Przedsiębiorstwo

Analiza kosztów produkcji

USTAWA z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie

działalności gospodarczej

Opracowano na podstawie: tj. Dz. U. z 2010 r.

Nr 220, poz. 1447, Nr 239, poz. 1593.

Art. 2.

Działalnością gospodarczą jest zarobkowa

działalność wytwórcza, budowlana, handlowa,

usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i

wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność

zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i

ciągły.

Art. 3.

Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności

wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych

oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa,

warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa

śródlądowego, a także wynajmowania przez

rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i

świadczenia w gospodarstwach rolnych innych

usług związanych z pobytem turystów.

Art. 4.

1. Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba
fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna
niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa
przyznaje zdolność prawną – wykonująca we
własnym imieniu działalność gospodarczą.
2. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników
spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich
działalności gospodarczej.

Istnieje wiele klasyfikacji podmiotów
gospodarujących, w tym przedsiębiorstw z
punktu widzenia różnorakich kryteriów. Podmioty
te najczęściej klasyfikuje się ze względu na:

a)

własność,

b)

formę organizacyjno-prawną,

c)

rodzaj prowadzonej działalności

d)

rozmiar tej działalności.

Z punktu widzenia własności, podstawowym
kryterium podziału przedsiębiorstw jest
rozróżnienie na sektor publiczny i sektor
prywatny.

Do sektora publicznego zalicza się:



przedsiębiorstwa Skarbu Państwa,



przedsiębiorstwa państwowych osób prawnych,



przedsiębiorstwa jednostek samorządu terytorialnego
(komunalne).
Do sektora prywatnego zalicza się:



przedsiębiorstwa krajowych osób fizycznych,



przedsiębiorstwa pozostałych krajowych jednostek
prywatnych,



przedsiębiorstwa podmiotów zagranicznych.

Kryterium formy organizacyjno-prawnej
przedsiębiorstw pozwala wyróżnić:



osobę fizyczną prowadzącą działalność

gospodarczą,



spółkę cywilną,



spółkę jawną,



spółkę partnerską,



spółkę komandytową,



spółkę komandytowo-akcyjną,



spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością,



spółkę akcyjną



spółdzielnię,



przedsiębiorstwo państwowe.

Z punktu widzenia formy organizacyjno-
prawnej w sferze gospodarowania
funkcjonuje jeszcze wiele innych podmiotów
(choć nie zalicza się ich wprost do
przedsiębiorstw), wśród których wymienić
można, m.in.:



fundacje,



stowarzyszenia,



fundusze,



wspólnoty mieszkaniowe

W sferze samorządowych i państwowych
jednostek organizacyjnych wyróżnić dodatkowo
można:



jednostki budżetowe,



zakłady budżetowe



gospodarstwa pomocnicze.
Ważnym kryterium klasyfikacji przedsiębiorstw
(przedsiębiorców) jest również rozmiar
działalności. Zgodnie z zapisami Ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej
przedsiębiorców dzieli się na:



mikroprzedsiębiorców,



małych przedsiębiorców,



średnich przedsiębiorców,



dużych przedsiębiorców.

Z punktu widzenia statystyki gospodarki, bardzo
istotne znaczenie ma podział przedsiębiorstw
według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD).

Aktualną klasyfikację PKD 2011 wprowadzono
rozporządzeniem Rady Ministrów z 24 grudnia
2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności
(PKD) (Dz. U. Nr 251, poz. 1885).
Od 1 stycznia 2010 r. jest to jedyna obowiązująca
klasyfikacja działalności.

A - ROLNICTWO, LEŚNICTWO, ŁOWIECTWO I  RYBACTWO

B - GÓRNICTWO I  WYDOBYWANIE

C - PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE

D - WYTWARZANIE I  ZAOPATRYWANIE W  ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ,

PARĘ WODNĄ, GORĄCĄ WODĘ I  POWIETRZE DO UKŁADÓW

KLIMATYZACYJNYCH

E - DOSTAWA WODY; GOSPODAROWANIE ŚCIEKAMI I  ODPADAMI ORAZ

DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z  REKULTYWACJĄ

F - BUDOWNICTWO

G - HANDEL HURTOWY I  DETALICZNY; NAPRAWA POJAZDÓW

SAMOCHODOWYCH, WŁĄCZAJĄC MOTOCYKLE

H - TRANSPORT I  GOSPODARKA MAGAZYNOWA

I - DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z  ZAKWATEROWANIEM I  USŁUGAMI

GASTRONOMICZNYMI

J - INFORMACJA I  KOMUNIKACJA

K - DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA I  UBEZPIECZENIOWA

L - DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z  OBSŁUGĄ RYNKU NIERUCHOMOŚCI

M - DZIAŁALNOŚĆ PROFESJONALNA, NAUKOWA I  TECHNICZNA

N - DZIAŁALNOŚĆ W  ZAKRESIE USŁUG ADMINISTROWANIA I 

DZIAŁALNOŚĆ WSPIERAJĄCA

O - ADMINISTRACJA PUBLICZNA I  OBRONA NARODOWA; OBOWIĄZKOWE

ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNE

P - EDUKACJA

Q - OPIEKA ZDROWOTNA I  POMOC SPOŁECZNA

R - DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZANA Z  KULTURĄ, ROZRYWKĄ I  REKREACJĄ

S - POZOSTAŁA DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA

T - GOSPODARSTWA DOMOWE ZATRUDNIAJĄCE PRACOWNIKÓW;

GOSPODARSTWA DOMOWE PRODUKUJĄCE WYROBY I  ŚWIADCZĄCE

USŁUGI NA WŁASNE POTRZEBY

U - ORGANIZACJE I ZESPOŁY EKSTERYTORIALNE

Rodzaje przedsiębiorstw

PRZEDSIĘBIORSTWA

PRYWATNE

MIESZANE

PUBLICZNE

PAŃSTWOWE

KOMUNALNE

OSÓB

FIZYCZNYCH

SPÓŁKI

SPÓŁDZIELNIE

OSOBOWE

KAPITAŁOWE

Z UDZIAŁEM

PODMIOTÓW

ZAGRANICZNYCH

JOINT VENTURES

CYWILNE

JAWNE

KOMANDYTOWE

PARTNERSKIE

Z O.O.

AKCYJNE

KOMANDYTOWO

-AKCYJNE

Przedsiębiorstwo może być:

1.

Efektywne i skuteczne,

2.

Efektywne i nieskuteczne,

3.

Nieefektywne i skuteczne,

4.

Nieefektywne i nieskuteczne.

Przez efektywność rozumie się stosunek uzyskanych

efektów do wydatkowanych czynników produkcji.

Przez skuteczność rozumie się stopień realizacji

celów.

Współzależność pomiędzy efektywnością a

skutecznością działalności przedsiębiorstwa
przedstawia rysunek.

Stopień wykorzystania

czynników produkcji

(efektywność)

wysoki

niski

Stopień

realizacji celów

(skuteczność)

wysoki

Działalność

skuteczna i

efektywna

Działalność

skuteczna, ale

nieefektywna

niski

Działalność

nieskuteczna,

ale efektywna

Działalność

nieskuteczna i

nieefektywna

Otoczenie przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo działa w szerszym otoczeniu
ekonomicznym i społecznym - jest ich częścią. Otoczenie
zewnętrzne tworzą:

1. otoczenie realne:



zasoby pracy;



zasoby i stan środowiska naturalnego;



stan wiedzy i technologii;

2. otoczenie regulacyjne:



rynek pracy;



rynek dóbr i usług potrzebnych przedsiębiorstwu;



rynek produktów wytwarzanych przez przedsiębiorstwo;



system walutowo - pieniężny;



system finansowy państwa;



system prawny, polityczny i społeczny (edukacja, kultura,
tradycja,...)

Podstawowe cele działalności

przedsiębiorstwa

Głównym celem działalności przedsiębiorstwa jest

osiąganie korzyści ekonomicznych czyli zysku. Jest

to warunek podstawowy istnienia i rozwoju

przedsiębiorstwa.

Zysk = przychody – koszty

Inne cele:



odpowiednia pozycja na rynku i w branży;



rozwój i poziom życia załogi;



rozwój regionu, miasta;



troska o środowisko naturalne;



integracja środowiska;



jakość życia zawodowego.
Innych celów nie da się realizować w dłuższym okresie

bez odpowiednio wysokiej rentowności.

Główne funkcje przedsiębiorstwa

W gospodarce i społeczeństwie przedsiębiorstwo pełni

określone funkcje:



Funkcję podażową (produkcyjną) - wytwarzanie dóbr i

usług i kierowanie ich na rynek.



Funkcję popytową - tworzą popyt na osobowe i

rzeczowe składniki produkcji - efekty działalności innych

przedsiębiorstw, a także działalności poza gospodarczej -

oświaty, nauki, kultury, prawa.



Funkcję społeczną - kształtowanie stosunków

międzyludzkich - współpracy i konkurencji, nawyki pracy

i gospodarności, edukacja i oddziaływanie na środowisko

zewnętrzne, absorbują siłę roboczą, współtworzą kulturę

i środowisko społeczne i prawne, itd.



Funkcję rozwoju społeczno - gospodarczego - suma

wyżej wymienionych funkcji.

Do najważniejszych funkcji przedsiębiorcy

należą:



Inicjowanie i uruchamianie działalności

gospodarczej oraz różnego typu innowacji
techniczno-organizacyjnych,



Podejmowanie kluczowych decyzji związanych

z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa,



Podejmowanie ryzyka związanego z

prowadzeniem działalności gospodarczej oraz
wprowadzeniem innowacji.

Proces produkcyjny w przedsiębiorstwie

Główne elementy ekonomiczne procesu produkcji w

przedsiębiorstwie to:

1. Cel - korzyści ekonomiczne w formie:



zysk dla właściciela;



płaca dla pracowników.

Zysk zależy - przy danym poziomie cen - od:



wielkości produkcji;



wielkości sprzedaży;



kosztów produkcji.

2. Posiadanie czynników produkcji. Warunkiem

rozpoczęcia procesu produkcji jest posiadanie czynników

produkcji. Wejście w ich posiadanie odbywa się poprzez

zakup rzeczowych i ludzkich elementów procesu produkcji

(siły roboczej, maszyn, surowców, materiałów

pomocniczych, itp.). Stąd problem posiadania kapitału

pieniężnego na te zakupy, który może pochodzić z dwóch

źródeł:



kapitał własny;



kapitał obcy.

Zastosowanie czynników produkcji

rozpoczyna proces produkcji.

Produkcja - nadawanie nowej formy

użytkowej materiałom wprowadzonym do

procesu produkcji. Rezultatem są określone

produkty czyli dobra lub usługi.

surowce, półfabrykaty,
maszyny, urządzenia,
usługi innych
czynników produkcji

siła robocza

ziemia

kapitał

PRZEDSIĘBIORSTWO

- dobra pośrednie,
- dobra finalne
- dobra
inwestycyjne
- dobra
konsumpcyjne,
usługi

Nakłady

Wyniki

Aktywa. Ogół środków będących własnością
przedsiębiorstwa jest jego majątkiem.
Majątek stanowi aktywa przedsiębiorstwa. W
zależności od okresu w jakim się one zużywają w
procesie produkcji, można je podzielić na:



aktywa trwałe - wykorzystywane do produkcji w
długim okresie w swej naturalnej postaci. Tracą swoja
wartość użytkowa (zużywają się) w procesie produkcji
(amortyzacja),
stopniowo i przenosząc swoją wartość pieniężną na
nowy produkt;



aktywa obrotowe - zużywają się całkowicie w cyklu
produkcyjnym lub zmieniają swoją naturalna postać.
(surowce, półfabrykaty, energia, a także środki
pieniężne -
w tym zasoby gotówkowe, należności, itp.).

Koszt księgowy i koszt ekonomiczny



Koszty rzeczywiste (księgowe)

– związane są z zakupem

czynników wykorzystywanych do produkcji (praca, kapitał, ziemia,

technologia itp.). Koszty te otrzymuje się mnożąc ilość

nabywanych czynników przez cenę jednostkową. Koszty

rzeczywiste, będące faktycznymi wydatkami na zakup czynników

produkcji są nazywane również kosztami explicite.



Koszty alternatywne

- koszty związane z utratą korzyści z

uwzględnieniem dostępnych zasobów zakupionych na rzecz innej

działalności. Koszty te nazywane są również kosztami implicite.



Koszty ekonomiczne

– wartość wszystkich czynników

wykorzystanych w procesie produkcyjnym. Wartość tę określa

koszt najlepszego, alternatywnego wykorzystania tych czynników.
Można stwierdzić, że koszty ekonomiczne to suma kosztów

explicite i implicite oraz zysk normalny, czyli ta część zysku, którą

otrzymuje przedsiębiorca angażujący swoje środki:

koszty ekonomiczne = koszty explicite + koszty implicite +

zysk normalny

Rodzaje kosztów produkcji

przedsiębiorstwa w krótkim okresie

związane z dynamiką produkcji

Bezwzględne



Koszt całkowite (TC) - suma nakładów (wydatków)

ponoszonych w związku z produkcją dóbr i usług.

TC = VC + FC



Miarą kosztów całkowitych są koszty ekonomiczne

- czyli suma wyrażonych w pieniądzu nakładów zużytych

w procesie produkcji i realizacji celów przedsiębiorstwa.

Na koszty całkowite składają się:



koszty stałe (FC) - wydatki niezależne od wielkości

produkcji (opłaty za ziemię, podatki, czynsze ,

amortyzacja, itp.);



koszty zmienne (VC) - wydatki zależne od wielkości

produkcji - (energia, płace, surowce, itp.).

Względne



Koszty przeciętne całkowite (ATC) - średnie wydatki na

jednostkę produkcji.

Poziom produkcji (rozmiary), przy której ATC jest najniższy,

jest najbardziej korzystny (optymalny) z technicznego

punktu widzenia, ponieważ rokuje najwyższe zyski (różnicę

pomiędzy utargiem jednostkowym a kosztem jednostkowym).

Na koszty przeciętne całkowite składają się:



koszty przeciętne stałe (AFC),



koszty przeciętne zmienne (AVC).



Koszty krańcowe (MC) - jest to przyrost kosztów

całkowitych spowodowany przyrostem produkcji o jednostkę.

lub

Q

TC

ATC

AFC

AVC

ATC





lub

Q

TC

MC







Q

VC

MC







Krzywe kosztów produkcji (bezwzględne)

koszty

produkcja

Krzywa TC zaczyna się na poziomie kosztów stałych FC, a następnie
rośnie wraz ze wzrostem produkcji, bo rosną koszty zmienne (VC).

Krzywe kosztów produkcji (względne)

Interpretując zależności występujące między funkcją kosztów

krańcowych oraz funkcjami kosztów przeciętnych (zmiennych i

całkowitych), można stwierdzić, że:



Koszty krańcowe są równe przeciętnym kosztom zmiennym wtedy, gdy te

drugie osiągają swoje minimum (pkt. A):

MC = AVC  AVC = min



Koszty krańcowe są równe przeciętnym kosztom całkowitym wtedy, gdy te

ostatnie osiągają swoje minimum (pkt. B):

MC = ATC  ATC = min



Przeciętne koszty zmienne są rosnące wtedy, gdy koszty krańcowe są od

nich większe:

AVC  MC > AVC



Przeciętne koszty całkowite są rosnące wtedy, gdy koszty krańcowe są od

nich większe:

ATC   MC > ATC



Przeciętne koszty zmienne są malejące wtedy, gdy koszty krańcowe są od

nich mniejsze:

AVC   MC < AVC



Przeciętne koszty całkowite są malejące wtedy, gdy koszty krańcowe są od

nich

mniejsze:

ATC   MC < ATC



Koszty krańcowe i przeciętne koszty stałe nie są ze sobą powiązane.

MC  AFC

Ponadto można stwierdzić, że funkcja przeciętnych kosztów zmiennych osiąga

swoje minimum wcześniej niż funkcja przeciętnych kosztów całkowitych.

Koszty produkcji w długim okresie

W krótkim okresie czasu produkcja odbywa się w ramach
danych wielkości zakładu produkcyjnego i technologii. Dlatego
część kosztów produkcji jest stała.
W długim okresie natomiast wszystkie rodzaje kosztów
ulegają zmianom. Wiąże się to z koniecznością zwiększenia
nakładów na wszystkie czynniki produkcji w celu powiększenia
produkcji poprzez budowanie nowych, większych zakładów
stosujących nowe technologie wytwarzania.
Długi okres czasu jest często nazywany również horyzontem
czasowym.
Dla celów planowania długookresowego znaczenie mają
tylko pewne odcinki krótkookresowe krzywych kosztów.
Z połączenia tych odcinków powstaje krzywa kosztów
całkowitych (TC) w długim okresie czasu.

Krzywa kosztów
całkowitych (TC) w
długim okresie czasu

Krzywa kosztów
przeciętnych (ATC) w długim
okresie czasu

Krzywa kosztów przeciętnych a korzyści skali

Konkurencja cenowa i niecenowa

Konkurencja jest to proces, w którym uczestnicy
rynku, dążąc do realizacji swych interesów,
próbują przedstawić oferty korzystniejsze od
innych ze względu na cenę, jakość, warunki
dostawy i inne czynniki mające wpływ na podjęcie
decyzji o zawarciu transakcji; jest ona chroniona
przez prawo we wszystkich rozwiniętych krajach
(m.in. za pomocą ustawodawstwa
antymonopolowego). Podstawowy podział
obejmuje konkurencję może być doskonałą i
niedoskonałą. Rodzaj konkurencji zależy od formy
rynku.

Rodzaje rynków i konkurencji

Rodzaj

konkurencji

Typ rynku

Liczba

producentów i

stopień

zróżnicowania

produktów

Przykłady

rynków

Stopień

kontroli cen

Metody

konkurencji

handlowej

Konkurencja

doskonała

Liczni producenci,

identyczne

produkty

Niektóre rynki

płodów

rolnych,

np. pszenica

żaden

Sprzedaż na

zorganizowa

nym rynku

lub giełdach

Konkurencja
niedoskonała

konkurencja
Monopolisty

-czna

Liczni producenci lub

sprzedawcy,

produkty

zróżnicowane,

będące bliskimi

substytutami

Odzież,
pasta do

zębów

wąska w
pewnym
zakresie

znaczny

nacisk na

reklamę,

nazwę,

znak firmowy

oligopol

Nieliczni producenci,

niewielkie

zróżnicowanie

produktu.

stal,
samochody

ograniczona
wzajemną
zależnością,
znaczna w
przypadku
zmowy

Konkurencja

niecenowa

związana

zwłaszcza ze
zróżnicowani
em produktu

Monopol

pełny

jeden produkt (brak

substytutów)

usługi
pocztowe,
wodociągi

Ogromny

Reklama i

tworzenie

tzw. układów

społecznych

Konkurencja cenowa sprowadza się do obniżki cen w

stosunku do konkurentów. Konkurencja cenowa może

pojawić się w konkurencji monopolistycznej i znacznie

rzadziej w oligopolu. W warunkach konkurencji doskonałej

przedsiębiorstwo nie może konkurować z innymi, ponieważ

jest jakby odbiorcą ceny „price taker”, jego wpływ na

zachowanie innych podmiotów jest znikomy, natomiast

monopolista nie ma po prostu z kim konkurować cenowo.

Przyczyny stosowania konkurencji cenowej są następujące:

1. Zbyt duży potencjał produkcyjny.
W tym przypadku firma potrzebuje dodatkowego rynku i

nie może go wygenerować przez zwiększone wysiłki

sprzedawców, ulepszenia produktu, czy inne metody. Może

wtedy porzucić cenową strategię naśladowania lidera i

przejść do agresywnego ustalenia swych cen w celu

zwiększenia swojej sprzedaży.
2. Spadający udział w rynku.
3. Chęć dominacji na rynku.

Firma produkująca po kosztach niższych niż
konkurencja, obniża ceny mając nadzieję na
osiągnięcie wyższego udziału w rynku. To z kolei
prowadzi do spadku kosztów ogólnych poprzez
zwiększony obrót i efekty uczenia.
Możliwe jest wtedy zastosowanie agresywnej strategii
niskich cen, która zawiera jednak w sobie duże ryzyko:

- wpadnięcia w pułapkę niskiej jakości, niska cena często

sugeruje niską jakość

- wpadnięcia w pułapkę kruchego udziału w rynku;
- niską ceną można kupić udział w rynku, ale nie

lojalność nabywców względem produktu

- wpadnięcia w pułapkę płytkiej kieszeni
- konkurencja z większymi zasobami gotówki może

obniżyć ceny na dłuższy czas

W przypadku konkurencji niecenowej przedsiębiorstwa
konkurują jakością dóbr oraz przez popieranie
sprzedaży (reklama produktu i znaku firmowego,
szybka zmiana modeli i wzornictwa, serwis, szeroka
dostępność towarów na rynku, sprzedaż ratalna itd.).
Ma to doprowadzić do zwiększenia udziału w rynku
przez przedsiębiorstwo, powiększanie popytu poprzez
sztuczne kreowanie tzw. moralnego zużycia dóbr
(dobra są jeszcze technicznie sprawne, ale
przestarzale w stosunku do najnowszych rozwiązań
technicznych). Takie działania prowadzą do wzrostu
zapotrzebowania na innowacje techniczne, co
stymuluje rozwój sektora badawczo – rozwojowego.
Dodatkowo zagrożenie ze strony konkurencji wymaga
utrzymywania stałego poziomu niewykorzystanych
zdolności produkcyjnych.

Możliwości konkurencji i ustalania ceny w różnych

warunkach rynkowych

Wielkość produkcji maksymalizującej zysk lub minimalizującej
stratę w warunkach konkurencji doskonałej

Porównanie równowagi firmy konkurencyjnej i
monopolistycznej

Złamana krzywa popytu w warunkach oligopolu.