_OSOBOWOŚĆ

_{„Natura czy kultura?”}

Zespół cech określających

zachowanie, myśli i emocje

człowieka.

-niepowtarzalny

-stały

_{Każdy ma cechy osobowości}

TYP – jedna z cech dominuje w życiu danej osoby

Typ czy cechy osobowości

lubi porządek – obsesyjne

zwracać na siebie uwagę –

histrioniczne

unika konfliktów – lękowe

lubi troszczyć się o innych – zależne dokonać czegoś wyjątkowego-

narcystyczne

• TEMPERAMENT

wrodzona konstytucjonalna

zdeterminowana biologicznie reaktywność układy nerwowego, przebieg procesów psychicznych, motoryka, aktywność.

• CHARAKTER

aktywność i czynna postawa wobec życia,

siła woli i wytrwałość zgodna z zasadami

etycznymi.

^{Typy osobowości opisywano od}

wieków

^{Typy temperamentu wg}

^{Hipokratesa/ Galena/}

_Pawłowa

Wysokoreaktywny

choleryk

Sangwinik

niezrównoważony

_melancholik

flegmatyk

zrównoważony

Niskoreaktywny

wg	Ernesta	Kretschmera
	^(1^8^88	^–^196^4^)

_{TEORIA KONSTYTUCJONALNA -}

^{Budowa asteniczna = schizotymik}

^{[zamknięty w sobie, sztywny, drażliwy, oschły]}

^{-psychopatia schizoidalna- schizofrenia}

Budowa pykniczna = cyklotymik

^{[towarzyski, zmienne nastroje]}

^{- psychopatia cykloidalna – cyklofrenia}

Budowa atletyczna = iksotymik

[spokojny, mało wrażliwy, sumienny, drobiazgowy]- psychopatia epileptoidalna- epilepsja

Zygmunt Freud (1856-1939) Koncepcja, id, ego i superego Impulsy świadome i nieświadome

Fiksacje w fazie oralnej, analnej

bądź fallicznej

Wyparcie traumatycznych

doświadczeń

Abraham H. Maslow

(1908-1970)

Piramida potrzeb

Teoria aktualizacji

K.G. Jung: introwertyk i ekstrawertyk

Friedman i Roseman – (ch.psychosomatyczne)

Typ A: zorientowany na sukces

Typ B: odprężony

Eysenck

Osie: intro-eksrtawersja Neurotyzm-psychotyzm Stabilność

Inteligencja

_{MODELE WIELOWYMIAROWE}

Koncepcja McCrae i Costa (NEO-PI)

5 wymiarów (BIG FIVE): neurotyzm, ekstrawersja, otwartość, zgodność, sumienność.

Cattel i Butcher – model 16 czynnikowy –

określają rysy osobowości, np.: szczęśliwy

i pogodny- poważny, zrelaksowany-

napięty.

Koncepcja Cloninger’a

• wymiarów: temperament 4, charakter 3

_{wielowymiarowy model osobowości}

_{Cloninger 1993}

_{osobowość = TEMPERAMENT + CHARAKTER}

Charakter

Harm Avoidance

_{Reward Dependence}

Persistence

Temperament

Self-Directiveness

_{Cooperativeness}

Self -Transcendence

NS Poszukiwanie nowości (0 - 40)

NS1 Ciekawość vs. Stoicki spokój (0 - 11)

_{NS2 Impulsywność vs. Refleksyjność (0-}

10)

_{NS3 Ekspresyjność vs. Zachowanie z}

umiarem (0 -9)

_{NS4 Nieuporządkowanie vs.}

Uporządkowanie (0-10)

HA Unikanie przykrości (0 -35)

_{HA1 Martwienie się „na zapas” vs.}

Nieuzasadniony optymizm(0-11)

_{HA2 Niepewność vs. Pewność siebie (0 -}

7)

HA3 Nieśmiałość vs. Towarzyskość (0-8)

HA4 Męczliwość vs. Żywiołowość (0-9)

RD Uzależnienie od nagrody (0-24)

RD1 Uczuciowość vs. Pragmatyzm (0-10)

RD3 Przywiązanie vs. Obojętność (0-8)

_{RD4 Zależność od innych vs.}

Niezależność (0-6)

P Wytrwałość (RD2) (0-8)

SD Samoukierunkowanie (0-44)

_{SD1 Odpowiedzialność vs. Obwinianie}

innych (0-8)

SD2 Posiadanie celów vs Brak celów (0- 8)

SD3 Zaradność (0-5)

_{SD4 Pewność siebie vs. Brak pewności}

siebie (0-11)

SD5 Dobre przyzwyczajenia (0-12)

C Zdolność do współpracy (0-42)

C1 Tolerancyjność vs. Brak tolerancji (0-8) C2 Empatia (0- 7)

_{C3 Chęć do niesienia pomocy vs. Brak}

chęci niesienia pomocy (0-8)

_{C4 Zdolność do wybaczania vs. Chęć}

odwetu (0-10)

_{C5 Przestrzeganie zasad vs. Oportunizm(0-}

9)

ST Samotranscendencja (0-33)

_{ST1 Kreatywna wyobraźnia vs. Myślenie}

konkretne (0-11)

_{ST2 Identyfikacja z innymi osobami vs.}

Izolowanie się (0- 9)

_{ST3 Akceptacja duchowości vs.}

Racjonalizm i materializm (0-13)*

^{UWARUNKOWANIA CECH OSOBOWOŚCI}

^{- rozumienie współczesne.}

-GENETYCZNE – model wielogenowy -30-70% cech

BIOLOGICZNE – czynniki działające we wczesnym okresie życia

RODZINA i ŚRODOWISKO – modelowanie cech

^{wrodzonych, skrajne zaniedbania, przemoc.}

KULTUROWE – zmienne geograficznie i historycznie

_{Etiologia zaburzeń osobowości}

• Brak stabilności w funkcjonowaniu rodziny

• Częste stosowanie kar fizycznych, przemoc

• Emocjonalne nadużycia, zaniedbania, odrzucenie,

sztywność

• Rodzice nadużywający alkoholu, ubóstwo

• Predyspozycja genetyczna/ biologiczna

Np. niski poziom serotoniny, deficyty neuromotoryczne, deficyty poznawcze

• Zaburzenia zachowana w dzieciństwie – zaburzenia

osobowości

_{Cechy osobowości nieprawidłowej}

_{obraz kliniczny}

►niedomoga uczuć wyższych

trwała niezdolność do związków społecznych przedmiotowe traktowanie partnera seksualnego

►zła tolerancja stresu (frustracji)

zmienność i nietrwałość dążeń, „początki bez

^{końca”, brak konsekwencji w realizacji zamierzeń,}

^{stanowisko pracy poniżej możliwości}

►autodestrukcyjny wzorzec życia

_{Cechy osobowości nieprawidłowej}

_{obraz kliniczny}

►swoisty brak wglądu („ otępienie

^{semantyczne”), zdolności oceny samego}

siebie, zrozumienia zależności niepowodzeń od

^{własnych cech}

►ogólnie niezaburzona inteligencja

►brak istotnych zainteresowań

►nierozróżnianie granicy między prawdą a kłamstwem, rzeczywistością a fikcją

^{ZABURZENIA OSOBOWOŚCI-}

^{epidemiologia}

_{• Trudne do badań – większość osób z zaburzeniami osobowości nie}

^{poszukuje pomocy lekarskiej}

• Niska rzetelność diagnozy (za wyjątkiem osobowości antysocjalnej)

• Opisy kliniczne opierają się na retrospekcji

• Poszczególne kategorie diagnostyczne zaburzeń osobowości zachodzą na siebie

W większości badan obejmujących populację ogólną:

^{5-25% populacji;}

Badanie Casey’a (1986)

7%problemy osobowościowe 7% zaburzenia osobowości

^{4% ciężkie zaburzenia osobowości}

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI -

diagnostyka

skrajne lub znaczące odmienności w

porównaniu z przeciętnym

sposobem odnoszenia się do innych,

spostrzegania,

myślenia

odczuwania

→początek w dzieciństwie lub okresie pokwitania, trwają nadal w okresie dojrzałości

→nie są związane ze znacznym uszkodzeniem

czy chorobą mózgu, nie są chorobą psychiczną

Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych (F60-F69)

• F60 Specyficzne zaburzenia

^osobowości

• F62 Trwałe zmiany osobowości

nawyków i popędów

identyfikacji płciowej

_preferencji

^•	^F63	^Za^b^urzenia
^•	^F64	^Za^b^urzenia
^•	^F65	^Za^b^urzenia

^seksualnych

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI wg ICD10

występują zwykle następujące objawy:

(a)znacząco dysharmonijne postawy lub zachowania, wyrażające się w takich obszarach życia psychicznego jak:

—	afektywność,
—	kontrola zachowań	impulsywnych,

— style myślenia lub przeżywania,

— relacje z innymi osobami;

(b) anormalne wzorce zachowań trwają przez długi okres czasu, i nie są ograniczone do zaostrzenia innego zaburzenia

psychicznego;

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI wg ICD10

(c) anormalne wzorce zachowań utrudniają funkcjonowanie oraz relacje z innymi osobami;

(e) subiektywne uczucie dyskomfortu w

przebiegu zaburzeń osobowości pojawiają

się zwykle w późniejszym okresie jej trwania;

f) zaburzenia te prowadzą zwykle do gorszego

funkcjonowania społecznego lub

zawodowego

^{Grupy zaburzeń osobowości}

^{wg DSM- IV}

^{A. Grupa ekscentryczna i dziwaczna}

Projekcja/myślenie paranoiczne/fantazjowanie

Schizoidalna, schizotypowa, paranoiczna

B. Grupa emocjonalna i dramatyczna dysocjacja/zaprzeczenie/rozszczepienie/acting out Histrioniczna, narcystyczna, antysocjalna, borderline

C. Grupa lękowa

Izolacja/ bierna agresja/ hipochondria

Unikająca, zależna, obsesyjno-kompulsywna

Grupy zaburzeń osobowości

_{wg DSMIV}

_{A B} ^C

schizofrenia ^zaburzenia afektywne

zaburzenia

lękowe i uzależnienia

OSOBOWOŚĆ DYSSOCJALNA

(psychopatia, obłęd moralny, prawdziwe

_{zab. osob.)}

• powtarzalne łamanie prawa, agresywność,

impulsywność, kłamliwość, brak umiaru i refleksyjności

• Metafora: „Zrobię, co zechcę, kiedy zechcę. Wszystkie chwyty dozwolone. ”

OSOBOWOŚĆ DYSSOCJALNA

• powtarzające się kłamstwa, używanie pseudonimów lub oszukiwanie dla osobistej korzyści lub przyjemności;

• impulsywność lub niemożność planowania nawet bliskiej

przyszłości;

• nie liczy się z uczuciami innych, nietrwałe związki

• nieodpowiedzialność, łamie normy, niemożność utrzymania

stałej pracy i dotrzymania zobowiązań finansowych;

• niska tolerancja frustracji i niski próg wyzwalania agresji i

zachowań gwałtownych

• brak poczucia winy, niewrażliwy na kary, chętnie i łatwo obwinia innych, szukając usprawiedliwienia

OSOBOWOŚĆ DYSSOCJALNA

• mężczyźni 3% kobiety 1%

• 50-70% więźniów; ;

• ok. 30% pacjentów psychiatry

• Przebieg i rokowanie

• zróżnicowane

• w większości przypadków efektem są: nadużywanie substancji psychoaktywnych, samobójstwa i samouszkodzenia,

• przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu, największą

grupą są przestępcy recydywiści.

_{Etiologia zachowań antysocjalnych}

• Czynniki dziedziczne

Gottesman i Goldsmith (1994) przegląd ryzyka w grupie męskich bliźniąt

• 52% MZ, 23% DZ

Hutchings i Mednick (1977) – badania 662 adoptowanych

Czy ojciec miał przeszłość kryminalną?

Biol. Adopt. % synów przestępców

•	nie	nie	10
•	nie	tak	12
•	tak	nie	22
•	tak	tak	36

OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA EMOCJONALNIE

(graniczna, z pogranicza, borderline)

• Niestabilne uczucia i nastroje

_{• Impulsywność (np. wydawanie pieniędzy, seks,}

odurzanie się, niebezpieczna jazda, objadanie się).

•	samouszkodzenia, próby	samobójcze,
•	wybuchy gniewu

• Niestabilny obraz samego siebie

• Niestabilne i intensywne związki

• Lęk przed odrzuceniem

• W życiu elementy chaosu i „kruchości”

• mechanizmy idealizacji i wzgardzenia.

• Uporczywe uczucie pustki

• Objawy pseudopsychotyczne lub dysocjacyjne

Osobowość pograniczna (typu borderline;

osobowość z pogranicza; F.60.3)

początek w wieku młodzieńczym.

Metafora: „Będę bardzo zła, jeśli spróbujesz mnie opuścić.”

• Przebieg i rokowanie

współistnieje z licznymi zaburzeniami psychicznymi z osi I zespół stresu pourazowego, depresja, choroba afektywna dwubiegunowa (raczej typu II), bulimia psychiczna, nadużywanie i uzależnienie od substancji psychoaktywnych, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne , ADHD.

• ryzyko prób samobójczych i samobójstw.

EPIDEMIOLOGIA

w populacji ogólnej –ok. 3%

ok. 5% populacji kobiet.

w grupie leczonych psychiatrycznie (ambulatoryjnie i szpitalnie) - od 10% do 20%.

OSOBOWOŚĆ SCHIZOIDALNA

Metafora: „Możesz pukać, ale nikogo nie zastaniesz.”

• chłodna emocjonalnie

• nie wyraża przyjaznych uczuć lub gniewu

• nie interesują jej/jego pochwały czy krytyka

• niezainteresowana seksem i przyjemnościami

• preferuje samotnictwo, pochłonięta fantazjami i introspekcją, nie ma wielu przyjaciół

• niewrażliwa wobec norm i konwencji

społecznych

OSOBOWOŚĆ SCHIZOIDALNA

• Osoby ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości

rzadko prezentują zachowania agresywne uważając, że tłumienie relacji interpersonalnych jest normą

Hikikomori choroba

cywilizacyjna o podłożu psychiczno- emocjonalnym,

syndrom skrajnego wycofania społecznego, który obecny jest w życiu milionów młodych Japończyków.

•po powrocie ze szkoły spędza cały

czas w swoim pokoju,

• nie kontaktuje się z rodziną,

najbliższymi.

•wychodząc ze swej twierdzy, uważa, aby nikogo nie spotkać np. w drodze

do toalety

•rodzice często zostawiają mu posiłki

pod drzwiami

•do kontaktu używa internetu

_{OSOBOWOŚĆ PARANOICZNA}

_{Metafora: „Nie ufaj nikomu”}

• nadwrażliwa na niepowodzenie lub odrzucenie

_{• długotrwale przeżywa przykrości}

_{• podejrzliwa, działania otoczenia interpretuje jako}

_wrogie

• prowokuje do walki, sztywno trzyma się własnych praw

_{• przecenia własne znaczenie-}

_{utrwalona postawa ksobna}

_{• pochłaniają ją różne „spiskowe”}

_teorie

_{OSOBOWOŚĆ PARANOICZNA}

• Często odkrywają ukryte groźby lub zniewagi w wypowiedziach czy zachowaniach ludzi, długo żywią urazę i potrzebują dużo czasu, żeby przebaczyć tym, którzy ich „znieważyli” czy „zlekceważyli”

• Ich oceny oparte są na generalizacji, tak że liczba osób, którym nie mogą przebaczyć czegoś co zrobili albo powiedzieli dawno temu stale rośnie.

• Często dążą do władzy i zajęcia wysokiej pozycji w społeczeństwie. Mogą być źródłem strachu i konfliktów

w swoim otoczeniu. Niektórzy angażują się w działalność

grup ekstremistycznych.

Częste rozpoznanie w opiniach sądowo-pychiatrycznych.

OSOBOWOŚĆ ZALEŻNA

Metafora: „Chroń mnie i opiekuj się mną. Sam sobie nie

poradzę”

• postrzega siebie jako bezradnego,

bezsilnego

• nie potrafi zatroszczyć się o siebie,

• podporządkowuje się innym i ulega ich życzeniom

• nie potrafi być sama, stawiać nawet

racjonalnych wymagań

_{Osobowość zależna}

Uzyskanie trwałej separacji z rodziną

sprzyja zwykle znaczącemu zmniejszeniu objawów, zwykle po przejściowym, depresyjnym kryzysie.

Bez decyzji o separacji sposobem radzenia sobie jest nadużywanie, a potem uzależnienie od substancji

psychoaktywnych.

OSOBOWOŚĆ LĘKLIWA ( UNIKAJĄCA)

Metafora:

„Chcę, żebyś mnie polubił, ale wiem, że mnie nienawidzisz”

• obawy przed krytyką, na którą jest nadwrażliwa

• ograniczony styl życia (domator)

• stałe uczucie napięcia i niepokoju

_{• samoocena jest wybitnie negatywna i oparta na}

postrzeganiu siebie jako społecznie nieporadnego, nieatrakcyjnego, gorszego od innych.

• unika kontaktów

OSOBOWOŚĆ LĘKLIWA ( UNIKAJĄCA)

• Często w okresie późnej adolescencji dochodzi

do rozwoju depresji lub fobii socjalnej, nadużywania czy uzależnienia od substancji psychoaktywnych (głównie alkohol).

• Jadłowstręt typu restrykcyjnego

OSOBOWOŚĆ OBSESYJNO-KOMPULSYWNA

(ANANKASTYCZNA)

• skrupulatna, ostrożna, pedantyczna,

nadmiernie uległa konwencjom

• sztywna i uparta

• skupiona na produktywności kosztem przyjemności i związków międzyludzkich

_{OSOBOWOŚĆ OBSESYJNO-KOMPULSYWNA}

• 1-7% w populacji ogólnej

• M = K

• Zwykle rodzice nadmiernie krytykujący, karzący,

nadmiernie kontrolujący

Przebieg i rokowanie

Osoby te mają skłonność do reakcji lękowych,

depresyjnych, czy somatopodobnych

jednocześnie mogą zaskakująco dobrze funkcjonować w rolach związanych z perfekcjonizmem

OSOBOWOŚĆ HISTRIONICZNA

Metafora: „Skoncentruj na mnie całą swoją uwagę.”

• w zachowaniu teatr i dramat, uwielbia być w

centrum uwagi, uwodzicielska, skoncentrowana

na atrakcyjności fizycznej

• płytka chwiejna uczuciowość

• sugestywna, łatwo ulega wpływom

• egocentryczna, manipulantka, nadwrażliwa

_{Osobowość histrioniczna}

Osoby histrioniczne, nie mogąc zrealizować swoich potrzeb, często stosują prymitywne mechanizmy i w

ich wyniku znamiennie często występują u nich zaburzenia dysocjacyjne, konwersyjne, symulowane i pozorowane

_{Osobowość narcystyczna}

_{Metafora: „Mój rozkaz jest twoim życzeniem.”}

• Nadmierne poczucie własnego znaczenia

• Wzorzec zachowań zdominowany nastawieniem wielkościowym (w wyobraźni lub na jawie), potrzebą bycia podziwianym,

• początek w wieku młodzieńczym.

• niezdolność do przyjęcia perspektywy innych osób

• Wierzy że jest „szczególny” i unikalny i może być

zrozumiany tylko przez i zadawać się jedynie z innymi

„szczególnymi” lub o wysokim statusie ludźmi (lub

instytucjami)

• Brakuje mu empatii: nie chce rozpoznawać uczuć i potrzeb innych i nie chce identyfikować się z nimi

Osobowość narcystyczna

Przebieg i rokowanie

• 1% populacji ogólnej

• mogą pojawiać się krótkotrwałe epizody psychotyczne, związane z dysonansem pomiędzy wielkościowymi przekonaniami tych osób a rzeczywistym ich

wizerunkiem społecznym.

• w okresie dorosłości charakterystyczne stany depresyjne związane z niezaspokojeniem potrzeby znaczenia.

• brak empatii i postawa wielkościowa powodują również często u tych osób niepowodzenia w procesie psychoterapii

_{Leczenie zaburzeń osobowości}

Psychoterapia indywidualna lub/i grupowa

- długoterminowa

- psychodynamiczna

-behawioralno – poznawcza

Farmakoterapia jako metoda wspomagająca:

^•	^S^S^RI
•	Stabilizatory	nastroju

_{Zespoły behawioralne (F50-F59)}

• F50 Zaburzenia odżywiania

• F51 Nieorganiczne zaburzenia snu

• F52 Dysfunkcje seksualne

• F53 Zaburzenia psychiczne związane z porodem,

• F55 Nadużywanie substancji nie powodujących uzależnienia

_{Zaburzenia odżywiania się}

Wiek IX –pierwsze opisy jadłowstrętu

• Marce 1860 – po raz pierwszy opisał

„rodzaj majaczenia hipochondrycznego z odmową przyjmowania jedzenia” u kobiet charakteryzujących się trwałym uporem i brakiem elastyczności – pierwotny model osobowości chorej z restrykcyjną postacią anoreksji.

• zauważono, że leczenie jest skuteczne

tylko wtedy gdy pacjentka oddziela się od

systemu rodzinnego

_{Zaburzenia odżywiania się}

• Jadłowstręt psychiczny przez ponad 100 lat uważany był za rodzaj nerwicy uwarunkowanej oczekiwaniami społecznymi wobec kobiet, z korzeniami w rodzinie pochodzenia

• Bulimia nerwowa- po raz pierwszy wyodrębniona w 1979 roku przez Russela, od tego czasu jej rozpowszechnienie rośnie i

przewyższa znacznie występowanie jadłowstrętu

psychicznego

• Binge eating d. – opisy od lat 80-tych XX w.

_{Bulimia psychiczna}

Model osobowości chorej z bulimią - bardziej

złożony

• ^1/3 charakteryzuje się dużą impulsywnością (klaster B) i obniżonym poziomem serotoniny

[zachowania autoagresywne, próby samobójcze]

• ¼ to pacjentki z osobowością unikającą oraz z zaburzeniami lękowymi (GAD, napady paniki, fobia społeczna)

• 1/6 ma zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

Cechy lękowe i OCD utrzymują się po ustąpieniu zaburzeń

odżywiania się.

_{Badania genetyczne}

Am J Psychiatry 157:393-401, March 2000

Controlled Family Study of Anorexia Nervosa and Bulimia Nervosa: Evidence of Shared

Liability and Transmission of Partial Syndromes

Michael Strober, Roberta Freeman, Carlyn Lampert, Jane Diamond, Walter Kaye

Ryzyko dla krewnych płci żeńskiej:

bulimii 2.6 - 3.7 x wyższe

jadłowstętu 5 -10 x wyższe niż dla krewnych płci żeńskiej z grupy

kontrolnej

W rodzinach probandów z równą częstością występowały jadłowstręt i bulimia psychiczna. ¼ rodzin probandów miała con. 2 kobiety dotknięte chorobą.

Udział czynników genetycznych w

etiologii ZO

_{Badania bliźniąt, krewnych probandów}

jadłowstręt	-	50	do	90%
bulimia -		35	do	83%

(Bulik i wsp. 2004, Wade i wsp. 2000; Kendler i wsp. 1995)

_{Choroby psychiczne}

Dziedziczenie wieloczynnikowe

Cecha powstaje w efekcie współoddziaływania wielu czynników genetycznych i niegenetycznych; genetyczna predyspozycja dziedziczona

jest od obojga rodziców geny i czynniki środowiskowe

Model progowy - wszystkie osobnicze, genetyczne i niegenetyczne czynniki predysponujące decydują o

podatności danej osoby na chorobę. Jeśli podatność danej osoby przekroczy pewien próg, wówczas dana osoba będzie chora

Choroby

wieloczynnikowe różnica pomiędzy normą a patologią jest arbitralna - choroba jest skrajną

manifestacją cechy ilościowej

DIAGNOZA ZABURZEŃ ODŻYWIANIA SIĘ

ICD - 10

Postacie ciężkie

• JADŁOWSTRĘT PSYCHICZNY

• BULIMIA NERWOWA

• Postacie lżejsze =ATYPOWE ZO

^{Zaburzenia odżywiania - fakty}

• % dziewcząt w okresie adolescencji cierpi na anoreksję

• 5% kobiet w wieku 20-25 lat choruje na bulimię

• na 10 przypadków anoreksji u kobiet przypada

jeden przypadek u mężczyzn

Choroba znana jest od wieków – wzrost zachorowania od lat 60-tych XX wieku

Zaburzenia psychiczne towarzyszące ZO

ZO charakteryzują się wysoką

współchorobowością

• zaburzenia depresyjne

• zaburzenia lękowe

(lęk uogólniony, napady paniki, zaburzenie obsesyjno-

kompulsywne)

• zaburzenia osobowości

(osobowość anankastyczna, unikająca, chwiejna

emocjonalnie, histrioniczna)

Zaburzenia układów neuroprzekaźnikowych u

chorych na zaburzenia odżywiania się

Układ serotoninergiczny - związany z regulacją

łaknienia, nastroju oraz kontrolą impulsów.

• mniejsza aktywność receptora serotoniny 2A

(5HT2A)

• zwiększona aktywność receptora serotoniny 1A

(5HT1A)

w układzie limbicznym, korze czołowej i innych regionach mózgu.

Zmiany te utrzymywały się w trakcie i także po ustąpieniu objawów choroby (Kaye, 2008).

Zaburzenia układów neuroprzekaźnikowych u chorych na zaburzenia odżywiania się

Układ dopaminergiczny zmiany w reagowaniu na

przyjemne bodźce, trudności w podjęciu decyzji, słabsza kontrola nad funkcjami wykonawczymi, a także

łaknieniem (Halford, 2001).

• mniejsze stężenie metabolitu dopaminy w płynie mózgowo- rdzeniowym utrzymujące

się także długo po wyzdrowieniu z

anoreksji (Kaye, 2008).

• zwiększone wiązanie dopaminy przez receptory D2/D3 w prążkowiu

(Bailer i wsp. 2007; Frank i wsp. 2005)

_{Wspólne cechy dla wszystkich}

zaburzeń odżywiania się

przecenianie

znaczenia oraz

kształtowanie

samooceny

wyłącznie wg aktualnego kształtu ciała i jego wagi

_{Tort obsesji}

_{Inne objawy są wtórne do}

podstawowej psychopatologii

• uczucie, że jest się

„grubym”/”grubą” w niekorzystnych warunkach psychicznych i fizycznych

• nadmierne obserwowanie pewnych części ciała i postrzeganie ich jako większego rozmiaru

_{Różne oblicza ZO}

_{DIAGNOZA ZO}

FAIBURN HARRISON THE LANCET, 2003

_{Podtypy zaburzeń odżywiania się}

FAIBURN HARRISON THE LANCET, 2003

Etiologia zaburzeń odżywiania

_{pozostaje nieznana}

Znane ogólne czynniki ryzyka:

• płeć żeńska

• okres dojrzewania i wczesnej dorosłości

• życie w „zachodnim” obszarze kulturowym

_{Szczególne czynniki ryzyka}

W rodzinie

• zab. odżywiania się

• choroba afektywna (depresja)

• alkoholizm lub narkomania

• otyłość (dla bulimii)

• zaburzenia obsesyjne

_{Szczególne czynniki ryzyka}

Niekorzystne doświadczenia przedchorobowe:

• czynniki wychowawcze (słaby kontakt, wysokie wymagania, konflikty między rodzicami),

• nadużycie seksualne,

_{• odchudzanie się, krytyczne uwagi na temat wyglądu,}

^{jedzenia, figury,}

• presja szczuplej sylwetki związana z zawodem lub środowiskiem

_{Szczególne czynniki ryzyka}

cechy przedchorobowe:

_{• niska samoocena,}

•	perfekcjonizm,
•	wysokie aspiracje
•	trudności w kontaktach z	rówieśnikami
•	zaburzenia lękowe,

^{• otyłość, wczesna miesiączka (bulimia)}

predyspozycja genetyczna:

ok. 70 %

Kryteria rozpoznania jadłowstrętu wg ICD-10

A. Spadek wagi lub, u dzieci, brak przybytku wagi prowadzący do masy ciała

o co najmniej 15% poniżej prawidłowej lub oczekiwanej stosownie do

wieku i wzrostu.

B. Spadek wagi jest narzucony samemu sobie przez unikanie "tuczącego pożywienia".

C. Samoocenianie siebie jako osoby otyłej oraz zaburzający strach przed przytyciem, co prowadzi do narzucanie samemu sobie niskiego progu masy ciała.

D. Obejmujące wiele układów zaburzenia endokrynne osi przysadkowo- gonadalnej przejawiają się u kobiet zanikiem miesiączkowania, a u mężczyzn utratą seksualnych zainteresowań i potencji

(wyjątkiem jest utrzymywanie się krwawień z pochwy u kobiet anorektycznych stosujących substytucyjne leczenie hormonalne, najczęściej w postaci przyjmowania leków antykoncepcyjnych).

E. Zaburzenie nie spełnia kryteriów A i B dla żarłoczności psychicznej

(bulimia nervosa).

Kryteria diagnostyczne wg DSM-IV

A. Odmowa utrzymywania masy ciała na poziomie minimalnej masy prawidłowej

(np. spadek masy ciała prowadzący do utrzymywania masy ciała mniejszej niż 85%).

B. Nasilona obawa przed przyrostem masy ciała i przytyciem, nawet w przypadku niedostatecznej masy ciała.

C. Zakłócenie sposobu przeżywania masy i kształtu własnego ciała, nadmierny wpływ masy ciała lub jego kształtu na samoocenę albo zaprzeczanie powadze aktualnie

niskiej masy ciała.

D. U kobiet po rozpoczęciu miesiączkowania, brak miesiączki, tzn. brak co najmniej trzech kolejnych cyklów miesięcznych

Należy określić postać:

Postać ograniczająca: osoba nie podejmuje regularnie zachowań typu objadanie się lub oczyszczanie

Postać z napadami objadania się/przeczyszczaniem: osoba regularnie podejmuje zachowania typu objadanie się

lub oczyszczanie

(tzn. prowokowanie przez siebie wymiotów, nadużywanie leków czyszczących, moczopędnych lub wlewów

przeczyszczających).

Kryteria bulimii wg ICD-10

A. Występują nawracające epizody przejadania się (co najmniej 2 razy tygodniowo w przeciągu 3 miesięcy), w czasie których w krótkim okresie czasu spożywane są duże ilości pokarmu.

B. Utrzymuje się uporczywa koncentracja na jedzeniu i silne pragnienie lub poczucie przymusu jedzenia (głód)

_{C. Pacjent usiłuje przeciwdziałać efektom "tycia" za pomocą jednej lub}

^{więcej z następujących metod:}

• prowokowanie wymiotów,

• prowokowanie wydalania stolca,

• kolejne okresy głodowania,

• stosowanie: leków obniżających łaknienie, preparatów tarczycy, leków moczopędnych; w przypadku bulimii u chorych na cukrzycę, mogą oni bagatelizować leczenie insuliną.

D. Ocenianie siebie jako osoby otyłej oraz zaburzający strach przed przytyciem (zwykle prowadzące do niedoboru masy ciała).

Kryteria diagnostyczne bulimii wg DSM-IV

A. Nawracające epizody objadania się.

Epizod objadania się charakteryzuje się oboma z następujących cech:

• jedzenie w wyodrębnionym okresie (np. w ciągu dwóch godzin) takiej ilości pożywienia, która zdecydowanie przekracza to, co większość ludzi zjadłaby w podobnym czasie w podobnych okolicznościach;

• poczucie braku kontroli nad jedzeniem w czasie takiego epizodu (np. poczucie, że nie można zaprzestać jedzenia lub zapanować na tym, ile się zjada).

_{B. Nawracające, nieodpowiednie zachowania kompensacyjne podejmowane w celu zapobieżenia}

przyrostowi masy ciała, takie jak: prowokowanie wymiotów, nadużywanie leków

czyszczących, moczopędnych, wlewów przeczyszczających lub innych leków, głodowanie

^{lub nadmierne ćwiczenia fizyczne.}

D. Samoocena pozostaje pod nadmiernym wpływem kształtu i masy ciała.

E. Zakłócenie nie występuje wyłącznie podczas epizodów jadłowstrętu psychicznego.

• Postać z przeczyszczaniem: osoba regularnie podejmuje prowokowanie przez siebie wymiotów lub nadużywanie leków czyszczących, moczopędnych albo wlewów przeczyszczających.

• Postać bez przeczyszczania: osoba regularnie wykonuje inne nieodpowiednie zachowania kompensacyjne, takie jak: głodowanie lub nadmierne ćwiczenia fizyczne, lecz nieregularnie podejmuje prowokowanie przez siebie wymiotów lub nadużywanie leków czyszczących, moczopędnych albo wlewów przeczyszczających.

następstwa zbyt małej masy ciała

• SPOŁECZNE: izolacja

korzyści: komplementy, wzbudzanie troski,

otrzymywanie ulg

• RODZINNE: konflikty, skupienie na sobie uwagi, włączenie rodziny w proces leczenia

_{Następstwa małej masy ciała}

PSYCHOLOGICZNE:

obniżenie sprawności umysłowej obniżenie nastroju, drażliwość, zaburzenia koncentracji,

zmniejszenie odczuwania przyjemności,

nasilenie obsesji, rytuałów, czynności natrętnych,

zaburzenia snu

_{Następstwa małej masy ciała}

SOMATYCZNE:

_{• pogorszenie wydolności fizycznej}

•	osteoporoza, bóle	kostne,
•	marznięcie

^{• sucha skóra, obrzęki,}

• wypadanie włosów lub nadmierne owłosienie,

• zaparcia,

• zawroty i bóle głowy,

• zaburzenia płodności

_{Częste wymioty:}

• obrzęk ślinianek,

• uszkodzenie szkliwa zębów,

• owrzodzenia jamy ustnej i przełyku

krwioplucie,

• zespół jelita drażliwego

^{Zasady leczenia zaburzeń}

odżywiania się

Jest to choroba uleczalna!!!

Leczenie ZO

Podstawowym sposobem leczenia jest psychoterapia, indywidualnie dobrana do osoby chorej

• psychoterapia rodzinna

Terapia indywidualna: budowania sojuszu

terapeutycznego, zwiększenie motywacji

do leczenia

•	terapia	behawioralno-poznawcza
•	terapia	interpersonalna
•	terapia	poznawczo-analityczna

_{Ogólne zasady leczenia ZO}

Zespół terapeutyczny:

• kieruje lekarz psychiatra

• psychoterapeuta lub (co najmniej)

psycholog

• konsultacje i monitorowanie stanu somatycznego: lekarz rodzinny

• internista – densytometria

• stomatolog

Zasadniczymi celami terapii ZO są:

 Ustanowienie przez chorą kontroli nad swoim jedzeniem i wagą na normalnym, akceptowanym społecznie poziomie

 Radzenie sobie z problemami w inny sposób niż przez anoreksję lub bulimię

 Odnowienie relacji z rodzinną na innym

poziomie, niż relacja uwarunkowana sposobem jedzenia i wagą

Wybór sposobu leczenia

_{• ogólny stan pacjenta}

•	motywacja
•	zachowanie (poziom	samokontroli)

^{• okoliczności społeczne}

Preferowane: ośrodek medyczny oferujący program leczenia dla chorych na ZO uwzględniający zarówno psychoterapię jak i oddziaływania biologiczne.

Np. oddziały dzienne, poradnie zdrowia psychicznego, oddziały psychiatryczne całodobowe

Wskazania do leczenia ambulatoryjnego

• dobra motywacja do leczenia

• niewielki ubytek masy ciała (masa ciała w

granicach 80-85% masy należnej)

• stosunkowo krótki wywiad chorobowy

wskazania do leczenia szpitalnego

• postępująca utrata masy ciała przy już istniejącym

wyniszczeniu

• poważne zaburzenia somatyczne, wyniszczenie,

odwodnienie

• zaburzenia rytmu pracy serca, omdlenia

• inne zaburzenia psychiczne wymagające leczenia

zwłaszcza poważna depresja i myśli samobójcze

• brak motywacji do leczenia

• całkowity brak kontroli nad objawami

_{Anoreksja atletyczna}

sportowcy uprawiający kulturystykę, taniec, balet

• duże zaabsorbowanie szczupłą sylwetka,

• lęk przed wystąpieniami publicznymi,

• kształtowanie samooceny przez osiągnięcia sportowe.

• niezadowolenia z kształtu ciała,

„Zespół przetrenowania” - przedłużające się zmęczenie, obniżenie nastroju i drażliwość

„Żeńska triada atletyczna” : zaburzenia odżywiania się

,brak miesiączki i osteoporoza

machismo nervosa –wariant bulimii

• napady objadania się

• ograniczenia dietetyczne

• stosowanie środków moczopędnych

• częste ważenie się i przeglądanie w lustrze

• używanie sterydów anabolicznych

_{• wysoki poziom niezadowolenia z ciała, perfekcjonizm,}

^{poczucie braku skuteczności, zaniżona samoocena}

_{Dewiacje seksualne; parafilie}

• pedofilia

• ekshibilicjonizm

• podglądactwo

• ocieractwo

• transwestytyzm

• transseksualizm

• tranwestytyzm fetyszystyczny

_{Dewiacje seksualne; parafilie}

^{Etiologia nie jest znana.}

^{• -predyspozycja genetyczna}

^{• -urazy psychiczne, maltretowanie w dzieciństwie}

^{• -wg. teorii uczenia się: warunkowanie instrumentalne}

( po zachowaniu dewiacyjnym nastąpiło wzbudzenie

^seksualne)

• Aktywnośc seksualna ma często charakter

^{kompulsywny, nasila się przez napięcie emocjonalne,}

^{lęk, depresję.}

^Leczenie:

^{• psychoterapia ukierunkowana na wgląd}

^{• terapia behawioralna}

^{• farmakoterapia}

• Dziękuję

za uwagę!!!