1.1. Ekologia – nauka zajmująca się badaniem wzajemnych
oddziaływań między organizmami a środowiskiem, które
jest przez te organizmy zamieszkiwane; środowisko to
także czynniki obiektywne – temperatura, wilgotność
powietrza, nasłonecznienie
1.2. Ekologia to nauka o miejscu życia.
1.3. Ekologia to nauka o ekonomice przyrody, o strukturze i
funkcjonowaniu przyrody, bada wzajemne zależności
pomiędzy organizmami oraz ich zespołami, a otaczającym
środowiskiem.
1.4. Powiązania ekologii z innymi dyscyplinami:
a) Fizjologia, genetyka, geografia
b) Etologia – nauka o zachowaniu ludzi i zwierząt
c)

Ochrona

środowiska,

inżynieria

środowiska,

budownictwo
1.5. Historia ekologii:
a) Powstanie Ziemi – ko. 4,55 mld lat temu
b) Tworzenie skorupy ziemskiej 4,03 mld lat temu
c) Pierwsze formy życia – 3,5 mld lat temu
d) Wielokomórkowe formy życia – 560-590 mln lat temu
e) Człowiek 50000 lat temu
f) Ekologia około 140 lat temu
g) Ernst Haeckel – 1869 – niemiecki zoolog, wprowadził
termin ekologia – nauka o współzależnościach
h) Elton 1927 – autor pierwszego podręcznika ekologii
zwierząt
i) Anderworth – 1961 – ekologia nauka o zależnościach
decydujących o rozmieszczeniu i liczebności organizmów
j) Odum – 1963 – nauka o strukturze i funkcjonowaniu
przyrody
k) Goetel – 1965 – termin sozologia – problem ochrony
przyrody i jej zasobów
1.6. Ekologia jest nauką interdyscyplinarną i łączy ze sobą
zarówno podstawowe działy biologii, taksonomii i inne
działy nauki; współcześnie ekologia zakresem badań
obejmuje biosferę, ekosystem, biocenozę, populację i
organizmy, aby zrozumieć, należy objaśnić podstawowe
pojęcia ekologiczne
1.7. Gatunek – grupa organizmów o podobnych cechach
zarówno morfologicznych jak i anatomicznych, mogących
się ze sobą swobodnie krzyżować i wydawać na świat
płodne potomstwo
1.8. Systematyka gatunkowa – sposób uporządkowania
zapisu grup organizmów świata roślin i zwierząt, twórcą
systematyki był Karol Linneusz. Wprowadził on podwójne
nazewnictwo organizmów.
1.9. Gatunek jest reprezentowany przez populację, a każdy
osobnik jest reprezentantem populacji.
1.10. Populacja – grupa osobników jednego gatunku,
zamieszkujących wspólny obszar, mogących się wzajemnie
krzyżować, tzn. wydawać płodne potomstwo.
1.11. Biocenoza – zespół populacji różnych gatunków
żyjących w określonej przestrzeni środowiska lądowego lub
wodnego, np. biocenoza leśna (wilki, sarny), jeziorna
1.12. Główne zależności, którymi połączone są populacje w
biocenozie to zależności pokarmowe, zwane troficznymi.
Tak więc biocenoza to wielogatunkowy zespół organizmów
wzajemnie

połączonych

różnymi

zależnościami

biologicznymi i żyjących w określonym, nieożywionym
środowisku zwanym biotopem.
1.13. Biotop – obszar o określonych warunkach
ekologicznych, będących siedliskiem dla biocenozy lub
osobnika, wpływa na niego energia słoneczna , podłoże,
klimat

Biocenoza

łącznie ze

swym

abiotycznym

środowiskiem – biotopem, tworzy układ ekologiczny zwany
ekosystemem.
Biocenoza + biotop = ekosystem - elementy te są
nierozerwalnie połączone.
1.14. Elementy ekosystemu:
a) Żywe – biocenoza: rośliny, zwierzęta, organizmy
glebowe
b) Martwe – biotop: nasłonecznienie, opady, rośliny, skały,
woda powierzchniowa, woda gruntowa, gleba
1.15. Siedlisko – miejsce bytowania organizmu
1.16. Nisza ekologiczna – środowisko, w którym panują
optymalne warunki dla rozwoju danego gatunku (np.
miejsce, światło), poszczególne nisze zajmowane są przez
różne organizmy
1.17. Krajobraz – jest to obraz części powierzchni Ziemi,
wyróżniający

się

określonymi

cechami,

np.

ukształtowaniem terenu, budową geologiczną, klimatem.
1.18. Ochrona środowiska- zespół działań podejmowanych
w celu utrzymania środowiska przyrodniczego w jak
najmniej zmienionym kształcie oraz próby przywrócenia
tego kształtu obszarom zdegradowanym ekologicznie,
korzystanie z elementów środowiska, aby poczynić jak
najmniejsze dla niego straty .
1.19. Ekologia:
a) opisowa
b) funkcjonalna
c) ewolucyjna
d) behawioralna
e) molekularna
f) człowieka
g) miast
h) stosowana
i) fizjologiczna
1.20. Działy ekologii:
a) Autekologia – ekologia organizmów
b) Rynekologia – ekologia ekosystemów, organizmów w
biocenozach, zależności między zbiorowiskami organizmów
a ich siedliskiem
c) Sozologia – problemy ochrony środowiska, w celu
zapewnienia trwałożvi jego użytkowania
Ekologię można

podzielić

również

według

grup

taksonomicznych: ekologia roślin, ekologia owadów,
ekologia pasożytów
1.21. Przedmiot badań ekologii:
a) Osobnik – żywy organizm żyjący samodzielnie bądź
wchodzący w skład zespołu organizmów tworzących stada,
kolonie; zainteresowania ekologów to reakcja organizmów
na czynniki środowiska
b) Populacja – grupa osobników tego samego gatunku,
wspólnie zasiedlające pewien obszar, posiadająca
specyficzne właściwości, takie jak liczebność, zagęszczenie;
ekolodzy badają czynniki warunkujące zmiany liczebności
w populacji, np. rozrodczość, śmiertelność
c) Biocenoza – zbiór populacji
d) Ekosystem – wycinek, fragment biosfery, obejmujący
organizmy żyjące na danym obszarze, wraz ze
środowiskiem abiotycznym, ekolodzy badają obieg materii
i energii,
e) Biosfera – żywa powłoka Ziemi, znaczenie ma ocena
produktywności,
f) Biom – obszar o podobnym klimacie, na którym
występuje charakterystyczna szata roślinna i świat zwierząt

2. KRYZYS ŚRODOWISKA
2.1. Kryzys środowiska:
a) Dotyczy on całej ziemi i wszystkich ludzi
b) Symptomy kryzysu dostrzega się dopiero w skutkach
c) Nie mówiono o przyczynach
d) mówi się o etyce środowiska, której brak jest
podstawową przyczyną zanieczyszczenia
e) proces opanowania kryzysu jest trudny, wymaga zmiany
hierarchii wartości w mentalności jednostek i działania
organizacji
2.2. Cechy kryzysu:
a) Duży przyrost naturalny
b) Kurczenie się zasobów
c) Efekt cieplarniany, dziura ozonowa
d) Niszczenie lasów
e) Katastrofy ekologicznie
f) Groźba katastrofy termonuklearnej
g) Erozja gleby
h) Hałas
i) Eutrofizacja wód
j) Maksymalna technizacja życia
k) Produkcja żywności
2.3. W przyrodzie nic nie ginie i wszystko dąży do
równowagi. Wszędzie gdzie człowiek przejawia swoją
działalność, obok zaplanowanych, pozytywnych efektów,
towarzyszą tej działalności negatywne skutki uboczne.
2.4. Degradacji środowiska nie powstrzyma się tylko za
pomocą samych regulacji prawnych, ekonomicznych i
przedsięwzięć organizacyjnych, jeśli nie będzie im
towarzyszyć zrozumienie i poparcie społeczne. By je
uzyskać konieczna jest rzetelna wiedza ekologiczna. Jest to
tania i skuteczna metoda ochrony środowiska.
2.5. Czynniki przyspieszające rozwój ekologii:
a) Ekspansja demograficzna (demograficzne problemy
globalne):
· Związane z gwałtownym wzrostem liczby ludności

(1950 – 2,2mld; 80 - 4,4mld; 87 - 5mld; 94 - 5,6mld;
2010 – 6,8mld

· Tempo wzrostu 1,1% rocznie
· W związku z szybkim przemieszczaniem się ludności

wiejskiej do miast

· Liczyć trzeba się z dynamiczną urbanizacją i tworzeniem

wielkich aglomeracji

· Do problemów globalnych należy też zjawisko migracji,

wędrówek i uchodźctwa politycznego

· Rozmieszczenie ludności nie jest równomierne
2.6. Problemy demograficzne wiążą się z:
· Wyżywienie ludzkości
· Nowym ładem gospodarczym
· Konfliktami politycznymi
· Przemieszczaniem się ludności biednej
· Ekologicznymi problemami wywołanymi rozrostem
ludności i miast
Według prognoz można wyżywić około 7,5-11 mld ludzi, co
wymaga istotnych zmian w zwyczajach żywieniowych.
2.7. Tworzone są organizacje międzynarodowe i programy
pomocy, których cele jest:
· Zagospodarowanie niezamieszkałych terenów
· Zapobieganie społecznym i ekologicznym skutkom

przeludnienia

· Ograniczenie migracji
· Pomoc w wyżywieniu
· Kontrola zdrowia, monitoring środowisk, pomoc

dzieciom

2.8. Organizacje:
· ONZ
· OECD - org, współpracy gospodarczej i rozwoju
· WHO
· FAO - org. Ds. Rolnictwa i żywności
· UNEP – Program środowiskowy Organizacji Narodów

Zjednoczonych,

· GEMS - globalny system monitoringu środowiska,
· WMO - światowa organizacja meteorologiczna
· UNICEF
2.9. Ekorozwój i zrównoważony rozwój:
· Problem rozwoju społ.-gosp. Na początku XXI w. zmierza
w kierunku poszanowania przez ludzkość zasobów
środowiska

naturalnego,

którego

przejawem

jest

koncepcja ekorozwoju i zrównoważonego rozwoju
· Początki ekorozwoju związane są z latami 70. XX wieku
- 1968r. - pierwsza konferencja, poświęcona wzajemnym
powiązaniom środowiska i rozwoju, doszło do powołania
programu MAB – człowiek i biosfera, od 1971r., celem
MAB jest tworzenie między ludźmi a biosferą harmonijnych
relacji, opartych na zasadach zrównoważonego rozwoju,
- 1972r. – w Sztokholmie konferencja ONZ, „Mamy tylko
jedna

Ziemię”

–

problemy

zanieczyszczenia

transgranicznego, zanieczyszczeń globalnych oraz pojawił
się termin ekorozwoju,
- Sprecyzowanie pojęcia „ekorozwój” – 1975r. na III Sesji
Rady Zarządzającej Programem Ochrony Środowiska
Narodów Zjednoczonych (UNEP)
2.10. Zrównoważony rozwój ma na celu doprowadzenie, a
następnie zachowanie równowagi między systemami:
- Społecznym (społeczeństwo)
- Gospodarczym (ekonomiczny)
- Środowiska naturalnego
2.11. W świetle ekorozwoju, rozwój społ.-gosp. Musi być
podporządkowany realizacji ochrony

środowiska i

racjonalnemu wykorzystaniu zasobów naturalnych.
Rozwój zrównoważony – wiodąca strategia rozwoju społ. –
gosp. Na cały XXI wiek w skali świata, krajów UE, Polski i na
poziomie lokalnym gmin. Rozwój zrównoważony to inna
nazwa ekorozwoju, który w równorzędny sposób traktuje
aspekty ekologiczne i ekonomiczne w rozwoju społ. – gosp.
· W 1992r. konferencja ONZ w Rio de Janeiro –

opracowana Agenda 21 – dokument związany ze
zrównoważonym

rozwojem,

zestaw

zaleceń

i

kierunków działań jakie powinniśmy podejmować na
rzecz zrównoważonego rozwoju w perspektywie XXI w.

· W 1993r. – zasady zrównoważonego rozwoju

wprowadzono do Traktatu z Maastricht o UE, co
oznacza, że ekorozwój uzyskał akceptację jako oficjalna
strategia rozwoju gospodarczego UE.

· W 2002 r. odbył się światowy szczyt Ziemi, poświęcony

głównie problemom wody, konieczność redukcji gazów
cieplarnianych o 5,2%, zadaniem jest propagowanie
zrównoważonych zachować na całym świecie.

2.12. Zrównoważony rozwój to rozwój, który zaspokaja
podstawowe potrzeby wszystkich ludzi oraz zachowuje
chroni i przywraca zdrowie i integralność ekosystemu, bez
zagrożenia możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych
pokoleń i bez przekraczania długookresowo granic
pojemności ekosystemu.
2.13. Polska a ekorozwój:
· Stanowisko Polski po raz pierwszy ujęte w 1991r. w

dokumencie „Polityka ekologiczna państwa”

· 1994r. polski rząd był jednym z pierwszych, który

zareagował na Agendę 21

· 1995r. – uchwała sejmu poparła akceptacje uzgodnień

szczytu

· 1997r. konstytucja RP – zmiana ustawy o ochronie i

kształtowaniu środowiska

· Definicja zrównoważonego rozwoju – ustawa „Prawo

ochrony środowiska” 27.4.2001r.

· 2002r. – utworzono radę, ds. zrównoważonego rozwoju

– organ opiniodawczo doradczy

2.14. Zasada zrównoważonego rozwoju pojawiła się
dopiero w 1994r. w ustawie o zagospodarowaniu
przestrzennym.
2.15. Warunki techniczne prowadzenia robót z zakresu
melioracji i gospodarki wodnej na terenach o szczególnych
warunkach przyrodniczych, PIOŚ 1987r.
2.16. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dn. 20.12.1996r. w
sprawie

warunków

technicznych,

jakim

powinny

odpowiadać obiekty budowlane gospodarki wodnej i ich
usytuowanie,

rozdział:

„Usytuowanie

budynków

hydrotechnicznych i ich oddziaływanie na środowisko”
2.17. Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki
Morskiej z dn. 2. Marca 1999r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i
ich usytuowanie – ochrona wód, przyrody, krajobrazu,
gruntów rolnych i leśnych.
2.18. Rozporządzenie ministra transportu i gospodarki
morskiej z dnia 30.5.2000r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty
inżynierskie i ich usytuowanie – ochrona środowiska
przyrodniczego, ze zwróceniem uwagi na konieczność
zapewnienia warunków przemieszczania się zwierząt dziko
żyjących i utrzymanie ciągłości ekosystemu cieku.
2.19. Dyrektywa Ptasia – po wejściu do UE – cel: ochrona
przed wyginięciem wszystkich istniejących współcześnie
populacji ptaków w stanie dzikim w UE, prawne regulacja
handlu i odłowu ptaków, przeciwdziałanie pewnym
metodom ich odłowu i zabijania – lista 182 gatunków
chronionych – podstawą ochrony jest ochrona siedlisk.
2.20. Dyrektywa siedliskowa (habitatowa) – dyrektywa w
sprawie ochrany siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i
flory, będącej elementami prawa w UE:
Dyrektywa wskazuje:
a) Ważne gatunki roślin i zwierząt oraz typy siedlisk
przyrodniczych, dla których państwa członkowskie muszą
powołać obszary ochrony (natura 2000)
b) Które państwa są zmuszone chronić dane gat. Ptaków.
Dyrektywa

jest

wiążąca

dla

wszystkich

państw

członkowskich UE.

3.PRAWO EKOLOGICZNE I OCHRONA ŚRODOWISKA
3.1. Ochrona środowiska i ochrona przyrody określają dwie
strefy działalności człowieka, które nie są tożsame, ze
względu na cel i przedmiot zainteresowań oraz na
stosowane środki.
· Ochrona przyrody – zespół idei i środków zmierzających

do zachowania, a w razie potrzeby odtworzenia
obiektów przyrody w postaci pierwotnej lub mało
zmienionej. Podmiotem działania jest przyroda. Chroni
się ją głównie metodami konserwatorskimi, powołując
parki narodowe, rezerwaty, itp.

· Ochrona środowiska – zespół idei i działań

zmierzających do zachowania środowiska, w stanie
zapewniającym

optymalne

warunki

bytowania

człowieka i gwarantujące ciągłość procesów w biosferze
(np. obiegi w przyrodzie); chroni się przez regulacje
prawne

i

organizacyjne,

stosując

rozwiązania

technologiczne i systemy technologiczne.

· Ochrona krajobrazu – wspólna sfera zainteresowań

ochrony przyrody i środowiska.

3.2. Cele ochrony przyrody i środowiska – tematyka
zaczęła budzić zainteresowanie w latach 60. XX w., na
międzynarodowych

konferencjach

formowano

cele

ochrony środowiska oraz działania mające na celu poprawę
stanu przyrody na świecie
· 1969r. – referat u`Thanta – 1. Dokument o strategii

ochrony środowiska i przyrody; racjonalnie korzystanie
z zasobów Ziemi, nieostrożna i zachłanna działalność
człowieka grozi katastrofą i nieuniknioną zagładą
człowieka

· 1972r. - I–konferencja ONZ – w Sztokholmie w sprawie

środowiska człowieka – UNEP – pojęcie ekorozwoju,
prowadzenie działalności gospodarczej w harmonii z
przyrodą w takie sposób, aby nie powodować
nieodwracalnych zmian

· 1972 – Raport Klubu Rzymskiego, opisuje prognozy dla

ludzkości całego świata, groźba katastrofy ekologicznej,
ok 1995 roku wyczerpanie wszystkich istotnych
surowców mineralnych

· 1982r. – Światowa Karta Przyrody – określone działania

ludzi w stosunku do biosfery, zawarte prawa i
obowiązki

w

zakresie

gospodarki

środowiska

naturalnego, ochroną należy objąć obszary unikalne
oraz obszary właściwe dla rożnych ekosystemów i
rzadkich gatunków

· 1987r. – Raport Brundtland – trwały i zrównoważony

rozwój;

· 1991r. – Deklaracja z Caracas – strategia działalności na

obszarach chronionych;

· 1992r. II konferencja ONZ – „Środowisko i rozwój –

szczyt ziemi” – przyjęto 5 dokumentów: Karta Ziemi,
Agenda 21, Konwencja w sprawie zmian klimatu,
konwencja o zachowaniu różnorodności biologicznej,
deklaracja dotycząca kierunku rozwoju

· 1993r. deklaracja z Maastricht – „ochrona dziedzictwa

przyrodniczego Europy”;

· 1995r. – konferencja w Sofii – „Paneuropejska strategia

różnorodności biologicznej i krajobrazu”

· 1997r. – protokół z Kyoto – zapobiec procesowi

ociepleniu klimatu, redukcja gazów cieplarnianych,
poprawa efektywności energetycznej, badania i
wspieranie rozwoju nowych i odnawialnych źródeł
energii

· 2002r. – Johannesburg – szczyt ziemi, zrównoważony

rozwój, sprawny gospodarczo, problematyka społeczna,
zwalczanie ubóstwa, poprawa stanu zdrowia;

· 2009r. – szczyt klimatyczny w Kopenhadze – redukcja

gazów cieplarnianych;

3.3. Początki ochrony środowiska dotyczą głownie ochrony
przyrody i sięgają początków naszego państwa (np.
ochrona bobra w 1020r., ochrona lasów i wycinanie cisów
w 1423r, rezerwat cisów w Borach Tucholskich 1827r.)
3.4. Obecnie w Polsce, podobnie jak i w innych krajach
podejmuje się działania na rzecz poprawy i ochrony
środowiska.
3.5. Akty prawne określające sposoby i dopuszczalne
granice korzystania z przyrody oraz nakładające na

użytkowników przyrody obowiązki, nakazy, zakazy i
ograniczenia noszą miano prawa ekologicznego (ochrony
przyrody i środowiska)
3.6. Ustawy te dały podstawy do wydania szeregu
zarządzeń i rozporządzeń oraz podejmowania na ich
podstawie uchwał w sprawie tworzenia określonego typu
obszarów i obiektów, wprowadzania ochrony gatunkowej
roślin i zwierząt.

4.KONWENCJE

MIĘDZYNARODOWE

W

ZAKRESIE

OCHRONY ŚRODOWISKA
4.1. Konwencja:
· Umowa międzynarodowa
· Najwyższy

instrument

regulujący

stosunki

międzynarodowe;

· Porozumienie co najmniej dwóch podmiotów prawa

międzynarodowego;

· inna nazwa – traktat;
4.2. Znaczenie konwencji:
· Porozumienie między Polską a innym podmiotem
międzynarodowym
· Obejmuje: rozpoczęcie i prowadzenie negocjacji, przyjęcie
tekstu umowy, wyrażenie zgody na podpisanie umowy
4.3. Konwencje:
· O

obszarach

wodno-błotnych,

zwłaszcza

jako

środowisko życiowe ptactwa wodnego (Polska w
1978r.), jeden z pierwszych międzynarodowych aktów
prawnych, celem jest ochrona i utrzymanie obszarów
jako błotno-wodne wraz z populacjami ptactwa
wodnego zamieszkującego te obszary lub okresowo na
nich

przebywających;

aby

obszar,

aby

był

zakwalifikowany do spisu musi spełniać: stanowić stałe
miejsce gromadzenia się 20000 ptaków; muszą go
zamieszkiwać populacje gatunków roślin i zwierząt
istotnych dla zachowania różnorodności biologicznej
danego regionu, w Polsce jest 13 takich obszarów

· O ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i

przyrodniczego (Paryż 1972r.) - ma na celu ochronę
dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (w Polsce
jest 13 obiektów);

· O międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i

roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem -
konwencja

waszyngtońska

-

ochrona

dziko

występujących

w

skali

świata

i zagrożonych

wyginięciem gatunków; kontrola nad ograniczeniem
handlu żywymi zwierzętami,

· O ochronie środowiska morskiego obszaru M.

Bałtyckiego i Nowa Konwencja o ochronie środowiska
morskiego obszaru M. Bałtyckiego z 1992r.; w ramach
konwencji z 1974r. wykonuje się badania stanu Bałtyku,
np. wykazy substancji szkodliwych, których zrzuty są
zakazane, Polska w 1979r.

· Konwencja w sprawie transgenicznego zanieczyszczania

powietrza na dalekie odległości (konwencja Genewska
1979r.); dotyczy zagadnień związanych z zakwaszaniem
środowiska; transgeniczne zanieczyszczanie powietrza
na dalekie odległości oznacza takie zanieczyszczenie,
którego pochodzenie umiejscowione jest daleko od
zanieczyszczenia

· Do konwencji genewskiej dołączono kolejne dodatkowe

protokoły

przeciwdziałające

zanieczyszczeniom

powietrza; protokół genewski 1984, Polska od 1988);
protokół Helsiński (siarkowy) – w sprawie redukcji
emisji siarki o 30% -1985r. (Polska od 1994r.)

· Sofijski - ograniczenie emisji tlenków azotu i ich

przemieszczania;

· Protokół z Arkanas - metale ciężki i trwałe

zanieczyszczenie organiczne 1998r.

· z Goeteborga - przeciwdziałanie zakwaszaniu i

eutrofizacji

· Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory; konwencja

Berneńska – 1979r.; cel: ochrona gatunkowa dzikiej
fauny i flory; ochrona siedlisk naturalnych; Rada Europy
ustaliła że: dzika fauna i flora to naturalne dziedzictwo
o wartości estetycznej;

· Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich

zwierząt – Bońska 1979r.; cel: rozszerzanie ochrony
gatunkowej zagrożonych wyginięciem wędrownych
gatunków dzikich zwierząt;

· Porozumienie o współpracy z Europejską Organizacją

Eksploatacji Satelitów Meteorologicznych (1983; Polska
od 1999r.); zadanie to stworzenie, utrzymywanie i
eksploatacja

systemów

operacyjnych

satelitów

meteorologicznych z uwzględnianiem WMO; Polska
współpracuje z EUMETSAT ma te same prawa i
obowiązki,

co

państwa

w

zakresie

dostępu

wykorzystania i rozpowszechniania danych, produktów
i usług;

· Konwencja wiedeńska - ochrona warstwy ozonowej

1985r.; cele: prowadzenie pomiarów zawartości ozonu
w atmosferze, pomiar promieniowania UV słońca,
badanie skutków osłabienia warstwy ozonowej w
środowisku, ochrona zdrowia ludzkiego i środowiska
przed negatywnymi skutkami, wynikającymi ze zmian w
warstwie ozonowej, Polska od 1990r.

· Protokół montrealski - substancje zubożające ozon z

1987r.; zalecenie – redukcja zużycia i produkcji
substancji

niszczących

ozon;

zobowiązanie

do

prowadzenia obserwacji w warstwie ozonowej

· Konwencja o kontroli transgenicznego przemieszczania

odpadów i usuwania odpadów niebezpiecznych
(Bazylea 1989r.); odpady - substancje lub przedmioty
usuwane lub których usuwanie zamierza się
przeprowadzić;

transgeniczne

przemieszczanie

-

przemieszczanie

odpadów

niebezpiecznych,

pod

warunkiem, że takie przemieszczanie odpadów są
zaangażowane dwa państwa; cele: ochrona człowieka i
jego

środowiska,

dążenie

do

ograniczenia

zanieczyszczeń, produkcja materiałów niebezpiecznych
ograniczona do minimum, zapobieganie eksportu

· Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie 1991r..

Polska od 1996r.; cel to ochrona populacji nietoperzy w
Europie i ich siedlisk

· Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w

kontekście transgenicznym - 1991r.

· Ramowa konwencja narodów zjednoczonych w sprawie

zmian klimatu; ustanowiono limity emisji gazów -
protokół z Kioto z 1997r., na mocy postanowień
protokołu kraje sygnariusze zobowiązały się do redukcji
w 2012r. własnych emisji CO2, metanu, tlenków azotu,
freonów

· Konwencja o różnorodności biologicznej (Nairobi, Rio

de Janeiro); różnorodność biologiczna - zróżnicowanie
wszystkich żywych organizmów pochodzących m. in. z
ekosystemów lądowych, morskich i innych oraz
zespołów ekologicznych

· Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku i

Morza Północnego, 1992r., Polska od 1996r.

· Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków

transgenicznych i jezior międzynarodowych, Helsinki
1992r.; cel: zapobieganie i zmniejszanie oddziaływania
transgenicznego, a w szczególności w zakresie
zanieczyszczeń wód transgenicznych, Polska od 2000r.

· Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie

zwalczania pustynnienia w państwach dotkniętych
poważnymi suszami i/lub pustynnieniem (Paryż 1994r.),
Polska od 2002r.; cel: zwalczanie pustynnienia i
łagodzenie skutków susz; poprawa produktywności
ziemi oraz odnowa, ochrona i stabilne gospodarowanie
ziemią i zasobami wodnymi

· Umowa Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed

zanieczyszczeniem (Wrocław 1996r.), Polska od 1999r.;
cele: zapobieganie zanieczyszczeniom Odry i Bałtyku
szkodliwymi substancjami

· Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie

społecznego dostępu do informacji, podejmowania
decyzji i sądownictwa w ochronie środowiska (Dania
1998r.)

· Europejska

Konwencja

Krajobrazowa

(Florencja,

2000r.); cel: ochrona europejskich krajobrazów

5.BIOCENOZA
5.1. Biocenoza – ożywiona część ekosystemu, czyli
naturalny zespół wszystkich organizmów zajmujących
określone, nieożywione środowisko, powiązane ze sobą
zależnościami, wyróżnia się biocenozy:
· Sztuczne – np. staw hodowlany, sad – w ich

powstawaniu uczestniczył człowiek

· Naturalne – np. morza, rzeki – człowiek nie ingerował w

ich powstanie

5.2. Cechy biocenozy:
· Jedność biotopu i biocenozy – wszystkie elementy

biotyczne i abiotyczne są ze sobą ściśle powiązane i
wpływają wzajemnie na siebie

· Warunek egzystencji biocenozy – występowanie grup

organizmów – producenci, konsumenci, reducenci –
jest zamknięty obieg materii

· Organizacja biocenozy – układ oparty na powiązaniach

pokarmowych i konkurencyjnych, obejmuje skład
gatunkowy, stosunki ilościowe, interakcje, strukturę
troficzną

· Autonomia biocenozy – odrębność terytorialna,

organizacja wewnętrzna i zewnętrzna i powiązania
między komponentami

· Względna równowaga biocenotyczna – stały skład

gatunkowy

· Sukcesja ekologiczna – dostosowanie się organizmów

do środowiska, prowadzi do stabilizacji biocenozy

· Struktura troficzna – pokarmowa, łańcuch pokarmowy,

biocenoza jest samowystarczalna:
· Producenci – samożywne, autotroficzne, zdolne do

wyprodukowania materii organicznej w procesie
fotosyntezy lub chemosyntezy – rośliny zielone oraz
część bakterii

· Konsumenci

–

cudzożywne,

heterotroficzne,

głównie zwierzęta przystosowane do pobierania
gotowej materii organicznej; należą tutaj: fitofagi -
roślinożerne, zoofagi - mięsożerne, saprofagi -
odżywiające się martwą materią organiczną

· Konsumenci I rzędu - pokarm roślinny, konsumenci

II rzędu - pokarm zwierzęcy - drapieżcy, III rzędu -
jedzą II rząd

· Reducenci - heterotrofy, redukują i rozkładają

substancje organiczne, powodują mineralizację

5.3. Łańcuch pokarmowy - troficzny szereg organizmów
ustawionych w takiej kolejności, że każda poprzednia
grupa jest podstawą pożywienia następnej.
5.4. Łańcuch:
- Spasania - zaczyna się od producentów a kończy na
destruentach
- Detrytusowy - zaczyna się na martwej materii organicznej
5.5. Poziomy troficzne - grupa organizmów zajmujących
taką samą pozycję w łańcuchu pokarmowym - ich liczba
jest uzależniona od stopnia złożoności biocenozy.
5.6. Monofagi - należą do jednego poziomu troficznego
5.7. Polifagi - należą do rożnych poziomów troficznych
5.8. Im bogatsza jest biocenoza, tym łańcuch ma więcej
ogniw
5.9. Sukcesja ekologiczna - uporządkowany stopniowy
proces kierunkowych zmian biocenozy, prowadzący do
przeobrażenia się prostych ekosystemów w bardziej
złożone:
· Sukcesja pierwotna - dotyczy terenów dotąd nie

zmienionych przez działalność organizmów żywych -
sukcesja jest bardzo powolna, np. pustynie, skały

· Sukcesja wtórna - szybsza od pierwotnej, zachodzi na

obszarach wcześniej zajętych przez inną biocenozę a
więc tam, gdzie są warunki sprzyjające rozwojowi
innych organizmów - organizmy zmieniają biocenozę

6.CZYNNIKI

OGRANICZAJĄCE

WYSTĘPOWANIE

ORGANIZMÓW
6.1. Główne środowiska życia organizmów:
· Wodne
· Lądowe
Różnią się one między sobą właściwościami fizycznymi,
temperaturą, światłem, gazami występującymi.
6.2. Środowisko - ogół czynników otoczenia ożywionych i
nieożywionych, znajdujących się w stanie naturalnym, jak i
podlegających przemianom w wyniku działalności
człowieka, niezbędne do życia i rozwoju organizmów.
Występowanie organizmów w danym środowisku zależy od
czynników:
· Abiotycznych - nieożywione elementy środowiska

(gleba, elementy klimaty)

· Biotycznych - żywe składniki środowiska, polegają na

wzajemnych oddziaływaniach elementów przyrody i
wytworów człowieka

6.3. Czynniki społeczne - to ciągły wpływ działalność i
człowieka na organizmy żywe.
6.4. Czynniki biotyczne i abiotyczne tworzą grupę
ograniczających czynników ekologicznych:
· Działają one kompleksowo
· Współdziałanie tych czynników decyduje o przebiegu

rozwoju oraz życiu organizmów

6.5. Temperatura - podstawowy czynnik ograniczający
występowanie organizmów na Ziemi, w zakresie -200 -
+150 stopnie występuje życie U zwierząt formą
przystosowania do warunków życiowych może być sen
letni (estywacja) lub sen zimowy (hibernacja). W wodzie
wahania temperaturowe są niższe niż na lądzie, dlatego
organizmy wodne mają mniejsze zakresy tolerancji niż
lądowe
6.6. Promieniowanie - jest to wysyłanie i przekazywanie
energii w postaci ciepła, światła, fal elektromagnetycznych

lub cząstek na odległości; zagrożenie przy promieniowanie
jest na skutek:
· Bezpośredniego zrzucania radioaktywnych odpadów do

mórz i oceanów bądź składowanie ich do ziemi

· Przeprowadzania próbnych wybuchów jądrowych
· Awarii reaktorów
· Eksploatacji i przerabiania rud tytanu
W ten sposób następuje koncentracja pierwiastków
radioaktywnych w powietrzu, glebie i wodzie, co stanowi
poważne zagrożenie dla życia organizmów.
Promieniowanie

elektromagnetyczne

niejonizujące

powstaje w wyniku działania:
· Urządzeń elektromagnetycznych
· Urządzeń elektrycznych
· Stacji nadawczych, telekomunikacyjnych
6.7. Światło - -promieniowanie słoneczne - podstawowe
źródło energii na ziemi, wpływ światła zależy od: natężenia,
jakości i czasu naświetlania, człowiek widzi tylko wąską
część promieniowania. Światło docierające do roślin
lądowych nie zmienia się w znaczny sposób, by mieć wpływ
na proces fotosyntezy; natomiast dla roślin żyjących w
wodzie na rożnych głębokościach stanowi czynnik
ograniczający. Światło niebieskie i zielone dociera
najgłębiej, dlatego żyją tam czerwonawe glony. Światło
reguluje długość dnia więc i aktywność
6.8. Woda - niezbędny składnik każdego żywego
organizmu, a jej ilość zależy od wieku, etapu rozwoju,
przeciętnie stanowi 70-80% masy ciała; Woda decyduje o
wszystkich procesach metabolicznych; jest niezbędna przy
syntezie i hydrolizie związków chemicznych, odgrywa rolę
przy pobieraniu pokarmu.
6.9. Gazy - czynnik ograniczający środowisko, zarówno w
wodzie jak i w atmosferze, znaczenie mają tlen, CO2, azot:
· W wodzie ilość gazów zależy od temperatury, zasolenia,
ciśnienia atmosferycznego
· Tlen w wodzie - jest go 20-30 razy mniej niż w powietrzu,
pochodzi z fotosyntezy oraz dyfuzji, może nastąpić deficyt
tlenu
6.10. CO2 - jego ilość jest zmienna, w wodzie jest go więcej
niż w powietrzu, bo dobrze się w niej rozpuszcza; źródło
CO2 - procesy oddechowe organizmów i procesy
rozkładów, CO2 jest niezbędny jako źródło węgla, nadmiar
CO2 zakwasza środowisko, nadmiar CO2 powoduje „efekt
cieplarniany”
6.11. Ciśnienie:
· Atmosferyczne - w atmosferze ziemskiej zmienia się w

zależności od temperatury i wysokości n.p.m. - im wyżej
tym jest niższe

· Hydrostatyczne - w wodzie rośnie około 1 atm na 10m

głębokości, ogranicza życie organizmów na dużych
głębokościach.

6.12. Czynniki biotyczne:
· Oddziaływania między organizmami
· Wpływ na środowiska abiotyczne
· Organizmy dostosowują się do środowiska, w którym żyją
· Wprowadzają do środowiska nowe związki i źródła energii
· Organizmy rywalizują ze sobą
Czynniki abiotyczne – woda, temp. światło, pożar, powódź.
6.13. Istotny wpływ mają także zwierzęta na rośliny (owady
- zapylają, roślinożerne mają wpływ na kształt szaty
roślinnej); oddziaływanie ma charakter antagonistyczny lub
protekcyjny
6.14. Bytowanie organizmu zależy od całego kompleksu
czynników i ilości natężenia
6.15. Czynnik, który zbliża się do granicy tolerancji lub ją
przekracza to czynnik ograniczający; czynniki biotyczne i
abiotyczne mogą być czynnikami ograniczającymi.
6.16. Każdy organizm wykazuje inne wymagania dla
danego czynnika, a zdolność do przystosowania się do tych
zmian to tolerancja ekologiczna. Punkty krytyczne to:
· Maksimum
· Minimum
Optimum życiowe są to najlepsze warunki do życia

7.TOLERANCJA EKOLOGICZNA
7.1. Prawo minimum Liebiega - możliwości rozwoju i
wzrostu organizmu określa ten czynnik, którego jest
najmniej w stosunku do zapotrzebowania
7.2. Prawo tolerancji Shelforda - rozszerzenie prawa
minimum - mówi, że możliwości bytowania organizmu
określają minima i maksima danego czynnika. Regułami
pomocniczymi są stwierdzenia:
· Organizmy mogą mieć szeroki zakres tolerancji w
stosunku do jednego czynnika, a do innego - wąski
· Organizmy o szerokim zakresie tolerancji wszystkich
czynników są najbardziej rozpowszechnione
7.3. Zakresy tolerancji ekologicznej:
· Steno- -wąski zakres tolerancji
· Eury- szeroki zakres tolerancji
· Stenobionty

są

bardziej

wyspecjalizowane

niż

eurybionty.

· Poliobionty - organizmy o wąskim zakresie tolerancji

danego czynnika, ale skrajnie wysokiej jego wartości

· Oligobionty - jw. tylko, że skrajnie niska wartość

czynnika

7.4. Czynniki ograniczające i nazewnictwo:
· Temperatura -termiczny
· Woda -hydryczny
· Zasolenie -halinowy
· Pokarm -fagiczny
7.5. Minimum, maksimum, optimum temperatury dla
gatunku stenotermicznego są zbliżone, tak że nawet mała
ich zmiana może być krytyczna, a gatunki eurytermiczne
nie odczuwają żadnego wpływu przy takiej samej zmianie
temperatury.
7.6. Grupy ekologiczne - organizmy o podobnym zakresie
tolerancji:
· Nitrofile (azotolubne)
· Kalcyfile (wapniolubne) - sasanka, jaskier
· Halofile (słonolubne) - piołun
· Kserofity (sucholubne) - kaktus, wilczomlecz
· Higrofity (wilgociolubne) - ryż
· Acydofile (kwasolubne) - szczaw, skrzyp
· Bazofile (zasadolubne) - koniczyna, szałwia
· Heliofile (światłolubne) - słonecznik, rumianek
· Skiofile (cieniolubne) - paproć, bluszcz
7.7. Gatunki o wąskim zakresie tolerancji w stosunku do
określonych

czynników

środowiska

to

gatunki

wskaźnikowe. Dzięki nim możliwe jest określenie stanu
środowiska.

8.ODDZIAŁYWANIA MIĘDZY POPULACJAMI
8.1. Definicja populacji
8.2. Nisza ekologiczna - definicja
8.3. Siedlisko - miejsce, gdzie żyje populacja
8.4. Areał osobniczy - obszar zajmowany przez
pojedynczego osobnika populacji, na którym występują

wszystkie potrzebne mu do życia elementy. Suma areałów
tworzy zasięg przestrzenny populacji.
8.5. Cechy populacji:
· Liczebność - liczba osobników składających się na

populację,

zależy

od

wydolności

pokarmowej,

rozrodczości, śmiertelności, migracji

· Zagęszczenie - liczba osobników przez jednostkę

przestrzeni, zależy od wielkości osobników

· Tempo wzrostu populacji - ilustrowane przez krzywą

wzrostu liczebności (k. esowata - ograniczony wzrost; k.
jajowata - stały wzrost)

8.6. Fluktuacja - nieregularne wahania liczebności
populacji
8.7. Rozrodczość - stosunek nowonarodzonych do
całkowitej liczebności, zdolność populacji do wydawania
potomstwa, r. potencjalna - możliwość wydawania
maksymalnej liczby potomstwa w optymalnych warunkach,
r. ekologiczna - możliwość wydawania potomstwa,
pomniejszona o tzw. opor środowiska
8.8. Krzywe obrazujące rozrodczość:
· K. wypukła - niewielka śmiertelność we wczesnym

okresie życia, gwałtownie spada na starość

· K. płaska - tempo wymierania jest stałe, np. stułbia
· K. wklęsła - liczne potomstwo, wysoka śmiertelność

młodych, np. ryby

8.9. Śmiertelność - proces przeciwstawny do rozrodczości,
dot. Umieralności osobników w populacji, może być
spowodowana brakiem pokarmu, starością, starzeniem,
przegęszczeniem, konkurencją, kanibalizmem
8.10. Rozprzestrzenianie się populacji - polega na
przemieszczaniu się osobników między
populacjami - zmiana liczebności populacji, zależy od barier
środowiskowych

i

aktywności

osobników;

formy

przemieszczania:
· Emigracja - opuszczenie populacji
· Imigracja - jednokierunkowy ruch do wewnątrz

populacji

· Migracja - ruch dwukierunkowy – przemieszczanie

osobników między populacjami

8.11. Struktura płciowa – charakterystyczna dla gatunków,
które wykazują dymorfizm płciowy
8.12. Struktura wiekowa – procentowy udział osobników
różnych grup wiekowych w populacji, populacje:
· Rozwijająca się
· Ustabilizowana
· Wygasająca
Przedstawiana za pomocą piramidy wieku
8.13.

Struktura

przestrzenna

–

związana

z

rozmieszczeniem osobników populacji na danym obszarze,
wyróżnia się:
· R. skupiskowe –np. kolonie bakterii, nietoperzy
· R. równomierne
· R. losowe (przypadkowe) – np. gatunki drzew w lesie
Gatunki mogą być:
· Liczne i rzadkie
· Częste i nieliczne
· Częste i liczne
· Rzadkie i nieliczne
8.14. Struktura socjalna – związki socjalne między
osobnikami w populacji, np. zachowanie terytorium,
dominacja osobników, przewodzenie, hierarchia socjalna,
podział pracy
8.15. Interakcje między populacjami:
· Neutralizm – brak wpływu
· Amensalizm – jedna populacja hamuje rozwój drugiej,

np. krowy rozdeptują jaj ptaków na łące

· Konkurencja – populacje o tych samych wymaganiach

życiowych,

może

być

k.

międzygatunkowa

i

wewnątrzgatunkowa

· Drapieżnictwo – jedna populacja przynosi szkody

drugiej, sama odnosząc korzyść

· Pasożytnictwo (zewnętrzne i wewnętrzne) – gospodarz

jest osłabiony ale nie ginie

· Komensalizm – typ współżycia między dwoma

gatunkami, gdy jeden czerpie korzyść, nie przynosząc
szkody drugiemu

· Protokooperacja – dwa gatunki czerpią korzyści, ale

mogą też żyć same, np. rak pustelnik i ukwiał

· Mutualizm – ścisła współzależność dwóch gatunków

czerpiących obopólne korzyści, ale jeden z nich nie jest
zdolny do życia bez drugiego, np. borowik i dąb –
mikoryza, grzyby i glony – tworzą porosty

9.BIOSFERA
9.1. Biosfera – sfera, gdzie może istnieć życie
9.2. Biosfera obejmuje:
· Troposferę
· Hydrosferę
· Litosferę – powierzchniowa warstwa do 1 km w głąb ziemi
9.3. Warunki umożliwiające życie na ziemi:
· Zróżnicowanie materii na pierwiastki
· Warunki termiczne możliwe do istnienia związków

organicznych

· Określona gęstość, ciśnienie
· Istnienie źródeł energii
· Brak promieniowania
9.4. Historia:
· 16 mld lat temu - powstanie wszechświata
· 3-4 mld lat temu - pojawia się życie na ziemi
· Historia biosfery to adaptacja do stale zmieniających się
warunków środowiskowych, zmieniał się m. in. Skład
atmosfery
9.5. Atmosfera ziemska:
· Troposfera - do 12km, najniższa i najcięższa warstwa

atmosfery; około 80% jej całkowitej masy; wysokość
górnej granicy zmienia się w zależności od pory roku;
Na wysokości około 10km temp. -50st. C; Ciśnienie
200hPa; Zachodzą tutaj zjawiska atmosferyczne

· Stratosfera 12-50km, tutaj jest warstwa ozonowa - ok.

15-50km

· Mezosfera - 50-85km
· Jonosfera - 85-2000 km - strefa jonów - wspólna dla

termosfery i egzosfery, czyli dwóch zewnętrznych
warstw atmosfery

· Termosfera (85-600km) - powietrze jest wybitnie

rozrzedzone, gwałtowny wzrost temperatury

· Przestrzeń kosmiczna - wysoka próżnia - poza

atmosferą ziemską

9.6. Litosfera - zewnętrzna sztywna powłoka ziemi,
obejmująca skorupę ziemską i górną część płaszcza ziemi,
miąższość litosfery 70-80km, a jej temperatura do 700st. C,
faktyczna grubość to około 60km pod oceanami do 100
110 km pod kontynentami. Składa się głownie z Si, Al., Fe,
O, Mg
9.7. Budowa wnętrza ziemi:
· Litosfera 0 - 6/70km
· Płaszcz zewnętrzny 200/400-600/900
· Płaszcz wewnętrzny 660/900-2900

· Jądro zewnętrzne (ciekłe) - 2900-5100
· Jądro wewnętrzne 5100-6378km
9.8. Gleba - biologicznie czynna warstwa powierzchniowa
warstwa skorup ziemskiej (litosfery), wykazująca zdolność
do produkcji roślin. Powstałą ze skały macierzystej pod
wpływem czynników glebotwórczych (głownie organizmów
żywych, klimatu, wody) i podlega stałym przemianom.
Zatrucie gleby metalami ciężkimi powoduje:
· Mniejsze plony
· Zatrucie ptactwa
· Groźne choroby zwierząt
· Zmniejszenie przyrostu masy mięśniowej
9.9. Niszczenie gleby:
· Degradacja - zniszczenie ekologicznej i produkcyjnej

warstwy gleby przez: zakwaszania, mechaniczne
zniszczenie, zniekształcenie rzeźb terenu, chemiczne
zanieczyszczenie,

biologiczne

zanieczyszczenie,

przesuszenie

· Erozja - proces rozmywania lub rozwiewania

powierzchniowej warstwy gleby

· Pustynnienie i stepowienie - niedobór wody
· Przemysłowe zanieczyszczenie gleby - metale ciężkie,

ropopochodne

· Rolnicze zanieczyszczenie gleby - gnojowica
9.10. Hydrosfera:
· Morza i oceany
· Wody podziemne
· Jeziora
· Bagna i torfowiska
· Rzeki
· Lodowce i lądolody
· Wilgoć glebowa
9.11. Hydrobiologia
· Limnologia - obejmuje wody słodkie
· Oceanologia - obejmuje wody słone
12. Zbiorniki wodne różnią się od siebie wielkością,
kształtem , pojemnością, ruchem wody, cechami fizyko-
chemicznymi i biologicznymi; każdy zbiornik reprezentuje
inny biotop.
13. Seston - zawiesina drobna, którą można odsączyć np..
za pomocą siatki planktonowej:
· Abioseston - martwa część, np. trypton - cz. mineralna
· Bioseston - żywa część : plankton (zooplankton i

fitoplankton), neuston (to co na lustrze wody i to co tuż
pod nim), epinenston - nad lustrem, hyponenston - pod
lustrem

10.CHARAKTERYSTYKA I PODZIAŁ JEZIOR
10.1. Strefy jeziora:
· Litoralna - strefa płytkiej, prześwietlonej do dna

przybrzeżnej części wody - przechodzi w sublitoral

· Pelagiczna - pelagial - otwarta woda, nie styka się z

brzegami i lądem

· Profundalna - przydenna, głęboka część jeziora, poniżej

zasięgu promieniowania słonecznego

10.2. Najważniejszą rolę w funkcjonowaniu zbiorników
wodnych odgrywa temperatura. Od niej zależy wszystko,
ponieważ wyznacza w jeziorze port roku, a tym samym
warunkuje życie. Rozkład temperatur w jeziorze jest
zmienny w cyklu rocznym, w temperaturze +4st. C woda
jest najcięższa, przez to opada na dno i miesza się -
cyrkulacja wiosenna i jesienna, zimą i latem następuje
stagnacja - uwarstwienie.
10.3. Temperatura od końca zimy, jest jeszcze lod,
stagnacja

zimowa,

słońce

powoduje

topnienie

powierzchni lodu, a następnie ogrzewa się to temperatury
+4st. C i opada na dno, zimniejsze cząstki wypływają na
powierzchnię. Rozpoczyna się wiosna, temperatura
powietrza rośnie i ogrzewa wodę, cykl ten obejmuje cały
zbiornik.
W miarę dalszego ogrzewania wody na powierzchni do
temperatury wyższej niż 4st. C, cząstki wody jako lżejsze
utrzymują się na powierzchni, rozpoczyna się okres
uspakajania ruch wody oraz zaznacza się powstawanie
warstw o rożnej temperaturze - stagnacja letnia.
Uwarstwienie proste:
· Epilimnion - najcieplejszy
· Metalimnion 7-10m
· Hypolimnion >10m
Wody w tych warstwach nie mieszają się ze sobą i zaczyna
brakować tlenu
Następnie jesienią warstwy wody ochładzają się do
temperatury +4st. C, a później spadają w głąb, rozpoczyna
się mieszanie - cyrkulacja jesienna.
Później następuje stagnacja zimowa, powierzchnia
zamarza, a najcieplej jest przy dnie.
Cykl roczny to rok termiczny, cyrkulacja jest nazywana
„oddechem jeziora”.
10.4. W jeziorze płytkim nie ma zróżnicowania
warstwowego, głębokość takiego jeziora wynosi 6-7m,
mieszanie wody pod wpływem wiatru.
10.5. Podział jezior ze względu na mieszanie się wody:
· Polimiktyczne – płytkie – mieszanie wody przez prawie

cały rok, temperatura wyrównana w całym zbiorniku

· Dimiktyczne – mieszanie dwa razy do roku
· Meromiktyczne – niepełne mieszanie się wody,

ponieważ jest duża różnica w ciężarze, np. wskutek
występowania na dnie źródeł solankowych

11.KLASYFIKACJA JEZIOR I JEJ EWOLUCJA
11.1. Pochodzenie jezior:
a) Endogeniczne (przez czynniki wewnętrzne):
· Tektoniczne
· Wulkaniczne
· Zakolowe
· Wydmowe
· Przybrzeżne
· Pochodzenia organicznego
b) Egzogeniczne (przez czynniki zewnętrzne):
· Polodowcowe
· Krasowe
11.2. Miksja jezior:
· Dimiktyczne – jw.
· Polimiktyczne – jw.
· Monomiktyczne zimne – mieszanie raz w roku

temperatura <4st.C

· Monomiktyczne ciepłe – mieszanie raz w roku,

temperatura >4st. C

· Oligomiktyczne – rzadko w roku, temperatura >+10st. C
· Holomiksja – całkowite mieszanie
· Meromiksja – częściowe mieszanie
· Amiksja – brak mieszania
11.3. Kształt misy jeziornej:
Wskaźnik głębokościowy =h śr/h max
· Stożkowa (wg=0,3)
· Półkolista (wg=0,67)
· Paraboliczna (wg=0,5)

11.4. Czasem w jeziorze występuje tylko epilimnion i
metalimnion.
11.5. Do krzywej temperatury jest zbliżona krzywa
tlenowa, tzw. Oksylinia.
11.6. Źródłem tlenu w wodzie jest tlen związany jako H2O
oraz w postaci wolnej - tlen rozpuszczony, który pochodzi z
· Dyfuzji powietrza
· Procesu fotosyntezy
· Budowy cząsteczki wody
11.7. Dyfuzja tlenu zachodzi bardzo wolno, może jednak
doprowadzić do 100% nasycenia tlenu.
Czynnikiem, który ułatwia dyfuzję (mieszanie się wody) są
wiatry w epilimnionie i ruchy konwekcyjne – zmiany
temperatury.
11.8. Glony – producenci tlenu, wysoka żyzność wody
prowadzi do wytworzenia zakwitów, glony mogą rozwijać
się bardzo aktywnie, uniemożliwiając rozwój innych
gatunków fitoplanktonu
11.9. Zakwit powoduje:
· Wyczerpanie biogenu (sytuacja głodowa)
· Kumulację produktów wydalniczych
· Wzmożoną produkcję tlenu
· Wzrost zawartości substancji organicznych
11.10. Zakwit w jeziorach żyznych jest korzystny, ponieważ
powstaje duża ilość tlenu, jednak jest duży pobór C)2 z
wody, spada zasadowość, przez co kwaśne deszcze mogą
zniszczyć akwen, powstają również barwniki, aromaty, itp.
11.11. Zwalczanie zakwitów:
· Instalacja mikrosit
· Miedziowanie wody - niszczenie glonów przez

dodawanie do wody CuSO4 – wadą jest pozostawanie
miedzi w wodzie

· Zaciemnienie zbiornika - np. rozpylanie sadzy
· Ekoflox - natlenianie hypolimnionu
11.12. Ilość tlenu w danej chwili znajdująca się w wodzie to
aktualna ilość tlenu rozpuszczonego lub stopień nasycenia
tlenem. Zależy on od temperatury i ciśnienia. Im większa
jest temperatura, tym mniej jest tlenu. W 0st. C jest go 2x
więcej niż w 30st. C. Tlen jest niezbędny do życia. Rośliny
produkują tlen przez długość dnia (12-15 godz.), a
zużywany jest on przez całą dobę.
11.13. W czasie zimy i lata wody hipolimnionu gospodarują
tylko tą rezerwą tlenu, którą pobrały jesienią i wiosną. Przy
dnie powstają warstwy beztlenowe. Zimą nie ma
możliwości odnawiania w epilimnionie - jest lód.
11.14. Trofia - pokarm, żyzność, zasobność zbiornika w
substancje odżywcze. W trofi najważniejszy jest fosfor -
występuje w formie mineralnej i organicznej, jest jednym z
sześciu pierwiastków a. bagiennych. Jest go najmniej, jeżeli
go nie ma, zamierają pewne organizmy, ale następnie
wraca poprzez obieg materii.
11.15. Podział jezior ze względu na zawartość tlenu w
warstwie przydennej:
a) Harmonijnie wykształcone równomierne występowanie
czynnika:
· Eutroficzne - dużo
· Oligotroficzne - mało
b) Nieharmonijnie wykształcone jeden z czynników w
nadmiarze:
· Alkalitroficzne - dużo Cu
· Siderotroficzne - dużo Fe
· Acidotroficzne - niskie pH
11.16. Biologiczne typy jezior:
· Oligotroficzne - mało żyzne, ubogie w biogeny
· Mezotroficzne - średnio żyzne
· „alfa”-mezotroficzne
· „beta”-mezotroficzne
· eutroficzne - bardzo duża żyzność
· politroficzne - bardzo duża żyzność
· hyperotroficzne - przeżyźnione
11.17. Widzialność ma wpływ na ograniczenie produkcji -
określana za pomocą krążka Sechiego - zanurzany do
momentu, aż zniknie z oczu, jest to połowa głębokości, na
jaką docierają promienie słoneczne.
11.18. Jeziora lobeliowe - leżą w lasach, posiadają bardzo
czystą wodę, bardzo uboga w jakiekolwiek składniki
chemiczne i biologiczne, niskie pH, niska odporność na
kwaśne deszcze, mała zawartość tlenu z fotosyntezy,
nazwa od rośliny - lobelii dortmana

12.KLASYFIKACJA WÓD
12.1. Saprobia - mówi o poziomie zanieczyszczenia,
odcinek rzeki podzielony jest od punktu
zrzutu ścieków do dalszych odcinków, na których następuje
samooczyszczenie na 4 strefy
wody zanieczyszczonej:
· Strefa polisaprobowa - rozpoczyna się w miejscu zrzutu

ścieków, jest najbardziej zanieczyszczona, brak tutaj
organizmów

zdolnych

do

fotosyntezy,

obficie

występują bakterie i grzyby ściekowe, brak ryb, rozkład
białek i procesy gnilne, powstawanie siarkowodoru i
amoniaku, dużo wolnego CO2 , warunki beztlenowe,
tlen tylko z dyfuzji

· Strefa „alfa”-mezosaprobowa - utlenianie produktów

powstałych w 1.strefie, np. aminokwasy, węglowodory,
są warunki tlenowe - źródło dyfuzja i fotosynteza,
zanika zapach gnilny, pojawiają się ryby karpiowate,
BZT5 wysokie, dużo wolnego CO2

· Strefa „beta”-mezosaprobowa - dalsze procesy

utleniania, kończy się rozkład aminokwasów i innych
związków

organicznych,

przebiegają

procesy

właściwego utleniania biologicznego, spada liczba
bakterii, pojawiają się ryby drapieżne

· strefa oligosaprobowa - strefa czystej wody, procesy

utleniania kończą się, pojawiają się ryby łososiowate,
rośliny zielone, mało wolnego CO2, brak siarkowodoru

· Jeżeli przed zrzutem ścieków była strefa, np. beta-

mezosprobowa to satysfakcjonujący jest powrót do tej
strefy

· Występuje jeszcze 5-ta strefa - katarbowa - woda

pierwotnie czysta, źródlana, bardzo uboga w składniki
pokarmowe.

12.2. Kolkwitz i Marssen stwierdzili, że oprócz zmiany
składu chemicznego w poszczególnych strefach są
organizmy nazywane wskaźnikowymi są to saproby:
· Polisabroby
· ”alfa”-mezosaproby
· ”beta”-mezosaproby
· oligosaproby.
Saproby muszą dominować w danej strefie.
12.3. W 1968r. dokonano podziału na wody:
· Źródlane - katarobowe
· Czyste - oligosaprobowe
· Słabo zanieczyszczone ”beta”-mezosaprobowe
· Silnie zanieczyszczone - ”alfa”-mezosaprobowe
· Wybitnie zanieczyszczone - polisaprobowe
· Częściowo zatrute
· Zatrute

12.4. Przepisy mówią o dopuszczalnym zanieczyszczeniu
wód i warunkach odprowadzania ścieków do wody i ziemi,
aby określić klasę, należy zbadać około 60 parametrów.
12.5. Organizmy żyjące w wodzie:
· Producenci
· Konsumenci I, II i III rzędu
· Destruenci
12.6. Piramida troficzna - obrazuje łańcuch pokarmowy.
12.7. Rzeka- naturalnie powstały ciek wodny, płynący w
wyżłobionym przez erozję korycie, okresowo zalewający
dolinę rzeczną.
12.8. Koryto rzeczne – wyżłobienie w terenie, w którym
płynie woda pod wpływem sił grawitacyjnych.
12.9. Strumień – ciek wodny o nie wielkim znaczeniu
uchodzący do rzek. Strumienie okresowe powstają w
górach po silnych opadach deszczu lub roztopach.
12.10. Potok – niewielki ciek wodny o wąskim nurcie na
terenach o znacznym lub średnim nachyleniu.
12.11. Staw – niewielki, płytki zarośnięty, mniejszy od
jeziora zbiornik wodny, może być zasilany przez wody
rzeczne. Często otacza je sztuczne obwałowanie. Rodzaje:
· naturalny - rozlewiska, wody gromadzącej się w

zagłębionych terenach.

· sztuczny – np. do celów dekoracyjnych,
· rybny – do hodowli lub tymczasowego przechowywania

ryb

12.12. Sztuczny zbiornik zaporowy = zbiornik retencyjny
- f. energetyczna, przeciwpowodziowa, zaopatrzeniowa w
wodę, rekreacyjny,
- zatamowanie wód rzecznych przez zaporę wodną,
- znaczne zmiany lokalnego środowiska naturalnego,
12.13. Morza - część oceanu, mniej lub bardziej wyraźnie
oddzielona od pozostałych części brzegami kontynentu,
charakteryzują się indywidualnymi cechami – ustrój
hydrogeniczny, na świcie jest 71 mórz, powierzchnia to
około 40 mln km2
12.14. Ekosystemy morskie:
a) Odległość od brzegu
· Litoral
· Pelagial
b) Głębokość:
· Epipelagial
· Mezopelagial
· Batypelagial
· Bentos

13.ZANIECZYSZCZENIA
13.1. Skład: N2, O2, Ar, H2O, CO2, Ne, He, CH4, Kr, H2, Xe,
O3
Skład procentowy jest zmienny, a zależny od stopnia
czystości atmosfery oraz lokalizacji.
13.2. Rodzaje zanieczyszczeń:
· gazowe
· pyłowe
· drobnoustrojowe (najwięcej w dolnych warstwach

atmosfery, stykających się z glebą)

Jakość powietrza oznacza stopień jego zanieczyszczenia.
Jakość wysoka = mało zanieczyszczeń
Zanieczyszczenia to wszystkie substancje, których udział w
powietrzu przekracza ich średnią zawartość w powietrzu
czystym.
13.3. Zanieczyszczenia:
· pochodzenia naturalnego – źródła: wybuchy wulkanów,

pożary lasów, burze piaskowe, huragany, tajfuny,
tornada procesów rozkładu materii organicznej (np. na
bagnach)

· pochodzenia

antropogenicznego

–

związane

z

działalnością człowieka (np. pyły i gazy). Źródła w
Polsce:
· zakłady produkujące energie elektryczną i cieplną;
· pojazdy mechaniczne;
· rozproszone źródła sektora komunalno-bytowego;
· gospodarstwa rolne i budynki indywidualne;

13.4. Procesy spalania paliw kopalnianych – emisja pyłów,
węglowodorów, SO2, NO, NO2, CO, CO2
13.5. Źródła naturalne emitują: SO2, H2S, NH3, CH4, CO2,
CO, węglowodory i pyły.
Zanieczyszczenia gazowe. Główne: SO2, SO3, H2S, NO,
NO2, N2O, NH3, CO, CO2, FH, O3.
13.6. Związki siarki: SO2, SO3, H2S, H2SO4, siarczany
metali
- SO2 – bezbarwny silnie toksyczny o duszącym zapachu,
wolno się rozprzestrzenia w atmosferze. Źródła: spalanie
zanieczyszczonych siarką paliw stałych (np. węgla) i
płynnych (np. ropy naftowej). Największy udział: przemysł
paliwowo – energetyczny, SO2, utlenia się do SO3, a ten
reaguje z parą wodną w powietrzu tworząc H2SO4-.
13.7. Związki azotu: NO, NO2, N2O, NO3, N2O3, N2O5,
NH3, HNO2, HNO3.
- NO – bezbarwny, bezwonny,
- NO2 – brunatny, o duszącej woni,
- HNO3 – składnik kwaśnych deszczy,
- NH3 – pochodzi z rozkładu szczątków organicznych, raczej
uciążliwy niż szkodliwy zapach.
13.8. Związki węgla:
- CO niepełne spalanie węgla lub jego związków. Źródła:
spaliny z silników pojazdów mech.; przemysł metalurgiczny
i elektromaszynowy; elektrociepłownie i elektrownie
cieplne; koksownie i gazownie; paleniska domowe;
- CO2 - gaz silnie toksyczny, łatwo rozprzestrzenia się w
powietrzu atmosferycznym, bez smaku, zapachu i barwy,
powoduje zaczadzenie. Źródła: spalanie paliw stałych,
ciekłych i gazowych; oddychanie organizmów żywych.
Zastosowanie: fotosynteza (powstaje cukier i tlen)
6CO2+6H2O+światło -> C6H12O6+6O2
13.9.

WWA

–

wielopierścieniowe

węglowodory

aromatyczne. Źródła: parowanie i spalanie paliw (głównie
węgla i ropy naftowej)
13.10.

Zanieczyszczenia

pyłowe

–

fi

0,001-

100mikrometrów.

(najbardziej

niebezpieczne

5

mikrometrów):
- pyły o działaniu toksycznym – szybkie zatrucie organizmu,
zawierają metanole (np. Hg, As, Zn, Pb), pyły radioaktywne,
pyły azbestowe, niektóre rodzaje nawozów mineralnych.
- pyły szkodliwe – pylicotwórcze lub uczulające,
zawierające krzemionkę (SiO2, np. kwarc, chalcedon), pyły
drewna,

bawełny,

glinokrzemianowe.

Zmniejszenie

odporności na choroby zakaźne.
- pyły naturalne – o działaniu drażniącym, pyły żelaza,
wapienia, gipsu, węgla; Nieżyty (przewlekłe) oskrzel i
rozedma płuc. Ułatwienie atakujących działań bakterii,
grzybów, wirusów i innych pasożytów.
13.11. Zanieczyszczenia powodują:
- niszczenie budowli.
- korozję metali, zwiększone zużycie maszyn i urządzeń,
- niszczenie skóry, poparzeń, odzieży,
- dłuższe schnięcia farb i lakierów,
- redukcja promieniowania słonecznego

- schorzenia ludzi.
13.12. Mikrobiologia powietrza.
Drobnoustroje, głównie niechorobotwórcze, ale również
bakterie chorobotwórcze, drożdże, grzyby (pleśnie) i
wirusy. Drobnoustroje pochodzą z różnych źródeł, np.
wody i gleby. Zakażenie kropelkowe.
13.13. Choroby aerogenne:
- wirusowe (m.in. grypa, ospa, różyczka, zapalenie opon
mózgowych)
- bakterie (gruźlica, krztusiec, zapalenie płuc i oskrzel,
błonica);
- wywołane przez grzyby (kropidlakowa grzybica płuc,
geotrychoza płuc, promienica płuc, grzybica oskrzeli,
grzybiczne zapalenie płuc);
- schorzenie alergiczne (katary sienne, dychawica
oskrzelowa, wysypki, pokrzywki, dreszcze) powodowane
pyłkami kwiatów, zbóż, drzew, zarodnikami grzybów,
obecnością kurzu, czy przez różne czynniki chemiczne.
13.14. Smog (mgła inwersyjna) – połączenie dymu i mgły
lub pary wodnej, na obszarach o dużej emisji
zanieczyszczeń i znacznej ich koncentracji oraz w
sprzyjających warunkach meteorologicznych
13.15. Kwaśne deszcze – opady atmosferyczne (śnieg,
deszcz, mżawka, mgła) z m.in. tlenkami azotu, SO2, CO i
CO2 (utlenianie do kwasów). Zakwaszanie gleby i wód
powierzchniowych.
13.16. Dziura ozonowa – ubytek ozonu w atmosferze
(warstwa ozonosfera) z powodu zanieczyszczeń freonami,
chlorkiem metylu CH3Cl, czterochlorkiem węgla, bromkiem
metylu, tlenkiem azotu. Skutek: zwiększenie natężenia
promieniowanie UV, wzrost zachorowań na raka skóry,
choroby oczu (zaćma, ślepota), zakłócenia układu
immunologicznego, wzrost zachorowań na choroby
zakaźne.
13.17.

Efekt

cieplarniany

–

ocieplenie

klimatu

spowodowane zwiększoną emisją gazów cieplarnianych
(CO2, freon, metan, podtlenek azotu, ozon) pochodzących
z m.in. spalania paliw i pożarów. Konsekwencje – zmiana
klimatu.
13.18. Zasoby przyrody (biosfery) – bogactwa naturalne;
woda, powietrze, gleba, energia wód, wiatru i cieplna;
rośliny i zwierzęta. Podział:
· nieorganiczne (minerały, woda, atmosfera),
· organiczne (pochodzenia roślinnego, zwierzęcego,

ekosystemy)

lub
· niewyczerpywalne (energia słoneczna, wiatr, prądy

morskie, en. Geotermalna, termojądrowa, spadku
wody)

· wyczerpywalne (ograniczona ilość):

· odnawialne

-

mogą

być

zachowane,

samoodtwarzane

mimo

użytkowania,

np.

powietrze, atmosfera, woda, gleba, lasy, zwierzęta,
rośliny.

· nieodnawialne - nie mogą być zachowane, wynikają

z długiego czasu powstawania, np. surowce stałe
(węgiel kamienny i brunatny, rudy metali), surowce
płynne (ropa naftowa, wody mineralne), surowce
gazowe (gaz ziemny),

13.19. Zasoby występujące:
- powszechnie (rozmieszczone równomiernie np. gazy w
powietrzu,
- obficie (obliczone na kilkaset lat, np. węgiel kamienny),
- ograniczenie (niewielkie ilości, np. ropa naftowa)
13.20. Ekosystem = biotop + biocenoza
Źródło energii w ekosystemie: energia słoneczna
Ekosystem to układ otwarty, funkcjonujący dzięki
przepływowi materii i energii.
· Producenci – synteza materii organicznej
· Konsumenci – zjadanie materii organicznej żywej lub

martwej,

· Reducenci – rozkładanie martwej materii organicznej,

uwolnienie nieorganicznej materii dla producentów.

1.1. Ekologia
1.4. Powiązania ekologii z innymi dyscyplinami
1.5. Historia ekologii
1.6. Ekologia
1.7. Gatunek
1.8. Systematyka gatunkowa
1.10. Populacja
1.11. Biocenoza
1.12. zależności pokarmowe
1.13. Biotop
1.14. Elementy ekosystemu
1.15. Siedlisko
1.16. Nisza ekologiczna
1.17. Krajobraz
1.18. Ochrona środowiska
1.19. Ekologia
1.20. Działy ekologii
1.21. Przedmiot badań ekologii
2. KRYZYS ŚRODOWISKA
2.1. Kryzys środowiska
2.2. Cechy kryzysu:
2.5. Czynniki przyspieszające rozwój ekologii
2.6. Problemy demograficzne wiążą się z
2.9. Ekorozwój i zrównoważony rozwój
2.10. Zrównoważony rozwój
2.12. Zrównoważony rozwój
2.13. Polska a ekorozwój
2.19. Dyrektywa Ptasia
2.20. Dyrektywa siedliskowa (habitatowa)
3.PRAWO EKOLOGICZNE I OCHRONA ŚRODOWISKA
3.2. Cele ochrony przyrody i środowiska
4.KONWENCJE MIĘDZYNARODOWE W ZAKRESIE OCHRONY
ŚRODOWISKA
4.1. Konwencja
4.2. Znaczenie konwencji
4.3. Konwencje
5.BIOCENOZA
5.1. Biocenoza
5.2. Cechy biocenozy
5.3. Łańcuch pokarmowy
5.4. Łańcuch
5.5. Poziomy troficzne
5.6. Monofagi
5.7. Polifagi
5.9. Sukcesja ekologiczna
6.CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE WYSTĘPOWANIE
ORGANIZMÓW
6.2. Środowisko
6.3. Czynniki społeczne
6.5. Temperatura
6.6. Promieniowanie
6.7. Światło
6.8. Woda
6.9. Gazy
6.10. CO2
6.11. Ciśnienie
6.12. Czynniki biotyczne
Czynniki abiotyczne
7.TOLERANCJA EKOLOGICZNA
7.1. Prawo minimum Liebiega
7.2. Prawo tolerancji Shelforda
7.3. Zakresy tolerancji ekologicznej
7.4. Czynniki ograniczające i nazewnictwo
7.6. Grupy ekologiczne
7.7. gatunki wskaźnikowe
8.ODDZIAŁYWANIA MIĘDZY POPULACJAMI
8.4. Areał osobniczy
8.5. Cechy populacji
8.6. Fluktuacja
8.7. Rozrodczość
8.8. Krzywe obrazujące rozrodczość
8.9. Śmiertelność
8.10. Rozprzestrzenianie się populacji
8.11. Struktura płciowa
8.12. Struktura wiekowa
8.13. Struktura przestrzenna
8.14. Struktura socjalna
8.15. Interakcje między populacjami
9.BIOSFERA
9.1. Biosfera
9.2. Biosfera obejmuje
9.5. Atmosfera ziemska
9.6. Litosfera
9.7. Budowa wnętrza ziemi
9.8. Gleba
9.9. Niszczenie gleby
9.10. Hydrosfera
9.11. Hydrobiologia
13. Seston
10.CHARAKTERYSTYKA I PODZIAŁ JEZIOR
10.1. Strefy jeziora:
10.5. Podział jezior ze względu na mieszanie się wody
11.KLASYFIKACJA JEZIOR I JEJ EWOLUCJA
11.1. Pochodzenie jezior:
11.2. Miksja jezior
11.3. Kształt misy jeziornej
11.8. Glony
11.9. Zakwit powoduje
11.14. Trofia
11.15. Podział jezior ze względu na zawartość tlenu w
warstwie przydennej
11.16. Biologiczne typy jezior
11.18. Jeziora lobeliowe
12.KLASYFIKACJA WÓD
12.1. Saprobia
12.3. W 1968r. dokonano podziału na wody
12.5. Organizmy żyjące w wodzie
12.6. Piramida troficzna
12.7. Rzeka
12.8. Koryto rzeczne
12.9. Strumień
12.10. Potok
12.11. Staw
12.12. Sztuczny zbiornik zaporowy
12.13. Morza
12.14. Ekosystemy morskie
13.ZANIECZYSZCZENIA
13.2. Rodzaje zanieczyszczeń
13.6. Związki siarki
13.7. Związki azotu
13.8. Związki węgla
13.9. WWA
13.10. Zanieczyszczenia pyłowe
13.14. Smog
13.15. Kwaśne deszcze
13.16. Dziura ozonowa
13.17. Efekt cieplarniany
13.18. Zasoby przyrody (biosfery