Struktura osobowości

w kategoriach cech

Teoria Gordona W.
Allporta

Koncepcje nauki o osobowości:



specyficzne ludzkie właściwości ujawniają się
w intencjonalnych działaniach,



prawa rządzące zachowaniem są ważne, ale
równie ważne są: intencje, świadome motywy,
jakościowa ilościowa analiza zachowania,



człowiek jako niepowtarzalną jednostką dzięki
rysom (cechom) osobowości,



najbardziej fascynującą właściwością
osobowości jest jej tajemniczość.

Aby poznać i zrozumieć
człowieka
trzeba zwrócić uwagę na:



niepowtarzalność i złożoność jednostki,



ukierunkowanie i spójność motywacji,



świadomą motywację,



znaczenie teraźniejszości i przyszłości.

Czym jest osobowość?

"Osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz

jednostki tych psychofizycznych systemów, które

determinują unikalne przystosowanie środowiska”
( Allport, 1937)

Według Allporta wrodzone dyspozycje osobowości obejmują

trzy właściwości:



odruchy, popędy, homeostazę,



dziedziczność,



zdolności (zwłaszcza uczenia się).

Kolejną właściwością osobowości jest zdolność do autoregulacji.

Bardzo ważną rolę w kształtowaniu się osobowości stanowi

dynamiczna relacja między popędami a bodźcami ze

środowiska. Autoregulacja kontroluje homeostazę, dostraja

układ wewnętrzny do otoczenia.

Cechy indywidualne i
wspólne

Cecha to:

„każdy wyróżniający się rys osobowości”

( Allport, 1988)

lub:

„struktura neuropsychiczna, mająca zdolność dostarczania
wielu
funkcjonalnie równoważnych bodźców oraz inicjowania i
ukierunkowywania równoważnych form zachowania
adaptacyjnego i ekspresyjnego”

(Allport, za: Hall, Lindzey,

1990)

CECHY

INDYWIDUALNE

(DYSPOZYCJE)

mają charakter jakościowy

WSPÓLNE
mają charakter
ilościowy

KARDYNALNE
(dominujące)

pojedyncze,
widoczne w
każdym
zachowaniu

CENTRALNE
(specyficzne
)

kilka, łatwo
zaobserwować

WTÓRNE

jest ich
więcej, ale
rzadziej się
pojawiają

Intencje i świadome JA

INTENCJE - indywidualne odniesienia do otaczającego

świata, maja określony cel i wywołują aktywność w celu

zmiany.

„Cechy intencjonalne odzwierciedlają przede wszystkim

główne sposoby sytuowania się jednostki względem

przyszłości i jako takie selekcjonują bodźce, hamują

pewne zachowania, a forują inne i mają wiele wspólnego

z procesem rozwoju w wieku dojrzałym”

(Allport, 1988)

PROPRIUM (łac. proprius - własny)- subiektywny zbiór

intencji, przekonań i uczuć, który obejmuje poczucie Ja

cielesnego, tożsamość osobistą, koncepcję siebie i

poczucie własnej wartości. W innych koncepcjach jest to

odpowiednik Ja lub self.

Kształtowanie i rozwój
proprium



do 3 roku życia - dziecko nabywa poczucie ja cielesnego,

poczucie ciągłości własnej wartości



4 - 6 rok - rozwój Ja i obrazu siebie



6 - 12 rok - poczucie racjonalności, zdolność do rozumienia

otoczenia



od 12 roku - abstrakcyjne myślenie, plany, cele, dążenia

osobiste

Kryzysy rozwojowe:

„Kryzys to sytuacja emocjonalnego i umysłowego stresu,

wymagającego znaczących zmian poglądu na świat w krótkim

okresie. Zmiany sposobu widzenia świata często łączą się ze

zmianami w strukturze osobowości. Zmiany mogą być

progresywne albo regresywne”
(Allport, 1968)

Motywacja

„Motywy rozwoju podtrzymują napięcie w interesie

odległych i często nieosiągalnych celów. Uwzględniając

motywy rozwoju, możemy powiedzieć, że ideały są

motorem kształtowania się osobowości”
(Allport, 1988)

Motywacja:



proaktywna - wewnętrzna, charakter dążeniowy



reaktywna - zewnętrzna, charakter unikowy

Cztery zasady teorii motywacji:



uznanie aktualności motywów



uwzględnienie motywów różnych rodzajów reaktywnej i

proaktywnej)



przypisanie dynamicznej siły procesom kognitywnym (planowanie i

intencje)



uwzględnienie unikalnych motywów indywidualnych

Funkcjonowanie osoby
dojrzałej

Funkcjonowanie osoby dorosłej ma charakter świadomy i
racjonalny, jest spójne i osadzone w teraźniejszości, z
wyraźnym odniesieniem do przyszłości.

Kryteria zdrowej osobowości wg Allporta:



poszerzanie zasięgu Ja,



serdeczne kontakty z ludźmi,



poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i
samoakceptacja



realizm,



obiektywizacja samego siebie,



jednocząca filozofia życia.

Niezgodności w psychologii
Allporta względem teorii
psychodynamicznej:



motywacja ma charakter świadomy,



aktywność człowieka jest przede wszystkim intencjonalna, a nie

popędowa,



u podłoża aktywności leżą świadome zamiary ukierunkowane na cel, a

nie na konflikty,



rozwój osobowości polega na tworzeniu się i umacnianiu świadomego Ja,



integrację osobowości zapewniają systemy wyższe (preferencje i

wartości),



o kształcie osobowości decyduje jej rys indywidualny, a nie skutki

powszechnych zjawisk i procesów, jak kompleks Edypa,



osobowość można opisać w kategoriach cech, które maja odniesienie do

struktur neurofizjologicznych, a nie popędów,



funkcjonowanie człowieka ma charakter racjonalny, a nie emocjonalno-

popędowy,



o funkcjonowaniu człowieka decydują jego teraźniejszość i odniesienie do

przyszłości, a nie doświadczenia z przeszłości,



najlepszym sposobem badania osobowości jest analiza świadomych

zamiarów i dążeń.

Cecha

„Cecha jako dyspozycja obejmuje nie tylko
obserwowalne zachowanie, ale także uczucia
myśli i motywy, dzięki czemu ujawnia się w
formie spójnych wzorców funkcjonowania w
różnorodnych sytuacjach”

(Pervin, 1994)

Cechy wspólne

Na istnienie cech wspólnych zwrócił uwagę Allport.

Cechy wspólne umożliwiają pomiar i
porównywanie ludzi pod kątem nasilenia tych
cech. Są one:



bipolarne (np. ekstrawersja <–> introwersja),



addytywne (można określić ich nasilenie na skali),



posiadają rozkład normalny w populacji,



odnoszą się do szerokiego zakresu różnic
indywidualnych,



składają się na całościowy obraz struktury osobowości.

Opisując osobowość
uwzględniamy:



typowe zachowania



typowe przeżycia



typowe preferencje i dążenia



typowe i mniej typowe możliwości zachowań

Formalny model
osobowości

UGODOWOŚĆ

zaufanie

altruizm

wrażliwość

WYMIAR

CECHY

NAWYKI

REAKCJE

Pomiar cech

Przystępując do pomiaru cech przyjmujemy, że cechy

są:



wspólne



stałe



dwubiegunowe



addytywne



względnie niezależne

Jak bronić się przed nierzetelnością badanych?



klucz kłamstwa (np. "Ja i moja szkoła")



klucz typowości



klucz zniekształceń w kierunku pozytywnym



klucz zniekształceń w kierunku negatywnym

Raymond B. Cattell

Chciał tworzyć psychologię naukową,
czyli taką, która oparta jest na
liczbach i jest na tyle precyzyjna, by
móc przewidywać ludzkie zachowanie.
W wyniku tego zajął się tworzeniem
teorii na podstawie danych z badań
empirycznych gromadzonych poprzez
metody pomiarowe.

Teoria Cech Raymonda B.
Cattella

„Osobowość jest tym, co pozwala przewidzieć, co dana

osoba zrobi w danej sytuacji”

(Cattell, 1950)

Założenia:



stałość osobowości (bo ze zmiennej nie dałoby się

wnioskować), wynikająca z tego, że...



osobowość jest tworzona przez cechy

Cecha to struktura psychiczna, którą wnioskujemy z

obserwacji zachowania, i służy wyjaśnianiu regularności

i spójności zachowania.

Podział cech wg
Cattella:

wspólne

indywi-

dualne

środo-

wiskowe

konstytu-

cjonalne

tempera-

mentalne

zdolnoś-

ciowe

dyna-

miczne

źródłowe

powierz-

chniowe

CECHY

Podział ze

względu na:

pochodzenie

rodzaj

Podejście ilościowe w psychologii
osobowości:

Cattel przyjmuje możliwość pomiaru cech powierzchniowych

i źródłowych, oraz że istnieją trzy drogi ich poznawania, w

związku z czym ostnieją trzy rodzaje danych:



typu Q - samoobserwacyjne



typu L - obserwacyjne



typu T – testowe

Hipoteza Cattela (1957):

Niezależnie przeprowadzone badania osobowości na danych

typu Q, L, T prowadzą do wykrycia tej samej struktury cech

źródłowych, gdyż przedmiot badania jest ten sam (struktura

osobowości).

Udało się ją zweryfikować jedynie częściowo.

Jak dojść do struktury
osobowości?

Zmienne, które można obserwować korelują ze sobą, są przejawem
cech powierzchniowych (np. nieśmiałość). Cechy źródłowe są ukryte i
ujawnia je analiza czynnikowa. Do struktury osobowości można

dotrzeć

metodą indukcyjną dzięki stopniowemu uogólnianiu danych i

wiązaniu

ich w czynniki.

Cattell myślał, że analiza czynnikowa wykrywa cechy. Dziś

wiadomo, że jedynie porządkuje zmienne (wyodrębnia czynniki).

Jednak dzięki temu błędnemu założeniu udało mu się (1990)

wyodrębnić 23 czynniki w osobowości zdrowej i 12 w zaburzonej.

Uważał, że zaburzenia osobowości mają dwa podłoża:



Ekstremalne nasilenie cech osobowości zdrowej (lęk)



Ujawnianie się cech psychopatologicznych (paranoja)

Motywacja

Tłumaczy ją powiązanie trzech rodzajów

cech dynamicznych:



postawy – stosunek do pojedynczych

obiektów



ergi – popędy (np. głód, towarzyskość)



sentymenty – nabyte struktury postaw

(np. kariera, religia)

Wykrywanie cech dynamicznych jest

możliwe, jednak wiążą się z tym pewne

problemy.

Przewidywanie



zachowania:
nadal nie jesteśmy w stanie przewidzieć

zachowania, ale za to możemy określić

prawdopodobieństwo…



przydatności do zawodu, studiów:
zbadano specyficzne nasilenie cech u

poszczególnych grup (np. kierowców,

studentów farmacji), co pozwoliło na

przewidywanie na poziomie

statystycznym

PODSUMOWANIE

Gordon Allport



cechy indywidualne

(dyspozycje) =>

unikalność jednostki



analizy jakościowe



racjonalny charakter

motywacji, intencjonalne

odniesienie człowieka do

wartości

Raymond Cattell



cechy wspólne



analiza czynnikowa i

badania ilościowe –

główna metoda poznania



chciał wykryć

prawidłowości grupowe i

ustalić cechy dynamiczne

(motywacja)



opisywanie osobowości

w kategoriach cech



motywacja

(jednak różne podejścia)

Bibliografia:

Oleś, P. (2003). Wprowadzenie do psychologii osobowości.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”. (s. 115-143)