykłady: .......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

6. Proszę podkreślić i poprawić wszystkie zauważone błędy ortograficzne.

Oddałbym pół darmo Volvo i ponad stuletni zamek nad Loarą, gdyby tylko ktoś zechciał mnie uwolnić od tej kobiety-wampa, którą poznałem nad cieśniną Meksykańską. Wyobraźcie sobie, że ta Białostoczanka (mieszka od urodzenia w Białymstoku) uwiodła mnie w czasie zawieji śnieżnej, a następnie oświadczyła, że zostanie ze mną do końca życia, gdyż nienawidzi swojego męża - właściciela fabryki kremów z lipozomami i innymi ohyctwami, dzięki którym nie najmłodsze już kobiety czują się extra świeżo.

7. Czy podane przykłady zawierają błędy ortograficzne? Jeśli tak, proszę je poprawić.

• kometa Halleya, galaktyka Sombrero, droga mleczna, Krzyż południa, księżyc, ziemia

• środkowy wschód, daleka Północ, kultura wschodu i zachodu, wojna Północy z Południem, Morze Bałtyk, Morze Bałtyckie

• Kościół Mariacki, Kościół Świętego Krzyża, Most Łazienkowski, ulica Bitwy Pod Grunwaldem

• Szkoła Podstawowa Nr 301 w Warszawie

• Psałterz Puławski, Konstytucja 3 Maja, Słownik Języka Polskiego

• Twój Styl, Gazeta wyborcza, Gotuj z nami

• a-moll, c-dur, e-moll, a-dur

• Popielec, Adwent, Post, Środa Popielcowa, Walentynki, Wszystkich Świętych, Śmigus-Dyngus

• starożytność, średniowiecze, romantyzm, rokoko

• językoznawca-normatywista, malarz-pisarz, artysta-malarz, długopis-pistolet, lekarz-pediatra

• koszałki opałki, hokus pokus, gadka szmatka

8. Proszę uzupełnić wykropkowane miejsca przykładami podanymi po lewej stronie, zapisując je zgodnie z zasadami pisowni łącznej i rozdzielnej.

czy/bym niż/byś herbaty/bym jakże/byśmy ale/bym ciekawą/byśmy ładnie/by przecież/by którędy/by ja/bym tu/bym pięcioro/by kiedy/byś czyż/byście ale/by skąd/by gdzież/byście niepalącym/by bo/byś dlaczego/by

Nie wiem, ………………………… chciała tak wyglądać. To trudniejsze ………………………… przypuszczał. ………………………… się napił albo kawy. ………………………… się ucieszyli! Nie umiem grać w tenisa, ………………………… się chętnie nauczył. ………………………… mieli wycieczkę. ………………………… ci było w sukience. ………………………… się nic nie stało. Zastanawiam się, ………………………… było bliżej. ………………………… nie wiedział, co zrobić. ………………………… chciał wynająć mieszkanie. ………………………… się zmieściło do środka. ………………………… mogła mnie odwiedzić? ………………………… zabłądzili? ………………………… nas było dużo! ………………………… miał to wiedzieć? ………………………… zamierzali przenocować? Osobom ………………………… to przeszkadzało. Dobrze, że się ciepło ubrałaś, ………………………… przemarzła. ………………………… mieli nam przeszkadzać?

9. Proszę wstawić w wykropkowane miejsca zakończenia -stwo lub -wstwo.

1. marnotra………

2. dziado………

3. rybołó………

4. szubra………

5. ojco………

6. ustawoda………

7. króle………

8. myśli………

9. wujo………

10. zawodo………

11. zna………

W ćwiczeniach wykorzystano publikacje: Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce, red. K. Kłosińska, Warszawa 2004 oraz A. Hącia, B. Pędzich, Język polski. 365 ćwiczeń z pisowni i wymowy, Warszawa 2007.

---