Wskaźniki efektywności zaangażowania kapitałów

Analiza rentowności jest przeprowadzana z różnych punktów widzenia i może obejmować zarówno określone rodzaje kapitałów, jak i różne wielkości wyniku, np. w literaturze ekonomicznej wyróżnia się najczęściej:

• rentowność kapitału całkowitego (aktywów, majątku) nazwaną rentownością gospodarczą - ekonomiczną,

• rentowność zaangażowanych kapitałów własnych lub kapitałów stałych określaną jako rentowność finansowa,

• rentowność sprzedaży nazywaną rentownością handlową.

Do grupy wskaźników efektywności zaangażowanego kapitału zalicza się najczęściej:

• wskaźnik rentowności kapitału całkowitego,

• wskaźnik rentowności kapitału własnego,

• wskaźnik rentowności kapitału podstawowego.

Wskaźnik rentowności kapitału całkowitego zalicza się do najbardziej syntetycznych mierników oceny efektywności gospodarowania. Na jego poziom wpływa całokształt zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w przdsiębiorstwie. Wskaźnik ten określa się jako stosunek zysku netto (zysk po opodatkowaniu) lub brutto (zysk przed opodatkowaniem) do przeciętnej kwoty kapitału całkowitego (majątku, aktywów ogółem).

Wskaźnik rentowności kapitału całkowitego wyraża efektywność przedsiębiorstwa w dziedzinie generowania zysku przedstawiając relacje stanowiące wymierny obraz zdolności firmy do wytwarzania zysku z zainwestowanego kapitału (własnego i obcego) - aktywów ogółem.

Omawiany wskaźnik ilustruje jaka kwota zysku netto lub brutto przypada na jednostkę kapitału lub jaki procent zysku osiągniętego z zaangażowanych kapitałów.

• wskaźnik rentowności kapitału całkowitego (Wrkc)

• wskaźnik rentowności aktywów ogółem (Wrao)

Przedstawiony wskaźnik jest niezwykle ważny w zarządzaniu przedsiębiorstwem, gdyż odzwierciedlając zdolność aktywów - kapitałów do generowania zysku wskazuje na efektywność firmy w zarządzaniu aktywami - majątkiem.

Przyjmując zysk netto lub brutto w liczniku wzoru Wrkc, zwraca się uwagę, że nie zapewnia on obliczenia pełnego poziomu rentowności całego zainwestowanego kapitału (własnego i obcego), gdyż jak wynika z zobowiązujących zasad systemu podatkowego i ewidencji odsetek zysk netto i zysk brutto stanowią wielkości pomniejszone o odsetki płacone od kapitału obcego.

Dlatego też dla uzyskania w pełni dokładnego pomiaru osiągniętej rentowności zaangażowanego kapitału należy powiększać wymienione wielkości o kwotę zapłaconych odsetek, zmniejszając je równocześnie o równowartość korzyści podatkowych (odsetki są płacone przed opodatkowaniem, co zmniejsza podstawę opodatkowania i przynosi firmie korzyści podatkowe).

• wskaźnik rentowności kapitału całkowitego przed skorygowaniem odsetek o podatek dochodowy

Wskaźniki rentowności kapitału własnego (Wrkw) odzwierciedla stosunek zysku netto do przecietnego stanu łącznej kwoty zaangażowanego kapitału własnego w firmie. Rosnąca wartość tego wskaźnika świadczy w syntetycznym wyrazie o wyższej efektywności zaangażowanego kapitału własnego w różnych jego formach. Należy jednak zaznaczyć, że ocena taka jest uzasadniona jedynie w warunkach stabilizacji lub wzrostu udziału kapitału własnego w finansowaniu majątku.

Wśród wskaźników rentowności kapitału własnego należy wyróżnić:

Wskaźnik rentowności kapitału własnego w ogólnej jego kwocie, stanowiący relację wyniku finansowego (zysku netto) do kapitału własnego skupiającego oprócz kapitału akcyjnego i zapasowego, także kapitał uzyskany ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej, ewentualne kwoty kapitału powiększone na skutek przeszacowania aktywów, nie rozliczony zysk z lat ubiegłych oraz zysk roku bieżącego.

Wzór na obliczenie wskaźnika rentowności kapitału własnego przyjmuje następujący układ:

Wskaźnik rentowności kapitału podstawowego (Wrkp) stanowi dalsze uszczególnienie wskaźnika rentowności kapitału własnego.

Podobnie jak przy wskaźniku rentowności kapitału własnego oblicza się go jako relację zysku do kapitału podstawowego stosując wzór:

Wskaźnik określa wielkość zysku, która przypada na jednostkę kapitału akcyjnego lub udziałowego. Informuje akcjonariuszy o możliwościach osiągnięcia korzyści, a rosnąca rentowność kapitału podstawowego zwiększa potencjalnie możliwości wzrostu zysków akcjonariuszy.

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji wiąże się z ciągłym odnawianiem i powiększaniem aktywów przedsiębiorstwa. Powstają potrzeby kapitałowe, które mogą być pokryte kapitałem własnym. W strukturze pasywów podmiotów gospodarczych występują więc kapitały obce.

Istnienie dwóch źródeł zasilania wymaga prowadzenia stałych badań struktury kapitału i jej wpływu na zysk i ryzyko firmy. Poziom finansowania przedsięwzięcia inwestycyjnego za pomocą długu zewnętrznego wyznacza m.in. dźwignia finansowa.

Dźwignia finansowa wyraża strukturę kapitału i można ją zdefiniować jako użycie niższego kosztu kapitału własnego wpływa na decyzje odnośnie stałego powiększania stopnia zadłużenia. Wynika ono z zależności między strukturą kapitałową a rentownością kapitału własnego, a mianowicie: im większy udział kapitału obcego w strukturze źródeł finansowania, tym większa jest rentowność kapitału własnego. Tak polityka finansowa przedsiębiorstwa ma miejsce tylko w tych przypadkach , gdy przeciętna rentowność całego kapitału (własnego i obcego) jest wyższa od niż wysokość stopy odsetek płaconych przy pozyskiwaniu kapitału obcego.

W analizie rentowności zainwestowanych kapitałów istotne są nie tylko wielkości przedstawionych trzech podstawowych wskaźników, ale też relacje zachodzące między tymi wskaźnikami. Porównanie wskaźnika rentowności kapitału całkowitego i wskaźnika rentowności kapitału własnego informuje nas o występującej dźwigni finansowej lub też madżudze finansowej. W zależności od wielkości uzyskanych wielkości przez te wskaźniki mogą wystąpić dwa przypadki: Wrkw > Wrkc → dźwignia finansowa, Wrkw < Wrkc → madżuga finansowa.

Zbyt wysoki stopień zadłużenia firmy może pociągnąć za sobą wzrost oprocentowania kredytów. Dodatkowa premia dla kredytodawcy, jako wynik zwiększonego ryzyka, powoduje podwyższenia odsetek płaconych od kapitału obcego i w rezultacie osłabia efekt dźwigni finansowej. Zbyt niski udział kapitału obcego w strukturze źródeł finansowania obniża wysokość zapłaconych odsetek, jednak ze względu na niski poziom wskaźnika struktury kapitałowej efekt dźwigni finansowej będzie bardzo niewielki.

Korzystne zjawisko dźwigni finansowej posiada także ograniczenia, a mianowicie:

• wysokość spłaty kredytów nie powinna przekraczać zdolności płatniczych,

• kredytodawcy wykazują na ogół tendencję do zwiększania stopy procentowej w miarę pogłębiania się nierównowagi pomiędzy zadłużeniem a kapitałami własnymi firmy,

• akcjonariusze, ze względu na większe ryzyko kapitału akcyjnego, w miarę wzrostu stopnia zadłużenia oczekiwali będą wyższej stopy zwrotu od własnego kapitału,

• przedsiębiorstwu grozi utrata niezależności finansowej i ekonomicznej.

Wskaźniki opłacalności zużycia czynników produkcji

W drugiej grupie wskaźników opłacalności zużycia czynników produkcji na uwagę zasługują:

• wskaźnik rentowności sprzedaży,

• wskaźnik rentowności sprzedaży towarów i produktów,

• wskaźnik poziomu kosztów.

Wskaźniki rentowności sprzedaży są stosunkiem procentowym zysku do przychodu ze sprzedaży lub kosztów uzyskania przychodów. Określają one w jakiej istocie udział odpowiedniego wyniku finansowego w wartości uzyskanej ze sprzedaży produktów, towarów oraz zrealizowanych operacji finansowych. Dodać należy, że ze względu na bezpośrednią relację dwóch wskaźników dynamicznych w liczniku i mianowniku nie wymagają one w toku praktycznej analizy korekty inflacyjnej.

• wskaźnik rentowności sprzedaży ma następującą postać:

Wskaźnik ten informuje o stopniu opłacalności sprzedaży. Im wyższy ten wskaźnik, tym większa opłacalność sprzedaży. Poziom rentowności sprzedaży zależy od wielu czynników min. od cen sprzedaży i kosztów. Na ogół wskaźnik ten powinien być wyższy w przedsiębiorstwach o dłuższym cyklu produkcyjnym, wiążącym się z większymi kosztami zamrożenia środków i większym ryzykiem.

• do oceny efektywności podstawowej działalności należy wykorzystać szczegółową postać tego wskaźnika, a mianowicie:

Poziom tego wskaźnika oceniać należy na tle jego wielkości w sektorze lub też wielkości osiągniętej przez przodujące przedsiębiorstwa tego sektora. Poziom rentowności sprzedaży często się wiąże z udziałem w rynku danego przedsiębiorstwa. Im większa rentowność sprzedaży, tym przedsiębiorstwo jest bardziej konkurencyjne na rynku. Oferuje on klientom produkty i towary, którym klient przypisuje większą wartość przy mniejszych ponoszonych kosztach.

Kolejnym wskaźnikiem w grupie wskaźników opłacalności zużycia czynników produkcji jest wskaźnik poziomu kosztów. W najbardziej ogólnej postaci jest on relacją:

Wskaźnik poziomu kosztów oblicza się i ocenia w przedsiębiorstwach rentownych, nisko rentownych i deficytowych. W pierwszym będzie przyjmował wielkości mniejsze niż 100, w drugich - w granicach 100, a w trzecich powyżej 100. Pozytywnie zostanie oceniona działalność tego przedsiębiorstwa, które uzyska wskaźnik poziomu kosztów mniejszy niż 100 i w analizowanym okresie ma on tendencje malejącą. Wskaźnik ten więc zachowuje się odmiennie od dotychczas przedstawionych.

W przypadku produkcji nieporównywalnej obliczanie i porównywanie wskaźników poziomu kosztów ma tylko znaczenie informacyjne. Zachodzi wówczas konieczność podjęcia dodatkowych kierunków analizy przyczynowej. Polega ona przed wszystkim na rozczłonkowaniu ogólnego wskaźnika poziomu kosztów na odrębne wskaźniki dotyczące: produkcji porównywalnej i produkcji nieporównywalnej, działalności produkcyjne, handlowej oraz operacji finansowych, sprzedaży krajowej i sprzedaży eksportowej lub nawet niektórych asortymentów produkcji i porównywaniu ich. Dopiero tak szczegółowe obliczenia dają orientację na temat źródeł ogólnej poprawy lub pogorszenia omawianego wskaźnika. Analogicznie możliwości i celowość uszczegółowienia obliczeń występują również przy analizie wskaźnika rentowności netto.

Dalsze pogłębienie wartości poznawczej wskaźnika poziomu kosztów można osiągnąć przez zastosowanie formuły nakładochłonnościowej. Szczególnie interesującym - o dużej wartości poznawczej - jest bowiem badanie poziomu kosztów powiązane z oceną efektywności wykorzystania czynników produkcji.

Przedstawiony wskaźnik poziomu kosztów można ustalić odrębnie dla działalności produkcyjnej, handlowej oraz operacji finansowych. Zwiększenie wartości poznawczej i analitycznej uzyskuje się w wyniku dalszej dezagregacji każdego z wymienionych elementów.

W badaniu poziomu kosztów działalności produkcyjnej celowy jest podział kosztów według czynników produkcji. Ogólna postać o dużej przydatności praktycznej tego wskaźnika przedstawia się następująco:

gdzie: Kp - koszty płac wraz z narzutami, A - amortyzacja, Zm - koszty zużytych materiałów, Pk - pozostałe koszty, P - przychody ze sprzedaży.

Omawianie wskaźniki rentowności: sprzedaży, sprzedaży towarów i produktów i poziomu kosztów wykazują, że w ocenie wskaźników rentowności kapitałów posiadają one dużą wartość poznawczą dostarczając wiele cennych informacji w przyczynowej analizie finansowej.

Analiza przyczynowa - model Du Ponta

W przyczynowej analizie zwrotu zainwestowanych kapitałów dużą wartość poznawczą przypisuje się modelowi Du Ponta.

Model Du Ponta może wyprowadzić wiele zależności przyczynowo-skutkowych, które mogą być podstawą do zbadania źródeł zmian wskaźników opłacalności zainwestowanych kapitałów. Same wielkości wskaźników raczej pozwalają na zadawanie pytań, niż na udzielanie odpowiedzi.

W wypadku stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału własnego można pogłębić zależność przyczynowo - skutkową. Wówczas oprócz dwóch wymienionych czynników, tj. rentowności sprzedaży, produktywności kapitału (majątku), istotna jest struktura kapitałowa, czyli poziom zadłużenia, co ilustruje wzór:

Strategie te mogą być realizowane przy różnej strukturze kapitałowej. Wzrost zadłużenia prowadzi do wzrostu rentowności kapitału własnego tylko wówczas, gdy nie spowoduje odpowiednio szybszego spadku rentowności sprzedaży wywołanego wzrostem kosztów oprocentowania kapitału obcego. Poprawa zwrotu kapitału własnego jest więc wynikiem działania trzech, przedstawionych, równoznacznych czynników.

Oznacza to, że zmniejszenie jednego wskaźnika może być zrekompensowane wzrostem innych czynników.

Na podstawie przedstawionych wzorów i po zastosowaniu odpowiednich metod można ustalić wpływ wybranego zestawu czynników na analizowaną wielkość wskaźnika rentowności kapitałów własnych.

Przyczynowa analiza rentowności oparta na systemie modelu Du Ponta ma bardzo dużą wartość poznawczą w zarządzaniu finansami i podejmowaniu decyzji gospodarczych wpływających na polepszenie efektywności gospodarowania.

Do szczególnych zalet analizy finansowej w dziedzinie oceny rentowności można zaliczyć:

• uwidocznienie roli sprzedaży, rotacji środków - kapitałów oraz stopnia zastosowania kapitałów obcych w osiąganiu zysku a więc w osiągniętym wskaźniku rentowności,

• odrębne wykazywanie w ujęciu przyczynowym zarówno rentowności kapitału całkowitego (Wrkc), jak i rentowności kapitału własnego (Wrkw),

• ewidentne wykazywanie równorzędności czynników: zyskowności sprzedaży, szybkości obrotu środków - kapitałów oraz struktury kapitałów, co oznacza, że zmniejszenie jednych z czynników może być zrekompensowane wzrostem innych czynników, np. zmniejszenie wysokości marży zysku na sprzedaży może być pokryte zwiększoną szybkością obrotu.

Przedstawione sposoby przyczynowej analizy wskaźników rentowności zwiększają znacznie wartość poznawczą prowadzonych badań. Stwarzają one podstawy informacyjne dla ujawnienia przyczyn zaistniałych zjawisk o charakterze pozytywnym lub też negatywnym. Przedstawione zależności ekonomiczne wyznaczają kierunki działań i mogą być wykorzystane w przedsiębiorstwie do planowania finansowego i w zarządzaniu strategicznym.

Wstępna ocena aktywów bilansu

Aktywa przedsiębiorstwa odzwierciedlają składniki majątkowe, które służą przede wszystkim do zarobkowania czyli wygospodarowania zysku, będącego jednym z podstawowych celów działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

W strukturze składników majątkowych wyróżnia się dwie grupy środków, tj. majątek trwały i majątek obrotowy. Majątek trwały zaangażowany jest w przedsiębiorstwie przez dłuższy okres czasu (powyżej 1 roku). Uczestniczy on w wielu powtarzających się cyklach produkcyjnych zużywając się stopniowo i przenosząc na każdy produkt tylko część swojej wartości. Majątek trwały obciążony jest dużym ryzykiem. Nakłady na inwestycje ponoszone są w momencie rozpoczęcia ich realizacji lub nawet przed i nigdy nie ma pewności czy nastąpi pełny ich zwrot z bieżących wpływów działalności gospodarczej.

Koszt zużycia majątku trwałego ma charakter stały. Tendencje zachodzące w strukturze kosztów powodują małą elastyczność przedsiębiorstwa i trudniejsze dostosowanie się do zmian zachodzących na rynku. W przypadku niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych następuje szybkie obniżenie się rentowności.

W przeciwieństwie do majątku trwałego czas przebywania poszczególnych składników majątku obrotowego w postaci zapasów, należności, środków pieniężnych uzależniony jest od charakteru procesu produkcyjnego, terminowości regulowania rozrachunków itd. Z reguły czas ten jest względnie krótki.

Wartość składników należących do obu grup, czyli relacja majtku trwałego do majątku obrotowego nie jest dla przedsiębiorstwa sprawą obojętną. Przedsiębiorstwom zależy na posiadaniu możliwie jak największej ilości środków obrotowych, środków płynnych przynoszących zyski a jak najmniej środków trwałych, które tylko pośrednio przyczyniają się do osiągania zysków.

Zatem majątku trwałego powinno być tylko tyle, ile jest nieodzowne do prowadzenia działalności. Jest oczywiste, że ta wzajemna relacja między majątkiem trwałym a majątkiem obrotowym stanowi wielkość zróżnicowaną, która zależy od rodzaju przedsiębiorstwa i specyfiki konkretnego przedsiębiorstwa. Im więcej środków ulokowanych jest w majątku obrotowym, tym jest on łatwiejszy do zaangażowania w działalności gospodarczej i tym samym przedsiębiorstwo ma większą płynność majątkową - bilansową.

Duże znaczenie ma analiza relacji zachodzących w obrębie majątku obrotowego. Struktura majątku obrotowego wywiera wpływ na:

• wielkość zaangażowanego majątku obrotowego,

• rentowność środków - kapitałów,

• wypłacalność przedsiębiorstwa, tj. możliwość regulowania bieżących zobowiązań.

Istota i funkcje majątku trwałego i majątku obrotowego powodują, że podstawowym celem wstępnej oceny aktywów bilansu jest ogólne zbadanie zmian zachodzących w relacji między majątkiem trwałym a majątkiem obrotowym oraz w strukturze i dynamice poszczególnych składników w obu wymienionych grupach majątku.

Pełna analiza aktywów musi być oparta na wskaźnikach wypracowanych w teorii i w praktyce gospodarki rynkowej.

Analiza aktywów obejmuje przede wszystkim określenie i ocenę struktury majątku oraz zmian, które w niej wystąpiły na przestrzeni badanego okresu.

Do tego celu służą dwa rodzaje wskaźników:

1. Wskaźniki udziału majątku trwałego i obrotowego w majątku całkowitym:

a).
b).

2. Podstawowy wskaźnik struktury majątku.

Poziom tego wskaźnika jest zróżnicowany w poszczególnych działach gospodarki. Jest szczególnie wysoki w przedsiębiorstwach przemysłowych, w których proces produkcji wiąże się ponadto ze stałym rozwojem techniki, co wymaga dużej ilości i kosztownych środków produkcji.

Porównawczy przegląd pasywów bilansu

Struktura pasywów bilansu odzwierciedla pochodzenie aktywów czyli źródła ich finansowania. Klasyfikując ogół źródeł finansowania majątku trwałego i obrotowego przy uwzględnieniu kryterium własności wyróżnia się:

• Kapitały własne,

• Kapitały obce.

Kapitały własne pochodzić mogą z wkładów właścicieli, wspólników, udziałowców lub akcjonariuszy jak też z części przeznaczonego zysku.

W zależności od formy organizacyjno - prawnej jednostki gospodarczej kapitałem własnym są:

• fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa w przedsiębiorstwach państwowych,

• kapitał podstawowy, zapasowy oraz rezerwy w spółkach akcyjnych, w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego,

• udział lub kapitał zakładowy w spółce jawnej,

• kapitały w przedsiębiorstwach prywatnych osób fizycznych,

• fundusz udziałowy, zasobowy oraz fundusze specjalne w spółdzielniach.

Dokonując wstępnego przeglądu struktury kapitałów trzeba brać pod uwagę czas użytkowania kapitałów obcych i odrębnie rozpatrywać:

• kapitały długoterminowe (zobowiązania i kredyty długoterminowe),

• kapitały krótkookresowe (zobowiązania i kredyty krótkoterminowe).

Punktem wyjścia przy porównawczej analizie pasywów jest wstępna ocena struktury i ustosunkowania się do relacji zachodzących pomiędzy kapitałem własnym a kapitałem obcym. Po między tymi wielkościami powinna zachodzić właściwa proporcja, gdyż nagłe zmniejszenie kapitałów własnych w stosunku do kapitałów obcych może spowodować trudności płatnicze i wywołać niebezpieczeństwo niewypłacalności.

Pierwsza grupa kapitałów łączy się w przeważającej mierze z finansowaniem majątku trwałego, ale również i majątku obrotowego. Druga grupa kapitałów finansuje środki obrotowe - bieżące. Przy porównawczym przeglądzie pasywów trzeba ocenić relację udziału trzech grup kapitałów w łącznej kwocie pasywów, tj. kapitału własnego, kapitału obcego długoterminowego i kapitału obcego krótkoterminowego.

Wstępna analiza porównawcza opiera się w znacznej mierze na wynikach analizy rentowności, która wyprzedza analizę pasywów bilansu.

Do analizy struktury kapitału, a więc stopnia zadłużenia przedsiębiorstwa służą następujące wskaźniki:

• wskaźnik zadłużenia
  

• wskaźnik źródeł finansowania
  

• wskaźnik udziału kapitału obcego w kapitale całkowitym
  

• wskaźnik udziału kapitału własnego w kapitale całkowitym
  

Dokonując wstępnej analizy pasywów bilansu pożądane jest zwrócenie uwagi na stosunek występujący miedzy kapitałami własnymi a kapitałami obcymi. Pomiędzy tymi wielkościami powinna być zachowana właściwa relacja, odpowiadająca warunkom działania danego przedsiębiorstwa. Jak wiadomo korzystanie z kapitałów obcych pociąga za sobą konieczność ponoszenia kosztów obsługi długu. Stąd też duży udział kredytów i pożyczek w łącznej kwocie pasywów może spowodować trudności płatnicze i doprowadzić nawet do jego niewypłacalności. Natomiast duży udział kapitałów własnych w ogólnej strukturze kapitału jest równoznaczny z dużym z zakresem samodzielności finansowej i mocną pozycją finansową przedsiębiorstwa.

Wysoki stan kapitałów własnych do kapitałów obcych świadczy o silnych podstawach finansowych przedsiębiorstwa, ale nie koniecznie pozytywnie o jego rentowności.

Im są większe kapitały obce w stosunku do kapitałów własnych, tym w określonych warunkach może być większa rentowność, lecz także i większe ryzyko oraz mniejsza pewność stabilnej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Określając strukturę źródeł finansowania trzeba pamiętać, że:

• przedsiębiorstwo osiągające relatywnie odpowiedni poziom rentowności jest w stanie udźwignąć ciężar nawet dużego zadłużenia,

• przedsiębiorstwo nierentowne musi w końcu upaść bez względu na posiadaną strukturę źródeł finansowania.

Wstępna analiza pasywów opiera się w znacznej mierze na wynikach analizy rentowności, która powinna wyprzedać analizę pasywów bilansu, np. ocena celowości powiększania kapitałów obcych w stosunku do kapitałów własnych (dźwignia finansowa w analizie rentowności). Podobnie jak przy wstępnej analizie aktywów, porównawczy przegląd pasywów w przedstawionej formie może być przeprowadzony tylko w ramach analizy wewnętrznej w przedsiębiorstwie.

Płynność krótkoterminowa.

W analizach zewnętrznych i wewnętrznych najczęściej jest stosowane kryterium rachunkowe. Według niego podział środków obrotowych przedstawia się następująco:

• I stopień płynności - kasa, czeki, rachunki bankowe, papiery wartościowe przeznaczone do obrotu,

• II stopień płynności - należności i roszczenia,

• III stopień płynności - zapasy oraz czynne rozliczenia międzyokresowe w części dotyczącej wydatków lub zużycia składników majątkowych w następnych miesiącach po miesiącu, w którym je poniesiono.

• płynność finansowa I stopnia płynności finansowej

• płynność finansowa II stopnia (quick ratio)

• płynność finansowej III stopnia

W długoterminowej analizie płynności bada się przede wszystkim stopień sfinansowania majątku trwałego kapitałem własnym. Im wyższy ten stopień pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym, tym bardziej wierzyciele mogą liczyć na odzyskanie swoich kapitałów.

W analizie źródeł finansowania majątku trwałego wykorzystuje się następujące wskaźniki:

• I stopień pokrycia:
  

• II stopień pokrycia:
  

Wskaźnik I stopnia pokrycia majątku trwałego może przyjmować wielkości równe 100 %, mniejsze lub większe od przedstawionego wzorca. Z punktu widzenia wierzycieli korzystny jest wskaźnik I stopnia pokrycia wynoszący 100 % i więcej, zapewnia bowiem spłatę zobowiązań firmy nawet w przypadku upadłości. Tak znaczne zaangażowanie kapitału własnego w finansowanie majątku trwałego w dynamicznie rozwijających się przedsiębiorstwach nie jest możliwe. Ponadto wysoki stopień niezależności finansowej może powodować obniżenie się rentowności. Przyjmuje się zatem możliwość sfinansowania majątku trwałego nie tylko kapitałem własnym, ale także kapitałem obcym długoterminowym. Wskaźnik II stopnia pokrycia musi jednak osiągnąć wielkości przewyższające 100 %. Wynika to z konieczności sfinansowania stałych potrzeb w obrocie. Analiza długoterminowej płynności finansowej obejmuje więc ocenę wskaźników pokrycia I i II stopnia.

Główne kierunki analizy wyniku finansowego

Najczęściej w pracach analitycznych dokonuje się oceny osiągniętych wyników ekonomicznych w porównaniu z rokiem ubiegłym, ustalając w ten sposób dynamikę podstawowych wskaźników ekonomicznych. Dla potrzeb operatywnego zarządzania jest także celowe rozpatrywanie w krótszych odcinkach czasu. Możliwe jest porównywanie konkretnych kwartałów lub miesięcy roku sprawozdawczego z podobnymi kwartałami lub miesiącami roku ubiegłego.

W systemie syntetycznej analizy wyników ekonomicznych wyróżnić można dwa etapy analizy:

• analizę porównawczą (model następstwa szeregowego),

• analizę przyczynową.

W ważnej roli, jaką spełnia wynik finansowy w zarządzaniu przedsiębiorstwem, wynikają podstawowe zadania w zakresie jego analizy. Można do nich zaliczyć:

• ustalenie struktury i tempa wzrostu wyniku finansowego, a w tym także

ustalenia wpływu inflacji (analiza ex post),

• stworzenia podstaw do planowania i kontroli wyniku finansowego,

• dokładne ustalenia czynników wpływających na wielkość wyniku

finansowego oraz wymierny pomiar stopnia tego wpływu,

• dokonanie oceny szans i zagrożeń w możliwej do przewidzenia przyszłości (analiza ex ante).

Model następstwa szeregowego

Obserwacja i wstępny opis osiąganych wielkości wyniku finansowego, ulegnie znacznemu wzbogaceniu, gdy obok wykorzystywanej metody porównań czy metod statystyki opisowej (wskaźniki dynamiki, wskaźniki struktury) zastosowanie znajdą układy nierówności zwane także modelami następstwa szeregowego.

Zastosowania układów nierówności polega na tym, że wykorzystuje się w nich znane prawidłowości ekonomiczne pochodzące z poprzedzającej analizy przyczynowo - skutkowej.

Opierając się na znajomości prawidłowych tendencji, które powinny zachodzić miedzy poszczególnymi wskaźnikami, ustala się układy nierówności. Poszczególne wskaźniki są umieszczane według rosnącej skali dynamiki. Oznacza to, że kolejno umieszczany wskaźnik powinien wykazywać szybszy wzrost od poprzedniego.

Typowe układy nierówności mogą przybierać następujące postacie:

• wskaźników kwantytatywnych - typowy model prosty

iR < iM < iK < iS < iZ

• wskaźników kwalitatywnych - model rozwinięty

lub iT < iWps < iW < iWrs < iWra < iWrkw

Sytuacja korzysta ma miejsce wówczas, gdy tempo wzrostu wyników ekonomicznych jest wyższe niż poniesionych nakładów jednorazowych (zatrudnienie, środki trwałe i środki obrotowe), jak i nakładów bieżących (koszty własne). Wyższe tempo kosztów własnych niż posiadanego majątku stanowi podstawę oceny prawidłowości i wykorzystania zgromadzonych zasobów, co wyraża się we wzroście szybkości obrotu i w szybszym przenoszeniu wartości w postaci kosztów własnych.

Po zbadaniu relacji w ramach jednego układu nierówności można przystąpić do porównania ich z wielkościami układu nierówności z roku ubiegłego i z układami wzorcowymi.

Analiza przyczynowa

Zasadnicze wnioski z zakresu kształtowania się wyniku finansowego uzyskuje się dopiero w toku analizy przyczynowej. Przy jej opracowywaniu można przyjąć, że na podstawowy wynik finansowy uzyskany ze sprzedaży produktów wpływają następujące czynniki:

• wielkość sprzedaży,

• struktura asortymentowa sprzedaży,

• ceny sprzedaży,

• wielkości jednostkowych kosztów własnych

Wzrost wielkości sprzedaży (przy założeniu, że produkcja jest rentowna, a pozostałe czynniki pozostają bez zmian) powoduje przyrost kwoty zysku, a jej zmniejszenie wywołuje skutek odwrotny. Wzrost zysku finansowego można osiągnąć dzięki zwiększeniu udziału wyrobów o wyższym stosunkowo zysku w całości produkowanych wyrobów. Przesunięcia w strukturze asortymentowej sprzedaży idące w przeciwnym kierunku wywołują zmniejszenie wyniku finansowego. Zmiany cen sprzedaży i jednostkowych kosztów własnych oddziaływają w zupełnie przeciwnych kierunkach. Wzrost cen i obniżka kosztów jednostkowych wywołują zwiększenie zysku, a wzrost kosztów jednostkowych i zmniejszenie wysokości cen obniża zysk finansowy.

W przypadku produkcji jednorodnej wielkości przychodów ze sprzedaży można przedstawić w formie iloczynu liczby wyrobów ich ceny (q x p), a wielkość kosztów wyrazić iloczynem liczby wyrobów i ich jednostkowych kosztów własnych (q x k). W praktyce występuje najczęściej produkcja różnorodna. Stąd też wielkość przychodów uzyskanych ze sprzedaży i kosztu własnego sprzedaży przedstawia się w postaci sumy, obejmującej pełny asortyment wyrobów (przychody - ∑q x p, koszty - ∑q x k).

Przy ustalaniu i analizie przyczynowej głównej części wyniku finansowego, tj. zysku lub straty na sprzedaży wyrobów gotowych można zastosować następujący wzór:

Zs = (∑q x p - ∑q x k)

Odchylenie łączne między wielkością wyniku finansowego na sprzedaży, będącego przedmiotem badania a podstawą odniesienia w formie wyniku planowanego lub wielkości z okresu ubiegłego wynika z następującego porównania:

R = (∑q₁ x p₁ - ∑q₁ x k₁) - (∑p₀ x p₀ - ∑q₀ k₀)

W celu oddzielenia wpływu zmian wielkości sprzedaży i przesunięć w strukturze asortymentowej wykorzystuje się wskaźnik zmian (d) wielkości przychodów ze sprzedaży, obliczany według wzoru:

Opierając się na podanym wzorze i wskaźniku dynamiki przychodów ze sprzedaży oraz stosując odpowiednie podstawienia, można obliczyć wpływ poszczególnych czynników na łączne odchylenie wielkości wyniku finansowego osiągniętego na sprzedaży wyrobów w stosunku do przyjętej podstawy odniesienia.

Odchylenie łączne:

R = Z₁ - Z₀

Metody porównań (metody odchyleń)

Metoda ta polega na porównywaniu badanych zjawisk z innymi wielkościami oraz na ustaleniu różnic między cechami porównywalnych zjawisk.

Przy zastosowaniu metody porównań ocenia się zawsze co najmniej dwie kategorie liczb. Jedna z nich wyraża stan faktyczny, a druga stanowi podstawę porównań tj., podstawę odniesienia zwaną również bazą. W rezultacie otrzymuje się różnice - dodatnie lub ujemne - zachodzące między porównywalnymi wielkościami. Obliczone różnice zwane są powszechnie odchyleniami.

Przedmiotem porównań mogą być liczby absolutne i wielkości względne. Należy pamiętać, że od liczby porównywanej odejmuje się zawsze wielkość stanowiącą podstawę porównań. Jest rzeczą oczywistą, że porównywać można tylko wielkości porównywalne.

W przypadku porównań bardzo prostych czynników uzyskane odchylenia mogą mieć wartość praktyczną, ale tylko w ściśle ograniczonym zakresie. Trzeba ponadto pamiętać, że wielkość porównywalnych wielkości jest funkcją dwóch lub większej liczby czynników, np. dochód uzyskany ze sprzedaży stanowi funkcję liczby produktów i ich ceny, globalny koszt zużytych materiałów jest funkcją liczby wyrobów, normy zużycia materiałów i ceny jednostkowej materiałów. Proste porównanie tego typu wielkości doprowadza jedynie do określenia ogólnego odchylenia, w którym nie wykazuje się wpływu poszczególnych czynników na ustalone odchylenie. Proste porównania polegają zatem tylko na obliczeniu różnic w porównywalnych zjawiskach, a uzyskane w ten sposób odchylenia nie mogą stanowić podstawy do oceny zaistniałych przyczyn i tym samym nie mają one w tej formie odpowiedniej wartości poznawczej. Wszelkie sposoby oceny opisowej, polegającej na określaniu przypuszczalnego wpływu i rangi poszczególnych czynników, nie pozwalają na właściwą ocenę nie tylko pierwotnych przyczyn występowania odchyleń, ale nawet stopnia oddziaływania przyczyn wtórnych.

Występujące w analizach finansowych porównania są przeprowadzane w różnych kierunkach, a zależnie od przedmiotu i celu badań przyjmuje się określony bazy porównawcze - podstawy odniesienia. Do najczęściej stosowanych zalicza się wielkości planowane, wskaźniki rzeczywiste z lat ubiegłych, wielkości osiągane w przedsiębiorstwach przodujących, średnie wielkości branżowe i wielkości wzorcowe oraz prognozowane. Zależnie od rodzaju przyjętej podstawy odniesienia rozróżnia się następujące kierunki porównań:

• porównania w czasie (analizy ex-post i analizy ex ante),

• porównanie wielkości rzeczywistych z danymi planowanymi (kontrola wykonania planu),

• porównania w przestrzeni, np. porównania międzyzakładowe.

Założenia planu finansowego wymagają stałego ich porównania z rzeczywiście osiągniętymi wynikami. Plany finansowe stanowią bowiem cenną bazę porównania - podstawę odniesienia w analizie finansowej, stwarzając przesłanki do wyjaśniania przyczyn odchyleń od wykonania planu, co ma znaczenie zarówno w usprawnianiu działalności gospodarczej, jak i procesie planowania dotyczącym przyszłości.

---