Rachunek kosztów stałych
i zmiennych
Dr inż. Eugeniusz Neumann
eneumann@wskiz.poznan.pl
Rachunek kosztów stałych
i zmiennych
Dr inż. Eugeniusz Neumann
eneumann@wskiz.poznan.pl
2
Cechy rachunku kosztów
stałych i zmiennych
Można wymienić następujące cechy rachunku kosztów
zmiennych:
• koszty całkowite przedsiębiorstwa dzielone są na koszty
stałe i koszty zmienne;
• koszty podmiotów wewnętrznych agregowane są również
zgodnie z ich charakterem zmienności względem stopnia
wykorzystania zdolności produkcyjnych (stałe i zmienne);
• produkty finalne, półfabrykaty i produkcja niezakończona
wyceniane są tylko w kosztach zmiennych wytworzenia;
• produkty przeznaczone na sprzedaż wyceniane są w
zmiennym koszcie własnym (= zmienny koszt
wytworzenia wyrobów + zmienne koszty sprzedaży);
3
Informacje z rachunku
kosztów zmiennych
Do kryteriów wyboru, wykorzystywanych
w procesach decyzyjnych, które dostarcza
rachunek kosztów zmiennych, należą :
• jednostkowy koszt zmienny,
• jednostkowa marża brutto,
• globalna marża brutto wg asortymentów
lub ich grup,
• globalna marża przedsiębiorstwa,
• marża brutto na jednostkę czynnika
produkcji o ograniczonej dostępności,
• globalny zysk przedsiębiorstwa.
4
Klasyfikacja kosztów w
rachunku kosztów stałych i
zmiennych
Koszty stałe:
Koszty absolutnie stałe
Koszty częściowo stałe
Koszty zmienne:
Koszty proporcjonalne
Koszty degresywne
Koszty progresywne
Koszty regresywne
5
Wyodrębnianie kosztów
stałych i zmiennych
Wszystkie praktyczne systemy rachunku
kosztów, budowane na bazie rachunku kosztów
zmiennych, sprzyjają rozwojowi podejścia
popytowego w zarządzaniu podmiotem.
Podstawowym problemem pojawiającym się
przy budowaniu w praktyce systemu rachunku
kosztów opartych na zasadach rachunku kosztów
zmiennych jest wyodrębnienie kosztów stałych i
kosztów zmiennych w przedsiębiorstwie. Do
rozwiązania tego problemu stosowane są różne
metody.
6
Metody podziału kosztów
Najprostszymi metodami wyodrębniania
kosztów stałych i kosztów zmiennych w
przedsiębiorstwie są:
• metoda księgowa,
• metoda statystyczna
Zastosowanie metody księgowej
Pierwsza metoda podziału kosztów, tj. metoda
księgowa polega na tym, że pracownicy działów
kosztów na podstawie wnikliwej analizy
rzeczywistych kosztów dokonują kwalifikacji
zarejestrowanych pozycji rodzajowych kosztów
odpowiednio jako stałe lub zmienne w ramach
każdego wyodrębnionego podmiotu wewnętrznego.
7
Metoda statystyczna
Metoda statystyczna wykorzystuje dane dotyczące
kosztów całkowitych oraz wielkości kosztów produkcji
pochodzące z kilku kolejnych miesięcy roku
obrotowego.
Wykorzystuje się najczęściej dwie metody:
Metodę odchyleń krańcowych
Metodę regresji liniowej
Metoda odchyleń krańcowych pozwala na określenie
kosztu krańcowego, który jest interpretowany jako
przyrost kosztów całkowitych, wywołany przyrostem
produkcji o jednostkę.
Metoda regresji liniowej zakłada liniową zależność
kosztów całkowitych od wielkości produkcji.
8
Metoda odchyleń
krańcowych
R
Q
– odchylenie krańcowe wielkości produkcji
Q
t
– wielkość produkcji w miesiącu t
R
k
– odchylenie krańcowe kosztów całkowitych
K
Qmax
, (K
Qmin
) – koszty całkowite w miesiącu,
gdzie produkcja była maksymalna (minimalna)
k
z
– jednostkowy koszt zmienny
K
z
– koszy zmienne globalne
K
s
– koszty stałe
z
s
z
z
Q
K
z
Q
Q
K
t
t
Q
K
K
K
Q
k
K
R
R
k
K
K
R
Q
Q
R
min
max
min
max
9
Metoda regresji liniowej
K
t
– koszty całkowite w miesiącu t
Q
t
– wielkość produkcji w miesiącu t
k
z
– szacowanie jednostkowego kosztu zmiennego
r – współczynnik korelacji
n
t
n
t
t
t
n
t
t
t
n
t
t
n
t
t
t
z
Q
Q
K
K
Q
Q
K
K
r
Q
Q
Q
Q
K
K
k
1
1
2
_
2
_
1
_
_
1
2
_
1
_
_
)
(
)
(
)
)(
(
)
(
)
)(
(
10
Rachunek kosztów
zmiennych a rachunek
wyników
Produkcja jednoasortymentowa:
Sprzedaż: S= p x Q
Koszty całkowite:
K= K
s
+ k
z
x Q
Wynik ze sprzedaży: W= (p-k
z
)Q – K
s
Jednostkowa marża pokrycia: m= p – k
z
Globalna marża pokrycia: M= m x Q
Produkcja wieloasortymentowa:
m
i
= p
i
– k
zi
M
i
= m
i
x Q
i
11
Krótkookresowy wynik
finansowy
Etap pierwszy:
Marża pokrycia (MP)= Przychody ze
sprzedaży – koszty zmienne sprzedanych
produktów
Etap drugi:
Wynik ze sprzedaży= marża pokrycia
(MP)– koszty stałe okresu
12
Segmentowy rachunek
kosztów zmiennych
Rachunek kosztów zmiennych w przedstawiony
wcześniej może być stosowany do
przedsiębiorstw jednoodziałowych,
wytwarzających jednorodny produkt.
Przedsiębiorstwa mające w swoim asortymencie
różne produkty lub przedsiębiorstwa
wielooddziałowe stosują segmentowy
rachunek kosztów zmiennych:
Wielostopniowy rachunek kosztów zmiennych
Wielkoblokowy rachunek kosztów zmiennych
13
Wielostopniowy rachunek
kosztów zmiennych
Segmenty kosztów stałych:
Stałe koszty wydziałowe
Koszty sprzedaży
Koszty ogólnego zarządu
Ustalenie wyniku ze sprzedaży: (MP- marża
pokrycia)
MP 1= Przychody ze sprzedaży – koszty wytworzenia
MP 2= MP 1 – stałe koszty wydziałowe
MP 3= MP 2 – koszty sprzedaży
Wynik ze sprzedaży= MP 3 – koszty ogólnego
zarządu
14
Wielostopniowy rachunek kosztów
zmiennych – inny wariant ustalania
wyniku ze sprzedaży
Przy podziale kosztów sprzedaży i kosztów
ogólnego zarządu na koszty stałe i zmienne:
MP 1= Przychody ze sprzedaży – zmienne koszty
wytworzenia
MP 2= MP 1 – zmienne koszty sprzedaży
MP 3= MP 2 – zmienne koszty ogólnego zarządu
MP 4= MP 3 – stałe koszty wydziałowe
MP 5= MP 4 – stałe koszty sprzedaży
Wynik ze sprzedaży= MP 5 – stałe koszty
ogólnego zarządu
15
Wielkoblokowy rachunek
kosztów zmiennych
Zastosowanie: przedsiębiorstwa
wielooddziałowe i przy produkcji
wieloasortymentowej
Koszty stałe nośników kosztów są
zazwyczaj ujmowane odrębnie w
przekroju dwóch poziomów nośników:
Indywidualne asortymenty produktów
Grupy asortymentowe produktów
16
Wielkoblokowy rachunek
kosztów zmiennych
17
Wielkoblokowy rachunek kosztów
zmiennych - ustalenie wyniku ze
sprzedaży
MP 1= Przychody ze sprzedaży – koszty zmienne
produktów według asortymentów
MP 2 (asortymentów produktów)= MP 1 – koszty
stałe według asortymentów
MP grup asortymentowych= SUMA MP 2 według
asortymentów – koszty stałe grup
asortymentowych
Marża pokrycia oddziałów= SUMA MP grup
asortymentowych według oddziałów – koszty
stałe oddziałów
Wynik ze sprzedaży= SUMA MP oddziałów –
koszty stałe przedsiębiorstwa
18
Zastosowanie rachunku
kosztów zmiennych w
zarządzaniu
Analiza progu rentowności (break even point)
Ilościowy próg rentowności
Wartościowy próg rentowności
Rozliczenie kosztów stałych: Wskaźnik Narzutu
Kosztów Stałych (WNKS)= K
s
: M
Koszty stałe przypadające na poszczególne asortymenty:
K
si
= WNKS x M
i
Wyznaczenie dolnej granicy ceny (DGC)
DGC= jednostkowy koszt zmienny
Wolne moce produkcyjne: DGC= k
z
x ΔK
s
: Q
Brak wolnych mocy produkcyjnych:
DGC=k
z
x ΔM : Q
Kształtowanie optymalnej struktury
asortymentowej
(w
i
= m
i
: z
i
)
Porównanie kosztów technologii
19
Realne informacje
Informacje o kosztach zmiennych jednostkowych
wyrobów są realne, gdyż odnosi się je do wyrobów na
podstawie dokumentów źródłowych. Koszty zmienne
nie ulegają deformacji z powodu kosztów stałych, gdyż
te ostatnie nie są rozliczanie w tym systemie na
produkty.
Wycena produktów odbywa się w kosztach zmiennych
wytworzenia. Kryteria wyboru są realne, wiarygodne i
istotne dla podejmowania decyzji w warunkach
zmienności stopnia wykorzystania zdolności
produkcyjnych, powodowanej zmianami zachodzącymi
na rynku.
Umożliwiają one także podejmowanie optymalnych
decyzji krótkookresowych w obszarach : produkcja,
sprzedaż, zaopatrzenie.
20
Rachunek kosztów
zmiennych w praktyce
Zastosowanie rachunku kosztów zmiennych w
praktyce, oprócz wyodrębnienia kosztów stałych
i kosztów zmiennych w przedsiębiorstwie,
wymaga dokonania zmian w ewidencji
kosztów i ustalenia wewnętrznego wyniku na
koniec okresu sprawozdawczego.
Rozwój zastosowań rachunku kosztów
zmiennych w praktyce krajów o gospodarce
rynkowej miał istotne znaczenie dla rozwoju
rachunkowości zarządczej i wzrostu
efektywności procesów zarządzania w krótkim
okresie.