MSZAKI,

PAPROTNIKI

• Mszaki grupa roślin, charakteryzujących się

przemianą pokoleń z dominacją gametofitu.

• Według wcześniejszych klasyfikacji, mszaki były

wyróżniane jako gromada Bryophyta, obejmująca
trzy klasy: glewiki, wątrobowce oraz mchy.

• Obecnie mszaki nie stanowią jednostki

taksonomicznej.

1. BUDOWA

2. CECHY ŚWIADCZĄCE O

PRZYSTOSOWANIU DO ŻYCIA NA

LĄDZIE

• Rosną w zwartych darniach lub murawkach, co pozwala

na zatrzymanie wody i ograniczenie parowania.

• W glebie utrzymywane są za pomocą drobnych

wyrostków zwanych ryzoidami lub chwytnikami,
służą one także do pobierania wody i soli mineralnych.

• Wyniesiona pionowo w górę lub płożąca  łodyga

stanowi rusztowanie i wynosi ponad powierzchnię
drobne liście (mchy nie posiadają prawdziwych korzeni,
łodyg i liści, dlatego nie funkcjonują tak efektywnie jak
rośliny naczyniowe).

• Liście nie posiadają skórki, a wiązki przewodzącej,

najczęściej zbudowane są z jednej warstwy
komórek. Mszaki uproszczoną budowę liści
rekompensują zwiększeniem ich liczby i ich
skrętoległym ułożeniem wokół łodyżki.

• Listki mchu płonnika posiadają na górnej

powierzchni warstwę komórek asymilacyjnych
(asymilatorów) ułożonych w charakterystyczne
stosy, co dodatkowo zwiększa powierzchnię
asymilacji.

3. ROZWÓJ

• W rozwoju mszaków występuje tzw. przemiana

pokoleń: pokolenie płciowe (gametofit - 1n)
wytwarza dwa rodzaje narządów rozrodczych:

– męskie, zwane plemniami (antheridia)
– żeńskie, zwane rodniami (archegonia).

• W pierwszych powstają komórki rozrodcze męskie

czyli plemniki, w drugich żeńskie - komórki
jajowe.

• Mszaki mogą być dwupienne lub jednopienne.

• Jajo zapłodnione ulega podziałom, w wyniku

których powstaje wielokomórkowy zarodek
rozrastający się i tworzy drugie pokolenie -
bezpłciowe (sporofit - 2n).

• Na wierzchołku łodyżki sporofitu powstaje

torebka, tzw. zarodnia (sporangium), w której
rozwijają się zarodniki, które kiedy dojrzeją
wysypują się z zarodni i rozprowadzane przez
wodę kiełkują rozwijając się w osobniki pokolenia
pierwszego - płciowego.

PAPROTNIKI

• Jest to grupa bardzo niejednorodna, aczkolwiek można

wyróżnić kilka wspólnych cech.

• Są to zazwyczaj rośliny zielne, wyjątkowo drzewiaste (np.

gatunki rosnące w Nowej Zelandii).

• Paprocie nie mają możliwości tworzenia tkanki wtórnej, a

tym samym przyrostu na grubość, aczkolwiek, być może
taką możliwość miały niektóre gatunki kopalne.

• Paprotniki są bardzo starą grupą roślin. Przodkowie

paprotników pojawili się w erze paleozoicznej na
przełomie syluru i dewonu, około 420 milionów lat temu.
Były to pierwsze rośliny lądowe, u których występowała
wzniesiona pionowo łodyga, a w jej centralnej części
znajdowała się wiązka przewodząca wodę, złożona z
martwych komórek. Przedstawiciele to: Rhynia,
Psilophyton, Asteroxylon. Są to rośliny wymarłe.

• Najważniejszym ich osiągnięciem

ewolucyjnym, w porównaniu z mszakami, jest
rozwinięcie diploidalnych tkanek sporofitu, a
tym samym wykształcenie sprawnych tkanek
przewodzących, wzmacniających i
okrywających.

• Są pierwszymi organowcami.

• Tkanka przewodząca, którą tworzy ksylem i floem,

umożliwia im osiąganie większych rozmiarów (do 18
m w strefach tropikalnych), zaś tkanka okrywająca
skuteczniej chroni przed wysychaniem i
uniezależnia wegetację pokolenia diploidalnego od
obecności wody w otoczeniu.

• paprotniki są roślinami wieloletnimi.

• Wykształciły korzenie, zazwyczaj kłączowe łodygi

oraz liście o dużych powierzchniach
asymilacyjnych.

• U niektórych gatunków wyróżniamy dwa rodzaje

liści: płonne służące do asymilacji, bez
zarodników – trofofile oraz służące do
rozmnażania, z zarodnikami – sporofile.
Zarodnie, które u mszaków znajdowały się na
szczycie sporofitu, umieszczone są na liściach lub
w zakończeniach pędów.

• U wszystkich zachodzi przemiana pokoleń.

• Dominuje diploidalny, trwały, samodzielny sporofit

zbudowany z korzeni, łodyg i liści; gametofit jest silnie
zredukowany, zamiera po usamodzielnieniu się sporofit

• Wyróżniamy paprotniki jednakozarodnikowe o

nieróżnicowanych zarodnikach (izospory), należy do nich
większość paproci, skrzypy i widłaki

• paprotniki różnozarodnikowe wytwarzające dwa

rodzaje zarodników: małe mikrospory i duże
makrospory (heterospory). Zaliczamy do nich paprocie
wodne oraz widliczki należące do widłakowych.

PAPROTNIKI JEDNAKOZARODNIKOWE -

ROZWÓJ

• Jest to przemiana heteromorficzna z dominacją

sporofitu.

• Tak jak w każdej przemianie pokoleń pokolenie

bezpłciowe – sporofit – rozmnaża się przez zarodniki
powstające w wyniku podziału redukcyjnego, pokolenie
płciowe – gametofit – rozmnaża się płciowo przez
łączenie gamet w procesie zapłodnienia.

• Sporofit (2n) – dominujący, zróżnicowany na korzenie,

liście i łodygi, wytwarza zarodnie (sporangia)

• W zarodni znajduje się tkanka archesporialna,

zawierająca macierzyste komórki zarodników (2n).
Komórki te przechodzą mejozę, w wyniku której
powstają haploidalne zarodniki. U jednakozarodnikowych
są to niezróżnicowane morfologicznie, tzw. izospory.

• Zarodniki kiełkują w podłożu i w wyniku kolejnych

mitoz oraz po różnicowaniu komórek powstaje
gametofit zwany przedroślem.

• Jest to drobna, haploidalna, krótko żyjąca roślina

zbudowana z tkanki miękiszowej, u większości
gatunków pokolenie autotroficzne, u widłaków
heterotroficzne.

• Mejospory niezróżnicowane morfologicznie, tzw.

izospory, mogą być jednakowe fizjologicznie i
wtedy kiełkują w obupłciowe przedrośla
(większość paproci i widłaków) lub zróżnicowane
fizjologicznie i wówczas kiełkują w
rozdzielnopłciowe przedrośla (skrzypy).

• Na przedroślu rozwijają się gametangia: rodnie i

plemnie, w rodniach znajduje się po jednej komórce

jajowej, w plemniach wiele plemników. Plemniki mają

wici; widłaki i widliczki dwie, paprocie i skrzypy wiele

•

- W wodzie ruchliwe plemniki przepływają do rodni i

łączą się z komórką jajową – oogamia

(zapłodnienie tylko w obecności wody!).

• Powstaje zygota, która dzieli się mitotycznie i rozwija

w zarodek sporofitu, początkowo odżywiający się

kosztem gametofitu.

• Po wytworzeniu przez zarodek zawiązków łodygi i

liści oraz pierwszych korzeni przedrośle obumiera.

• Rozwija się dojrzały wieloletni sporofit, cykl powtarza

się

.

PAPROTNIKI RÓŹNOZARODNIKOWE -

ROZWÓJ

• Do paprotników różnozarodnikowych zaliczamy

paprocie wodne i widliczki oraz porybliny należące do
widłakowych.

• Sporofit to zielona, samożywna roślina, która wytwarza

liście zarodnionośne – sporofile – skupiające się na
szczycie łodygi i tworzące kłos zarodnionośny.

• W dolnej części kłosa znajdują się zarodnie duże –

makrosporangia zawierające macierzyste komórki
makrospor, w górnej zarodnie małe –
mikrosporangia zawierające macierzyste komórki
mikrospor.

• W wyniku mejozy z macierzystych komórek powstają

makrospory i mikrospory.

• Kiełkują one wewnątrz mikrosporangiów i makrosporangiów w

mikroskopijne przedrośla męskie i żeńskie. Gametofity są
więc u nich bardzo zredukowane w porównaniu z
przedroślami innych paprotników.

• W przedroślach, w gametangiach, tzn. męskich plemniach,

powstają plemniki, w żeńskich rodniach komórki jajowe.

• Plemniki w kropli deszczu lub rosy dostają się do dolnej części

kłosa, gdzie znajdują się kiełkujące makrospory oraz
przedrośla żeńskie, i wnikają do rodni.

• Dochodzi do zapłodnienia, tworzy się zygota – zawiązek

sporofitu.

• Dopiero po zapłodnieniu przedrośle żeńskie z zarodkiem

nowego sporofitu opuszcza sporofilostan.

• W odpowiednim podłożu następuje dalszy rozwój sporofitu.