Wskaźniki efektywności zaangażowania kapitałów
Analiza rentowności jest przeprowadzana z różnych punktów widzenia i może
obejmować zarówno określone rodzaje kapitałów, jak i różne wielkości wyniku, np. w
literaturze ekonomicznej wyróżnia się najczęściej:
rentowność
kapitału
całkowitego
(aktywów,
majątku)
nazwaną
rentownością
gospodarczą – ekonomiczną,
rentowność zaangażowanych kapitałów własnych lub kapitałów stałych określaną jako
rentowność finansowa,
rentowność sprzedaży nazywaną rentownością handlową.
Do grupy wskaźników efektywności zaangażowanego kapitału zalicza się
najczęściej:
-
wskaźnik rentowności kapitału całkowitego,
-
wskaźnik rentowności kapitału własnego,
-
wskaźnik rentowności kapitału podstawowego.
Wskaźnik rentowności kapitału całkowitego zalicza się do najbardziej
syntetycznych mierników oceny efektywności gospodarowania. Na jego poziom wpływa
całokształt zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w przdsiębiorstwie. Wskaźnik
ten określa się jako stosunek zysku netto (zysk po opodatkowaniu) lub brutto (zysk przed
opodatkowaniem) do przeciętnej kwoty kapitału całkowitego (majątku, aktywów ogółem).
Wskaźnik
rentowności
kapitału
całkowitego
wyraża
efektywność
przedsiębiorstwa w dziedzinie generowania zysku przedstawiając relacje stanowiące
wymierny obraz zdolności firmy do wytwarzania zysku z zainwestowanego kapitału
(własnego i obcego) – aktywów ogółem.
Omawiany wskaźnik ilustruje jaka kwota zysku netto lub brutto przypada na jednostkę
kapitału lub jaki procent zysku osiągniętego z zaangażowanych kapitałów.
wskaźnik rentowności kapitału całkowitego (Wrkc)
100
Kc
stan
przeciętny
Zn
x
Wrkc
wskaźnik rentowności aktywów ogółem (Wrao)
100
Ao
stan
przeciętny
Zn
x
Wrao
Przedstawiony wskaźnik jest niezwykle ważny w zarządzaniu przedsiębiorstwem,
gdyż odzwierciedlając zdolność aktywów – kapitałów do generowania zysku wskazuje na
efektywność firmy w zarządzaniu aktywami – majątkiem.
Przyjmując zysk netto lub brutto w liczniku wzoru Wrkc, zwraca się uwagę, że nie
zapewnia on obliczenia pełnego poziomu rentowności całego zainwestowanego kapitału
(własnego i obcego), gdyż jak wynika z zobowiązujących zasad systemu podatkowego i
ewidencji odsetek zysk netto i zysk brutto stanowią wielkości pomniejszone o odsetki
płacone od kapitału obcego.
Dlatego też dla uzyskania w pełni dokładnego pomiaru osiągniętej rentowności
zaangażowanego kapitału należy powiększać wymienione wielkości o kwotę zapłaconych
odsetek, zmniejszając je równocześnie o równowartość korzyści podatkowych (odsetki są
płacone przed opodatkowaniem, co zmniejsza podstawę opodatkowania i przynosi firmie
korzyści podatkowe).
wskaźnik rentowności kapitału całkowitego przed skorygowaniem odsetek o
podatek dochodowy
100
Kc
stan
przeciętny
Ko
od
odsetki
Zn
x
Wrkc
Wskaźniki rentowności kapitału własnego (Wrkw) odzwierciedla stosunek zysku netto
do przecietnego stanu łącznej kwoty zaangażowanego kapitału własnego w firmie. Rosnąca
wartość tego wskaźnika świadczy w syntetycznym wyrazie o wyższej efektywności
zaangażowanego kapitału własnego w różnych jego formach. Należy jednak zaznaczyć, że
ocena taka jest uzasadniona jedynie w warunkach stabilizacji lub wzrostu udziału kapitału
własnego w finansowaniu majątku.
Wśród wskaźników rentowności kapitału własnego należy wyróżnić:
Wskaźnik rentowności kapitału własnego w ogólnej jego kwocie, stanowiący
relację wyniku finansowego (zysku netto) do kapitału własnego skupiającego oprócz kapitału
akcyjnego i zapasowego, także kapitał uzyskany ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości
nominalnej, ewentualne kwoty kapitału powiększone na skutek przeszacowania aktywów, nie
rozliczony zysk z lat ubiegłych oraz zysk roku bieżącego.
Wzór na obliczenie wskaźnika rentowności kapitału własnego przyjmuje następujący układ:
100
Kw
stan
przeciętny
Zn
x
Wrkw
Wskaźnik rentowności kapitału podstawowego (Wrkp) stanowi dalsze
uszczególnienie wskaźnika rentowności kapitału własnego.
Podobnie jak przy wskaźniku rentowności kapitału własnego oblicza się go jako relację zysku
do kapitału podstawowego stosując wzór:
100
Kp
stan
przeciętny
Zn
x
Wrkp
Wskaźnik określa wielkość zysku, która przypada na jednostkę kapitału akcyjnego
lub udziałowego. Informuje akcjonariuszy o możliwościach osiągnięcia korzyści, a rosnąca
rentowność kapitału podstawowego zwiększa potencjalnie możliwości wzrostu zysków
akcjonariuszy.
Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji wiąże się z ciągłym
odnawianiem i powiększaniem aktywów przedsiębiorstwa. Powstają potrzeby kapitałowe,
które mogą być pokryte kapitałem własnym. W strukturze pasywów podmiotów
gospodarczych występują więc kapitały obce.
Istnienie dwóch źródeł zasilania wymaga prowadzenia stałych badań struktury
kapitału i jej wpływu na zysk i ryzyko firmy. Poziom finansowania przedsięwzięcia
inwestycyjnego za pomocą długu zewnętrznego wyznacza m.in. dźwignia finansowa.
Dźwignia finansowa wyraża strukturę kapitału i można ją zdefiniować jako użycie
niższego kosztu kapitału własnego wpływa na decyzje odnośnie stałego powiększania stopnia
zadłużenia. Wynika ono z zależności między strukturą kapitałową a rentownością kapitału
własnego, a mianowicie: im większy udział kapitału obcego w strukturze źródeł
finansowania, tym większa jest rentowność kapitału własnego. Tak polityka finansowa
przedsiębiorstwa ma miejsce tylko w tych przypadkach , gdy przeciętna rentowność całego
kapitału (własnego i obcego) jest wyższa od niż wysokość stopy odsetek płaconych przy
pozyskiwaniu kapitału obcego.
W analizie rentowności zainwestowanych kapitałów istotne są nie tylko wielkości
przedstawionych trzech podstawowych wskaźników, ale też relacje zachodzące między tymi
wskaźnikami. Porównanie wskaźnika rentowności kapitału całkowitego i wskaźnika
rentowności kapitału własnego informuje nas o występującej dźwigni finansowej lub też
madżudze finansowej. W zależności od wielkości uzyskanych wielkości przez te wskaźniki
mogą wystąpić dwa przypadki: Wrkw > Wrkc dźwignia finansowa, Wrkw < Wrkc
madżuga finansowa.
Zbyt wysoki stopień zadłużenia firmy może pociągnąć za sobą wzrost
oprocentowania kredytów. Dodatkowa premia dla kredytodawcy, jako wynik zwiększonego
ryzyka, powoduje podwyższenia odsetek płaconych od kapitału obcego i w rezultacie osłabia
efekt dźwigni finansowej. Zbyt niski udział kapitału obcego w strukturze źródeł finansowania
obniża wysokość zapłaconych odsetek, jednak ze względu na niski poziom wskaźnika
struktury kapitałowej efekt dźwigni finansowej będzie bardzo niewielki.
Korzystne zjawisko dźwigni finansowej posiada także ograniczenia, a mianowicie:
wysokość spłaty kredytów nie powinna przekraczać zdolności płatniczych,
kredytodawcy wykazują na ogół tendencję do zwiększania stopy procentowej w miarę
pogłębiania się nierównowagi pomiędzy zadłużeniem a kapitałami własnymi firmy,
akcjonariusze, ze względu na większe ryzyko kapitału akcyjnego, w miarę wzrostu
stopnia zadłużenia oczekiwali będą wyższej stopy zwrotu od własnego kapitału,
przedsiębiorstwu grozi utrata niezależności finansowej i ekonomicznej.
Wskaźniki opłacalności zużycia czynników produkcji
W drugiej grupie wskaźników opłacalności zużycia czynników produkcji na uwagę zasługują:
-
wskaźnik rentowności sprzedaży,
-
wskaźnik rentowności sprzedaży towarów i produktów,
-
wskaźnik poziomu kosztów.
Wskaźniki rentowności sprzedaży są stosunkiem procentowym zysku do
przychodu ze sprzedaży lub kosztów uzyskania przychodów. Określają one w jakiej istocie
udział odpowiedniego wyniku finansowego w wartości uzyskanej ze sprzedaży produktów,
towarów oraz zrealizowanych operacji finansowych. Dodać należy, że ze względu na
bezpośrednią relację dwóch wskaźników dynamicznych w liczniku i mianowniku nie
wymagają one w toku praktycznej analizy korekty inflacyjnej.
wskaźnik rentowności sprzedaży ma następującą postać:
100
x
Po
Zn
Wrs
Wskaźnik ten informuje o stopniu opłacalności sprzedaży. Im wyższy ten wskaźnik,
tym większa opłacalność sprzedaży. Poziom rentowności sprzedaży zależy od wielu
czynników min. od cen sprzedaży i kosztów. Na ogół wskaźnik ten powinien być wyższy w
przedsiębiorstwach o dłuższym cyklu produkcyjnym, wiążącym się z większymi kosztami
zamrożenia środków i większym ryzykiem.
do
oceny
efektywności
podstawowej
działalności
należy
wykorzystać
szczegółową postać tego wskaźnika, a mianowicie:
100
towarów
produktów,
sprzedaży
ze
przychody
sprzedaży
na
zysk
x
Wrs
Poziom tego wskaźnika oceniać należy na tle jego wielkości w sektorze lub też wielkości
osiągniętej przez przodujące przedsiębiorstwa tego sektora. Poziom rentowności sprzedaży
często się wiąże z udziałem w rynku danego przedsiębiorstwa. Im większa rentowność
sprzedaży, tym przedsiębiorstwo jest bardziej konkurencyjne na rynku. Oferuje on klientom
produkty i towary, którym klient przypisuje większą wartość przy mniejszych ponoszonych
kosztach.
Kolejnym wskaźnikiem w grupie wskaźników opłacalności zużycia czynników
produkcji jest wskaźnik poziomu kosztów. W najbardziej ogólnej postaci jest on relacją:
100
Po
sprzedaży
ny
koszt wlas
x
Wpk
Wskaźnik poziomu kosztów oblicza się i ocenia w przedsiębiorstwach rentownych, nisko
rentownych i deficytowych. W pierwszym będzie przyjmował wielkości mniejsze niż 100, w
drugich – w granicach 100, a w trzecich powyżej 100. Pozytywnie zostanie oceniona
działalność tego przedsiębiorstwa, które uzyska wskaźnik poziomu kosztów mniejszy niż 100
i w analizowanym okresie ma on tendencje malejącą. Wskaźnik ten więc zachowuje się
odmiennie od dotychczas przedstawionych.
W przypadku produkcji nieporównywalnej obliczanie i porównywanie wskaźników
poziomu kosztów ma tylko znaczenie informacyjne. Zachodzi wówczas konieczność podjęcia
dodatkowych kierunków analizy przyczynowej. Polega ona przed wszystkim na
rozczłonkowaniu ogólnego wskaźnika poziomu kosztów na odrębne wskaźniki dotyczące:
produkcji porównywalnej i produkcji nieporównywalnej, działalności produkcyjne, handlowej
oraz operacji finansowych, sprzedaży krajowej i sprzedaży eksportowej lub nawet niektórych
asortymentów produkcji i porównywaniu ich. Dopiero tak szczegółowe obliczenia dają
orientację na temat źródeł ogólnej poprawy lub pogorszenia omawianego wskaźnika.
Analogicznie możliwości i celowość uszczegółowienia obliczeń występują również przy
analizie wskaźnika rentowności netto.
Dalsze pogłębienie wartości poznawczej wskaźnika poziomu kosztów można osiągnąć
przez zastosowanie formuły nakładochłonnościowej. Szczególnie interesującym – o dużej
wartości poznawczej – jest bowiem badanie poziomu kosztów powiązane z oceną
efektywności wykorzystania czynników produkcji.
Przedstawiony wskaźnik poziomu kosztów można ustalić odrębnie dla działalności
produkcyjnej, handlowej oraz operacji finansowych. Zwiększenie wartości poznawczej i
analitycznej uzyskuje się w wyniku dalszej dezagregacji każdego z wymienionych
elementów.
W badaniu poziomu kosztów działalności produkcyjnej celowy jest podział kosztów
według czynników produkcji. Ogólna postać o dużej przydatności praktycznej tego wskaźnika
przedstawia się następująco:
P
Pk
P
Zm
P
A
P
Kp
Wpk
gdzie: Kp – koszty płac wraz z narzutami, A – amortyzacja, Zm – koszty zużytych
materiałów, Pk – pozostałe koszty, P – przychody ze sprzedaży.
Omawianie wskaźniki rentowności: sprzedaży, sprzedaży towarów i produktów i
poziomu kosztów wykazują, że w ocenie wskaźników rentowności kapitałów posiadają one
dużą wartość poznawczą dostarczając wiele cennych informacji w przyczynowej analizie
finansowej.
Analiza przyczynowa – model Du Ponta
W przyczynowej analizie zwrotu zainwestowanych kapitałów dużą wartość poznawczą
przypisuje się modelowi Du Ponta.
Model Du Ponta może wyprowadzić wiele zależności przyczynowo-skutkowych, które mogą
być podstawą do zbadania źródeł zmian wskaźników opłacalności zainwestowanych
kapitałów. Same wielkości wskaźników raczej pozwalają na zadawanie pytań, niż na
udzielanie odpowiedzi.
W wypadku stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału własnego można pogłębić
zależność przyczynowo – skutkową. Wówczas oprócz dwóch wymienionych czynników, tj.
rentowności sprzedaży, produktywności kapitału (majątku), istotna jest struktura
kapitałowa, czyli poziom zadłużenia, co ilustruje wzór:
Kw
Kc
Kc
Po
Po
Zn
Kw
Zn
x
x
Strategie te mogą być realizowane przy różnej strukturze kapitałowej. Wzrost
zadłużenia prowadzi do wzrostu rentowności kapitału własnego tylko wówczas, gdy nie
spowoduje odpowiednio szybszego spadku rentowności sprzedaży wywołanego wzrostem
kosztów oprocentowania kapitału obcego. Poprawa zwrotu kapitału własnego jest więc
wynikiem działania trzech, przedstawionych, równoznacznych czynników.
Oznacza to, że zmniejszenie jednego wskaźnika może być zrekompensowane wzrostem
innych czynników.
Na podstawie przedstawionych wzorów i po zastosowaniu odpowiednich metod
można ustalić wpływ wybranego zestawu czynników na analizowaną wielkość wskaźnika
rentowności kapitałów własnych.
Przyczynowa analiza rentowności oparta na systemie modelu Du Ponta ma bardzo
dużą wartość poznawczą w zarządzaniu finansami i podejmowaniu decyzji gospodarczych
wpływających na polepszenie efektywności gospodarowania.
Do szczególnych zalet analizy finansowej w dziedzinie oceny rentowności można
zaliczyć:
uwidocznienie roli sprzedaży, rotacji środków – kapitałów oraz stopnia zastosowania
kapitałów obcych w osiąganiu zysku a więc w osiągniętym wskaźniku rentowności,
odrębne wykazywanie w ujęciu przyczynowym zarówno rentowności kapitału całkowitego
(Wrkc), jak i rentowności kapitału własnego (Wrkw),
ewidentne wykazywanie równorzędności czynników: zyskowności sprzedaży, szybkości
obrotu środków – kapitałów oraz struktury kapitałów, co oznacza, że zmniejszenie
jednych z czynników może być zrekompensowane wzrostem innych czynników, np.
zmniejszenie wysokości marży zysku na sprzedaży może być pokryte zwiększoną
szybkością obrotu.
Przedstawione sposoby przyczynowej analizy wskaźników rentowności zwiększają
znacznie wartość poznawczą prowadzonych badań. Stwarzają one podstawy informacyjne
dla ujawnienia przyczyn zaistniałych zjawisk o charakterze pozytywnym lub też
negatywnym. Przedstawione zależności ekonomiczne wyznaczają kierunki działań i mogą być
wykorzystane w przedsiębiorstwie do planowania finansowego i w zarządzaniu
strategicznym.
Wstępna ocena aktywów bilansu
Aktywa przedsiębiorstwa odzwierciedlają składniki majątkowe, które służą przede
wszystkim
do
zarobkowania
czyli
wygospodarowania
zysku,
będącego
jednym
z podstawowych celów działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.
W strukturze składników majątkowych wyróżnia się dwie grupy środków, tj. majątek
trwały i majątek obrotowy. Majątek trwały zaangażowany jest w przedsiębiorstwie przez
dłuższy okres czasu (powyżej 1 roku). Uczestniczy on w wielu powtarzających się cyklach
produkcyjnych zużywając się stopniowo i przenosząc na każdy produkt tylko część swojej
wartości. Majątek trwały obciążony jest dużym ryzykiem. Nakłady na inwestycje ponoszone
są w momencie rozpoczęcia ich realizacji lub nawet przed i nigdy nie ma pewności czy
nastąpi pełny ich zwrot z bieżących wpływów działalności gospodarczej.
Koszt zużycia majątku trwałego ma charakter stały. Tendencje zachodzące w
strukturze kosztów powodują małą elastyczność przedsiębiorstwa i trudniejsze dostosowanie
się do zmian zachodzących na rynku. W przypadku niepełnego wykorzystania zdolności
produkcyjnych następuje szybkie obniżenie się rentowności.
W przeciwieństwie do majątku trwałego czas przebywania poszczególnych składników
majątku obrotowego w postaci zapasów, należności, środków pieniężnych uzależniony jest
od charakteru procesu produkcyjnego, terminowości regulowania rozrachunków itd. Z reguły
czas ten jest względnie krótki.
Wartość składników należących do obu grup, czyli relacja majtku trwałego do
majątku obrotowego nie jest dla przedsiębiorstwa sprawą obojętną. Przedsiębiorstwom
zależy na posiadaniu możliwie jak największej ilości środków obrotowych, środków płynnych
przynoszących zyski a jak najmniej środków trwałych, które tylko pośrednio przyczyniają się
do osiągania zysków.
Zatem majątku trwałego powinno być tylko tyle, ile jest nieodzowne do prowadzenia
działalności. Jest oczywiste, że ta wzajemna relacja między majątkiem trwałym a majątkiem
obrotowym stanowi wielkość zróżnicowaną, która zależy od rodzaju przedsiębiorstwa i
specyfiki konkretnego przedsiębiorstwa. Im więcej środków ulokowanych jest w majątku
obrotowym, tym jest on łatwiejszy do zaangażowania w działalności gospodarczej i tym
samym przedsiębiorstwo ma większą płynność majątkową – bilansową.
Duże znaczenie ma analiza relacji zachodzących w obrębie majątku obrotowego.
Struktura majątku obrotowego wywiera wpływ na:
wielkość zaangażowanego majątku obrotowego,
rentowność środków – kapitałów,
wypłacalność przedsiębiorstwa, tj. możliwość regulowania bieżących zobowiązań.
Istota i funkcje majątku trwałego i majątku obrotowego powodują, że podstawowym
celem wstępnej oceny aktywów bilansu jest ogólne zbadanie zmian zachodzących w relacji
między majątkiem trwałym a majątkiem obrotowym oraz w strukturze i dynamice
poszczególnych składników w obu wymienionych grupach majątku.
Pełna analiza aktywów musi być oparta na wskaźnikach wypracowanych w teorii i w praktyce
gospodarki rynkowej.
Analiza aktywów obejmuje przede wszystkim określenie i ocenę struktury majątku
oraz zmian, które w niej wystąpiły na przestrzeni badanego okresu.
Do tego celu służą dwa rodzaje wskaźników:
1. Wskaźniki udziału majątku trwałego i obrotowego w majątku całkowitym:
a).
100
Mo
Mt
x
b).
100
Mc
Mo
x
2. Podstawowy wskaźnik struktury majątku.
100
Mc
Mt
x
Poziom tego wskaźnika jest zróżnicowany w poszczególnych działach gospodarki.
Jest szczególnie wysoki w przedsiębiorstwach przemysłowych, w których proces produkcji
wiąże się ponadto ze stałym rozwojem techniki, co wymaga dużej ilości i kosztownych
środków produkcji.
Porównawczy przegląd pasywów bilansu
Struktura pasywów bilansu odzwierciedla pochodzenie aktywów czyli źródła ich
finansowania. Klasyfikując ogół źródeł finansowania majątku trwałego i obrotowego przy
uwzględnieniu kryterium własności wyróżnia się:
Kapitały własne,
Kapitały obce.
Kapitały własne pochodzić mogą z wkładów właścicieli, wspólników, udziałowców lub
akcjonariuszy jak też z części przeznaczonego zysku.
W zależności od formy organizacyjno - prawnej jednostki gospodarczej kapitałem własnym
są:
fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa w przedsiębiorstwach państwowych,
kapitał podstawowy, zapasowy oraz rezerwy w spółkach akcyjnych, w spółkach z
ograniczoną odpowiedzialnością oraz w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego,
udział lub kapitał zakładowy w spółce jawnej,
kapitały w przedsiębiorstwach prywatnych osób fizycznych,
fundusz udziałowy, zasobowy oraz fundusze specjalne w spółdzielniach.
Dokonując wstępnego przeglądu struktury kapitałów trzeba brać pod uwagę czas
użytkowania kapitałów obcych i odrębnie rozpatrywać:
kapitały długoterminowe (zobowiązania i kredyty długoterminowe),
kapitały krótkookresowe (zobowiązania i kredyty krótkoterminowe).
Punktem wyjścia przy porównawczej analizie pasywów jest wstępna ocena struktury
i ustosunkowania się do relacji zachodzących pomiędzy kapitałem własnym a kapitałem
obcym. Po między tymi wielkościami powinna zachodzić właściwa proporcja, gdyż nagłe
zmniejszenie kapitałów własnych w stosunku do kapitałów obcych może spowodować
trudności płatnicze i wywołać niebezpieczeństwo niewypłacalności.
Pierwsza grupa kapitałów łączy się w przeważającej mierze z finansowaniem
majątku trwałego, ale również i majątku obrotowego. Druga grupa kapitałów finansuje
środki obrotowe – bieżące. Przy porównawczym przeglądzie pasywów trzeba ocenić relację
udziału trzech grup kapitałów w łącznej kwocie pasywów, tj. kapitału własnego, kapitału
obcego długoterminowego i kapitału obcego krótkoterminowego.
Wstępna analiza porównawcza opiera się w znacznej mierze na wynikach analizy
rentowności, która wyprzedza analizę pasywów bilansu.
Do analizy struktury kapitału, a więc stopnia zadłużenia przedsiębiorstwa służą
następujące wskaźniki:
wskaźnik zadłużenia
Kw
Ko
Wz
wskaźnik źródeł finansowania
Ko
Kw
Wzf
wskaźnik udziału kapitału obcego w kapitale całkowitym
Kc
Ko
Wuko
wskaźnik udziału kapitału własnego w kapitale całkowitym
Kc
Kw
Wukw
Dokonując wstępnej analizy pasywów bilansu pożądane jest zwrócenie uwagi na
stosunek występujący miedzy kapitałami własnymi a kapitałami obcymi. Pomiędzy tymi
wielkościami powinna być zachowana właściwa relacja, odpowiadająca warunkom działania
danego przedsiębiorstwa. Jak wiadomo korzystanie z kapitałów obcych pociąga za sobą
konieczność ponoszenia kosztów obsługi długu. Stąd też duży udział kredytów i pożyczek w
łącznej kwocie pasywów może spowodować trudności płatnicze i doprowadzić nawet do jego
niewypłacalności. Natomiast duży udział kapitałów własnych w ogólnej strukturze kapitału
jest równoznaczny z dużym z zakresem samodzielności finansowej i mocną pozycją
finansową przedsiębiorstwa.
Wysoki stan kapitałów własnych do kapitałów obcych świadczy o silnych podstawach
finansowych przedsiębiorstwa, ale nie koniecznie pozytywnie o jego rentowności.
Im są większe kapitały obce w stosunku do kapitałów własnych, tym w określonych
warunkach może być większa rentowność, lecz także i większe ryzyko oraz mniejsza
pewność stabilnej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.
Określając strukturę źródeł finansowania trzeba pamiętać, że:
przedsiębiorstwo osiągające relatywnie odpowiedni poziom rentowności jest w stanie
udźwignąć ciężar nawet dużego zadłużenia,
przedsiębiorstwo nierentowne musi w końcu upaść bez względu na posiadaną strukturę
źródeł finansowania.
Wstępna analiza pasywów opiera się w znacznej mierze na wynikach analizy
rentowności, która powinna wyprzedać analizę pasywów bilansu, np. ocena celowości
powiększania kapitałów obcych w stosunku do kapitałów własnych (dźwignia finansowa w
analizie rentowności). Podobnie jak przy wstępnej analizie aktywów, porównawczy przegląd
pasywów w przedstawionej formie może być przeprowadzony tylko w ramach analizy
wewnętrznej w przedsiębiorstwie.
Płynność krótkoterminowa.
W analizach zewnętrznych i wewnętrznych najczęściej jest stosowane kryterium
rachunkowe. Według niego podział środków obrotowych przedstawia się następująco:
-
I stopień płynności – kasa, czeki, rachunki bankowe, papiery wartościowe
przeznaczone do obrotu,
-
II stopień płynności – należności i roszczenia,
-
III stopień płynności – zapasy oraz czynne rozliczenia międzyokresowe w części
dotyczącej wydatków lub zużycia składników majątkowych w następnych miesiącach po
miesiącu, w którym je poniesiono.
-
płynność finansowa I stopnia płynności finansowej
100
*
min owe
er
iaktrótkot
zobowiąobo
nansowej
pynnośynno
MoIstopnia
-
płynność finansowa II stopnia (quick ratio)
100
min
x
owe
r
iakrótkote
zobowiąobo
IIstopnia
MoIstopnia
-
płynność finansowej III stopnia
100
min
x
owe
r
iakrótkote
zobowiąobo
Moogóem
W długoterminowej analizie płynności bada się przede wszystkim stopień sfinansowania
majątku trwałego kapitałem własnym. Im wyższy ten stopień pokrycia majątku trwałego
kapitałem własnym, tym bardziej wierzyciele mogą liczyć na odzyskanie swoich kapitałów.
W analizie źródeł finansowania majątku trwałego wykorzystuje się następujące
wskaźniki:
I stopień pokrycia:
100
*
Mt
Kw
II stopień pokrycia:
100
*
owy
dugotermin
Mt
Ko
Kw
Wskaźnik I stopnia pokrycia majątku trwałego może przyjmować wielkości równe 100 %,
mniejsze lub większe od przedstawionego wzorca. Z punktu widzenia wierzycieli korzystny
jest wskaźnik I stopnia pokrycia wynoszący 100 % i więcej, zapewnia bowiem spłatę
zobowiązań firmy nawet w przypadku upadłości. Tak znaczne zaangażowanie kapitału
własnego
w
finansowanie
majątku
trwałego
w
dynamicznie
rozwijających
się
przedsiębiorstwach nie jest możliwe. Ponadto wysoki stopień niezależności finansowej może
powodować obniżenie się rentowności. Przyjmuje się zatem możliwość sfinansowania
majątku
trwałego
nie
tylko
kapitałem
własnym,
ale
także
kapitałem
obcym
długoterminowym. Wskaźnik II stopnia pokrycia musi jednak osiągnąć wielkości
przewyższające 100 %. Wynika to z konieczności sfinansowania stałych potrzeb w obrocie.
Analiza długoterminowej płynności finansowej obejmuje więc ocenę wskaźników pokrycia I i
II stopnia.
Główne kierunki analizy wyniku finansowego
Najczęściej w pracach analitycznych dokonuje się oceny osiągniętych wyników
ekonomicznych w porównaniu z rokiem ubiegłym, ustalając w ten sposób dynamikę
podstawowych wskaźników ekonomicznych. Dla potrzeb operatywnego zarządzania jest
także celowe rozpatrywanie w krótszych odcinkach czasu. Możliwe jest porównywanie
konkretnych kwartałów lub miesięcy roku sprawozdawczego z podobnymi kwartałami lub
miesiącami roku ubiegłego.
W systemie syntetycznej analizy wyników ekonomicznych wyróżnić można dwa
etapy analizy:
analizę porównawczą (model następstwa szeregowego),
analizę przyczynową.
W ważnej roli, jaką spełnia wynik finansowy w zarządzaniu przedsiębiorstwem,
wynikają podstawowe zadania w zakresie jego analizy. Można do nich zaliczyć:
ustalenie struktury i tempa wzrostu wyniku finansowego, a w tym także
ustalenia wpływu inflacji (analiza ex post),
stworzenia podstaw do planowania i kontroli wyniku finansowego,
dokładne ustalenia czynników wpływających na wielkość wyniku
finansowego oraz wymierny pomiar stopnia tego wpływu,
dokonanie oceny szans i zagrożeń w możliwej do przewidzenia przyszłości (analiza ex
ante).
Model następstwa szeregowego
Obserwacja i wstępny opis osiąganych wielkości wyniku finansowego, ulegnie znacznemu
wzbogaceniu, gdy obok wykorzystywanej metody porównań czy metod statystyki opisowej
(wskaźniki dynamiki, wskaźniki struktury) zastosowanie znajdą układy nierówności zwane
także modelami następstwa szeregowego.
Zastosowania układów nierówności polega na tym, że wykorzystuje się w nich znane
prawidłowości ekonomiczne pochodzące z poprzedzającej analizy przyczynowo – skutkowej.
Opierając się na znajomości prawidłowych tendencji, które powinny zachodzić miedzy
poszczególnymi wskaźnikami, ustala się układy nierówności. Poszczególne wskaźniki są
umieszczane według rosnącej skali dynamiki. Oznacza to, że kolejno umieszczany wskaźnik
powinien wykazywać szybszy wzrost od poprzedniego.
Typowe układy nierówności mogą przybierać następujące postacie:
wskaźników kwantytatywnych – typowy model prosty
iR < iM < iK < iS < iZ
wskaźników kwalitatywnych – model rozwinięty
Kw
Z
i
M
Z
i
S
Z
i
R
S
i
M
S
i
R
M
i
lub iT < iWps < iW < iWrs < iWra < iWrkw
Sytuacja korzysta ma miejsce wówczas, gdy tempo wzrostu wyników ekonomicznych jest
wyższe niż poniesionych nakładów jednorazowych (zatrudnienie, środki trwałe i środki
obrotowe), jak i nakładów bieżących (koszty własne). Wyższe tempo kosztów własnych niż
posiadanego
majątku
stanowi
podstawę
oceny
prawidłowości
i
wykorzystania
zgromadzonych zasobów, co wyraża się we wzroście szybkości obrotu i w szybszym
przenoszeniu wartości w postaci kosztów własnych.
Po zbadaniu relacji w ramach jednego układu nierówności można przystąpić do porównania
ich z wielkościami układu nierówności z roku ubiegłego i z układami wzorcowymi.
Analiza przyczynowa
Zasadnicze wnioski z zakresu kształtowania się wyniku finansowego uzyskuje się dopiero w
toku analizy przyczynowej. Przy jej opracowywaniu można przyjąć, że na podstawowy wynik
finansowy uzyskany ze sprzedaży produktów wpływają następujące czynniki:
wielkość sprzedaży,
struktura asortymentowa sprzedaży,
ceny sprzedaży,
wielkości jednostkowych kosztów własnych
Wzrost wielkości sprzedaży (przy założeniu, że produkcja jest rentowna, a pozostałe czynniki
pozostają bez zmian) powoduje przyrost kwoty zysku, a jej zmniejszenie wywołuje skutek
odwrotny. Wzrost zysku finansowego można osiągnąć dzięki zwiększeniu udziału wyrobów o
wyższym stosunkowo zysku w całości produkowanych wyrobów. Przesunięcia w strukturze
asortymentowej sprzedaży idące w przeciwnym kierunku wywołują zmniejszenie wyniku
finansowego. Zmiany cen sprzedaży i jednostkowych kosztów własnych oddziaływają w
zupełnie przeciwnych kierunkach. Wzrost cen i obniżka kosztów jednostkowych wywołują
zwiększenie zysku, a wzrost kosztów jednostkowych i zmniejszenie wysokości cen obniża
zysk finansowy.
W przypadku produkcji jednorodnej wielkości przychodów ze sprzedaży można
przedstawić w formie iloczynu liczby wyrobów ich ceny (q x p), a wielkość kosztów wyrazić
iloczynem liczby wyrobów i ich jednostkowych kosztów własnych (q x k). W praktyce
występuje najczęściej produkcja różnorodna. Stąd też wielkość przychodów uzyskanych ze
sprzedaży i kosztu własnego sprzedaży przedstawia się w postaci sumy, obejmującej pełny
asortyment wyrobów (przychody - q x p, koszty - q x k).
Przy ustalaniu i analizie przyczynowej głównej części wyniku finansowego, tj. zysku lub
straty na sprzedaży wyrobów gotowych można zastosować następujący wzór:
Zs = (q x p - q x k)
Odchylenie łączne między wielkością wyniku finansowego na sprzedaży, będącego
przedmiotem badania a podstawą odniesienia w formie wyniku planowanego lub wielkości z
okresu ubiegłego wynika z następującego porównania:
R = (q
1
x p
1
- q
1
x k
1
) – (p
0
x p
0
- q
0
k
0
)
W celu oddzielenia wpływu zmian wielkości sprzedaży i przesunięć w strukturze
asortymentowej wykorzystuje się wskaźnik zmian (d) wielkości przychodów ze sprzedaży,
obliczany według wzoru:
0
0
0
1
xk
q
xk
q
d
Opierając się na podanym wzorze i wskaźniku dynamiki przychodów ze sprzedaży oraz
stosując odpowiednie podstawienia, można obliczyć wpływ poszczególnych czynników na
łączne odchylenie wielkości wyniku finansowego osiągniętego na sprzedaży wyrobów w
stosunku do przyjętej podstawy odniesienia.
Odchylenie łączne:
R = Z
1
– Z
0
Metody porównań (metody odchyleń)
Metoda ta polega na porównywaniu badanych zjawisk z innymi wielkościami oraz na
ustaleniu różnic między cechami porównywalnych zjawisk.
Przy zastosowaniu metody porównań ocenia się zawsze co najmniej dwie kategorie liczb.
Jedna z nich wyraża stan faktyczny, a druga stanowi podstawę porównań tj., podstawę
odniesienia zwaną również bazą. W rezultacie otrzymuje się różnice – dodatnie lub ujemne –
zachodzące między porównywalnymi wielkościami. Obliczone różnice zwane są powszechnie
odchyleniami.
Przedmiotem porównań mogą być liczby absolutne i wielkości względne. Należy pamiętać, że
od liczby porównywanej odejmuje się zawsze wielkość stanowiącą podstawę porównań. Jest
rzeczą oczywistą, że porównywać można tylko wielkości porównywalne.
W przypadku porównań bardzo prostych czynników uzyskane odchylenia mogą mieć
wartość praktyczną, ale tylko w ściśle ograniczonym zakresie. Trzeba ponadto pamiętać, że
wielkość porównywalnych wielkości jest funkcją dwóch lub większej liczby czynników, np.
dochód uzyskany ze sprzedaży stanowi funkcję liczby produktów i ich ceny, globalny koszt
zużytych materiałów jest funkcją liczby wyrobów, normy zużycia materiałów i ceny
jednostkowej materiałów. Proste porównanie tego typu wielkości doprowadza jedynie do
określenia ogólnego odchylenia, w którym nie wykazuje się wpływu poszczególnych
czynników na ustalone odchylenie. Proste porównania polegają zatem tylko na obliczeniu
różnic w porównywalnych zjawiskach, a uzyskane w ten sposób odchylenia nie mogą
stanowić podstawy do oceny zaistniałych przyczyn i tym samym nie mają one w tej formie
odpowiedniej wartości poznawczej. Wszelkie sposoby oceny opisowej, polegającej na
określaniu przypuszczalnego wpływu i rangi poszczególnych czynników, nie pozwalają na
właściwą ocenę nie tylko pierwotnych przyczyn występowania odchyleń, ale nawet stopnia
oddziaływania przyczyn wtórnych.
Występujące w analizach finansowych porównania są przeprowadzane w różnych
kierunkach, a zależnie od przedmiotu i celu badań przyjmuje się określony bazy
porównawcze – podstawy odniesienia. Do najczęściej stosowanych zalicza się wielkości
planowane, wskaźniki rzeczywiste z lat ubiegłych, wielkości osiągane w przedsiębiorstwach
przodujących, średnie wielkości branżowe i wielkości wzorcowe oraz prognozowane. Zależnie
od rodzaju przyjętej podstawy odniesienia rozróżnia się następujące kierunki porównań:
porównania w czasie (analizy ex-post i analizy ex ante),
porównanie wielkości rzeczywistych z danymi planowanymi (kontrola wykonania planu),
porównania w przestrzeni, np. porównania międzyzakładowe.
Założenia planu finansowego wymagają stałego ich porównania z rzeczywiście osiągniętymi
wynikami. Plany finansowe stanowią bowiem cenną bazę porównania – podstawę
odniesienia w analizie finansowej, stwarzając przesłanki do wyjaśniania przyczyn odchyleń
od wykonania planu, co ma znaczenie zarówno w usprawnianiu działalności gospodarczej,
jak i procesie planowania dotyczącym przyszłości.