Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

1

P

RZEMYSŁ

T

ŁUSZCZOWY

–

R

OŚLINY

O

LEISTE

Ewa Rosiak

1. Ogólne omówienie branży

Krajowy przemysł tłuszczowy na tle pozostałych branż przemysłu spożywczego,

charakteryzuje się najwyższą koncentracją produkcji i jednym z najwyższych udziałów

własności zagranicznej. W tym sektorze na koniec III kwartału 2004 r. działalność

produkcyjną prowadziło, wg danych GUS, 166 podmiotów gospodarczych, w tym 11 były to

firmy duże i średnie (powyżej 50 osób stałej załogi). Spośród 11 firm dużych i średnich, 7

stanowi trzon sektora. Do grupy tej zaliczamy: zakłady przemysłu tłuszczowego w

Kruszwicy, Szamotułach, Brzegu, Gdańsku, Warszawie, Katowicach i Bielsku– Białej.

Wymienione zakłady przerabiają prawie 100% produkowanego w Polsce rzepaku i niemalże

w całości zaopatrują rynek w tłuszcze roślinne. W większości charakteryzuje je pionowa

integracja cyklu produkcyjnego, co oznacza, że zajmują się przerobem nasion oleistych,

rafinacją olejów, jak i produkcją margaryn. Wyjątkiem są zakłady w Katowicach, które nie

mają działu przerobu nasion, jak i w Szamotułach, które nie mają margarynowni. Od 1999 r.

nie prowadzą przerobu nasion także zakłady w Gdańsku.

Zdolności produkcyjne przemysłu tłuszczowego wynoszą:

• w przerobie nasion oleistych – ponad 1,3 mln ton/rok,
• w rafinacji olejów – ponad. 800 tys. ton/rok,
• w produkcji margaryn – ponad 500 tys. ton/rok.

Źródłem surowców dla polskiego przemysłu tłuszczowego jest krajowa produkcja

rzepaku oraz import olejów surowych z nasion roślin oleistych z innych stref klimatycznych

(głównie sojowy, słonecznikowy, palmowy, kokosowy i arachidowy). Oleje te są niezbędnym

surowcem do produkcji wysokiej jakości margaryn, szczególnie deserowych, jak również

poszerzają ofertę krajowych olejów jadalnych, a w latach niskich zbiorów rzepaku

uzupełniają krajową produkcję oleju rzepakowego. W minionej dekadzie import ten wynosił

od 150 do 250 tys. ton.

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

2

2. Ogólna informacja o rynku polskim

Od początku lat 90. przetwórstwo rzepaku i produkcja tłuszczów roślinnych

systematycznie wzrastały. W pierwszej połowie lat 90. przemysł tłuszczowy był jedną z

najszybciej rozwijających się branż przemysłu spożywczego. Głównymi czynnikami tego

rozwoju był:

• dynamiczny wzrost krajowego popytu na tłuszcze roślinne,
• szybka modernizacja potencjału wytwórczego,
• rozwój i unowocześnienie asortymentu,
• oraz wprowadzenie nowoczesnych metod promocji i dystrybucji produktów.

W latach 90. nastąpiły istotne przemiany na polskim rynku tłuszczów. Dynamicznie

rósł popyt na tłuszcze roślinne, malał zaś na tłuszcze zwierzęce. W ostatnich czternastu latach

spożycie tłuszczów roślinnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca zwiększyło się ponad 2–

krotnie (z 7,6 kg w 1990 r. do 19,5 kg w 2002 r. i 17,6 kg w 2003 r.), a tłuszczów

zwierzęcych obniżyło się o jedną trzecią (z 16,0 kg do 11,3 kg i 11,6 kg), w tym masła

niemalże o połowę (z 7,8 kg do 4,6 kg i 4,7 kg). Nastąpiła trwała zmiana modelu konsumpcji

tłuszczów w Polsce, w wyniku której oleje i margaryny pokrywają ok. 60% krajowego popytu

na tłuszcze, wobec ok. 30% na początku lat dziewięćdziesiątych.

W ślad za dynamicznie rosnącym popytem na tłuszcze roślinne, przemyśl olejarski

zwiększał przerób rzepaku i produkcję tłuszczów roślinnych. Od początku lat 90., w

porównaniu ze stanem obecnym, produkcja tłuszczów roślinnych wzrosła ponad 2– krotnie, z

279 tys. ton w 1990 r. do 709 tys. ton 2002 r. i 651 tys. ton w 2003 roku. Wysokim tempem

wzrostu charakteryzował się zarówno segment olejów rafinowanych, jak i margaryn. Od

polowy lat dziewięćdziesiątych odnotowuje się przyspieszenie rozwoju produkcji olejów

rafinowanych, przy ograniczenie tempa wzrostu produkcji margaryn. Jest to rezultat

rosnącego popytu na oleje nie tylko ze strony gospodarstw domowych, lecz także

producentów żywności wieloskładnikowej.

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

3

Przerób rzepaku i produkcja tłuszczów roślinnych

0

200

400

600

800

1000

1200

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Przerób rzepaku
Produkacja tł. roślinnych

szacunek

tys. ton

Spożycie tłuszczów roślinnych

wg bilansów i badań budżetów rodzinnych

0

5

10

15

20

25

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

w kg na 1 mieszkańca

w kg na 1 osobę w gosp. domowym

kg

szacunek

Podstawowym rynkiem zbytu dla polskiego przemysły tłuszczowego pozostaje rynek

krajowy, na którym lokuje on 95% swojej produkcji. Eksport olejów i margaryn utrzymuje się

na niskim poziomie, chociaż w ostatnich latach nastąpił jego znaczący wzrost. W latach

dużego przerobu rzepaku powoli rozwija się też eksport śruty rzepakowej, a sprzedaż nasion

rzepaku na rynkach międzynarodowych odgrywa znaczącą rolę tylko w okresach wysokich

zbiorów tej rośliny w kraju.

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

4

Do 1997 r. przemysł tłuszczowy był jednym z najbardziej rentownych sektorów

przemysłu spożywczego (obok koncentratów spożywczych i sektorów produkujących

używki, z wyjątkiem winiarstwa). Rentowność branży olejarskiej wahała się w granicach 4–

5% przychodów. W latach 1998– 2002 nastąpiła utrata zdolności osiągania zysków, zaś

ponowną poprawę kondycji ekonomiczno– finansowej przemysłu tłuszczowego odnotowano

w 2003 roku.

Sektor traci dynamikę rozwoju, gdyż wyczerpują się dotychczasowe czynniki rozwoju

produkcji tłuszczów roślinnych. Spożycie tłuszczów roślinnych zbliża się do stanu nasycenia.

Przemysł tłuszczowy swoich szans może szukać w rozwijaniu:

• przerobu rzepaku, zarówno dla potrzeb rynku krajowego, jak i eksportu,
• produkcji półfabrykatów olejarskich dla wtórnego przetwórstwa żywności,
• produkcji estrów na bazie oleju rzepakowego dla potrzeb przemysłu paliwowego,
• eksportu wyrobów gotowych (margaryn i olejów), głównie na rynki wschodnie.

3. Nowe przepisy

Systemy zarządzania jakością

W UE przedsiębiorstwa produkujące żywność oraz dokonujące obrotu żywnością

mają, zgodnie z Dyrektywą Rady 93/43/EEC z 14 czerwca 1993 r., obowiązek wdrożenia i

stosowania nowoczesnych systemów zarządzania jakością, które zapwniają produkcję

bezpieczniej żywności, takich jak:

• system Dobrej Praktyki Produkcyjnej i Dobrej Praktyki Higienicznej (GMP/GHP),
• systemu Analizy Zagrożeń i Krytyczny Punkt Kontroli (HACCP).

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

5

Analogiczne rozwiązania prawne są już wprowadzone do ustawodawstwa polskiego.

Od 20 lipca 2000 r., zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2000 r. w

sprawie warunków sanitarnych oraz zasad przestrzegania higieny przy produkcji i obrocie

środkami spożywczymi, używkami i substancjami dodatkowymi (Dz. U. Nr 30/2000, poz. 37

wraz z późniejszymi zmianami) wszystkie polskie przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją i

obrotem żywnością mają obowiązek wdrożenia i stosowania systemu dobrej praktyki

produkcyjnej i dobrej praktyki higienicznej (GMP/GHP). Natomiast Ustawa z 11 maja 2001

r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr 63/2002, poz. 634) wprowadza

prawny obowiązek stosowania systemu HACCP we wszystkich dużych i średnich

przedsiębiorstwach zajmujących się produkcją i obrotem żywnością od 1 stycznia 2004 roku.

Z obowiązkowego wdrożenia systemu HACCP zwolnione zostały przedsiębiorstwa małe, tzn.

te które zatrudniają średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągają przychód netto ze

sprzedaży towarów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w

złotych 7 mln euro lub suma aktywów ich bilansu nie przekracza równowartości w złotych 5

mln euro.

Przedsiębiorstwa, które nie posiadają i nie stosują systemów GMP/GHP i HACCP nie

mogą eksportować swoich towarów na rynki UE, Kanady i USA.

Normy dotyczące produktów

Polski Komitet Normalizacyjny – PKN – wdrożył już do ustawodawstwa polskiego

większość norm europejskich dotyczących tłuszczów roślinnych poprzez ich wierne

tłumaczenie. Normy takie są określone jako identyczne z normą europejską i oznaczone

symbolem PN– EN lub PN– EN ISO (w przypadku gdy Europejski Komitet Normalizacyjny

– CEN – przyjął międzynarodową normę ISO). Wdrażane są również, metodą wiernego

tłumaczenia, normy Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej – ISO, jako PN– ISO.

Opracowania Polskich Norm są ograniczone tylko do tematów, które nie maja

odpowiedników w istniejących lub opracowywanych normach europejskich lub

międzynarodowych.

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

6

W krajach UE i w Polsce, zgodnie z Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji,

normy mają charakter dobrowolny. Poszczególni ministrowie nie mają już możliwości

narzucania norm. Mimo to, producenci, importerzy i eksporterzy stosują normy, ponieważ w

ten sposób możliwy jest swobodny przepływ towarów na rynki różnych krajów.

Poniżej przedstawiono aktualny (obowiązujący w połowie listopada 2004 r.) wykaz norm z

katalogu Norm – PKN, dotyczących nasion oleistych i produktów ich przerobu.

Polskie Normy dotyczące rzepaku i rzepiku

Lp. Nr

Tytuł

1

PN– EN ISO 9167– 1:1999

Nasiona rzepaku – Oznaczanie zawartości glukozynolanów –
Metoda z zastosowaniem wysokociśnieniowej chromatografii
cieczowej

2

PN– EN ISO 9167– 2:1999

Nasiona rzepaku – Oznaczanie zawartości glukozynolanów –
Metoda z użyciem fluorescencyjnej spektrometrii
rentgenowskiej

3

PN– EN ISO 10519:2001

Nasiona rzepaku – Oznaczanie zawartości chlorofilu – Metoda
spektrometryczna

4

PN– 90/A– 74009

Ziarno zbóż, nasiona roślin strączkowych i rzepaku oraz
przetwory zbożowe – Oznaczanie wilgotności za pomocą
wilgotnościomierzy elektrycznych

5

PN– A– 74009:1990/A1:1998

Ziarno zbóż, nasiona roślin strączkowych i rzepaku oraz
przetwory zbożowe – Oznaczanie wilgotności za pomocą
wilgotnościomierzy elektrycznych (Zmiana 1)

6

PN– 90/R– 66145

Rośliny przemysłowe oleiste – Ziarno rzepaku i rzepiku
wysokoerukowego

7

PN– 90/R– 66151

Rośliny przemysłowe oleiste – Ziarno rzepaku i rzepiku
podwójnie ulepszonego

8

PN– 91/R– 66160

Rośliny przemysłowe oleiste – Oznaczanie zanieczyszczeń i
szkodników w ziarnie rzepaku i rzepiku

Źródło: Opracowanie IERiGŻ na podstawie katalogu norm PKN.

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

7

Polskie Normy dotyczące olejów i tłuszczów roślinnych oraz zwierzęcych

Lp. Nr

Tytuł

1

PN– EN ISO 662:2001

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości wody i substancji lotnych

2

PN– EN ISO 663:2004

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości zanieczyszczeń nierozpuszczalnych

3

PN– EN ISO 663:2000

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości zanieczyszczeń nierozpuszczalnych

4

PN– EN ISO 3596:2002

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
substancji niezmydlających się – Metoda ekstrakcji eterem
etylowym

5

PN– EN ISO 3656:2002

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
absorbancji w nadfiolecie wyrażonej jako ekstynkcja właściwa
w świetle UV

6

PN– EN ISO 5508:1996

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Analiza estrów
metylowych kwasów tłuszczowych metodą chromatografii
gazowej

7

PN– EN ISO 5509:2001

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Przygotowanie
estrów metylowych kwasów tłuszczowych

8

PN– EN ISO 5555:2002

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Pobieranie próbek

9

PN– EN ISO 6320:2001

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
współczynnika załamania światła

10 PN– EN ISO 6321:2004

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie punktu
topnienia w kapilarze otwartej (punkt płynięcia)

11 PN– EN ISO 6800:2002

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie składu
kwasów tłuszczowych w pozycji 2 cząsteczek triacylogliceroli

12 PN– EN ISO 6885:2001

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie liczby
anizydynowej

13 PN– EN ISO 8292:1999

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości fazy stałej – Metoda pulsacyjnego magnetycznego
rezonansu jądrowego

14 PN– EN ISO 8294:2000

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości miedzi, żelaza i niklu – Metoda absorpcji
atomowej z użyciem pieca grafitowego

15 PN– EN ISO 8420:1999

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości związków polarnych

16 PN– EN ISO 9832:2004 (U)

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
resztkowej zawartości heksanu technicznego

17 PN– EN ISO 10539:2002

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
alkaliczności

18 PN– EN ISO 12193:2000

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości ołowiu – Metoda absorpcji atomowej z użyciem

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

8

pieca grafitowego

19 PN– EN ISO 12228:2002

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
poszczególnych steroli i ich całkowitej zawartości – Metoda
chromatografii gazowej

20 PN– EN ISO 15301:2002

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie osadu w
surowych olejach i tłuszczach – Metoda wirówkowa

21 PN– EN ISO 15304:2003

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w olejach i
tłuszczach roślinnych – Metoda chromatografii gazowej

22 PN– EN ISO 15774:2002

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości kadmu metodą bezpośrednią z zastosowaniem
techniki atomowej spektrometrii absorpcyjnej w piecu
grafitowym

23 PN– EN ISO 15788– 1:2002

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
stigmastadienów w olejach roślinnych – Część 1: Metoda
chromatografii gazowej z użyciem kolumny kapilarnej
(Metoda odwoławcza)

24 PN– EN ISO 16931:2003

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości spolimeryzowanych triacylogliceroli za pomocą
wysokosprawnej chromatografii żelowo– sączkowej (HPSEC)

25 PN– EN ISO 18609:2002

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
substancji niezmydlających się – Metoda ekstrakcji heksanem

26 PN– ISO 660:1998

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie liczby
kwasowej i kwasowości

27 PN– ISO 660:1998/Ap1:1999

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie liczby
kwasowej i kwasowości

28 PN– ISO 660:1998/Az1:2000

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie liczby
kwasowej i kwasowości (Zmiana Az1)

29 PN– ISO 661:1995

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Przygotowanie
próbki do badań

30 PN– ISO 661:1995/Ap1:1999

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Przygotowanie
próbki do badań

31 PN– ISO 3657:2004 (U)

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie liczby
zmydlenia

32 PN– ISO 3960:1996

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie liczby
nadtlenkowej

33 PN– ISO 3961:1998

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie liczby
jodowej

34 PN– ISO 3961:1998/Ap1:1999

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie liczby
jodowej

35 PN– ISO 3961:1998/Az1:2000

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie liczby
jodowej (Zmiana Az1)

36 PN– A– 86904:1998

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce. Lecytyna rzepakowa i
sojowa.

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

9

37 PN– ISO 6883:2001

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Wyznaczanie
umownego stosunku masy do objętości ("ciężaru litra w
powietrzu")

38 PN– ISO 6886:1997

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
stabilności oksydatywnej (Test przyspieszonego utleniania)

39 PN– ISO 15305:2001

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie barwy
w skali Lovibonda

40 PN– A– 86901:1997

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Tłuszcze kuchenne

41 PN– A– 86901:1997/Az1:2001

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Tłuszcze kuchenne
(Zmiana Az1)

42 PN– A– 86902:1997

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Tłuszcze
cukiernicze i piekarskie

43 PN– A– 86902:1997/Az1:2001

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Tłuszcze
cukiernicze i piekarskie (Zmiana Az1)

44 PN– A– 86903:1997

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Tłuszcze
przeestryfikowane

45 PN– A– 86903:1997/Az1:2001

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Tłuszcze
przeestryfikowane (Zmiana Az1)

46 PN– A– 86904:1998

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Lecytyna rzepakowa
i sojowa

47 PN– 87/A– 86906

Tłuszcze roślinne jadalne – Surowe oleje roślinne

48 PN– A– 86906/A1:1995

Tłuszcze roślinne jadalne – Surowe oleje roślinne (Zmiana
A1)

49 PN– A– 86908:2000

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Rafinowane oleje
roślinne

50 PN– A– 86909:1996

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Rafinowane tłuszcze
uwodornione

51 PN– A– 86909:1996/Az1:2001

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Rafinowane tłuszcze
uwodornione (Zmiana Az1)

52 PN– 60/A– 86922

Tłuszcze roślinne jadalne – Metody badań – Oznaczanie
zawartości popiołu

53 PN– 60/A– 86924

Tłuszcze roślinne jadalne – Metody badań – Wykrywanie
obecności aldehydu epihydrynowego

54 PN– 61/A– 86927

Tłuszcze roślinne jadalne – Metody badań – Oznaczanie
temperatury krzepnięcia

55 PN– 62/A– 86928

Tłuszcze roślinne jadalne – Metody badań – Wykrywanie
zafałszowań

56 PN– 88/A– 86930

Tłuszcze roślinne jadalne – Metody badań – Oznaczanie
zawartości fosforu

57 PN– 92/A– 86932

Tłuszcze roślinne jadalne – Pakowanie, przechowywanie i
transport

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

10

58 PN– A– 86933:1995

Tłuszcze roślinne jadalne – Metody badań – Określanie
zawartości substancji tłuszczowej w margarynie

59 PN– A– 86934:1995

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce –
Spektrofotometryczne oznaczanie barwy ogólnej

60 PN– A– 86935:1996

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Ocena sensoryczna
smakowitości metodą punktową rafinowanych olejów i
tłuszczów

61 PN– A– 86937:1997

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Metody badań cech
fizykochemicznych ziemi bielącej do rafinacji olejów
jadalnych

62 PN– A– 86939– 1:1998

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej – Przygotowywanie próbek do badań

63 PN– A– 86939– 2:1998

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej – Oznaczanie zawartości żelaza

64 PN– A– 86939– 3:1998

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej – Oznaczanie zawartości miedzi

65 PN– A– 86939– 4:1998

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej – Oznaczanie zawartości arsenu

66 PN– A– 86939– 5:1998

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej – Oznaczanie zawartości ołowiu

67 PN– A– 86939– 6:1998

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej – Oznaczanie zawartości niklu

68 PN– A– 86939– 7:1999

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Oznaczanie
zawartości metali ciężkich metodą atomowej spektrometrii
emisyjnej – Oznaczanie zawartości kadmu

69 PN– A– 86940:2001

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Terminologia

Źródło: Opracowanie IERiGŻ na podstawie katalogu norm PKN.

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

11

Polskie Normy dotyczące margaryn

Lp. Nr

Tytuł

1

PN – A– 86929:1996

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce. Pobieranie i
przygotowanie próbek margaryn do badań chemicznych i
fizykochemicznych.

2

PN– A– 86929:1996

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Pobieranie i
przygotowanie próbek margaryn do badań chemicznych i
fizykochemicznych

3

PN– A– 86933:1995

Tłuszcze roślinne jadalne – Metody badań – Określanie
zawartości substancji tłuszczowej w margarynie

4

PN– A– 86936:1997

Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Ocena sensoryczna
margaryn metodą punktową

5

PN– A– 86938:1997

Margaryna – Badania mikrobiologiczne

Źródło: Opracowanie IERiGŻ na podstawie katalogu norm PKN.

Polskie Normy dotyczące śrut oleistych

Lp. Nr

Tytuł

1

PN– EN ISO 734– 1:2000

Śruta nasion oleistych – Oznaczanie zawartości oleju –
Ekstrakcja heksanem (lub eterem naftowym)

2

PN– EN ISO 734– 2:2000

Śruta nasion oleistych – Oznaczanie zawartości oleju –
Szybka metoda ekstrakcji

3

PN– EN ISO 8892:1999

Śruta nasion oleistych – Oznaczanie całkowitego pozostałego
heksanu

4

PN– EN ISO 9289:1999

Śruta nasion oleistych – Oznaczanie wolnego pozostałego
heksanu

5

PN– ISO 735:2001

Śruta nasion oleistych – Oznaczanie popiołu
nierozpuszczalnego w kwasie chlorowodorowym

6

PN– ISO 749:2001

Śruta nasion oleistych – Oznaczanie popiołu całkowitego

7

PN– ISO 771:2000

Śruta nasion oleistych – Oznaczanie wilgotności i zawartości
substancji lotnych

8

PN– ISO 5500:1999

Śruta nasion oleistych – Pobieranie próbek

9

PN– ISO 5502:2000

Śruta nasion oleistych – Przygotowanie próbek do badań

10 PN– ISO 5504:1999

Nasiona oleiste – śruta – Oznaczanie ogólnej zawartości
izotiocjanianów i winylotiooksazolidonu

11 PN– ISO 10633– 1:2000

Śruta nasion oleistych – Oznaczanie zawartości
glukozynolanów – Metoda z zastosowaniem
wysokociśnieniowej chromatografii cieczowej

Źródło: Opracowanie IERiGŻ na podstawie katalogu norm PKN.

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

12

4. Bezpośrednie skutki i spodziewane efekty rynkowe

Integracja z UE nie stwarza większych zagrożeń dla przemysłu olejarskiego.

Większość zakładów spełnia standardy UE (ma wdrożony lub wdraża system HACCP), a

produkowane tłuszcze roślinne (oleje i margaryny) nie ustępują pod względem jakości

produktom unijnym (w pełni odpowiadają normom europejskim). W minionej dekadzie

bowiem branża olejarska została gruntownie zmodernizowana i zrestrukturyzowana. Było to

możliwe w wyniku prywatyzacji sektora i napływu kapitału zagranicznego. W latach

dziewięćdziesiątych nakłady inwestycyjne w tym sektorze przekroczyły 300 mln USD.

Najwyższy poziom inwestycji w sektorze wystąpił w latach 1995– 1996. Pod koniec lat

dziewięćdziesiątych nastąpiło radykalne ich ograniczenie. Stopa inwestycji w 2000 r. spadła

do 0,50 wobec 3,59 i 8,56 w latach 1995– 1996 i była znacząco niższa niż w całym przemyśle

spożywczym.

Obecnie największe firmy posiadają zagranicznych inwestorów strategicznych.

Przedsiębiorstwa takie kontrolują ponad 75% krajowego rynku olejów i margaryn. Potencjał

przetwórczy branży osiągnął standard zbliżony do światowej techniki i technologii.

Większość zakładów została wyposażona w nowoczesne linie technologiczne pozwalające na

produkcję najwyższej jakości margaryn i olejów rafinowanych. Najwięksi producenci

posiadają również nowoczesne urządzenia do przerobu nasion.

Przemysł olejarski, który w pierwszej połowie lat 90. był jedną z najszybciej

rozwijających się branż przemysłu spożywczego, w ostatnich latach traci jednakże dynamikę

rozwoju, gdyż wyczerpują się dotychczasowe czynniki wzrostu produkcji tłuszczów

roślinnych. Spożycie tłuszczów roślinnych zbliża się do stanu nasycenia. Dlatego też

integracja z UE, w wyniku której nastąpiła znacząca poprawa warunków dostępu do unijnego

rynku dla polskich tłuszczów roślinnych (szczególnie margaryn) stanowi jedną z szans

dalszego rozwoju branży. Eksport tłuszczów roślinnych może zwiększyć się nie tylko na

obszar dawnej „Piętnastki”, ale także do „nowych” krajów członkowskich, przede wszystkim

do krajów bałtyckich, co ma już miejsce obecnie.

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

13

Kolejną szansą dalszego rozwój branży olejarskiej jest przewidywany wzrost

chłonności rynku krajowego na olej rzepakowy w następstwie rozwoju produkcji biopaliw.

Zgodnie z Dyrektywą 2003/30/WE udział estrów w oleju napędowym powinien wzrosnąć z

2% w 2005 r. do 5,75% w 2010 r., co przy dotychczasowym zużyciu oleju napędowego na

poziomie około 6 mln ton, odpowiada dodatkowemu zapotrzebowaniu na 130– 380 tys. ton

oleju rzepakowego.

Akcesja Polski do Unii niesie też ze sobą zagrożenia dla krajowego przemysłu

tłuszczowego. Ceny zbytu olejów surowych i rafinowanych w Polsce są wyższe niż w Unii,

bowiem sektor chroniony wysokimi cłami (podstawowa stawka celna na olej rzepakowy

wynosiła do 1 maja 2004 r. 86%) realizuje wysokie marże przetwórcze. Jak podaje prof.

Roman Urban marża w przerobie rzepaku w 2001 r. wyniosła w Polsce 67 euro/t i była ponad

dwukrotnie wyższa niż w Niemczech (29 euro/t). Dlatego też zakłady tłuszczowe muszą

ograniczać koszty, m. in. przez wzrost wydajności pracy, która w polskim przemyśle

tłuszczowym jest trzykrotnie niższa niż w niemieckim. W przeciwnym wypadku, nie

sprostają konkurencji, a zniesione bariery celne, spowodują wejście europejskich

konkurentów wraz z ich tańszymi produktami.

5. Podstawy prawne

1. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr

63/2002, poz. 634).

2. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z

żywnością (Dz. U. Nr 128/2001, poz. 1408).

3. Ustawa z dnia 22 grudnia 2001 r. o jakości handlowej artykułów rolno– spożywczych

(Dz. U. Nr 5/2001, poz. 44).

4. Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz.1386).

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

14

5. Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wymagań

higieniczno– sanitarnych zakładów i wymagań dotyczących higieny w procesie produkcji

o w obrocie artykułami oraz materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z tymi

artykułami (Dz. U. Nr 234/2002, poz. 1979).

6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu nadawania

i wykorzystania znaku zgodności z Polską Normą (Dz. U. Nr 241/2002, poz. 2077).

7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 6 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego

zakresu i metod wewnętrznej kontroli jakości zdrowotnej żywności i przestrzegania zasad

higieny w procesie produkcji w zakładach produkujących lub wprowadzających żywność

do obrotu (Dz. U. Nr 6/2003, poz. 77).

8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2000 r. w sprawie warunków oraz

zasad przestrzegania higieny przy produkcji i obrocie środkami spożywczymi i

substancjami dozwolonymi (Dz. U. Nr 30/2000, poz. 377).

9. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie

znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych (Dz. U. Nr

220/2002, poz. 1856).

10. Komisja Codex Alimentarius FAO/WHO. Przewodnik stosowania systemu HACCP

(Analiza Zagrożeń i Krytyczny Punkt Kontroli).

11. Dyrektywa Rady 89/397/EWG z dnia 14 czerwca 1989 r. w sprawie urzędowej kontroli

żywności.

12. Dyrektywa Rady 93/99/EWG z dnia 29 października 1993 r. w sprawie dodatkowych

środków związanych z kontrolą żywności.

13. Dyrektywa Rady 93/43/EWG z dnia 14 czerwca 1989 r. w sprawie higieny środków

spożywczych.

14. Dyrektywa Rady 80/778/EWG z dnia 15 lipca 1980 r. w sprawie jakości wody pitnej.

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

15

6. Bibliografia

1. Prawo żywnościowe Unii Europejskiej – pod redakcją E. Niteckiej i M. Obiedzińskiego,

Fundacja programów Pomocy dla Rolnictwa, 2000.

2. Wymagania jakościowe Unii Europejskiej dotyczące zawartości kwasu erukowego w

olejach roślinnych, tłuszczach i produktach spożywczych – W. Obiedziński, Fundacja

Programów Pomocy dla Rolnictwa, 2000.

3. HACCP i ISO 9000 jako narzędzia w dostosowaniu sektora rolno– spożywczego do reguł

rynku europejskiego – R. Zalewski, AE Kraków, 1998

4. Oleje roślinne – monografia wydawana corocznie przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji

Roślin.

5. Rynek rzepaku – stan i perspektywy – analiza wydawana dwa razy w roku przez Instytut

Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.

6. Tłuszcze jadalne – czasopismo wydawane przez Instytut Przemysłu Mięsnego i

Tłuszczowego.

7. Rynek zbóż, roślin oleistych i wysokobiałkowych – notowania cen i wiadomości

wydawane cotygodniowo przez Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa – Zespół

Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych.

8. Przemysł spożywczy – czasopismo – miesięcznik.

7. Ważniejsze instytucje i organizacje

1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Departament Produkcji Roślinnej,

00– 950 Warszawa, ul. Wspólna 30

tel. [phone]

Departament Pomocy Przedakcesyjnej i Funduszy Strukturalnych

tel. [phone], e– mail: [e-mail]

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

16

2. Agencja Rynku Rolnego

Biuro Produktów Roślinnych

00– 400 Warszawa, ul. Nowy Świat 6/12

tel. [phone], e– mail: [e-mail]

3. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

00– 175 Warszawa, ul. Jana Pawła II 80

Departament Wsparcia Rolnictwa i Przetwórstwa (Wydział Wsparcia Grup Producentów)

tel. [phone]

Departament Wspólnej Polityki Rolnej

tel. [phone]

Departament Ewidencji Gruntów i Gospodarstw Rolnych

tel. [phone],e– mail: [e-mail]

4. Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa

00– 950 Warszawa, ul. Wspólna 30

Centrum Informacji i Dokumentacji Integracji Europejskiej

tel. [phone], e– mail: [e-mail]

Sekcja Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej

tel. [phone], e– mail: [e-mail]

5. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno– Spożywczych

00– 930 Warszawa, ul. Wspólna 30

tel. [phone]

6. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

Zakład Badań Rynkowych

00– 002 Warszawa, ul. Świętokrzyska 20

tel. [phone] w. 595, e– mail: [e-mail]

7. Krajowe Zrzeszenie Producentów Rzepaku,

ul. Wspólna 30 p.7, 00– 930 Warszawa

e– mail: [e-mail]

http://www.kzpr.com.pl

Seria: Polska wieś w Europie •

Przemysł tłuszczowy – rośliny oleiste

Ewa Rosiak •

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

_________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Fundacja Fundusz Współpracy

•

Biuro Programów Wiejskich

Warszawa

•

Styczeń 2005

17

8. Przydatne strony internetowe

Polska

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi – www.minrol.gov.pl

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa – www.arimr.gov.pl

Agencja Rynku Rolnego – www.arr.gov.pl

Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa – www.iorin.gov.pl

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno– Spożywczych – www.ijhar– s.gov.pl

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – www.ierigz.waw.pl

Krajowe Zrzeszenie Producentów Rzepaku – www.kzpr.com.pl

Ministerstwo Finansów – www.mf.gov.pl

Forum Handlu Zagranicznego – www.kig.pl/part_05.html

Polski Komitet Normalizacyjny – www.pkn.pl

Główny Urząd Statystyczny – www.stat.gov.pl

Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa – www.fapa.com.pl

Fundacja Fundusz Współpracy, Program Agro–Info – www.agro–info.org.pl

Unia Europejska

Główny serwer UE – www.europa.eu.int

Wyszukiwarka aktów prawnych Komisji Europejskiej – www.europa.eu.int/eur–

lex/en/index.html

Biuro Informacji Rynkowej – www.zmp.de