Osobowość jako zespół

Osobowość jako zespół

cech

cech

Trzy teorie osobowości

Trzy teorie osobowości

Teoria osobowości

Teoria osobowości

Gordon W. Allport

Gordon W. Allport

„

„

Osobowość

Osobowość

to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca układy psychofizyczne,

to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca układy psychofizyczne,

które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska”

które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska”

Cecha

Cecha

„(… ) struktura nauropsychiczna mająca zdolność dostarczania wielu bodźców

„(… ) struktura nauropsychiczna mająca zdolność dostarczania wielu bodźców

funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowania równoważnych (spójnych

funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowania równoważnych (spójnych

znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego”.

znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego”.

Dyspozycja osobista

Dyspozycja osobista

– cecha w odniesieniu do konkretnej osoby:

– cecha w odniesieniu do konkretnej osoby:



Dominująca (osobowość autorytarna)

Dominująca (osobowość autorytarna)



Centralna (ujawniana w działaniu najczęściej, łatwa do obserwacji -towarzyskość)

Centralna (ujawniana w działaniu najczęściej, łatwa do obserwacji -towarzyskość)



Wtórna (dotyczy wąskiego zakresu reakcji i bodźców – forma specjalizacji)

Wtórna (dotyczy wąskiego zakresu reakcji i bodźców – forma specjalizacji)

Funkcja cech: spójność zachowania

Funkcja cech: spójność zachowania

– cechy / dyspozycje określają określone sposoby

– cechy / dyspozycje określają określone sposoby

zachowania, a także je inicjują (spójność) Dużą liczbę cech i dynamika relacji z otoczeniem

zachowania, a także je inicjują (spójność) Dużą liczbę cech i dynamika relacji z otoczeniem

(brak spójności)

(brak spójności)

Pochodzenie cech

Pochodzenie cech

: zadatki fizyczne i temperamentalne są genetyczne lecz wiekszość kształtuje

: zadatki fizyczne i temperamentalne są genetyczne lecz wiekszość kształtuje

się w ontogenezie (dojżewanie i kontakt ze środowiskiem). W ramach ontogenezy kształtuje się

się w ontogenezie (dojżewanie i kontakt ze środowiskiem). W ramach ontogenezy kształtuje się

również

również

Ja

Ja

(unikalne pojęcie proprium – łac. Proprius – własny)

(unikalne pojęcie proprium – łac. Proprius – własny)

Badania leksykalne

Badania leksykalne

: niechęć do stosowania analizy czynnikowej – preferencja podejścia

: niechęć do stosowania analizy czynnikowej – preferencja podejścia

idiograficznego – spowodowała przyjęcie specyficznej procedury badawczej. Allport i Odbert

idiograficznego – spowodowała przyjęcie specyficznej procedury badawczej. Allport i Odbert

(1936); analiza 18 000 określeń opisujących jednostkę.

(1936); analiza 18 000 określeń opisujących jednostkę.

Autonomia funkcjonalna

Autonomia funkcjonalna

: usamodzielnienie się motywów. Każda czynność często wykonywana

: usamodzielnienie się motywów. Każda czynność często wykonywana

może stać się celem samym w sobie, choć pierwotnie podejmowano ją, kierując się określoną

może stać się celem samym w sobie, choć pierwotnie podejmowano ją, kierując się określoną

motywacją.

motywacją.



nawykowy (autonomia perseweracyjna)

nawykowy (autonomia perseweracyjna)



świadomy (propriacyjna autonomia funkcjonalna).

świadomy (propriacyjna autonomia funkcjonalna).

A. PODEJŚCIE
NOMOTETYCZ
NE

B. PODEJŚCIE
IDIOGRAFICZN
E

Teoria osobowości

Teoria osobowości

Raymond B.Cattell

Raymond B.Cattell

Osobowość

Osobowość

jest konstrukt psychologiczny (zespół uniwersalnych cech), który

jest konstrukt psychologiczny (zespół uniwersalnych cech), który

pozwala przewidywać jak dana osoba zachowa się w konkretnej sytuacji.

pozwala przewidywać jak dana osoba zachowa się w konkretnej sytuacji.

Cecha

Cecha

: struktura psychiczna osobowości. Przyczyniają się do międzysytuacyjnej i

: struktura psychiczna osobowości. Przyczyniają się do międzysytuacyjnej i

międzyczasowej spójności zachowania.

międzyczasowej spójności zachowania.



Powierzchniowe

Powierzchniowe

– bezpośrednio obserwowane przez zachowanie (lub badania

– bezpośrednio obserwowane przez zachowanie (lub badania

retrospektywne), ponieważ są powiązane z sytuacjami, w których się ujawniają

retrospektywne), ponieważ są powiązane z sytuacjami, w których się ujawniają

nie można ściśle definiować na ich podstawie spójności zachowania (duża

nie można ściśle definiować na ich podstawie spójności zachowania (duża

elastyczność)

elastyczność)



Źródłowe

Źródłowe

– podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowość,

– podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowość,

warunkują spójność zachowania ale nie można rejestrować ich na podstawie

warunkują spójność zachowania ale nie można rejestrować ich na podstawie

zachowań. Jedyną metodą wykrycia – analiza czynnikowa.

zachowań. Jedyną metodą wykrycia – analiza czynnikowa.

Pochodzenie cech źródłowych

Pochodzenie cech źródłowych

: a. biologiczne – konstytucjonalne, ale mogą one

: a. biologiczne – konstytucjonalne, ale mogą one

mieć pochodzenie zarówno genetyczne jak i wykształtowane w trakcie kontaktów

mieć pochodzenie zarówno genetyczne jak i wykształtowane w trakcie kontaktów

ze środowiskiem / b. kształtujące się wyraźnie pod wpływem środowiska

ze środowiskiem / b. kształtujące się wyraźnie pod wpływem środowiska

Podział cech

Podział cech

powierzchniowych i źródłowych:

powierzchniowych i źródłowych:

1.

1.

Zdolnościowe

Zdolnościowe

- jak dobrze radzimy sobie z rozwiązywaniem zadań (inteligencja)

- jak dobrze radzimy sobie z rozwiązywaniem zadań (inteligencja)

2.

2.

Temperamentalne

Temperamentalne

– tempo i styl działania, ale także sfera emocji.

– tempo i styl działania, ale także sfera emocji.

3.

3.

Dynamiczne

Dynamiczne

– obejmuje motywacyjny aspekt zachowania;

– obejmuje motywacyjny aspekt zachowania;



Ergi

Ergi

: wrodzona psychofizyczna tendencja (percepcja+afekt+dążenie) np. seks,

: wrodzona psychofizyczna tendencja (percepcja+afekt+dążenie) np. seks,

ciekawość, głód, dbałość o siebie

ciekawość, głód, dbałość o siebie



Sentymenty

Sentymenty

: interakcja środowiska i własnych doświadczeń – zauważanie i

: interakcja środowiska i własnych doświadczeń – zauważanie i

reakcja na obiekt np. religia, kariera

reakcja na obiekt np. religia, kariera



Postawy

Postawy

: widoczne przejawy relacji ergów i sntymentów według klucz; siła

: widoczne przejawy relacji ergów i sntymentów według klucz; siła

zainteresowania +kierunekdziałania + obiekt na który jest ono skierowane

zainteresowania +kierunekdziałania + obiekt na który jest ono skierowane

16PF

16PF

:16-Czynnikowy Kwestionariusz Osobowości.

:16-Czynnikowy Kwestionariusz Osobowości.

Dynamicz
na
sieć z
hierarchic
zną
strukturą
służebnoś
ci

Teoria osobowości: PEN koncepcja trzech superczynników

Teoria osobowości: PEN koncepcja trzech superczynników

Hans J. Eysenck

Hans J. Eysenck

Osobowość to temperament

Osobowość to temperament

+ inteligencja

+ inteligencja

. Ponieważ inteligencja nie stanowiła podstawowego

. Ponieważ inteligencja nie stanowiła podstawowego

przedmiotu zainteresowania badacza – uważał on iż mówiąc o osobowości (poddając weryfikacji

przedmiotu zainteresowania badacza – uważał on iż mówiąc o osobowości (poddając weryfikacji

empirycznej swoje twierdzenia) mówi również o temperamencie.

empirycznej swoje twierdzenia) mówi również o temperamencie.

Wymiar

Wymiar

: czerpiąc z klasycznego pojęcia Hipokratesa-Galena o

: czerpiąc z klasycznego pojęcia Hipokratesa-Galena o

typach temperamentu

typach temperamentu

, a także

, a także

opierając się na

opierając się na

teorii Junga

teorii Junga

(ekstrawersja versus introwersja) i badaniach własnych z

(ekstrawersja versus introwersja) i badaniach własnych z

zastosowaniem

zastosowaniem

analizy czynnikowej

analizy czynnikowej

zdefiniował osobowość=temperament jako strukturę

zdefiniował osobowość=temperament jako strukturę

zbudowaną z wymiarów. W odróżnieniu od pojęcia cechy – w pojęciu wymiaru; pomiędzy norma

zbudowaną z wymiarów. W odróżnieniu od pojęcia cechy – w pojęciu wymiaru; pomiędzy norma

a patologią

a patologią

istnieje ciągłość

istnieje ciągłość

.

.

Super czynniki

Super czynniki

PSYCHOTYCZNOŚĆ.

PSYCHOTYCZNOŚĆ.

Postawa aspołeczna / egocentryzm/ chłód uczuciowy / agresja – obniżona samokontrola / Twórczość

Postawa aspołeczna / egocentryzm/ chłód uczuciowy / agresja – obniżona samokontrola / Twórczość

Altruizm, empatia, uspołecznienie

Altruizm, empatia, uspołecznienie

EKSTRAWERSJA

EKSTRAWERSJA

Towarzyskość/ żywość, aktywność/ optymizm / poszukiwanie doznań

Towarzyskość/ żywość, aktywność/ optymizm / poszukiwanie doznań

Introwersja

Introwersja

Mała towarzyskość – staranne dobieranie znajmomych / obowiązkowość / psymistyczne patrzenie w

Mała towarzyskość – staranne dobieranie znajmomych / obowiązkowość / psymistyczne patrzenie w

przyszłość

przyszłość

NEUROTYCZNOŚĆ.

NEUROTYCZNOŚĆ.

Wrażliwość emocjonalna / niska samoocena / lęk, napięcie / silne i długotrwałe reakcje emocjonalne

Wrażliwość emocjonalna / niska samoocena / lęk, napięcie / silne i długotrwałe reakcje emocjonalne

na bodźce

na bodźce

Równowaga emocjonalna / mała wrażliwość na silne bodźce wywołujące emocje

Równowaga emocjonalna / mała wrażliwość na silne bodźce wywołujące emocje

Teoria osobowości: PEN koncepcja trzech superczynników

Teoria osobowości: PEN koncepcja trzech superczynników

Hans J. Eysenck

Hans J. Eysenck

Pochodzenie czynników

Pochodzenie czynników

- próba empirycznej weryfikacji hipotezy o silnym zakorzenieniu

- próba empirycznej weryfikacji hipotezy o silnym zakorzenieniu

biologicznym:

biologicznym:

I EKSTRAWERSJA

I EKSTRAWERSJA

Teoria hamowania

Teoria hamowania

– Introwertycy charakteryzują się dużym potencjałem pobudzenia i słabym

– Introwertycy charakteryzują się dużym potencjałem pobudzenia i słabym

hamowaniem rektywnym (pojawia się wolno i szybko zanika). Ekstrawertycy – wzorzec przeciwny.

hamowaniem rektywnym (pojawia się wolno i szybko zanika). Ekstrawertycy – wzorzec przeciwny.

Teoria aktywacja

Teoria aktywacja

– Poziom pobudzenia introwertyków jest chronicznie wyższy niż ekstrawertyków.

– Poziom pobudzenia introwertyków jest chronicznie wyższy niż ekstrawertyków.

Postulat lekowy

Postulat lekowy

–

–

Leki uspakajające

Leki uspakajające

; ujawnianie wzorców zachowania ekstrawertywnych gdyż

; ujawnianie wzorców zachowania ekstrawertywnych gdyż

zwiększają poziom hamowania i obniżają pobudzenie /

zwiększają poziom hamowania i obniżają pobudzenie /

Leki pobudzające

Leki pobudzające

; ujawnianie zachowań

; ujawnianie zachowań

introwertywnych gdyż działają odwrotnie.

introwertywnych gdyż działają odwrotnie.

II NEUROTYCZNOŚĆ

II NEUROTYCZNOŚĆ

Pierwotnie szukano struktur odpowiedzialnych za ten czynnik w ukł. limbicznym.

Pierwotnie szukano struktur odpowiedzialnych za ten czynnik w ukł. limbicznym.

Finalnie: „Badania populacji normalnej

Finalnie: „Badania populacji normalnej

nie dostarczyły silnego poparcia

nie dostarczyły silnego poparcia

dla teorii łączącej

dla teorii łączącej

Neurotyczność z psychofizjologicznymi wskaźnikami aktywacji”

Neurotyczność z psychofizjologicznymi wskaźnikami aktywacji”

III PSYCHOTYCZNOŚĆ

III PSYCHOTYCZNOŚĆ

Nie udało się ustalić mechanizmów biologicznych

Nie udało się ustalić mechanizmów biologicznych

odpowiedzialnych za Psychotyczność. Jedyne

odpowiedzialnych za Psychotyczność. Jedyne

dowody mają

dowody mają

charakter korelacyjny związany z badaniami nad odziedziczalności tego czynnika; około 40%- Loehlin

charakter korelacyjny związany z badaniami nad odziedziczalności tego czynnika; około 40%- Loehlin

(1992)

(1992)

Postulat podatności na warunkowanie

Postulat podatności na warunkowanie

: Introwertycy ze względu na wyższy potencjał pobudzenia i

: Introwertycy ze względu na wyższy potencjał pobudzenia i

niższy

niższy

potencjał hamowania, łatwiej i szybciej wytwarzają odruchy warunkowe niż ekstrawertycy. Wynika z

potencjał hamowania, łatwiej i szybciej wytwarzają odruchy warunkowe niż ekstrawertycy. Wynika z

tego

tego

między innymi wniosek: u introwertyków szybciej i łatwiej zachodzi proces soscjalizacii.

między innymi wniosek: u introwertyków szybciej i łatwiej zachodzi proces soscjalizacii.

Typy osobowości a zdrowie

Typy osobowości a zdrowie

:

:

Typ A: Neurotyczność+Ekstrawersja – zagrożenie choroba wieńcowa i wrzodami żołądka

Typ A: Neurotyczność+Ekstrawersja – zagrożenie choroba wieńcowa i wrzodami żołądka

Typ B: Zrównoważenie= zdrowie

Typ B: Zrównoważenie= zdrowie

Typ C: Neurotyczność+Introwersja – zagrożenie chorobami nowotworowymi

Typ C: Neurotyczność+Introwersja – zagrożenie chorobami nowotworowymi

EPQ-R

EPQ-R

: Kwestionariusz Osobowości

: Kwestionariusz Osobowości

Podstawę
ujawnienia
się dyspozycji do
choroby stanowi
wybór środowiska
i formy
aktywności. Nie
jest to więc wyrok
genetyczny a
jedynie
predyspozycja.

Teoria osobowości: NEOAC Pięcioczynnikowy Model Osobowości

Teoria osobowości: NEOAC Pięcioczynnikowy Model Osobowości

Paul T. Costa i Robert McCrae

Paul T. Costa i Robert McCrae

Osobowość buduje zespół podstawowych cech – czynników

Osobowość buduje zespół podstawowych cech – czynników

, które są:

, które są:



Stabilne w czasie – dowody empiryczne w pochodzące z danych uzyskanych w badaniach

Stabilne w czasie – dowody empiryczne w pochodzące z danych uzyskanych w badaniach

podłużnych

podłużnych



Realnie istniejące - maja szeroki i konkretny wpływ na różne aspekty zachowania; np.

Realnie istniejące - maja szeroki i konkretny wpływ na różne aspekty zachowania; np.

czynnik sumienności wiąże się z osiągnięciami akademickimi i jakością pracy

czynnik sumienności wiąże się z osiągnięciami akademickimi i jakością pracy



Uniwersalne –występują niezależnie od kultury i płci

Uniwersalne –występują niezależnie od kultury i płci

Pochodzenie czynników

Pochodzenie czynników

: Badacze

: Badacze

nie wiążą czynników z podstawami biologicznymi

nie wiążą czynników z podstawami biologicznymi

–

–

według nich są to konstrukty psychologiczne. Wykrycie ich jest możliwe dzięki zastosowaniu

według nich są to konstrukty psychologiczne. Wykrycie ich jest możliwe dzięki zastosowaniu

procedur statystycznych – analizy czynnikowej. Źródłem danych są między innymi badania

procedur statystycznych – analizy czynnikowej. Źródłem danych są między innymi badania

leksykalne ( ważny wkład w ich rozwój – Warren Norman, 1963 czy Lewis R.Goldberg, 1981)

leksykalne ( ważny wkład w ich rozwój – Warren Norman, 1963 czy Lewis R.Goldberg, 1981)

ale także swobodnych opisach (

ale także swobodnych opisach (

dostrzeganie kontekstu wypowiedzi – ważny wkład Paul

dostrzeganie kontekstu wypowiedzi – ważny wkład Paul

T. Costa i Robert McCrae

T. Costa i Robert McCrae

).

).

Czynniki osobowości. Czynniki są traktowane jako dwubiegunowe;

Czynniki osobowości. Czynniki są traktowane jako dwubiegunowe;

NEUROTYCZNOŚĆ

NEUROTYCZNOŚĆ

EKSTRAWERSJA

EKSTRAWERSJA

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA: ciekawe i otwarte na świat zew. i wew. / niezależne/

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA: ciekawe i otwarte na świat zew. i wew. / niezależne/

poszukujące

poszukujące

konwencjonalne w zachowaniach/ konserwatywne w

konwencjonalne w zachowaniach/ konserwatywne w

poglądach

poglądach

UGODOWOŚĆ: skromne / prostolinijne / skore do pomagania / ufne

UGODOWOŚĆ: skromne / prostolinijne / skore do pomagania / ufne

brak potrzeby kooperacji / oschłe emocjonalnie / egocentryczne

brak potrzeby kooperacji / oschłe emocjonalnie / egocentryczne

SUMIENNOŚĆ: perfekcjoniści / silna motywacja osiągnięć / obowiązkowość / rzetelność

SUMIENNOŚĆ: perfekcjoniści / silna motywacja osiągnięć / obowiązkowość / rzetelność

spontaniczność w działaniu / hedoniści / mała skrupulatność

spontaniczność w działaniu / hedoniści / mała skrupulatność

NEO-FFI

NEO-FFI

: Kwestionariusz Osobowości

: Kwestionariusz Osobowości

N
E
O

A

C

Identyfikacja bliska teorii PEN