Analiza pozioma i pionowa sprawozdań finansowych zaliczana jest do analizy wstępnej oceniającej działalność jednostek i często traktowana jako „czytanie bilansu”.
Wszechstronnej analizy dokonuje się w oparciu o przyjęty przez jednostkę zbiór standardowych wskaźników ujętych w cztery podstawowe grupy. Grupami tymi są:
I. Wskaźniki zyskowności kapitału (zyskowności),
II. Wskaźniki bieżącej płynności finansowej,
III. Wskaźniki zdolności do obsługi zadłużenia,
IV. Wskaźniki rynku kapitałowego.
Wymienione wyżej wskaźniki pozwalają ocenić sytuację finansową jednostek, a zwłaszcza jej płynność finansową, czyli zdolność do spłaty wszystkich zobowiązań wraz z odsetkami w danym momencie. Zestawienie wskaźników analitycznych ilustruje tabela.
Dalsze rozważania będą prowadzone w grupach poszczególnych wskaźników z uwzględnieniem ich charakterystyki, interpretacji optymalnego ich poziomu oraz praktycznego wyznaczania wskaźników w oparciu o konkretne ćwiczenie.
Wskaźniki zyskowności
Zyskowność oznacza osiąganie przez jednostki dodatniego wyniku finansowego (zysku) w danym okresie. Możemy mówić o zyskowności: sprzedaży, majątku, kapitałów własnych.
Chcąc wyznaczyć zyskowność sprzedaży odnosimy zysk netto do sprzedaży netto:
zyskowność sprzedaży = zysk netto : sprzedaż netto
Wskaźnik informuje o wielkości zysku o marży zysku na sprzedaży. Przykładowo, jeśli wskaźnik ukształtuje się na poziomie 0,10 oznacza, że z każdej złotówki przychodu ze sprzedaży osiągamy 10 groszy zysku netto.
Wskaźnik zyskowności majątku mówi o wielkości zysku netto przypadającego na jednostkę wartości aktywów ogółem zaangażowanych w jednostce. Pokazuje wpływ na wynik finansowy efektywności wykorzystania zaangażowanych aktywów. Wskaźnik wyznacza się w następujący sposób:
wskaźnik zyskowności aktywów = zysk netto : majątek ogółem
Wskaźnik wyznacza ogólną zdolność aktywów do osiągnięcia zysku. Poziom wskaźnika zależy od rodzaju prowadzonej przez jednostkę działalności. Należy do najważniejszych wskaźników w ocenie sytuacji finansowej. Im wskaźnik ten jest wyższy, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa jednostki.
Istotną informacją dla udziałowców jest wyznaczenie stopy zyskowności zainwestowanych kapitałów, czyli wyliczenia zysku netto przypadającego na jednostkę wartości zaangażowanego przez nich kapitału. Określa to relacja:
wskaźnik zyskowności kapitałów własnych = zysk netto : majątek ogółem
Wskaźnik określa stopę zysku, jaką przynosi angażowanie środków w daną jednostkę. A zatem wskaźnikiem tym są zainteresowani nie tylko właściciele jednostki, ale także banki, które „pożyczają kapitał” finansujący działalność gospodarczą.
Im wskaźnik jest wyższy, tym kondycja finansowa jednostki jest lepsza. Znając wysokość tego wskaźnika można go odnieść do innych możliwości lokowania kapitału (np. lokaty bankowe) i ocenić efektywność podjętych decyzji dotyczących inwestowania w daną jednostkę.
Mówiąc o zyskowności kapitałów własnych należałoby wspomnieć o długoter-minowych obcych źródłach finansowania.
Kapitały własne bowiem wspólnie z kredytami długoterminowymi (zobowiązaniami długoterminowymi) tworzą kapitał stały. Zyskowność tego kapitału wyznacza się według następującego wzoru:
zyskowność kapitału stałego = zysk netto : kapitał stały
Wskaźnik informuje o zdolności jednostki do wypracowania zysku, który musi pokryć koszt kapitału własnego i koszt zobowiązań długoterminowych.
Wskaźnik, o którym mowa wprowadza w problem liczenia „dźwigni finansowej”, która odpowiada na dwa podstawowe pytania:
czy udzielenie kredytu jednostce przyniesie bankowi ustalone w umowie kredytowej odsetki?
czy obce źródła finansowania (np. kredyty) są dla jednostki drogie, czy tanie?
W sytuacji, gdy jednostka korzysta z obcych kapitałów, płaci odsetki zgodnie z umową, jeśli stopa odsetek jest niższa od osiągniętej zyskowności majątku, który mógłby być powiększony dzięki tym zobowiązaniom, to różnica korzystniej kształtuje zyskowność własnych kapitałów. Dźwignię finansową zatem należy wyznaczyć jako różnicę między zyskownością kapitałów własnych, a zyskownością majątku.
Jeśli różnica tych dwóch wskaźników będzie dodatnia oznacza to fakt, że jednostka będzie wykorzystywała w finansowaniu swojej działalności obce źródła, które są w tym momencie tanie. Gdy dźwignia okaże się ujemna informuje o zbyt drogich kosztach obcego kapitału, a to zmusza do finansowania zadań środkami własnymi. A zatem:
dźwignia finansowa = zyskowność własnych kapitałów - (minus) skorygowana zyskowność majątku
Korekta zyskowności majątku jest niezbędna z uwagi na uwzględnienie w koszcie kapitałów obcych kosztów ich oprocentowania. W celu uzyskania porównywalnych danych przy wyznaczaniu dźwigni finansowej należy skorygować zyskowność majątku poprzez uwzględnienie obok zysku netto zapłaconych odsetek pomniejszonych o podatek dochodowy od tych odsetek. Skorygowana zyskowność majątku będzie się równała:
skorygowana zyskowność majątku = zysk netto + odsetki - podatek : aktywa ogółem (majątek ogółem)
Wskaźniki bieżącej płynności finansowej
Ta grupa wskaźników obejmuje:
wskaźnik rotacji zapasów w dniach - obrót zapasami
wskaźnik stanu zapasów w dniach
wskaźnik obrotu należnościami
wskaźnik cyklu inkasa należności w dniach
płynność bieżącą
szybkość spłaty zobowiązań.
Ocena gospodarki zapasami dokonywana jest w oparciu o obrót zapasami oraz stan zapasów w dniach.
Wskaźnik obrotu zapasami wyznaczamy jako iloraz sprzedaży netto i przeciętnego stanu zapasów, gdzie: przeciętny stan zapasów otrzymuje się z dodania stanu zapasów na początek i koniec roku i podzielenia tej wielkości przez dwa.
Wskaźnik ten informuje nas o ilości cykli obrotów zapasami w ciągu okresu. Skracanie cyklu obrotu zapasami oznacza, że jednostka podnosi efektywność gospodarowania zapasami. Zbyt niski jednak wskaźnik oznaczać może wystąpienie nieprawidłowości w realizacji ciągłości sprzedaży i wywiązywania się z zawartych zamówień. Wskaźnik stanu zapasów w dniach to odniesienie liczby dni w okresie do obrotu zapasami. Można to ująć jako:
liczba dni w okresie : obrót zapasami
Liczbę dni w okresie ustalamy w odniesieniu do miesiąca, kwartału, a najczęściej roku traktowanego jako 365 dni.
Ten z kolei wskaźnik mówi, co ile dni wymieniamy zapasy w magazynie. Częsta rotacja zapasów oznacza, że firma produkuje pod potrzeby rynku, cieszy się zaufaniem odbiorców, występuje duży popyt na jej produkty.
Wynika z tego, że spadek wielkości wskaźnika świadczy o poprawie efektywności gospodarowania zapasami pod warunkiem jednak, że nie nastąpi ograniczenie zysków osiąganych ze sprzedaży. Efektywność działania jednostek uzależniona jest w dużej mierze od umiejętnego egzekwowania od kontrahentów własnych należności. Dość częstym zjawiskiem występującym w gospodarce jest kredytowanie odbiorców przez dostawców, co wiąże się z odraczaniem terminu płatności i powstawaniem należności. Szczegółowa kontrola należności umożliwia ustalenie w jakim okresie odbiorcy płacą swoje zobowiązania. Jest to możliwe dzięki kolejnym wskaźnikom a mianowicie:
obrotowi należności
obrót należności = sprzedaż netto : przeciętny stan należności
oraz
cyklowi inkasa należności w dniach
cykl inkasa należności w dniach = liczba dni w okresie : obrót należnościami
Pierwszy ze wskaźników określa, ile razy w ciągu okresu jednostka egzekwuje swoje należności (przykładowo 6 razy w ciągu roku). Przeciętny stan należności wyznaczany jest jako suma należności na początek i koniec roku podzielona przez 2. Odwrotnością tego wskaźnika jest wskaźnik cyklu inkasa należności w dniach, który mówi nam, co ile dni egzekwowane są należności w danym okresie. Jeśli należności 6 razy w ciągu roku wpłynęły do jednostki to ich cykl inkasa wyniósł 61 dni (365 : 6). Oba więc wskaźniki pozwolą ocenić czy kontrahenci płacą swoje rachunki terminowo, czy też nie.
Znane są normy określające optymalny poziom wskaźnika rotacji należności. Najbardziej optymalna wartość wskaźnika mieści się w granicach 7,0 ÷ 10,0. niższy wskaźnik niż 7,0 świadczy o tym, że jednostka zbyt długo czeka na swoje należności, co jest równoznaczne z faktem, że zbyt długo kredytuje kontrahentów.
Do oceny płynności finansowej jednostki stosowane są następujące wskaźniki:
wskaźnik bieżącej płynności:
wskaźnik bieżącej płynności = aktywa obrotowe ogółem : zobowiązania bieżące
wskaźnik wysokiej płynności (szybkości spłaty zobowiązań)
wskaźnik wysokiej płynności = aktywa obrotowe ogółem - zapasy - RKM czynne : (szybkości spłaty zobowiązań) zobowiązania bieżące
wskaźnik płynności gotówkowej
wskaźnik płynności gotówkowej = środki pieniężne : zobowiązania bieżące
Wskaźnik bieżącej płynności nazwano zgodnie z zaleceniami Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) wskaźnikiem trzeciego stopnia płynności. Wskaźnik ten informuje o stopniu pokrycia zobowiązań krótkoterminowych aktywami obrotowymi. Zobowiązania krótkoterminowe, to zobowiązania płatne w okresie do jednego roku.
Jeśli wskaźnik ten jest niższy niż 1,2 - oznacza to sytuację mówiącą o trudnościach płatniczych jednostki.
Optymalny poziom wskaźnika waha się w zakresie 1,2 ÷ 2,0. Dolna wartość tego zakresu to minimum bezpieczeństwa finansowego. Przekroczenie wskaźnika powyżej górnej granicy oznacza nadmierną ilość płynnych środków obrotowych. Występuje wówczas tzw. koszt utraconych korzyści, który wskazuje na inne kierunki lokowania nadwyżki finansowej - bardziej opłacalne.
Niski wskaźnik bieżącej płynności oznacza zagrożenie płynności. Uszczegółowieniem wskaźnika bieżącej płynności jest wskaźnik wysokiej płynności, który zgodnie z zaleceniami GUS należy do wskaźników II-go stopnia płynności. Dla wyznaczenia tego wskaźnika niezbędnym działaniem staje się eliminacja z aktywów obrotowych tych grup, które zamrażają pieniądz utrudniając jego płynność. Grupami tymi są zapasy i rozliczenia międzyokresowe kosztów czynne. Do natychmiastowej spłaty zobowiązań można bowiem przeznaczyć:
środki pieniężne znajdujące się w kasie i na rachunku w banku,
należności - zamiana ich na gotówkę trwa nie dłużej niż wynosi termin płatności zobowiązań,
krótkoterminowe papiery wartościowe.
Jeśli wskaźnik mieści się w przedziale 0,9 ÷ 1 oznacza to sytuację, że terminowa spłata zobowiązań nie będzie stanowiła problemu dla jednostki.
Najkorzystniejsza sytuacja występuje w tej jednostce, w której różnica między wskaźnikami bieżącej płynności i szybkości zobowiązań jest niewielka. Sytuacja, gdy wskaźnik bieżącej płynności jest wysoki, a wskaźnik szybkości spłaty zobowiązań niski świadczy o tym, że jednostka utrzymuje wysoki poziom zapasów.
Wysoki wskaźnik szybkości spłaty zobowiązań oznacza posiadanie przez jednostkę wysokiego stanu środków pieniężnych na rachunkach lub wysokiego stanu należności. W takim przypadku konieczna jest szczegółowa analiza sytuacji finansowej, która jest możliwa poprzez wyznaczenie kolejnego wskaźnika - wskaźnika płynności gotówkowej. Informuje on, w jakim stopniu najbardziej płynne aktywa obrotowe - środki pieniężne są w stanie pokryć bieżące zobowiązania.
Wskaźnik płynności gotówkowej jest wskaźnikiem I-go stopnia płynności. Przedstawia on relację najbardziej płynnych aktywów do zobowiązań bieżących. Aktywami najbardziej płynnymi są środki pieniężne oraz krótkoterminowe papiery wartościowe.
Wskaźniki zdolności do obsługi zadłużenia
W grupie wskaźników zdolności do obsługi zadłużenia mieszczą się wskaźniki wypłacalności. Należą do nich:
wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem = zysk brutto + płacone odsetki : płacone odsetki
wskaźnik obciążenia majątku zobowiązaniami = zobowiązania ogółem : aktywa ogółem
wskaźnik pokrycia majątku kapitałem własnym = kapitał własny + rezerwy : aktywa ogółem
wskaźnik zadłużenia długoterminowego = zobowiązania długoterminowe : kapitał własny + rezerwy
wskaźnik pokrycia zobowiązań nadwyżką finansową = nadwyżka finansowa : przeciętny stan zobowiązań
Wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem informuje, czy jednostka jest w stanie spłacić same odsetki od zaciągniętych kredytów. Wskaźnik liczony jest wówczas, gdy umowa kredytowa przewiduje spłacanie samych odsetek (raty kapitałowe nie są płacone). Dotyczy więc okresu karencji. Do obliczeń przyjmuje się zysk brutto (przed opodatkowaniem), gdyż odsetki od kredytów zaliczane są do kosztów finansowych, które zmniejszają podstawę opodatkowania.
Poziom tego wskaźnika powinien być jak najniższy.
Ustalenie udziału zobowiązań w aktywach to zadanie wskaźnika obciążenia majątku zobowiązaniami. Wysoki wskaźnik świadczy o dużym ryzyku finansowym prowadzącym do utraty płynności finansowej. Przyjęto, że jeśli wskaźnik ten będzie kształtował się na poziomie 0,57 ÷ 0,67 to określa wówczas równowagę między kapitałem obcym a kapitałem własnym.
Wskaźnik pokrycia majątku kapitałem własnym uzupełnia wcześniej omówiony wskaźnik do jedności. Ustala on bowiem udział kapitałów własnych w finansowaniu majątku firmy.
Uzupełnieniem do poprzednich wskaźników jest wskaźnik zadłużenia długoterminowego wyznaczający stopień ryzyka finansowego kredytodawców. Jeśli w okresie kredytowania wskaźnik przekracza l,0, to banki nie udzielają takim jednostkom kredytu.
Wskaźnik powinien mieścić się w przedziale 0,5 ÷ 1,0. Wartość wskaźnika powyżej 1,0 świadczy o wyższości zobowiązań długoterminowych nad kapitałami własnymi, a taka sytuacja może zagrozić płynności finansowej.
Ostatni z grupy wskaźników wypłacalności, to wskaźnik pokrycia zobowiązań nadwyżką finansową. Wskaźnik charakteryzuje stopień pokrycia osiągniętą nadwyżką finansową zobowiązań jednostki. Przez nadwyżkę finansową należy rozumieć dwie wielkości, a mianowicie: zysk netto oraz amortyzację majątku trwałego. Im wskaźnik jest wyższy tym korzystniejsza informacja dla oczekujących na spłatę zobowiązań, w krótszym bowiem czasie jednostka jest w stanie spłacić swoje długi.
Podsumowując charakterystykę wskaźników zdolności do obsługi zadłużenia należy stwierdzić, że dają one odpowiedź na pytanie, czy jednostka jest w stanie spłacić swoje zobowiązania, gdyby stały się natychmiast wymagalne.
<Wskaźniki rynku kapitałowego
Analiza opłacalności lokowania kapitałów w danej jednostce dokonywana jest za pośrednictwem wskaźników rynku kapitałowego. Wskaźniki tej grupy pozwalają ocenić efektywność inwestowania (lokowania) kapitałów w akcjach danej jednostki w porównaniu z akcjami innych jednostek lub innymi możliwościami lokat (np. w obligacje, depozyty).
Najczęściej wykorzystywanymi wskaźnikami rynku kapitałowego są:
wskaźnik zysku przypadającego na jedną akcję = zysk netto : liczba wyeliminowanych akcji
wskaźnik relacji ceny do zysku na jedną akcję = cena rynkowa jednej akcji : zysk netto na jednej akcji
wskaźnik stopy dywidendy = dywidenda na jedną akcję : cena rynkowa jednej akcji
wskaźnik stopy wypłaty dywidendy = dywidenda na jedną akcję : zysk netto na jedną akcję
Wskaźnik zysku na jedną akcję informuje o skali potencjalnych korzyści dla akcjonariuszy, czyli określa miarę zysku przypadającą na jedną akcję. Wysokość dywidendy zależy bowiem od wypracowanego zysku.
Wskaźnik relacji ceny rynkowej akcji do zysku na jedną akcję daje odpowiedź na pytanie ile jednostek pieniężnych kapitału wydano kupując akcje danej firmy na jednostkę osiągniętego zysku, inaczej wskaźnik określa cenę, jaką należy zapłacić za jednostkę zysku przy kupnie akcji.
Stopa dywidendy odnoszona jest zwykle do stopy oprocentowania kapitałów lokowanych w banku. Wskaźnik ten wyznacza skalę korzyści osiąganych przez akcjonariuszy z tytułu zakupu akcji. Jeśli stopa procentowa gwarantowana przez banki daje korzyści na poziomie 18%, natomiast stopa dywidendy ukształtowała się w wysokości 15%, oznacza to sytuację, że błędnie podjęliśmy decyzję dotyczącą lokowania kapitału w akcje - przyniosła nam ta decyzja niższe korzyści o 3%.
Wreszcie stopa wypłat dywidendy określa skłonność jednostki do przeznaczania zysku na dywidendę. Wysokość tego wskaźnika uzależniona jest od polityki spółki akcyjnej. Spółka pragnąc pozyskać nowych akcjonariuszy i przygotowując się do nowej emisji akcji świadomie zwiększa stopę wypłat dywidend.
W sytuacji natomiast przyjęcia założenia zmierzającego do rozwoju spółki w przyszłości polityka skierowana będzie na obniżenie stopy dywidendy i przeznaczenia większości zysku na rozwój jednostki.
Podsumowując należy stwierdzić, że pełna analiza sprawozdań finansowych dostarcza jednostkom informacji do podjęcia trafnych decyzji dotyczących realizacji zadań w bieżącym okresie oraz określenia trendów rozwojowych w przyszłości.