SECESJA – RUCH ARTYSTYCZNY ~1900



Powstał całkiem nowy styl obejmujący
wszystkie dziedziny sztuki, związany z tzw.
totalnym projektowaniem. Znana też jako Art
Nouveau, Jugendstil – podkreślano jej nowy
charakter. Była pierwszym stylem
zaprojektowanym od podstaw.



wyjście ze stylistycznego impasu



Wyraźna formacja stylistyczna, ale tak
naprawdę secesja była stylem bardzo
krótkotrwałym. Największy jej rozkwit
przypada na lata 1895-1905 – zaledwie 10 lat.



specyficzny moment w his. sztuki: wyrasta ze
szczególnej obsesji dekoratywności,
linearności (cecha specyficzna)



intelektualne zaplecze: pozytywistyczne
przekonanie o jedności stylowej dawnych epok
(i XIX-wiecznego braku stylu); silne poczucie
wspólnoty stylistycznej mającej objąć
wszystkie dziedziny



powstanie jej przyspieszyło poczucie
bezstylowości – debaty



Sullivan (projektowanie organiczne) + Ruskin
(odrodzenie rzemiosła) + Viollet-le-Duc
(mocarna arch. za pomocą żelaza – większa
lekkość) >>> wpływ na ideologię secesji



cechy wspólne ośrodków

secesji

:

1. dążenie do nowego słowotwórstwa –

podkreślanie, że chodzi o styl młodych

2. akcent na: młodość, wolność, nowość (nowe

materiały: żelazo i szkło), odmienność.

3. wyrazista formuła stylistyczna obecna w

świadomości twórców

4. dążenie do projektowania całościowego –

budynek z całym wzornictwem, architekt
projektował wszystkie elementy budowli od
elewacji do klamki – rozkwit sztuki zdobniczej
(szkło, plakat) - Secesja: podobne do Arts&
Crafts, ale tu mieszczaństwo i produkcja
masowa

5. celem secesji było podniesienie wszystkich

przedmiotów do rangi dzieła sztuki

6. odciśnięcie piętna stylu na każdym

przedmiocie artystycznym, przy całym
wyrafinowaniu formy dało się te przedmioty
powielać, możliwa była produkcja
maszynowa. To już nie rękodzieło jak w
Arts&Crafts. A dla twórców secesji piękny
przedmiot nie musiał być unikalny. totalne
projekty arch. = Gesamtkunstwerk >
dynamiczna kreatywność

7. odrębność regionalna

•

styl floralny: Bruksela, Paryż, Monachium,
Barcelona

•

styl geometryczny: Glasgow, Wiedeń
(przechodzący później w funkcjonalizm)

SZTUKA JAPOŃSKA
HOKUSAI
(1760-1849)
Hokusai | Wodospad | 1830:
- po pierwsze secesja wyrasta z moda na sztukę
japońską (Hokusai), która pojawia się na rynku
antykwarycznym (przybyła jako uboczny
produkt importu ceramiki – środek wypełniający
do zawijania min. filiżanek) w końcu XIX
wieku
- płaskość: wertykalna budowa narracji (z dołu
do góry, a nie w głąb), linia podstawą
budowania formy

ARTS & CRAFTS

 Ruch odrodzenia sztuki i rzemiosła,

zapoczątkowany w Anglii w poł. XIX w.
wypowiedziami teoretycznymi J.Ruskina i
działaniami W. Morrisa, propagującymi
odrodzenie sztuki użytkowej przez
przeciwstawienie produkcji fabrycznej
wyrobów rzemiosła art. inspirowanego
sztuką gotycką, malarstwem prerafaelitów i
czerpiącego motywy wprost z natury.



wynik debat na wystawie światowej 1851:
reakcja na tą wystawę = sprzeciw wobec
produkcji maszynowej i prefabrykatów czyli
zwort ku sielskości i społeczeństwa
nieprzemysłowego

 Morris i współpracujący z założoną przezeń

w 1861 firmą artyści : E.Burne-Jones, D.G.
Rossetti, F.M. Brown, W. Crane, A.H.
Mackmurdo, Ch. Dresser, Ch. Voysey

 projektowali witraże, tkaniny, tapety, meble,

ceramikę, szkło, wyroby metalowe;
przyczynili się też do odnowy drukarstwa
artystycznego i grafiki użytkowej



hasło: głownie zajmowali się
projektowaniem z materiałów lokalnych
według tradycji lokalnej architektury
(charakterystyczne dla danej społeczności i
miejsca)



cechy: cegła, drewno, kontekst kulturowy



byli arch. z wykształcenia (wbrew teorii)



sprzeciw: styl międzynarodowy, historyzm



architektura wernakularna

 W architekturze wpłynął na powstanie tzw.

Cottage Style, łączącego w willach i domach
wiejskich tradycje angielskiego

budownictwa gotyckiego i renesansowego z
romantyczną malowniczością (P.Webb).

 Arts and Crafts miał prekursorskie znaczenie

dla secesji.

 John Nash - architektura malownicza - ten

nurt też silny wówczas w Anglii



wywarł ogromny wpływ na arch. do XX



założył firmę dekoratorską



lubił się otaczać dobrym rękodziełem



w latach 90 XIX założył durkarnię William
Morris and Friends



był socjalistą (Karol Marx), przeciwko
kapitalizmowi, związki zawodowe



projekty: piękne proste przedmioty użytku
codziennego, rękodzieła



styl: gotyk = motywy floralne



domy jednorodzinne

WILLIAM MORRIS
(1834-1896)
William Morris | Tkanina z dzięciołami | 1885:
- horror vacui
- po drugie: secesja inspirowała się prądami art.
w Anglii

William Morris | Flora | 1883

William Morris | Studium do dekoracji kafli |

William Morris | Studium do dekoracji kafli |

William Morris | Okładka do książki Karola
Marksa „Das Kapital” | 1887:
- Nowa idea sztuki wyrasta na
protosocjalistycznych hasłach i projektach
odnowy społeczeństwa, odbudowy relacji
społecznych.
- to ważne zaplecze dla formuły stylistycznej, bo
formuła była antyhistoryczna (brak odwołań i
nawiązań do stylów przeszłych) > nowe,
demokratyczne społeczeństwo według projektu
równości społecznej

AUBREY BEARDSLEY
(1872-1898)

Aubrey Beardsley | ilustracja do „Salome”
Oskara Wilde’a | 1893:
- powtórzenia rytmiczne
- deseń, formy linearne
- próg sztuki nieprzedstawiającej, secesja
jeszcze nie przekroczy tej granicy
- Stosował wydestylowane z prerafaelitów
dekoracje - narysy, linie - (Salome).
- Relacje między funkcją ornamentu a dziełem
zawikłane: Realizm zastępują abstrakcyjne
desenie, ornament bez funkcji symbolicznych,
forma dla samej formy - radykalne
wyprowadzenie konkluzji artystycznych z
twórczości prerafaelitów.
- Złożona funkcja ornamentu: odrzucił próby
wyrażenia treści, pojął że liczy się sama forma -
uwolnienie się od widzialnego świata,
obrazowanie form z umysłu artysty, które same
w sobie niczego nie wyrażają
- gwałtowna recepcja w wielu kręgach w
Europie jego dzieła typograficznego

PRERAFELICI
EDWARD BURNE-JONES
(1833-1890)

Edward Burne-Jones | Złowróżbna głowa |
1885:
- To co widzimy u prerafaelitów – wyraźna
skłonność dekoracyjna. Mimo dążenia do
realizmu obrazy ich stają się ornamentalne,
desenie, dekoracyjnie pojmowane płaszczyzny.
To będzie coraz bardziej widoczne w dalszych
dekadach, jak zwłaszcza u Williama Morrisa

Edward Burne-Jones | Sidonia Von Bork | :
- portret, gdzie głównym elementem suknia

Edward Burne-Jones | Przeklęta głowa | 1886

Edward Burne-Jones | Witraż | :
- b. m. z kościoła St Mary Magdalene w
Thornham Magna

SZKOŁA CHICAGOWSKA



określenie grupy architektów
projektujących wieżowce pod koniec
XIX w. w Chicago. Tworzyli ją L.H.
Sullivan, W. Le Baron Jenney, D.H.
Burnham, D. Adler, J.W. Root i in.



Projekty szkoły chicagowskiej miały
często charakter awangardowy i silnie
oddziałały na kształt architektury
współczesnej.



Wprowadzili m.in.: szkieletową
konstrukcję stalową w wieżowcach i
funkcjonalne, dostosowane do potrzeb
społeczeństwa ery przemysłowej,
rozwiązania budynków wznoszonych w
centrum miast.



Charakterystyczne było dla ich
budynków uwidocznienie cech nośnych
budynków, zastosowanie szkieletu
stalowego, podkreślenie wertykalności i
użyteczności budynku – zwłaszcza w
powstałym wówczas nowym typie
budynków użytecznych – domach
towarowych



forma wynika z funkcji

GOTHIC REVIVAL



linearyzm „gotycki” wyrażony w całym
szeregu wzorów najczęściej roślinnych



Podstawą: antyhistoryczny naturalizm z
postawy heglowskiej, z nowego stosunku
do historii



Ostatnia formuła historyczna to
neorenesans, a formacja ok. 1900 jest
reakcją na niego.

LOUIS SULLIVAN
(1856-1924)
Louis Sullivan | Traktat o architekturze | 1892:
- wpływ na secesję miały też budynki Szkoły
Chicagowskiej + gothic revival
- W swoich pismach teoretycznych ornament
zajmuje bardzo ważne miejsce. Bardzo ważna
jest również dla niego funkcja architektury.
- Sullivan wymyślił też, że „forma wynika z
funkcji” – także w detalach.
- Architektura wg Sullivana ma być organiczna
– naśladująca naturę, bo natura sama stwarza
funkcje (np. budowa dębu)
- geometryzuje formy organiczne – roślinne

Louis Sullivan | Auditorium Building | Chicago
|1887-1889:
- obszerny, wielofunkcyjny budynek mieści poza
salą koncertową liczne sklepy i wielki hotel

1. zwiększona ilość kondygnacji
2. płaski dach
3. boniowanie w niższych

kondygnacjach: neoromańskie +
monumentalne neoromańskie łuki

4. dekoracja wnętrz: charakterystyczne

rośliny, ornament renesansowy +
Arts&Crafts – ornament nie
przykrywa architektury

5. klatka schodowa (przeciwieństwo

Horty)

Louis Sullivan | Auditorium | Chicago |
1887-1889

Louis Sullivan | Carson Pririe Scott Store |
Chicago |1904:
- nowoczesne myślenie o architekturze
- krata konstrukcyjna jest tu bardziej
horyzontalna, a wertykalność mniej podkreślona
- okna chicagowskie = cz. środkowa + 2 boczne
nieruchome
- wyeksponowanie szkieletu konstrukcyjnego,
ale i ornament: ornament obliczony
matematycznie i geometrycznie
- w dolnej kondygnacji bogata ornamentyka
charakterystyczna dla Sullivana – ornament
żeliwny nakładany na elewację

Louis Sullivan | Carson Pririe Scott Store |
Chicago |1904

SECESJA

BRUKSELA

VICTOR HORTA
1861-1947
Victor Horta | Hôtel Tassel | Bruksela | 1893:
- inicjator stylu na gruncie europejskim i
skupiony wokół niego krąg belgijskich
architektów
- kształtowanie się struktur państwa
belgijskiego, poszukiwanie nowego języka dla
nowej grupy społecznej współtworzącej „bum
gospodarczy” lat 90. XIX
- sztuka dla bardzo zamożnej klasy średniej w
Brukseli
- był pod głębokim wrażeniem monumentalnej
klasycystycznej wytworności Paryża, a także
nowoczesności Le Bon Marche
- dom Tasselów
- kamień + szkło + żelazo
- Tu skodyfikowany został nowy język tej
architektury: unerwienie roślinnej formy,
elementy żelazne jako konstrukcja, szkło na
szeroką skalę – w efekcie zupełnie odmienne
struktury przestrzenne. Roślinne formy
odlewane z żelaza podtrzymujące elementy
konstrukcyjne przeczą prawdzie materiału.
- floralność, giętka, wijąca się linia
- Konstrukcje metalowe stosowano już od 50.
XIX, ale najczęściej nawiązywały one do
struktur neogotyckich. W latach 90. (od Horty)
metal staje się logicznym rozwinięciem linii
stylistycznej, podstawą stworzenia formuły
organicznych kształtów. > płynna klatka
schodowa: odsłonięta konstrukcja żelazna jak
rośliny pod wodą przemienia się w roślinny
ornament
- Niewysoka kamienica, falująca fasada i to nie
tylko przez nałożone secesyjne ornamenty
- okna wykusza: im wyżej tym szersze

Victor Horta | Hôtel Solvay | Bruksela |1894:
- wielkie okna na jednej kondygnacji
- falowanie
- kamień + żelazo + szkło
- wew.: salony wzajemnie się przenikają i
oddzielone są szklanymi ekranamai

Victor Horta | Hôtel Eetvelde | Bruksela | 1897:
- wnętrze – hol główny: ośmioboczna klatka
schodowa otoczona kręgiem cienkich, żelaznych
kolumn + wyrastające wici roślinne

Victor Horta | Hôtel Eetvelde | Bruksela | 1897

Victor Horta | Hôtel Eetvelde | Bruksela | 1897:
- krzesło

Victor Horta | Dom własny | Bruksela | 1901:
- Dom i Atelier (dziś Muzeum Horty)
- arch. tworzy organiczną całośc z meblami i z
każdym detalem > Zaprojektowany totalnie tak,
że nie sposób było mebli przestawić, bo nie
pasowałoby inaczej.
- 2 działki = dom + pracowania

Victor Horta | Dom własny | Bruksela | 1901

Victor Horta | Dom własny | Bruksela | 1901

PAUL HANKAR
(1859-1901)
Paul Hankar | Witryna sklepowa | Bruksela |
1899:
- Chemiserie Niguet
- mieszczańska formuła nowego stylu

HENRY VAN DE VELDE
(1863-1957)
Henry van de Velde | Czuwanie aniołów | 1893:
- tapiseria aplikowana (naszywane na siebie
fragmenty tkanin)
- abstrakcyjny ornament, ramowość
- Antwerpczyk, w 1894 r. rozstał się ze „sztuką
czystą” i pod wpływem pism Morrisa (pisma te
miały fundamentalne znaczenie w ogóle)
poświęca się sztukom dekoracyjnym (też
badania teoretyczne i działalność pedagogiczna
z tym związana). Pracuje nad teoretycznym
uzasadnieniem sztuk dekoracyjnych.
- zbliżony do Szkoły Pont – Aven (Gauguin)
Henry van de Velde | Manifest:
- to co u Horty intuicyjne (czyli naturalistyczna
formuła) staje się punktem wyjścia pewnej
konstrukcji
- projekty dynamograficzne (określenie van de
Velde) + ornament znacznie bardziej
matematyczny, geometryczny
- analiza układów linii, brył, badanie form
- ornament strukturyzowany
- analizuje formę
- jego sztuka jest intelektualnie dopracowana

Henry van de Velde | Karl-Ernst-Osthaus |
Hagen | 1902:
- wszystkie formy funkcjonalne
podporządkowane zasadom abstrakcyjnej
ornamentyki
- projekty strukturalne, bardziej oszczędne i
architektoniczne od projektów Horty
- oszczędne

Henry van de Velde | Karl-Ernst-Osthaus |
Hagen | 1902

Henry van de Velde | Biurko:
- Od pocz. XX wieku obejmie kierownictwo
Weimarskiej Szkoły Zdobniczej i stworzy jej
program (na podstawie którego powstanie
Bauhaus).

Henry van de Velde | Muzeum w Dreźnie |
1905:
- dziś nieistniejące
- multiplikacja form strukturalnych we
wnętrzach

Henry van de Velde | La Maison de L’Art
Nouveau | Paryż | wnętrze | 1895:
+ Samuel Bing (La Maison Bing)
- Louis Comfort Tiffany: lampy, Salvador Dali
inne szkła
- marszand z Hamburga: poprzez handel
przedmiotami w stylu art nouveau
spopularyzował ten styl
- Ta stylistyka przez moment będzie królowała
w Paryżu.

?????????????????????????????????????

PARIS

HECTOR GUIMARD
(1867-1942)
- Był rzemieślnikiem i zajmował osobną (obok
salonu Binga) pozycję.
- Wykonawca powielanych paneli
dekoracyjnych, montowanych na miejscu i
dowolnie zestawianych.
- wykorzystał technikę gotowych odlewów,
które można dowolnie łączyć i montować >
funkcjonalizm

Hector Guimard | Żyrandol

Hector Guimard

Hector Guimard | Castel Béranger | Paryż |
1894-1898:
- luksusowy blok mieszkalny
- pojawia się obłe wnętrze > obłe wnętrze – jak
komórki >>> styl organiczny
- znów arch. projektuje całość łącznie z
ornamentem - próby całkowitego
zaprojektowania we wnętrzach
- Te fasady falują, w planie właściwie nie ma
kątów prostych.
- imponujący westybul ze schodami = jako
metalowa klatka z ciętej blachy, szklanych
cegieł, fajansu, luster
- brama z kutego żelaza i miedzi
- łączy efekty gotyckie, rokokowe i japońskie
- manifest artystyczny architekta (zaprojektował
też wyposażenie)

Hector Guimard | Lustro

Hector Guimard | Nagrobek

Hector Guimard | metro | Paryż | 1899-1904 :
- na Wystawę Paryską 1900
- niezwykłe żelazne stajce, ze szklanymi
baldachimami przypominającymi skrzydła
ważki + czujki (zielone łodygi) > ważki osiadły
w mieście
- jako afront klasycyzmowi
- trochę pod wpływem Horty

Hector Guimard | metro | Paryż | 1899-1904

Hector Guimard | metro | Paryż | 1899-1904

GLASGOW

CHARLES RENNIE MACKINTOSH
(1868-1928)

Charles Mackintosh | Glasgow School of Art |
1890-1904:
- jedyny przykład architektury antyhistorycznej
na gruncie angielskim
- wpływ szkockich zamków: wschodnia
elewacja jak zamek – asymetryczne okna i ciosy

- geometria kompozycji: zachodnia elewacja
abstrakcyjna – 3 wysokie okna, ogołocona
- uwypuklenie proporcji, podkreślenie
wertykalności
- ośrodek secesji geometrycznej: umiarkowane
formuły geometryczne
- skrzydło wejściowe rzeźbiarsko ukształtowane:
funkcjonalizm + poetycka asymetria –
ogrodzenie z kutego żelaza (jak rośliny) z
konsolami

Charles Mackintosh | Glasgow School of Art |
1890-1904:
- Biblioteka to już nie secesja lecz linearyzm.
- ukazanie drewnianej konstrukcji + japońska
konstrukcja kratowa
- motyw przechodzącej przez całą przestrzeń
podpory uwydatniony przez powycinane na
krawędziach słupki ustawione na legarach

Charles Mackintosh | Glasgow School of Art |
1890-1904:
- jadalnia miłośnika sztuki
- proste płaszczyzny z elementami organicznymi
(floralnymi)

WIEN

−

Wiedeń – k. XIX w.: ośrodek myśli
artystycznej (wielki autorytet w osobie
Gottfrieda Sempera).

−

Postawa historyzmu opartego o wzorce
neorenesansowe.

−

W 90. XIX reforma systemu nauczania,
badania układów tektoniki, formy.

−

Otto Wagner – ok. 1900 stworzy podstawy
nowego języka architektury wiedeńskiej.

JOSEF HOFFMANN
(1870-1956)

Josef Hoffmann | Palais Stoclet | Bruksela |
1905-1911:
- uczeń Wagnera

Josef Hoffmann | Palais Stoclet | Bruksela |
1905-1911:
- dekoracje Klimta, złocenia, malachit, biały
alabster, mozaiki

Josef Hoffmann | Palais Stoclet | Bruksela |
1905-1911:
- to dzieło to przezwyciężenie formuły
historycznej

JOSEPH OLBRICH
(1867-1908)
Joseph Olbrich | Haus Stöhr | St.Pölten | 1899:
- domy w naturalistycznej estetyce

Joseph Olbrich | Pawilon Wystawowy Secesja |
Wiedeń | 1898:
- czas głośnych odkryć na terenie Mezopotamii,
tu wpływ architektury perskiej: pojawiają się
elementy orientalne
- jednak: struktura silnie historyzująca, bardzo
zachowawcza wobec wcześniej opisanych
- pawilon wystawienniczy silnie historyzujący,
ale przezwycięża formułę neorenesansową

Joseph Olbrich | Pawilon Wystawowy Secesja |
Wiedeń | 1898

MAX FABIANI
(1856-1962)
Max Fabiani | Wiedeń | 1900:
- Quadratalstil: strukturalny element kwadratu w
architekturze

Max Fabiani | Wiedeń | 1900

BERNHARD SEHRING
LOUIS LACHMANN
B. Sehring & L. Lachmann | Dom Towarowy
Tietza | Berlin | 1898:
- architektura osadzająca się na wilhelmińskiej
(neobarok + neoromanizm), historycznej
łączona z arch. nowoczesną
- uczeń Wagnera

ALFRED MESSEL
(1853-1909)
Alfred Messel | Dom Towarowy Wertheima |
Berlin | 1896:
- bliskie Horty, pozostanie w historycznych
strukturach

BARCELONA

ANTONIO GAUDI
(1852-1926)
Antonio Gaudi | park Guell | Barcelona |
1900-1914:
- wychodzący od pism późnośredniowiecznych,
studiujący Viollet-le-Duca
- wykorzystanie parabolicznych układów
podpór, rozbudowane struktury przyporowe
- Prace z 70. i 80. bardzo historyczne, od poł.
80. własny indywidualny styl.
- Wyrasta z nurtu Art Nouveau, ale tworzy coś
skrajnie indywidualnego.
- falujący gzyms w fantazji architektonicznej
- kolumnada
- zespół grot = jak XVIII-wieczne parki
krajobrazowe

Antonio Gaudi | park Guell | Barcelona |
1900-1914:
- teatr grecki: pochylone greckie kolumny, które
są wydrążone (do odprowadzania wody)
- falujące belkowanie

Antonio Gaudi | park Guell | Barcelona |
1900-1914:
- podpory skośne
- dekoracyjna ceramiczna mozaika

Antonio Gaudi | Casa Batllo | Barcelona |
1904-1905:
- kamienica czynszowa
- falująca fasada i dach
- lok. tradycja to kolor i płytki ceramiczne:
fasada z łamanej ceramiki
- garbaty dach = dachówki i grzebień – jak smok
+ wiezyczka z krzyżem + złote inicjały Św.
Rodziny > smok i św. Jerzy mocno osadzony w
mitologii katalońskiej

Antonio Gaudi | Casa Batllo | Barcelona |
1904-1905:
- od zewnątrz ma przypominać grotę (kamień)

Antonio Gaudi | Casa Mila | Barcelona |
1905-1910:
- wnętrze: każde pomieszczenie org. komórką:
wybudowane wokół 2 okrągłych dziedzińców
- falująca budowla jak płynna lawa, skały po
korozji > zwana kamieniołomem (Montserrat to
katalońskie pasmo górskie)

Antonio Gaudi | Casa Mila | Barcelona |
1905-1910:
- balkony z kutego żelaza = lśniące pęki
skłębionych wodorostów

Antonio Gaudi | Casa Mila | Barcelona |
1905-1910

Antonio Gaudi | Sagrada Familia | Barcelona
| 1893-1926-...:
- nieukończona
- konstrukcja na łuku parabolicznym oparta
- wodne narośla
- formy organiczne
- osobiste wyznanie wiary + wiary w duchowe
odrodzenie Katalonii > secesja hiszpańska
związana z odrodzeniem się Katalonii – walka o
niezależność (kultura, polityka)
- symbolizm, poezja, tajemniczość

Antonio Gaudi | Sagrada Familia | Barcelona
| 1893-1926-...:
- filary jak pnie drzew pochylone do środka >
zrównoważenie naporu sklepienia
- szczyty = stalaktyty
- bardzo wysokie wieże z ażurowymi iglicami w
kształcie szyszki, z kwiatonami

BAWARIA

EDUARD RIEDEL
(1813-1885)
GEORG DOLLMANN
(1830-1895)
E. Riedel & G. Dollmann | zamek
Neuschwanstein | Bawaria | 1868-1886:
- stylizowany na nieregularne zamczysko z
elementami romańskimi
- romantyczne przetworzenie eklektycznej wizji
architektonicznej wszystkich epok:
neoromańsko-bizantyjska sala tronowa,
neogotycka sypialnia,...
- wzorem: opery Wagnera, jego duch

E. Riedel & G. Dollmann | zamek
Neuschwanstein | Bawaria | 1868-1886:
- Sypialnia Ludwika II Bawarskiego
- neogotycka snycerka
- smukłe, delikatne + horror vacui

Secesja >>> uwolnienie się od historyzmu
poprzez naturalizm, geometrię