PASOŻYTNICTWO JAKO
PRZYKŁAD INTERAKCJI
MIĘDZYGATUNKOWEJ



Populacja

– grupa osobników tego samego

gatunku zasiedlająca ten sam obszar w

danym czasie



Biocenoza

– wszystkie populacje

zajmujące określoną przestrzeń, czyli

środowisko fizyczne



Populacje tworzące biocenozę wpływają

na kształtowanie się środowiska życia

organizmu, czyli

biotopu



Ekosystem

– układ ekologiczny utworzony

przez funkcjonujące razem - biocenozę i

nieożywione środowisko.



W ekosystemach występują osobniki
należące do różnych gatunków.



Niektóre gatunki nie wpływają na
siebie, inne pozostają we wzajemnych
zależnościach.



W ekosystemie można wyróżnić
interakcje między osobnikami tego
samego gatunku, głównie

wewnątrzpopulacyjne

, oraz

interakcje

międzygatunkowe.

Wzajemne oddziaływanie dwóch

gatunków wywołuje różne skutki



oddziaływania międzygatunkowe, w

których jedna populacja nie wywiera

wpływu na drugą, określa się jako

obojętne.



jeżeli jedna populacja odnosi korzyść w

obecności drugiej, to ten typ interakcji

określa się jako

dodatni.



w przypadku niekorzystnego

oddziaływania na daną populację innej

populacji występuje interakcja

ujemna



Interakcje wewnątrzgatunkowe lub
międzygatunkowe, które prowadzą
do zmniejszenia szybkości wzrostu
populacji, nazywa się

antagonistycznymi

, interakcje

przyspieszające wzrost populacji –

protekcjonistycznymi

Wśród antagonistycznych interakcji

wewnątrzgatunkowych, wpływających na

szybkość wzrostu populacji, można wyróżnić:



autointoksykację – samozatrucie

produktami przemiany materii, hamującymi

wzrost populacji



konkurencję (współzawodnictwo) -

przestrzenną, pokarmową i rozrodczą. Jest to

przykład walki o byt wewnątrzgatunkowej

pośredniej.



eksploatację – jest to walka o byt

bezpośrednia (np. u stawonogów zjadanie

jaj, larw lub mniejszych osobników własnego
gatunku – kanibalizm).

Do interakcji wewnątrzgatunkowych
protekcjonistycznych należą:

•

allelokataliza,

czyli wzajemne

pobudzanie się osobników do rozrodu i
rozwoju produktami przemiany materii,
np. feromonami u nicieni (Ancylostoma,
Trichinella)

•

kooperacja,

czyli współpraca

organizmów związana z rozrodem lub
niezwiązana z rozrodem

Interakcje międzygatunkowe:

neutralistyczne –

populacje różnych

gatunków nie oddziałują na siebie
bezpośrednio np.:

koegzystencja (współistnienie)

– zwierząt

drapieżnych i roślin w tym samym
ekosystemie

saprobioza

– odżywianie się szczątkami

martwych roślin

Interakcje międzygatunkowe

antagonistyczne

•

mogą prowadzić do szkód obustronnych,
zachodzi to w

konkurencji

przestrzennej i

pokarmowej

•

antybioza (amensalizm)

- polega na

hamowaniu wzrostu populacji jednego
gatunku przez wytwory przemiany
materii drugiego, często już w bardzo
małym stężeniu



konkurencja

– dwa osobniki ubiegają się o

te same zasoby środowiska



drapieżnictwo

– osobniki jednego

gatunku napadają i zjadają osobniki
innego gatunku w krótkim czasie



pasożytnictwo

– związek między dwoma

gatunkami o charakterze obligatoryjnym;
jeden gatunek (pasożyt) jest całkowicie
zależny metabolicznie od drugiego
(żywiciela)

Interakcje międzygatunkowe

protekcjonistyczne



Zjawisko współżycia na określonej
przestrzeni organizmów należących do
różnych gatunków, które wchodzą w

kontakt fizyczny, nazywa się

somatoksenią.



Kontaktowi fizycznemu nie zawsze

towarzyszy związek troficzny.



Formami somatoksenii są: foreza, epioikia i

endoikia.

Foreza

–

bierne

przenoszenie

przedstawicieli jednego gatunku przez
osobniki drugiego

Epioikia –

osiedlanie się zwierząt lub

roślin na innych organizmach

Endoikia (inkwilinizm

) – osiedlanie się

jednego organizmu wewnątrz ciała
innego organizmu,

komensalizm (współbiesiadnictwo)

–

odżywianie się pokarmem osobników
innego gatunku, bez wyrządzania im
szkody

mutualizm

- współżycie oparte na

obustronnych korzyściach (np. wiciowce
w przewodzie pokarmowym termitów).



Między organizmami znajdującymi się w
ekosystemie mogą zachodzić jedynie
związki sąsiedzkie, bez kontaktu
fizycznego, zależności troficznych i
uzależnienia metabolicznego.



Należą do nich: paroikia, synoikia i
symfilia.

Paroikia

– dwa różne gatunkowo organizmy

przebywają w pobliżu, ale nie ma między nimi
bezpośredniego kontaktu fizycznego i
metabolicznego.

Synoikia

– współzamieszkiwanie dwóch

gatunków w tym samym miejscu i brak
zależności między nimi.

Symfilia

– wykorzystywanie przez jeden

organizm wydzielin drugiego (np. wydzieliny
mszyc są wykorzystywane przez mrówki), ale
między nimi nie ma zależności metabolicznej.

Pasożytnictwo jest związkiem
stałym lub czasowym, zmiennym
ewolucyjnie, między dwoma
organizmami, z których jeden
(pasożyt) jest uzależniony
metabolicznie bezpośrednio lub
pośrednio od drugiego (żywiciela) i
żyje jego kosztem.



Makrohabitat – biotop lub ekosystem,

w którym przebywają żywiciele

pasożytów.



Mikrohabitat – środowisko życia

pasożytów.
Żywiciel stanowi dla pasożyta

środowisko bytowania – mikrohabitat.
Poprzez mikrohabitat pasożyt jest

związany ze środowiskiem zewnętrznym

– makrohabitatem.

Pasożyt wpływa szkodliwie na żywiciela
przez:
- działanie mechaniczne,
- objadanie z pokarmu,
- działanie toksyczne,
- przenoszenie czynników
chorobotwórczych,
- wywoływanie reakcji stresowych.

Typy układów pasożyt-żywiciel



między pasożytem a żywicielem

występują różne związki



biorąc pod uwagę różne kryteria,

organizmy pasożytnicze można podzielić

na kilka grup.

Ze względu na miejsce lokalizacji

pasożyty dzielimy na:

- pasożyty zewnętrzne

(ektopasożyty),
- pasożyty wewnętrzne

(endopasożyty),
a) pasożyty tkankowe,
b) pasożyty narządów,

Biorąc pod uwagę kryterium czasu
pasożytowania danego gatunku oraz jego
związek z żywicielem, wyróżniamy pasożyty
czasowe, okresowe i stałe.

Pasożyt czasowy

– jest luźno związany z

żywicielem. Kontakt z żywicielem ma miejsce
w czasie pobierania pokarmu.

Pasożyt okresowy

– pasożytuje na żywicielu

tylko w pewnych okresach cyklu życiowego.

Pasożyt stały

– jest to organizm, który w

ciągu całego życia wszystkich stadiach
rozwojowych, prowadzi pasożytniczy tryb
życia.

Pasożytnictwo przygodne
(względne)

– pasożytniczy tryb życia

występuje tylko w pewnych
warunkach i nie ma uzależnienia
pasożyta od żywiciela.

Pasożytnictwo bezwarunkowe
(bezwzględne)

– pasożyty prowadzą

pasożytniczy tryb życia w ciągu
całego cyklu rozwojowego lub w jego
części i występuje duże uzależnienie
od żywiciela. Parazytyzm jest
koniecznością życiową (przywry i
tasiemce).

Ze względu na specyficzność
żywicielską pasożytów wyróżnia się:

- pasożyty stenokseniczne

(wąskie spektrum żywicieli), np. Taenia
saginata, Ascaris lumbricoides u
człowieka,

- pasożyty eurykseniczne

(szerokie spektrum działania), np.
Toxoplasma gondii i Trichinella spiralis
u wielu gatunków zwierząt i u
człowieka.

W zależności od liczby żywicieli

pasożyty dzielimy na:

- monokseniczne (pasożytuja na

jednym

gatunku),

- oligokseniczne (na małej liczbie
żywicieli),
- polikseniczne (na wielu

gatunkach).

Pasożyty pozostają w skomplikowanych
związkach z żywicielami.

Pasożyty homokseniczne – całą

ontogenezę odbywają w organizmie
jednego żywiciela. W tym żywicielu
przebiega rozmnażanie płciowe pasożyta.

Pasożyty heterokseniczne –

występują dwie grupy żywicieli.

Żywiciel ostateczny

(definitywny)

– organizm, w którym

pasożyt osiąga dojrzałość płciową i
zdolność wytwarzania komórek
płciowych.

Żywiciel pośredni –

organizm, w

którym występują postacie
młodociane pasożyta, zanim będą
mogły odbyć rozwój u żywiciela
ostatecznego.

Żywiciel przypadkowy

– taki

gatunek, który nie jest zazwyczaj
żywicielem danego pasożyta, lecz w
bardzo sprzyjających warunkach
może się tym pasożytem zarazić.

Żywiciel rezerwuarowy

– nie

jest konieczny do odbycia pełnego
cyklu życiowego pasożyta, może
jednak uczestniczyć w procesie
przekazywania inwazji.

Żywiciel właściwy

– gatunek

żywiciela, w którym najczęściej i w
największej liczbie występuje określony
pasożyt w każdym środowisku, czyli w
różnych warunkach ekologicznych.

Żywiciel główny –

organizm, u

którego częstotliwość inwazji, czyli
ekstensywność oraz intensywność
inwazji, są największe w określonych
warunkach ekologicznych.

Żywiciel uboczny

– gatunek, u

którego nasilenie inwazji pasożyta jest
w porównaniu do żywiciela głównego
małe.

Żywiciel parateniczny

– nie jest

niezbędny do rozwoju pasożyta; w jego
organizmie nie następuje rozwój
pasożyta, a jedynie kumulują się formy
larwalne.

Zarażenie przez pasożyty nazywamy

inwazjami, a przez drobnoustroje

infekcjami.

Ze względu na sposób zarażenia wyróżniamy:



inwazje czynne



inwazje bierne

Inwazja czynna –

człowieka atakują

pasożyty czynnie poruszające się – liczne

pasożyty zewnętrzne (pluskwa, wesz, pchła,

kleszcze, cerkarie przywr i larwy

filariopodobne nicieni)

Inwazja bierna –

najczęstsza droga

przedostawania się pasożytów do

organizmu człowieka:

- zarażenie alimentarne (per os) – cysty

pierwotniaków, jaja, larwy robaków,

- przez kontakt bezpośredni (trofozoity

rzęsistka, świerzbowiec)

- przez skórę za pośrednictwem

stawonogów (malaria, śpiączka

afrykańska),

- inwazja wewnątrzmaciczna (pasożyt

wnika do zarodka przez łożysko

np.Toxoplasma)

Drogi inwazji:

- pokarmowa (per os),
- oddechowa (inhalacyjna),
- płciowa,
- zarażenie przez skórę,
- zarażenie przez błony śluzowe,
- zarażenie przez łożysko,
- kontakt bezpośredni.

Choroba inwazyjna –

jest wynikiem

szkodliwego oddziaływania pasożyta na
organizm żywiciela. Jej przebieg zależy od
wieku, kondycji i odporności żywiciela oraz
gatunku pasożyta. Przebiega gwałtownie
gdy pasożyt jest silnie patogenny lub
przewlekle – inwazja utajona.

Wrota inwazji –

miejsca wnikania

pasożytów (naturalne otwory:
jama ustna, jama nosowa, cewka
moczowa, pochwa i odbyt).

Źródła inwazji –

człowiek lub zwierzę

zarażone pasożytem, pokarm, woda,
gleba, fekalia, ścieki, nosiciele
pasożytów (gatunki rezerwuarowe)
oraz różne gatunki bezkręgowców
jako wektory, np. owady.

W zależności od sposobu utrzymania
czynników chorobotwórczych w przyrodzie
wyróżnia się:



zoonozy bezpośrednie – mogą być

utrzymane przez 1 gatunek kręgowców,



cyklozoonozy – utrzymanie czynników

chorobotwórczych w przyrodzie jest możliwe
przy udziale więcej niż jednego kręgowca,



metazoonozy – w utrzymaniu czynników

chorobotwórczych uczestniczy kręgowiec i
bezkręgowiec,



saprozoonozy – krążenie czynnika zależy od

nieożywionego rezerwuaru lub miejsca rozwoju
oraz od kręgowca.

Antropozoonozy

(choroby odzwierzęce)

– inwazje, w których pasożyty są
przenoszone ze zwierząt do człowieka.

Zooantroponozy –

inwazje, w których

pasożyty z reguły są przenoszone z
jednego na drugiego człowieka, ale mogą
być również przenoszone na zwierzęta.

Amfiksenozy –

zoonozy, w których

czynniki chorobotwórcze są przenoszone z
człowieka na niższe kręgowce i odwrotnie.

Pasożyt i żywiciel tworzą bardzo swoisty

antagonistyczny układ, którego cechą

jest wzajemne oddziaływanie pasożyta

na żywiciela i żywiciela na pasożyta.

Odpowiedzią żywiciela na oddziaływanie

pasożyta są

reakcje odpornościowe

Wyróżniamy dwa zasadnicze rodzaje

odporności:

- odporność naturalną (wrodzoną,

fizjologiczną, komórkowa, humoralna),
- odporność nabytą (czynną, bierną).

Czynn
a

Zarażenie pasożytem - inwazja

Bierna

Żywiciel Pasożyt

Przeciwciało
Antygen

Odpornoś
ć

Naturalna
(wrodzona, fizjologiczna,
komórkowa,humoralna)

Nabyta (czynna, bierna)

Populacja pasożytów może być badana

jakościowo i ilościowo

Liczebność określa liczbę osobników w
jednej populacji.
Gęstość np. stawonogów pasożytniczych,
podobnie jak wolno żyjących organizmów,
dotyczy liczby osobników na danej
powierzchni.
Prewalencja (ekstensywność) jest to
procent zarażonych żywicieli w badanej
próbie.
Intensywność zarażenia – to liczba
pasożytów w żywicielu.