Zeszyty

Naukowe nr

669

Akademii Ekonomicznej w Krakowie

2005

Wac∏aw Nelec

Katedra Polityki Ekonomicznej

i Programowania Rozwoju

Andrzej Prusek

Katedra Polityki Ekonomicznej

i Programowania Rozwoju

Dynamiczna analiza rozwoju

spo∏eczno-ekonomicznego

powiatów województwa

podkarpackiego oraz ich typizacja

1. Wst´p

Celem artykułu jest dynamiczna analiza taksonomiczna rozwoju społeczno-

-ekonomicznego powiatów województwa podkarpackiego w dwóch poziomach,

a mianowicie 1995 i 2001 r. Porównanie tych poziomów pokazuje rozwój społecz-

no-ekonomiczny, który dokonał się w tym okresie. Jednocześnie w celu ukazania

głównych, wewnętrznych determinant tego rozwoju przeprowadzono analizę naj-

ważniejszych aspektów rozwoju gospodarczego i społecznego w przekroju powia-

tów województwa podkarpackiego. Analiza ta ma na celu ukazanie wewnętrznej

struktury rozwoju społecznego i gospodarczego poszczególnych powiatów.

Integrując cechy typologiczne opisujące poszczególne aspekty rozwoju bada-

nych powiatów opracowano syntetyczną ocenę ich rozwoju społeczno-ekonomicz-

nego w badanych poziomach czasowych. Na podstawie tej syntetycznej oceny

przeprowadzono również typizację powiatów województwa podkarpackiego pod

względem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Wyodrębnienie tych homo-

genicznych typów powiatów pozwala na opracowanie dla nich, dostosowanych do

ich wewnętrznych uwarunkowań, strategii rozwoju subregionalnego.

Wacław Nelec, Andrzej Prusek

112

2. Powiaty w nowym podziale administracyjnym kraju

Dnia 1 stycznia 1999 r. wprowadzono w Polsce zasadniczy trójstopniowy

podział terytorialny państwa. Podstawowe zasady ustrojowe, organizacyjne oraz

finansowe tych jednostek regulują odpowiednie ustawy

1

. Jednostkami zasadni-

czego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa jest, obok 16 nowych,

samorządowych województw

2

, również 308 nowo utworzonych powiatów ziem-

skich i 65 powiatów grodzkich

3

.

Nowe powiatowe jednostki samorządu terytorialnego otrzymały znacznie

mniejsze prawa i obowiązki niż istniejące wcześniej gminy, tj. uposażono je

w niewielkie dochody własne oraz przekazano im do wykonania pewną część

zadań publicznych.

Uczyniono również następny krok w kierunku decentralizacji władzy w Polsce,

czego przejawem jest przekazanie znacznej części kompetencji i zadań publicznych

powiatom i samorządowym województwom. Zgodnie więc z zasadą pomocniczo-

ści, wszystkie sprawy lokalne, których nie mogą zrealizować gminy, w tym zwłasz-

cza zadania administracyjne z zakresu usług publicznych, które mają ponadgminny

zasięg przestrzenny, otrzymał do wykonania samorząd powiatowy.

Powiat stał się jednostką zasadniczego podziału terytorialnego, której miesz-

kańcy tworzą z mocy prawa lokalną powiatową wspólnotę samorządową. Przy-

należność do lokalnej wspólnoty samorządowej ma charakter powszechny i przy-

musowy. Powszechność oznacza szeroki krąg członków wspólnoty powiatowej,

wyznaczony przez fakt zamieszkiwania na określonym terytorium, w przeciwień-

stwie do samorządów zawodowych, gospodarczych o węższym kręgu członków,

złączonych w korporacje z tytułu wspólności zawodu lub interesu. Przymusowość

oznacza, że przynależność do wspólnoty samorządowej powiatu powstaje z mocy

prawa i trwa przez cały czas zamieszkiwania na terenie określonego powiatu.

Pozycja powiatu jako podmiotu zdecentralizowanej władzy publicznej, wiąże

się z wyposażeniem jej w samodzielność przy realizowaniu zadań publicznych. Ta

1

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz.U. nr 91, poz. 576; Ustawa

z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie, Dz.U. nr 91, poz. 577; Ustawa

z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz.U. nr 91 poz. 598; Ustawa z dnia 24 lipca

1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, Dz.U.

nr 96, poz. 603; Ustawa o finansach publicznych [uchylająca od 1 stycznia 1998 r. ustawę z dnia

5 stycznia 1991 r. – Prawo budżetowe] uchwalona przez Sejm dnia 5 listopada 1998 r.; Ustawa

o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000.

2

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r.

3

Miasta na prawach powiatu, czyli jednostki samorządu gminnego, którym rozporządzenie

nadało również prawa powiatu. Są to miasta liczące więcej niż 100 000 mieszkańców oraz miasta,

które przestały być siedzibą wojewody z dniem 31 grudnia 1998 r.

Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego…

113

samodzielność przy realizacji zadań publicznych wykonywanych w ramach ustaw

należy do najistotniejszych cech modelu władzy lokalnej. Samodzielność powiatu

podlega ochronie sądowej i wyraża się w prawie do stanowienia aktów prawa

miejscowego, w tym statutu powiatu określającego jego ustrój.

Odrębność powiatu jako podmiotu władzy publicznej na płaszczyźnie prawnej

wyraża się w posiadaniu osobowości prawnej, prawie do działania we własnym

imieniu i na własną odpowiedzialność. Te cechy są istotne dla podkreślenia cywil-

noprawnych aspektów pozycji prawnej powiatu.

Osobowość prawna powiatu daje mu prawo do uczestniczenia w obrocie gos-

podarczym na takich samych zasadach, jak inne podmioty gospodarcze; powiat

posiada mienie, może nim swobodnie zarządzać, może zaciągać zobowiązania,

osobowość publicznoprawna powiatu ma znaczenie nie tylko w sferze zarządu

mieniem, ale także w sferze publicznoprawnej.

Wprowadzenie trzech reform ustrojowych państwa w 1999 r. i rozpoczęcie pro-

cesu przekazywania odpowiedzialności za rozwój społeczno-gospodarczy kraju

władzom samorządowym województw i powiatów zapisze się bardzo pozytywnie

w historii Polski. Wzmocniły one i nasiliły procesy decentralizacji państwa oraz

wzorując się na programowaniu rozwoju regionalnego w UE zapoczątkowały

tworzenie strategii rozwoju regionalnego na wszystkich poziomach zarządzania

wspólnotami mieszkańców, tj. na szczeblu podstawowym (gmina) oraz subregio-

nalnym (powiat) aż do szczebla samorządu wojewódzkiego. Przystosowywanie

się Polski do integracji europejskiej wymusiło również wznowienie planowania

rozwoju społeczno-gospodarczego na szczeblu centralnym, gdzie opracowywane

są narodowe plany rozwoju oraz liczne narodowe strategie rozwoju społeczno-

gospodarczego o charakterze sektorowym i problemowym (horyzontalnym).

Konieczność planowania przyszłego rozwoju w warunkach integracji europej-

skiej wynika również z tego, że te dokumenty planistyczne stanowią podstawę do

ubiegania się o współfinansowanie pewnych zadań określonych w tych planach

i programach ze środków UE.

Strategie rozwoju regionalnego i lokalnego, służące planowaniu rozwoju spo-

łeczno-gospodarczego danego obszaru w określonej perspektywie czasowej są

także niezbędnym warunkiem korzystania samorządów ze środków pomocowych

Unii Europejskiej i innych grantodawców.

Wacław Nelec, Andrzej Prusek

114

3. Dynamiczna analiza głównych aspektów rozwoju

społeczno-ekonomicznego powiatów województwa

podkarpackiego w poziomach 1995 i 2001 r.

3.1. Powiaty województwa podkarpackiego

W skład województwa podkarpackiego wchodzą 4 miasta grodzkie na prawach

powiatu oraz 20 powiatów ziemskich (vide rys. 1). Województwo podkarpackie

powstało z połączenia trzech dotychczasowych województw: krośnieńskiego, prze-

myskiego i rzeszowskiego oraz części województwa tarnobrzeskiego i tarnow-

skiego. Pomimo że przez ostatnie 25 lat, przed wprowadzeniem nowego podziału

Grodzki Tarnobrzeg

Stalowowolski

Niżański

Leżajski

Lubaczowski

Przeworski

Jarosławski

Grodzki Przemyśl

Przemyski

Brzozowski

Grodzki Krosno

Krośnieński

Sanocki

Bieszczadzki

Jasielski

Strzyżowski

Rzeszowski

Grodzki Rzeszów

Łańcucki

Ropczycko-sędziszowski

Dębicki

Mielecki

Kolbuszowski

Tarnobrzeski

Rys. 1. Województwo podkarpackie z wyszczególnieniem powiatów

Źródło: Urząd Marszałkowski województwa podkarpackiego.

Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego…

115

terytorialnego, obszary te rozwijały się oddzielnie, to dzięki wykształconym

uprzednio więzom można uznać, że posiadają one cechy typowe dla spójnego

regionu ekonomicznego. Wszystkie ziemie, które weszły do województwa pod-

karpackiego, mają ten sam profil rolno-przemysłowy, stąd też wynikają dla nich

wspólne problemy, istnieje poczucie wspólnoty tradycji i tożsamości kulturowej,

a przede wszystkim – funkcjonują w świadomości społecznej.

3.2. Cechy typologiczne stanowiàce podstaw´ do dynamicznej

analizy rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów województwa

podkarpackiego

Dynamiczne badania rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów wojewódz-

twa podkarpackiego oparto na 18 cechach typologicznych, pogrupowanych według

merytorycznych aspektów ich rozwoju (tab. 1).

W badaniach uwzględniono następujące aspekty rozwoju społeczno-ekono-

micznego:

I. Potencjał demograficzny powiatów i jego struktura.

II. Poziom rozwoju infrastruktury ekonomicznej i społecznej powiatów.

III. Poziom rozwoju gospodarczego powiatów.

IV. Poziom rozwoju społecznego powiatów.

Tabela 1. Cechy typologiczne obrazujące rozwój społeczno-ekonomiczny powiatów

województwa podkarpackiego w poziomach 1995 i 2001 r.

I. Potencjał demograficzny powiatów i jego struktura

1. Ludność w wieku produkcyjnym według faktycznego miejsca zamieszkania
2. Przyrost naturalny na 1000 ludności

II. Poziom rozwoju infrastruktury ekonomicznej i społecznej powiatów

3. Długość sieci gazowej rozdzielczej w tys. metrach na 100 km

2

powierzchni

4. Długość sieci kanalizacyjnej w tys. metrach na 100 km

2

powierzchni

III. Poziom rozwoju gospodarczego powiatów
III A. Stopień rozwoju średnich i dużych podmiotów gospodarczych

5. Podmioty gospodarcze o liczbie pracujących powyżej 50 osób
6. Podmioty gospodarki narodowej w przetwórstwie przemysłowym

III B. Poziom rozwoju turystyki w powiatach

7. Liczba miejsc noclegowych całorocznych na 1000 ludności

III C. Możliwości finansowe budżetów powiatów w zakresie rozwoju gospodarczego i społecz-

nego

8. Wartość wydatków budżetów powiatów i miast na prawach powiatu na 1 mieszkańca
9. Wartość brutto środków trwałych ogółem w podmiotach gospodarczych

10. Wielkość nakładów inwestycyjnych w podmiotach gospodarczych na 1 mieszkańca

Wacław Nelec, Andrzej Prusek

116

IV. Poziom rozwoju społecznego powiatów
IV A. Poziom zamożności społeczeństwa

11. Przeciętne wynagrodzenie brutto ogółem

IV B. Poziom rozwoju edukacji i wykształcenia ludności

12. Liczba uczniów szkół średnich na 1000 ludności
13. Odsetek ludności z wykształceniem wyższym

IV C. Poziom rozwoju ochrony zdrowia i opieki społecznej

14. Liczba lekarzy w powiatach na 10 tys. ludności

IV D. Stan i poziom ochrony środowiska

15. Udział obszarów chronionego krajobrazu w powierzchni ogółem

IV E. Poziom rozwoju kultury i sztuki

16. Liczba placówek bibliotecznych na 10 tys. ludności

Źródło: opracowanie własne.

Przy doborze wskaźników cząstkowych, czyli tzw. cech typologicznych,

uwzględniono zarówno kryteria merytoryczne, jak i formalno-statystyczne.

Właściwie dobrany zestaw cech powinien bowiem w możliwie dokładny sposób

opisywać badane zjawiska oraz w niewielkim stopniu dublować się w zakresie

wewnętrznej pojemności informacji. Końcowy zestaw cech typologicznych został

zredukowany do najistotniejszych i nisko skorelowanych cech.

3.3. Metody badaƒ taksonomicznych i typologicznych

W dynamicznych badaniach rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych

powiatów województwa podkarpackiego posłużono się taksonomiczną metodą

wzorca rozwoju Z. Hellwiga

4

, która konstruuje syntetyczny wskaźnik rozwoju

zbudowany w oparciu o mierniki cząstkowe obrazujące poszczególne aspekty jego

rozwoju. Metoda ta okazała się bardzo użyteczna w badaniach regionalnych

5

.

cd. tabeli 1

4

Z. Hellwig, Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze

względu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę kwalifikowanych kadr, „Przegląd Staty

-

styczny” 1968.

5

Patrz: A. Prusek, Dynamiczna analiza typologiczno-prognostyczna społeczno-ekonomicz-

nych determinant rozwoju polskiego rolnictwa w przekroju regionów, Zeszyty Naukowe AE

w Krakowie, Kraków 1988, nr 273; A. Prusek, Kilka uwag metodologicznych dotyczących takso-

nomicznej metody różnic, Zeszyty Naukowe WSE w Krakowie, Kraków 1973, nr 64; A. Prusek,

Analiza poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego województwa podkarpackiego [w:] Strategia

rozwoju regionu podkarpackiego oraz wiodących sektorów jego gospodarki, WSGiZ w Mielcu,

„Studia Mieleckie”, nr 1, Mielec 2001.

Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego…

117

Przyjęte do badań cechy typologiczne poddano standaryzacji zgodnie

z formułą:

t

x

x

S

ij

ij

j

j

=

–

gdzie:

t

ij

– standaryzowane wartości j-tej cechy w i-tym powiecie,

x

ij

– wartości empiryczne j-tej cechy w i-tym powiecie,

–

x

j

– średnia arytmetyczna j-tej cechy,

S

j

– odchylenie standardowe j-tej cechy.

W wyniku przeprowadzonej standaryzacji wartości cech typologicznych

badanej zbiorowości obiektów otrzymano macierz standaryzowanych wartości

cech, przyjmujących wartości z przedziału od –3 do +3. Na bazie tych wystanda-

ryzowanych cech obliczono syntetyczne miary rozwoju społeczno-gospodarczego

powiatów województwa podkarpackiego, przy pomocy metody wzorca rozwoju

Z. Hellwiga i sporządzono rankingi powiatów dla każdego badanego aspektu roz-

woju. Syntetyczną miarę rozwoju powiatów obliczono jako syntetyczny wskaźnik

taksonomicznej „odległości” danego powiatu od teoretycznego wzorca rozwoju,

czyli powiatu najwyżej rozwiniętego według wzoru:

d

c

c

i

oi

=1–

przyjmując:

c

t

t

oi

oj

ij

j

m

=

=

∑

( – )

2

1

c c

s

s

c

= +2

gdzie:

d

i

– syntetyczny wskaźnik rozwoju,

t

ij

– wartość standaryzowana cech wyjściowych (j-ta cecha dla i-tego powiatu),

t

oj

– standaryzowana wartość jednostki modelowej,

c

s

– średnia arytmetyczna taksonomicznych odległości,

s

c

– odchylenie standardowe taksonomicznych odległości.

Metoda wzorca rozwoju Z. Hellwiga umożliwia, na podstawie obliczonych tak-

sonomicznych wskaźników rozwoju, ustalenie rankingu powiatów województwa

podkarpackiego według stopnia ich rozwoju. Pozwalają na to wartości syntetyczne

wskaźników rozwoju (d

i

), które mieszczą się w przedziale 0–1.

Wacław Nelec, Andrzej Prusek

118

Delimitacja typów społeczno-ekonomicznych powiatów w województwie pod-

karpackim bazowała na rankingu powiatów z punktu widzenia poziomu rozwoju

społeczno-ekonomicznego. Granice między powiatami należącymi do różnych

typów wyznaczono na podstawie następującego kryterium:

c

c ns

k

c

= +

gdzie:

c

k

– kryterium podziału,

–

c – średnia arytmetyczna taksonomicznych „odległości” między badanymi

powiatami,

s

c

– odchylenie standardowe taksonomicznych „odległości” między badanymi

powiatami,

n – przyjmuje wartości z przedziału (1,3).

3.4. Dynamiczna ocena rozwoju potencjału demograficznego

powiatów województwa podkarpackiego w poziomach

lat 1995 i 2001

Potencjał demograficzny powiatów województwa podkarpackiego oceniono

na podstawie dwóch cech, z których pierwsza określa demograficzny potencjał

produkcyjny powiatów, a druga pokazuje przyrost naturalny ludności.

Ranking powiatów województwa podkarpackiego pod względem potencjału

demograficznego ilustrują wskaźniki zamieszczone w tabeli 2, natomiast graficzną

jego ilustracją jest rys. 2.

Tabela 2. Dynamiczna ocena rozwoju demograficznego powiatów województwa

podkarpackiego w latach 1995 i 2001

Powiaty województwa

podkarpackiego

Wskaźnik

Hellwiga

w 1995 r.

Lokata

w rankingu

w 1995 r.

Wskaźnik

Hellwiga

w 2001 r.

Lokata

w rankingu

w 2001 r.

Wzrost lub

spadek poziomu

rozwoju

Rzeszowski

0,478

20

0,603

1

0,126 wzrost

Dębicki

0,393

19

0,437

2

0,044 wzrost

Mielecki

0,339

18

0,353

3

0,015 wzrost

Krośnieński

0,320

17

0,349

4

0,029 wzrost

Tarnobrzeski

0,290

15

0,326

5

0,035 wzrost

Jarosławski

0,230

13

0,258

6

0,027 wzrost

Stalowowolski

0,278

14

0,251

7

–0,027 spadek

Ropczycko-sędziszowski

0,216

12

0,249

8

0,033 wzrost

Jasielski

0,290

16

0,248

9

–0,042 spadek

Leżajski

0,208

10

0,236

10

0,028 wzrost

Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego…

119

Powiaty województwa

podkarpackiego

Wskaźnik

Hellwiga

w 1995 r.

Lokata

w rankingu

w 1995 r.

Wskaźnik

Hellwiga

w 2001 r.

Lokata

w rankingu

w 2001 r.

Wzrost lub

spadek poziomu

rozwoju

Kolbuszowski

0,184

8

0,218

11

0,034 wzrost

Brzozowski

0,065

2

0,218

12

0,153 wzrost

Bieszczadzki

0,164

6

0,217

13

0,054 wzrost

Sanocki

0,123

5

0,211

14

0,088 wzrost

Lubaczowski

0,095

4

0,188

15

0,093 wzrost

Łańcucki

0,205

9

0,148

16

–0,057 spadek

Przemyski

0,213

11

0,138

17

–0,075 spadek

Przeworski

0,056

1

0,128

18

0,072 wzrost

Strzyżowski

0,094

3

0,106

19

0,012 wzrost

Niżański

0,180

7

0,058

20

–0,122 spadek

Źródło: opracowanie własne.

0,00

Rzeszowski

Dębicki

Mielecki

Krośnieński

Ta

rnobrzeski

Jarosławski

Stalowowolski

Ropczycko-sędziszowski

Jasielski

Leżajski

Kolbuszowski

Brzozowski

Bieszczadzki

Sanocki

Lubaczowski

Łańcucki

Przemyski

Przeworski

Strzyżowski

Niżański

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

wskaźnik Hellwiga w 1995 r.

wskaźnik Hellwiga w 2001 r.

Rys. 2. Poziom rozwoju demograficznego powiatów województwa podkarpackiego

w latach 1995 i 2001

Źródło: opracowanie własne.

cd. tabeli 2

Wacław Nelec, Andrzej Prusek

120

3.5. Dynamiczna ocena rozwoju infrastruktury techniczno-

-ekonomicznej i społecznej powiatów województwa podkarpackiego

w poziomach lat 1995 i 2001

Poziom rozwoju infrastruktury techniczno-ekonomicznej i społecznej powia-

tów określany był w badanych okresach przy pomocy dwóch cech typologicznych.

Pierwsza ocenia poziom rozwoju infrastruktury gazowej powiatów w przeliczeniu

na 100 km

2

powierzchni, a druga przedstawia rozwój infrastruktury kanaliza-

cyjnej powiatów także w przeliczeniu na 100 km

2

powierzchni. Ranking powia-

tów badanego województwa pod względem infrastruktury ilustrują wskaźniki

zamieszczone w tabeli 3, natomiast graficzną jego ilustracją jest rys. 3.

Tabela 3. Syntetyczna ocena poziomu rozwoju infrastruktury techniczno-ekonomicznej

i społecznej powiatów województwa podkarpackiego w latach 1995 i 2001

Powiaty województwa

podkarpackiego

Wskaźnik

Hellwiga

w 1995 r.

Lokata

w ran-

kingu

w 1995 r.

Wskaźnik

Hellwiga

w 2001 r.

Lokata

w ran-

kingu

w 2001 r.

Wzrost lub

spadek poziomu

rozwoju

Rzeszowski

0,973

1

0,992

1

0,020 wzrost

Łańcucki

0,452

4

0,955

2

0,504 wzrost

Krośnieński

0,495

3

0,785

3

0,290 wzrost

Jarosławski

0,416

9

0,677

4

0,261 wzrost

Przeworski

0,438

8

0,631

5

0,192 wzrost

Dębicki

0,593

2

0,604

6

0,011 wzrost

Brzozowski

0,254

16

0,514

7

0,260 wzrost

Leżajski

0,443

5

0,462

8

0,019 wzrost

Jasielski

0,349

12

0,457

9

0,108 wzrost

Mielecki

0,439

7

0,436

10

–0,003 spadek

Tarnobrzeski

0,440

6

0,412

11

–0,029 spadek

Strzyżowski

0,361

11

0,388

12

0,027 wzrost

Kolbuszowski

0,255

15

0,387

13

0,133 wzrost

Ropczycko-sędziszowski

0,252

17

0,379

14

0,127 wzrost

Przemyski

0,403

10

0,371

15

–0,032 spadek

Niżański

0,265

14

0,354

16

0,089 wzrost

Sanocki

0,202

19

0,291

17

0,089 wzrost

Stalowowolski

0,334

13

0,284

18

–0,050 spadek

Lubaczowski

0,209

18

0,184

19

–0,024 spadek

Bieszczadzki

0,023

20

0,025

20

0,002 wzrost

Źródło: opracowanie własne.

Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego…

121

wskaźnik Hellwiga w 1995 r.

wskaźnik Hellwiga w 2001 r.

0,00

Rzeszowski

Łańcucki

Krośnieński

Jarosławski

Przeworski

Dębicki

Brzozowski

Leżajski

Jasielski

Mielecki

Ta

rnobrzeski

Strzyżowski

Kolbuszowski

Ropczycko-sędziszowski

Przemyski

Niżański

Sanocki

Stalowowolski

Lubaczowski

Bieszczadzki

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

0,80

0,90

1,00

Rys. 3. Ocena poziomu rozwoju infrastruktury techniczno-ekonomicznej

i społecznej powiatów województwa podkarpackiego w latach 1995 i 2001

Źródło: opracowanie własne.

3.6. Dynamiczna ocena rozwoju gospodarczego powiatów

województwa podkarpackiego w poziomach lat 1995 i 2001

Ocena rozwoju gospodarczego powiatów województwa podkarpackiego

w latach 1995 i 2001 oparta została na 6 cechach typologicznych reprezentujących

3 najważniejsze jego aspekty.

Stopień rozwoju średnich i dużych przedsiębiorstw w powiatach oceniono

na podstawie dwóch cech. Pierwsza określa liczbę podmiotów gospodarczych

o znacznych rozmiarach działalności, tj. o zatrudnieniu powyżej 50 osób, nato-

miast druga cecha przedstawia liczbę podmiotów gospodarczych w przetwórstwie

przemysłowym, które też z reguły są, w warunkach polskich, dużymi firmami.

Rozwój turystyki w powiatach województwa podkarpackiego estymowano

przy pomocy jednej cechy określającej liczbę miejsc noclegowych całorocznych

przypadających na 1000 ludności powiatu.

Możliwości finansowania swego rozwoju gospodarczego przez powiaty i jego

podmioty estymowano za pośrednictwem trzech cech typologicznych. Pierwsza

Wacław Nelec, Andrzej Prusek

122

z nich określa możliwości budżetowe władz powiatowych. Druga poprzez war-

tość majątku trwałego gospodarki w powiecie jest wskaźnikiem symptomem

określającym możliwości produkcyjne jego podmiotów gospodarczych. Trzecia

cecha omawia wielkość nakładów inwestycyjnych w powiecie w przeliczeniu na

1 mieszkańca.

Ranking powiatów województwa podkarpackiego pod względem rozwoju

gospodarczego ilustrują wskaźniki zamieszczone w tabeli 4, natomiast graficzną

jego ilustracją jest rys. 4.

Tabela 4. Syntetyczna ocena poziomu i dynamiki rozwoju gospodarczego powiatów

województwa podkarpackiego w latach 1995 i 2001

Powiaty województwa

podkarpackiego

Wskaźnik

Hellwiga

w 1995 r.

Lokata

w ran-

kingu

w 1995 r.

Wskaźnik

Hellwiga

w 2001 r.

Lokata

w ran-

kingu

w 2001 r.

Wzrost lub

spadek poziomu

rozwoju

Rzeszowski

0,434

1

0,849

1

0,415 wzrost

Krośnieński

0,317

3

0,496

2

0,179

wzrost

Mielecki

0,416

2

0,441

3

0,026 wzrost

Przemyski

0,231

8

0,416

4

0,185 wzrost

Tarnobrzeski

0,210

11

0,391

5

0,181

wzrost

Jasielski

0,234

7

0,362

6

0,128 wzrost

Stalowowolski

0,238

4

0,357

7

0,120 wzrost

Dębicki

0,237

6

0,318

8

0,082 wzrost

Sanocki

0,215

9

0,311

9

0,095 wzrost

Jarosławski

0,214

10

0,293

10

0,079 wzrost

Bieszczadzki

0,237

5

0,261

11

0,024 wzrost

Leżajski

0,164

12

0,254

12

0,090 wzrost

Łańcucki

0,161

13

0,247

13

0,086 wzrost

Lubaczowski

0,084

19

0,206

14

0,121 wzrost

Kolbuszowski

0,132

15

0,202

15

0,069 wzrost

Przeworski

0,101

16

0,201

16

0,099 wzrost

Ropczycko-sędziszowski

0,141

14

0,198

17

0,057 wzrost

Niżański

0,084

20

0,178

18

0,094 wzrost

Strzyżowski

0,096

17

0,174

19

0,078 wzrost

Brzozowski

0,086

18

0,173

20

0,088 wzrost

Źródło: opracowanie własne.

Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego…

123

0,00

Rzeszowski

Krośnieński

Mielecki

Przemyski

Ta

rnobrzeski

Jasielski

Stalowowolski

Dębicki

Sanocki

Jarosławski

Bieszczadzki

Leżajski

Łańcucki

Lubaczowski

Kolbuszowski

Przeworski

Ropczycko-sędziszowski

Niżański

Strzyżowski

Brzozowski

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

0,80

0,90

wskaźnik Hellwiga w 1995 r.

wskaźnik Hellwiga w 2001 r.

Rys. 4. Ocena poziomu i dynamiki rozwoju gospodarczego powiatów województwa

podkarpackiego w latach 1995 i 2001

Źródło: opracowanie własne.

3.7. Dynamiczna ocena rozwoju społecznego powiatów województwa

podkarpackiego w poziomach lat 1995 i 2001

Rozwój społeczny w przekroju powiatów województwa podkarpackiego został

określony przez 6 cech typologicznych reprezentujących 5 jego aspektów.

Poziom zamożności społeczeństwa estymowano za pośrednictwem przecięt-

nego wynagrodzenia brutto w gospodarce ogółem.

Rozwój sfery edukacji oraz poziom wykształcenia społeczeństwa oceniono za

pomocą dwóch cech. Pierwszy aspekt wyjaśnia cecha obrazująca liczbę uczniów

szkół średnich na 1000 ludności, natomiast drugi aspekt rozwoju edukacji określa

odsetek ludności z wykształceniem wyższym.

Rozwój ochrony zdrowia i opieki społecznej określono przy pomocy liczby

lekarzy w powiatach, w przeliczeniu na 10 tysięcy ludności.

Wacław Nelec, Andrzej Prusek

124

Stopień ochrony środowiska naturalnego w powiatach województwa podkar-

packiego określono przy pomocy cechy obrazującej udział obszarów chronionego

krajobrazu w powierzchni ogółem.

Rozwój kultury i sztuki estymowano przez liczbę placówek bibliotecznych na

10 tysięcy ludności.

Ranking powiatów województwa podkarpackiego pod względem rozwoju spo-

łecznego ilustrują wskaźniki zamieszczone w tabeli 5, natomiast graficzną jego

ilustracją jest rys. 5.

Tabela 5. Dynamiczna ocena rozwoju społecznego powiatów województwa

podkarpackiego w poziomach lat 1995 i 2001

Powiaty województwa

podkarpackiego

Wskaźnik

Hellwiga

w 1995 r.

Lokata

w ran-

kingu

w 1995 r.

Wskaźnik

Hellwiga

w 2001 r.

Lokata

w ran-

kingu

w 2001 r.

Wzrost lub

spadek poziomu

rozwoju

Rzeszowski

0,344

5

0,672

1

0,328 wzrost

Krośnieński

0,415

1

0,573

2

0,158 wzrost

Leżajski

0,355

4

0,479

3

0,125 wzrost

Przemyski

0,325

8

0,458

4

0,132 wzrost

Bieszczadzki

0,388

2

0,455

5

0,067 wzrost

Tarnobrzeski

0,336

7

0,424

6

0,089 wzrost

Sanocki

0,339

6

0,420

7

0,081 wzrost

Dębicki

0,364

3

0,384

8

0,020 wzrost

Mielecki

0,223

13

0,323

9

0,099 wzrost

Przeworski

0,262

10

0,293

10

0,031 wzrost

Jarosławski

0,241

12

0,292

11

0,051 wzrost

Łańcucki

0,242

11

0,268

12

0,026 wzrost

Lubaczowski

0,116

17

0,249

13

0,133 wzrost

Stalowowolski

0,046

18

0,229

14

0,183 wzrost

Brzozowski

0,175

14

0,220

15

0,045 wzrost

Jasielski

0,166

15

0,208

16

0,042 wzrost

Ropczycko-sędziszowski

0,266

9

0,203

17

–0,063 spadek

Kolbuszowski

0,163

16

0,200

18

0,037 wzrost

Strzyżowski

0,034

19

0,079

19

0,045 wzrost

Niżański

0,026

20

0,017

20

–0,009 spadek

Źródło: opracowanie własne.

Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego…

125

0,00

Rzeszowski

Krośnieński

Leżajski

Przemyski

Bieszczadzki

Tarnobrzesk

i

Sanocki

Dębicki

Mielecki

Przeworsk

i

Jarosławski

Łańcucki

Lubaczowski

Stalowowolski

Brzozowski

Jasielski

Ropczycko-sędziszowski

Kolbuszowski

Strzyżowski

Niżański

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

wskaźnik Hellwiga w 1995 r.

wskaźnik Hellwiga w 2001 r.

Rys. 5. Dynamiczna ocena rozwoju społecznego powiatów województwa

podkarpackiego w latach 1995 i 2001

Źródło: opracowanie własne.

4. Syntetyczna ocena rozwoju społeczno-gospodarczego

powiatów województwa podkarpackiego i ich typizacja

w latach 1995 i 2001

Syntetyczna ocena rozwoju społeczno-gospodarczego analizowanych powia-

tów województwa podkarpackiego została opracowana na podstawie wszystkich

16 cech typologicznych obrazujących różne aspekty rozwoju gospodarczego

i społecznego. Syntetyczny ranking powiatów województwa podkarpackiego pod

względem rozwoju społeczno-ekonomicznego ilustrują wskaźniki zamieszczone

w tabeli 6, natomiast graficzną jego ilustracją jest rys. 6.

Wacław Nelec, Andrzej Prusek

126

Tab

el

a

6.

S

yn

te

ty

cz

na o

ce

na p

oz

io

m

u i d

yn

am

ik

i r

oz

w

oj

u s

po

łe

cz

no

-g

os

po

da

cz

eg

o p

ow

ia

tó

w w

oj

ew

ód

zt

w

a p

od

ka

rp

ac

ki

eg

o

w l

at

ac

h 1

99

5–

20

01

Po

w

ia

ty w

oj

ew

ód

zt

w

a p

od

ka

rp

ac

-

ki

eg

o

W

sk

aź

ni

k

H

el

lw

ig

a

w 1

99

5 r

.

Lo

ka

ta w r

an

-

ki

ng

u w 1

99

5 r

.

W

sk

aź

ni

k

H

el

lw

ig

a

w 2

00

1 r

.

Lo

ka

ta w r

an

-

ki

ng

u w 2

00

1 r

.

W

zr

os

t l

ub s

pa

de

k p

oz

io

m

u

ro

zw

oj

u

R

ze

sz

ow

sk

i

0,

42

2

1

0,

73

9

1

0,

31

7

wz

ro

st

K

ro

śn

ie

ńs

ki

0,

33

3

2

0,

49

5

2

0,

16

2

wz

ro

st

Ta

rn

ob

rz

es

ki

0,

24

3

5

0,

36

6

3

0,

12

3

wz

ro

st

M

ie

le

ck

i

0,

32

0

3

0,

36

5

4

0,

04

5

wz

ro

st

Pr

ze

m

ys

ki

0,

23

9

6

0,

35

3

5

0,

11

5

wz

ro

st

D

ęb

ic

ki

0,

29

2

4

0,

34

7

6

0,

05

5

wz

ro

st

Le

ża

jsk

i

0,

21

3

7

0,

29

9

7

0,

08

6

wz

ro

st

Sa

no

ck

i

0,

19

6

10

0,

29

4

8

0,

09

8

wz

ro

st

Ja

ro

sła

w

sk

i

0,

21

0

8

0,

28

6

9

0,

07

6

wz

ro

st

Ja

sie

lsk

i

0,

19

7

9

0,

27

6

10

0,

07

9

wz

ro

st

St

al

ow

ow

ol

sk

i

0,

15

7

13

0,

26

4

11

0,

10

8

wz

ro

st

Ła

ńc

uc

ki

0,

18

2

12

0,

24

5

12

0,

06

3

wz

ro

st

Bi

es

zc

za

dz

ki

0,

19

6

11

0,

24

5

13

0,

04

9

wz

ro

st

Pr

ze

w

or

sk

i

0,

13

4

15

0,

21

5

14

0,

08

1

wz

ro

st

Ro

pc

zy

ck

o-

sę

dz

isz

ow

sk

i

0,

15

6

14

0,

18

6

15

0,

03

1

wz

ro

st

Br

zo

zo

w

sk

i

0,

08

4

17

0,

18

5

16

0,

10

0

wz

ro

st

K

ol

bu

sz

ow

sk

i

0,

12

0

16

0,

18

4

17

0,

06

4

wz

ro

st

Lu

ba

cz

ow

sk

i

0,

06

6

18

0,

17

8

18

0,

11

2

wz

ro

st

St

rz

yż

ow

sk

i

0,

06

4

19

0,

11

6

19

0,

05

2

wz

ro

st

N

iż

ań

sk

i

0,

05

5

20

0,

08

8

20

0,

03

3

wz

ro

st

Źr

ód

ło

: o

pr

ac

ow

an

ie w

ła

sn

e.

Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego…

127

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

0,80

Rzeszowski

Krośnieński

T

arnobrzeski

Mielecki

Przemyski

Dębicki

Leżajski

Sanocki

Jarosławski

Jasielski

Stalowowolski

Łańcucki

Bieszczadzki

Przeworski

Ropczycko-sędziszowski

Brzozowski

Kolbuszowski

Lubaczowski

Strzyżowski

Niżański

wskaźnik Hellwiga ogólnego poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego w 1995 r.

wskażnik Hellwiga ogólnego poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego w 2001 r.

Rys. 6. Zestawienie ogólnego wskaźnika rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów

województwa podkarpackiego w latach 2001 i 1995

Źródło opracowanie własne.

Delimitację subregionów województwa podkarpackiego w dwóch poziomach

czasowych, a mianowicie 1995 i 2001 r., przeprowadzono w oparciu o kryterium

C

k

. Natomiast do dalszej dezagregacji subregionów na subtypy wykorzystano

ostrzejsze kryterium, a mianowicie C

k

=

–

c + 1S

c

.

Charakterystykę homogenicznych subregionów społeczno-ekonomicznych

województwa podkarpackiego oparto na ocenach wypływających z profili zmien-

ności cech typologicznych w przekroju powiatów i subregionów województwa

podkarpackiego.

Wacław Nelec, Andrzej Prusek

128

Tab

el

a 7

. T

yp

iz

ac

ja p

ow

ia

tó

w w

oj

ew

ód

zt

w

a p

od

ka

rp

ac

ki

eg

o p

od w

zg

lę

de

m p

oz

io

m

u r

oz

w

oj

u s

po

łe

cz

no

-e

ko

no

m

ic

zn

eg

o

w l

at

ac

h 1

99

5–

20

01

Nr

po

w

iat

u

Po

w

ia

ty w

oj

ew

ód

zt

w

a

po

dk

ar

pa

ck

ie

go

(w

ed

łu

g l

ok

at

y)

W

sk

aź

ni

k

H

el

lw

ig

a

w 1

99

5 r

.

Ty

pi

za

cj

a p

ow

ia

tó

w

N

r

po

w

ia

tu

Po

w

ia

ty w

oj

ew

ód

zt

w

a

po

dk

ar

pa

ck

ie

go

(w

ed

łu

g l

ok

at

y)

W

sk

aź

ni

k

H

el

lw

ig

a

w 2

00

1 r

.

Ty

pi

za

cj

a p

ow

ia

tó

w

su

bt

yp

y

ty

py

su

bt

yp

y

ty

py

16

R

ze

sz

ow

sk

i

0,

42

2

I A

Po

w

ia

ty

w

ys

ok

o

ro

zw

in

ię

te

16

R

ze

sz

ow

sk

i

0,

73

9

I A

Po

w

ia

ty

w

ys

ok

o

ro

zw

in

ię

te

7

K

ro

śn

ie

ńs

ki

0,

33

3

I B

7

K

ro

śn

ie

ńs

ki

0,

49

5

I B

11

M

ie

le

ck

i

0,

32

0

20

Ta

rn

ob

rz

es

ki

0,

36

6

II A

Po

w

ia

ty

śr

ed

ni

o

ro

zw

in

ię

te

3

D

ęb

ic

ki

0,

29

2

I C

11

M

ie

le

ck

i

0,

36

5

20

Ta

rn

ob

rz

es

ki

0,

24

3

II A

Po

w

ia

ty

śr

ed

ni

o

ro

zw

in

ię

te

13

Pr

ze

m

ys

ki

0,

35

3

13

Pr

ze

m

ys

ki

0,

23

9

3

D

ęb

ic

ki

0,

34

7

8

Le

ża

jsk

i

0,

21

3

II B

8

Le

ża

jsk

i

0,

29

9

II B

4

Ja

ro

sła

w

sk

i

0,

21

0

17

Sa

no

ck

i

0,

29

4

5

Ja

sie

lsk

i

0,

19

7

4

Ja

ro

sła

w

sk

i

0,

28

6

17

Sa

no

ck

i

0,

19

6

5

Ja

sie

lsk

i

0,

27

6

1

Bi

es

zc

za

dz

ki

0,

19

6

18

St

al

ow

ow

ol

sk

i

0,

26

4

10

Ła

ńc

uc

ki

0,

18

2

10

Ła

ńc

uc

ki

0,

24

5

18

St

al

ow

ow

ol

sk

i

0,

15

7

II C

1

Bi

es

zc

za

dz

ki

0,

24

5

15

Ro

pc

zy

ck

o-

sę

dz

isz

ow

sk

i

0,

15

6

14

Pr

ze

w

or

sk

i

0,

21

5

II C

14

Pr

ze

w

or

sk

i

0,

13

4

II D

15

Ro

pc

zy

ck

o-

sę

dz

isz

ow

sk

i

0,

18

6

II D

6

K

ol

bu

sz

ow

sk

i

0,

12

0

2

Br

zo

zo

w

sk

i

0,

18

5

2

Br

zo

zo

w

sk

i

0,

08

4

II

I A

Po

w

ia

ty

sła

bo

ro

zw

in

ię

te

6

K

ol

bu

sz

ow

sk

i

0,

18

4

9

Lu

ba

cz

ow

sk

i

0,

06

6

II

I B

9

Lu

ba

cz

ow

sk

i

0,

17

8

19

St

rz

yż

ow

sk

i

0,

06

4

19

St

rz

yż

ow

sk

i

0,

11

6

II

I A

Po

w

ia

ty

sła

bo

ro

zw

in

ię

te

12

N

iż

ań

sk

i

0,

05

5

12

N

iż

ań

sk

i

0,

08

8

II

I B

Źr

ód

ło

: o

pr

ac

ow

an

ie w

ła

sn

e.

Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego…

129

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

0,80

0,90

1,00

Rzeszowski

Krośnieński

Mielecki

Dębicki

T

arnobrzeski

Przemyski

Leżajski

Jarosławski

Jasielski

Sanocki

Bieszczadzki

Łańcucki

Stalowowolski

Ropczycko-sędziszowski

Przeworski

Kolbuszowski

Brzozowski

Lubaczowski

Strzyżowski

Niżański

potencjał i struktura demograficzna powiatów w 1995 r.

poziom rozwoju infrastruktury ekonomicznej i społecznej powiatów w 1995 r.

poziom rozwoju gospodarczego powiatów w 1995 r.

poziom rozwoju społecznego powiatów w 1995 r.

wskaźnik Hellwiga ogólnego poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów w 1995 r.

I

II

III

Rys. 7. Profile zmienności poszczególnych aspektów społeczno-ekonomicznego rozwoju

powiatów województwa podkarpackiego na tle ogólnego wskaźnika poziomu rozwoju

powiatów w 1995 r.

Źródło: opracowanie własne.

Wacław Nelec, Andrzej Prusek

130

5. Wnioski koƒcowe

Przeprowadzona dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego

powiatów województwa podkarpackiego pozwala na sformułowanie podanych

niżej wniosków syntetycznych.

Analiza poszczególnych aspektów rozwoju społeczno-ekonomicznego

powiatów województwa podkarpackiego w poziomach lat 1995 i 2001 wykazała,

potencjał i struktura demograficzna powiatów w 2001 r.

poziom rozwoju infrastruktury ekonomicznej i społecznej powiatów w 2001 r.

poziom rozwoju gospodarczego powiatów w 2001 r.

poziom rozwoju społecznego powiatów w 2001 r.

wskaźnik Hellwiga ogólnego poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów w 2001 r.

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

0,70

0,80

0,90

1,00

Rzeszowski

Krośnieński

T

arnobrzeski

Mielecki

Przemyski

Dębicki

Leżajski

Sanocki

Jarosławski

Jasielski

Stalowowolski

Łańcucki

Bieszczadzki

Przeworski

Ropczycko-sędziszowski

Brzozowski

Kolbuszowski

Lubaczowski

Strzyżowski

Niżański

I

III

II

Rys. 8. Profile zmienności poszczególnych aspektów rozwoju społeczno-ekonomicznego

powiatów województwa podkarpackiego na tle ogólnego wskaźnika poziomu rozwoju

powiatów w 2001 r.

Źródło: opracowanie własne.

Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego…

131

że w większości badanych powiatów nastąpił wzrost ich syntetycznych wskaźników

rozwoju społeczno-ekonomicznego.

Pod względem poszczególnych aspektów tego rozwoju dynamika rozwoju

powiatów była zróżnicowana.

W 2001 r. najwyższy poziom rozwoju demograficznego zanotowały subregiony

(miasta i powiaty) o charakterze miejskim: rzeszowski, dębicki, mielecki, kro-

śnieński, tarnobrzeski i jarosławski, przy czym niektóre powiaty zanotowały spa-

dek poziomu rozwoju demograficznego w stosunku do 1995 r. Do tych powiatów

należą: stalowowolski, jasielski, łańcucki, przemyski i niżański.

Pod względem poziomu rozwoju infrastruktury społeczno-ekonomicznej

powiatów w badanych latach nastąpił jej wzrost w większości powiatów, zwłaszcza

miejskich. Na tym tle spadek poziomu rozwoju infrastruktury w powiatach: miele-

ckim, tarnobrzeskim, przemyskim i stalowowolskim jest pewnym zaskoczeniem.

Analizując rozwój gospodarczy badanych powiatów, zauważyć można, że

w latach 1995–2001 nastąpił on we wszystkich powiatach, przy czym najsilniejszy

wzrost miał miejsce w samym powiecie rzeszowskim, a nieco słabszy w powia-

tach: krośnieńskim, mieleckim, przemyskim i tarnobrzeskim. Najniższym pozio-

mem rozwoju gospodarczego legitymują się generalnie powiaty typowo rolnicze.

Biorąc pod uwagę rozwój społeczny powiatów województwa podkarpackiego,

zdecydowanym liderem jest subregion rzeszowski. W niektórych powiatach, tj.

w ropczycko-sędziszowskim i niżańskim, zanotowano w badanym okresie czasu

nawet spadek poziomu rozwoju społecznego.

W latach 1995–2001 nastąpił znaczny wzrost poziomu rozwoju społeczno-eko-

nomicznego powiatów, przy czym najsilniejszy miał miejsce w subregionie rze-

szowskim, nieco niższy był w powiatach krośnieńskim i tarnobrzeskim, a następ-

nie mieleckim i przemyskim. Do grupy najniżej rozwiniętych powiatów należały

w 2001 r. powiaty: niżański, strzyżowski, kolbuszowski, ropczycko-sędziszowski

i jasielski.

Przeprowadzone badania rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów woje-

wództwa podkarpackiego umożliwiły również ich typizację, czyli zdelimitowanie

typów powiatów wewnętrznie homogenicznych, w obu analizowanych okresach.

W latach 1995–2001 nastąpiła polaryzacja poziomów rozwoju powiatów

regionu podkarpackiego, czego dowodem jest zwiększenie różnicy między pozio-

mami rozwoju powiatów rozwiniętych i nierozwiniętych. Po drugie, w 2001 r.

wyodrębniła się wąska grupa dwóch powiatów, tj. rzeszowskiego i krośnieńskiego,

które tworzą typ o najwyższym poziomie rozwoju. W 1995 r. do tego typu nale-

żały cztery powiaty, czyli dodatkowo mielecki i dębicki. Oznacza to, że te dwa

powiaty relatywnie opóźniły swój rozwój i należy je zaliczyć do drugiego typu

powiatów, tj. średnio rozwiniętych.

Wacław Nelec, Andrzej Prusek

132

W grupie powiatów średnio rozwiniętych, na podstawie przyjętych kryteriów

delimitacji, wyodrębnić można cztery subtypy powiatów różniące się poziomem

rozwoju. Najwyższym poziomem rozwoju w tym typie powiatów legitymują się:

tarnobrzeski, mielecki, przemyski i dębicki.

Najniższym poziomem rozwoju społeczno-ekonomicznego w województwie

podkarpackim legitymują się dwa powiaty, tj. niżański i strzyżowski, mimo że

również one zanotowały wzrost swego poziomu rozwoju. Niestety, wzrost ten był

znacznie słabszy niż pozostałych powiatów.

Zastosowana metodyka badań okazała się przydatnym narzędziem analizy roz-

woju społeczno-ekonomicznego powiatów oraz wewnętrznej jego struktury, a jej

wyniki są wiarygodne, mimo ograniczonego zasobu informacji statystycznej.

Literatura

Hellwig Z., Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów

ze względu na poziom ich rozwoju oraz zasoby i strukturę kwalifikowanych kadr,

„Przegląd Statystyczny” 1968, z. 4.

Prusek A., Analiza poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego województwa podkarpac-

kiego [w:] Strategia rozwoju regionu podkarpackiego oraz wiodących sektorów jego

gospodarki, WSGiZ w Mielcu, „Studia Mieleckie”, nr 1, Mielec 2001.

Prusek A., Dynamiczna analiza typologiczno-prognostyczna społeczno-ekonomicznych

determinant rozwoju polskiego rolnictwa w przekroju regionów, Zeszyty Naukowe

AE w Krakowie, Kraków 1988, nr 273.

Prusek A., Kilka uwag metodologicznych dotyczących taksonomicznej metody różnic,

Zeszyty Naukowe WSE w Krakowie, Kraków 1973, nr 64.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz.U. nr 91, poz. 576.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie, Dz.U. nr 91,

poz. 577.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 o samorządzie powiatowym, Dz.U. nr 91, poz. 598.

Ustawa z dnia 24 lipca 1998 o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału

terytorialnego państwa, Dz.U. nr 96, poz. 603.

Ustawa o finansach publicznych uchylająca od 1 stycznia 1998 r. ustawę z dnia 5 stycznia

1991 r. – Prawo budżetowe – uchwalona przez Sejm dnia 5 listopada 1998 r.: Ustawa o

dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000. Rozporządzenie

Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r.

A Dynamic Analysis and Typology of the Socio-economic Development

of Powiats in the Podkarpackie Voivodship

The aim of this article is to conduct a dynamic taxonomic analysis of the socio-

economic development of powiats in the Podkarpackie Voivodship between 1995 and

2001. The difference in development levels at these two points in time shows the socio-

economic development of powiats that occurred during that period. At the same time, in

order to identify the chief, internal determinants of this development, the authors conduct

Dynamiczna analiza rozwoju społeczno-ekonomicznego…

133

an analysis of the most significant aspects of both economic and social development across

the powiats of the Podkarpackie Voivodship; in this way, they reveal the internal structure

of the social and economic development of individual powiats.

By integrating the typological characteristics that describe the various development

aspects of the examined powiats, the authors develop a synthetic assessment of their

socio-economic development in the period under analysis.

Based on this synthetic assessment, the authors also construct a typology of Podkar-

packie Voivodship powiats with respect to their level of socio-economic development, and

describe the changes in the level of development of each type of powiats.