Argumenty bioetyki 2012

wykład 10

OSOBOWOŚĆ JAKO

KRYTERIUM STATUSU

MORALNEGO

dwa znaczenia

„kryterium”

• (1) kryterium jako kryterialna

podstawa pewnej cechy

• (2) kryterium jako twierdzenie

uznające jedną cechę za kryterialną
podstawę innej

eksplikacja kryterium jako

kryterialnej podstawy

Cecha A jest kryterialną podstawą cechy B wtedy

i tylko wtedy, gdy pomiędzy A i B zachodzi

• (a) odpowiedni stosunek logiczny (np.

posiadanie A jest koniecznym i wystarczającym

warunkiem posiadania B)

• (b) odpowiedni stosunek ontyczny (np. cecha A

jest bezpośrednią ontyczną podstawą cechy B;

A determinuje B, a B zależy od A)

• (c) odpowiedni stosunek epistemologiczny (np.

cecha A może zostać poznana niezależnie od

cechy B; pomiędzy cechą A i cechą B zachodzi

intuicyjnie uchwytny związek)

główne kryteria statusu

moralnego

Cechą, która bądź to sama przez się, bądź to

w połączeniu z jakąś inną cechą lub grupą

cech bezpośrednio nadaje jej podmiotowi

status moralny, może być:

• (1) zdolność spełniania wyższych funkcji

psychicznych (psychologiczna „osobowość”)

• (2) człowieczeństwo jako przynależność do

gatunku ludzkiego

• (3) zdolność odczuwania (sentience)
• (4) bycie istotą żywą

główne pojęcia osoby

• (1) Osoba w znaczeniu potocznym:

istota ludzka (w odróżnieniu od rzeczy i

zwierząt)

• (2) Osoba w znaczeniu

psychologicznym: istota zdolna do

wyższych funkcji psychicznych

• (3) Osoba w znaczeniu normatywnym,

tzn. prawno-etycznym: istota

posiadająca prawa moralne i/lub

legislacyjne

dwa rozumienia „kryterium

A” (np. kryterium

osobowości)

• - A jest tym, dla czego szukamy

kryterium (np. kryterium osobowości
normatywnej)

• - A jest tym, co stanowi kryterium dla

czegoś innego (np. kryterium
osobowości psychologicznej)

warianty psychologicznego

pojęcia osoby

Różne warianty psychologicznego pojęcia

osoby uzyskuje się zależnie od tego

• A. jakie wyższe funkcje psychiczne uważa

się za istotne lub swoiste dla osoby

(pytanie o jakościowe warunki osobowości

psychologicznej)

• B. jak rozumie się zdolność do wyższych

funkcji psychicznych, którą musi posiadać

osoba (pytanie o modalne warunki

osobowości psychologicznej)

ad A rysy osobowości

psychologicznej

• - racjonalność
• - samoświadomość (refleksyjność)
• - autonomia
• - czynna moralna podmiotowość

(moral agency)

John Locke, psychologiczna

definicja osoby

• "Osoba" oznacza "istotę myślącą i

inteligentną, obdarzoną rozumem i
zdolnością refleksji, istotę, która może
ujmować siebie myślą jako samą siebie, to
znaczy: jako tę samą w różnych czasach i
miejscach myślącą rzecz." (471)

• a thinking intelligent being, that has

reason and reflection, and can consider
itself as itself, the same thinking thing in
different times and places

elementy definicji

Locke’a

• zdolność myślenia (niekoniecznie w

danej chwili realizowana)

• inteligencja
• rozum
• zdolność refleksji (samoświadomości)
• zdolność ujmowania swojej

tożsamości w czasie

sposoby posiadania zdolności do wyższych

funkcji psychicznych

• (1) istota, która posiada (lub wcześniej

posiadała) aktualną zdolność wyższych

funkcji psychicznych

• (2) istota, która posiada (lub wcześniej

posiadała) potencjalną zdolność wyższych

funkcji psychicznych

• (3) istota posiadająca gatunkową zdolność

wyższych funkcji psychicznych, tzn.

należąca do gatunku, którego normalne

osobniki posiadają (lub wcześniej

posiadały) aktualną lub potencjalną

zdolność wyższych funkcji psychicznych

osobowość psychologiczna

jako kryterium statusu

moralnego

Szczególny status moralny przysługuje

wszystkim istotom, które posiadają:

• (1) zaktualizowaną osobowość

psychologiczną

• (2) zaktualizowaną lub potencjalną

osobowość psychologiczną

• (3) zaktualizowaną, potencjalną lub

gatunkową osobowość psychologiczną

TOOLEY, ABORTION AND

INFANTICIDE (1972)

the self-consciousness requirement

• Pewien organizm posiada poważne prawo

do życia jedynie wtedy, gdy posiada

pojęcie jaźni (self) jako trwającego w

czasie podmiotu przeżyć i innych stanów

umysłu, i jest przekonany, że on sam jest

takim trwającym w czasie jestestwem.

• An organism possesses a serious right to

life only if it possesses the concept of a

self as a continuing subject of experiences

and other mental states, and believes that

it is itself such a continuing entity.

cztery główne etapy

• 1. analiza pojęcia „prawa do czegoś”,
• 2. eksplikacja pojęcia życia w

zestawieniu „prawo do życia”,

• 3. definicja pojęcia „prawa do życia”,
• 4. ustalenie koniecznego warunku

posiadania prawa do życia.

1. analiza pojęcia „prawa

do czegoś”

• zdanie „A ma prawo do X” znaczy mniej

więcej tyle samo, co zdanie „Jeżeli A pragnie

X, wówczas inni mają prima facie obowiązek

powstrzymać się od działań, które

pozbawiłyby go tej rzeczy”.

• „A ma prawo do X” znaczy mniej więcej tyle

samo, co zdanie „A jest tego rodzaju istotą,

która jest podmiotem przeżyć i innych

stanów umysłu, A jest zdolne do pragnienia

X, i jeśli A pragnie X, wówczas na innych

spoczywa prima facie obowiązek

powstrzymania się od działań, które

pozbawiłyby go tej rzeczy”.

2. eksplikacja pojęcia życia

w zestawieniu „prawo do

życia”

• „prawo do życia” jest wyrażeniem

mylącym, ponieważ tym, o co
naprawdę nam chodzi, nie jest
jedynie dalsze istnienie biologicznego
organizmu, lecz prawo pewnego
podmiotu przeżyć i innych stanów
umysłu do dalszego istnienia.

3. definicja pojęcia „prawa

do życia”

• zdanie „A ma prawo do tego, aby nadal

istnieć jako podmiot przeżyć i innych stanów
umysłu” znaczy mniej więcej tyle samo, co
zdanie „A jest podmiotem przeżyć i innych
stanów umysłu, A jest zdolny do pragnienia
tego, aby nadal istnieć jako podmiot przeżyć
i innych stanów umysłu, i jeśli A pragnie w
dalszym ciągu istnieć jako tego rodzaju
jestestwo, wówczas inni mają prima facie
obowiązek nie przeszkadzać mu w tym”.

4. ustalenie koniecznego warunku

posiadania prawa do życia

• "żadna istota nie może być istotą zdolną

pragnąć tego, by istniał pewien podmiot
przeżyć i innych stanów umysłu, jeżeli nie
posiada pojęcia takiego podmiotu. To dopełnia
uzasadnienie tezy, zgodnie z którą
koniecznym warunkiem tego, aby jakaś istota
miała poważne prawo do życia, jest to, aby
posiadała ona pojęcie jaźni jako trwającego w
czasie podmiotu przeżyć i innych stanów
umysłu, i aby była przekonana, że sama jest
takim jestestwem"

krytyka A

prawo do życia → zdolność pragnienia życia →

[?] zdolność abstrakcyjnego myślenia o życiu

• In order for me to have desires regarding my

future life it is surely sufficient that I "think"

("have a concept") of the particular kinds of

experiences that make up that life. But I can

obviously do this without having "the

[abstract] concept" experience, or the

concept life, let alone the concept self. Why

should the poor fetus or infant, in order to

have a right to life, be required to think of it

in sophisticated philosophical terms? (Pluhar

1977, s. 162)

krytyka B

• prawo do życia → [?] zdolność

pragnienia życia → zdolność
abstrakcyjnego myślenia o życiu