Rachunek kosztów stałych

i zmiennych

Dr inż. Eugeniusz Neumann

[e-mail]

2

Cechy rachunku kosztów

stałych i zmiennych

Można wymienić następujące cechy rachunku kosztów

zmiennych:

• koszty całkowite przedsiębiorstwa dzielone są na koszty

stałe i koszty zmienne;

• koszty podmiotów wewnętrznych agregowane są również

zgodnie z ich charakterem zmienności względem stopnia

wykorzystania zdolności produkcyjnych (stałe i zmienne);

• produkty finalne, półfabrykaty i produkcja niezakończona

wyceniane są tylko w kosztach zmiennych wytworzenia;

• produkty przeznaczone na sprzedaż wyceniane są w

zmiennym koszcie własnym (= zmienny koszt

wytworzenia wyrobów + zmienne koszty sprzedaży);

3

Informacje z rachunku

kosztów zmiennych

Do kryteriów wyboru, wykorzystywanych

w procesach decyzyjnych, które dostarcza

rachunek kosztów zmiennych, należą :

• jednostkowy koszt zmienny,

• jednostkowa marża brutto,

• globalna marża brutto wg asortymentów

lub ich grup,

• globalna marża przedsiębiorstwa,

• marża brutto na jednostkę czynnika

produkcji o ograniczonej dostępności,

• globalny zysk przedsiębiorstwa.

4

Klasyfikacja kosztów w

rachunku kosztów stałych i

zmiennych



Koszty stałe:



Koszty absolutnie stałe



Koszty częściowo stałe



Koszty zmienne:



Koszty proporcjonalne



Koszty degresywne



Koszty progresywne



Koszty regresywne

5

Wyodrębnianie kosztów

stałych i zmiennych

Wszystkie praktyczne systemy rachunku

kosztów, budowane na bazie rachunku kosztów

zmiennych, sprzyjają rozwojowi podejścia

popytowego w zarządzaniu podmiotem.

Podstawowym problemem pojawiającym się

przy budowaniu w praktyce systemu rachunku

kosztów opartych na zasadach rachunku kosztów

zmiennych jest wyodrębnienie kosztów stałych i

kosztów zmiennych w przedsiębiorstwie. Do

rozwiązania tego problemu stosowane są różne

metody.

6

Metody podziału kosztów

Najprostszymi metodami wyodrębniania

kosztów stałych i kosztów zmiennych w

przedsiębiorstwie są:

• metoda księgowa,

• metoda statystyczna

Zastosowanie metody księgowej

Pierwsza metoda podziału kosztów, tj. metoda

księgowa polega na tym, że pracownicy działów

kosztów na podstawie wnikliwej analizy

rzeczywistych kosztów dokonują kwalifikacji

zarejestrowanych pozycji rodzajowych kosztów

odpowiednio jako stałe lub zmienne w ramach

każdego wyodrębnionego podmiotu wewnętrznego.

7

Metoda statystyczna

Metoda statystyczna wykorzystuje dane dotyczące

kosztów całkowitych oraz wielkości kosztów produkcji

pochodzące z kilku kolejnych miesięcy roku

obrotowego.
Wykorzystuje się najczęściej dwie metody:



Metodę odchyleń krańcowych



Metodę regresji liniowej

Metoda odchyleń krańcowych pozwala na określenie

kosztu krańcowego, który jest interpretowany jako

przyrost kosztów całkowitych, wywołany przyrostem

produkcji o jednostkę.
Metoda regresji liniowej zakłada liniową zależność

kosztów całkowitych od wielkości produkcji.

8

Metoda odchyleń

krańcowych



R

Q

– odchylenie krańcowe wielkości produkcji



Q

t

– wielkość produkcji w miesiącu t



R

k

– odchylenie krańcowe kosztów całkowitych



K

Qmax

, (K

Qmin

) – koszty całkowite w miesiącu,

gdzie produkcja była maksymalna (minimalna)



k

z

– jednostkowy koszt zmienny



K

z

– koszy zmienne globalne



K

s

– koszty stałe

z

s

z

z

Q

K

z

Q

Q

K

t

t

Q

K

K

K

Q

k

K

R

R

k

K

K

R

Q

Q

R



















min

max

min

max

9

Metoda regresji liniowej



K

t

– koszty całkowite w miesiącu t



Q

t

– wielkość produkcji w miesiącu t



k

z

– szacowanie jednostkowego kosztu zmiennego



r – współczynnik korelacji









































n

t

n

t

t

t

n

t

t

t

n

t

t

n

t

t

t

z

Q

Q

K

K

Q

Q

K

K

r

Q

Q

Q

Q

K

K

k

1

1

2

_

2

_

1

_

_

1

2

_

1

_

_

)

(

)

(

)

)(

(

)

(

)

)(

(

10

Rachunek kosztów

zmiennych a rachunek

wyników



Produkcja jednoasortymentowa:



Sprzedaż: S= p x Q



Koszty całkowite:

K= K

s

+ k

z

x Q



Wynik ze sprzedaży: W= (p-k

z

)Q – K

s



Jednostkowa marża pokrycia: m= p – k

z



Globalna marża pokrycia: M= m x Q



Produkcja wieloasortymentowa:



m

i

= p

i

– k

zi

M

i

= m

i

x Q

i

11

Krótkookresowy wynik

finansowy



Etap pierwszy:



Marża pokrycia (MP)= Przychody ze
sprzedaży – koszty zmienne sprzedanych
produktów



Etap drugi:



Wynik ze sprzedaży= marża pokrycia
(MP)– koszty stałe okresu

12

Segmentowy rachunek

kosztów zmiennych



Rachunek kosztów zmiennych w przedstawiony
wcześniej może być stosowany do
przedsiębiorstw jednoodziałowych,
wytwarzających jednorodny produkt.



Przedsiębiorstwa mające w swoim asortymencie
różne produkty lub przedsiębiorstwa
wielooddziałowe stosują segmentowy
rachunek kosztów zmiennych:



Wielostopniowy rachunek kosztów zmiennych



Wielkoblokowy rachunek kosztów zmiennych

13

Wielostopniowy rachunek

kosztów zmiennych



Segmenty kosztów stałych:



Stałe koszty wydziałowe



Koszty sprzedaży



Koszty ogólnego zarządu



Ustalenie wyniku ze sprzedaży: (MP- marża

pokrycia)



MP 1= Przychody ze sprzedaży – koszty wytworzenia



MP 2= MP 1 – stałe koszty wydziałowe



MP 3= MP 2 – koszty sprzedaży



Wynik ze sprzedaży= MP 3 – koszty ogólnego

zarządu

14

Wielostopniowy rachunek kosztów

zmiennych – inny wariant ustalania

wyniku ze sprzedaży



Przy podziale kosztów sprzedaży i kosztów

ogólnego zarządu na koszty stałe i zmienne:



MP 1= Przychody ze sprzedaży – zmienne koszty

wytworzenia



MP 2= MP 1 – zmienne koszty sprzedaży



MP 3= MP 2 – zmienne koszty ogólnego zarządu



MP 4= MP 3 – stałe koszty wydziałowe



MP 5= MP 4 – stałe koszty sprzedaży



Wynik ze sprzedaży= MP 5 – stałe koszty

ogólnego zarządu

15

Wielkoblokowy rachunek

kosztów zmiennych



Zastosowanie: przedsiębiorstwa

wielooddziałowe i przy produkcji

wieloasortymentowej



Koszty stałe nośników kosztów są

zazwyczaj ujmowane odrębnie w

przekroju dwóch poziomów nośników:



Indywidualne asortymenty produktów



Grupy asortymentowe produktów

16

Wielkoblokowy rachunek

kosztów zmiennych

17

Wielkoblokowy rachunek kosztów

zmiennych - ustalenie wyniku ze

sprzedaży



MP 1= Przychody ze sprzedaży – koszty zmienne

produktów według asortymentów



MP 2 (asortymentów produktów)= MP 1 – koszty

stałe według asortymentów



MP grup asortymentowych= SUMA MP 2 według

asortymentów – koszty stałe grup

asortymentowych



Marża pokrycia oddziałów= SUMA MP grup

asortymentowych według oddziałów – koszty

stałe oddziałów



Wynik ze sprzedaży= SUMA MP oddziałów –

koszty stałe przedsiębiorstwa

18

Zastosowanie rachunku

kosztów zmiennych w

zarządzaniu



Analiza progu rentowności (break even point)



Ilościowy próg rentowności



Wartościowy próg rentowności



Rozliczenie kosztów stałych: Wskaźnik Narzutu

Kosztów Stałych (WNKS)= K

s

: M



Koszty stałe przypadające na poszczególne asortymenty:

K

si

= WNKS x M

i



Wyznaczenie dolnej granicy ceny (DGC)



DGC= jednostkowy koszt zmienny



Wolne moce produkcyjne: DGC= k

z

x ΔK

s

: Q



Brak wolnych mocy produkcyjnych:

DGC=k

z

x ΔM : Q



Kształtowanie optymalnej struktury

asortymentowej

(w

i

= m

i

: z

i

)



Porównanie kosztów technologii

19

Realne informacje



Informacje o kosztach zmiennych jednostkowych

wyrobów są realne, gdyż odnosi się je do wyrobów na

podstawie dokumentów źródłowych. Koszty zmienne

nie ulegają deformacji z powodu kosztów stałych, gdyż

te ostatnie nie są rozliczanie w tym systemie na

produkty.



Wycena produktów odbywa się w kosztach zmiennych

wytworzenia. Kryteria wyboru są realne, wiarygodne i

istotne dla podejmowania decyzji w warunkach

zmienności stopnia wykorzystania zdolności

produkcyjnych, powodowanej zmianami zachodzącymi

na rynku.



Umożliwiają one także podejmowanie optymalnych

decyzji krótkookresowych w obszarach : produkcja,

sprzedaż, zaopatrzenie.

20

Rachunek kosztów

zmiennych w praktyce



Zastosowanie rachunku kosztów zmiennych w

praktyce, oprócz wyodrębnienia kosztów stałych

i kosztów zmiennych w przedsiębiorstwie,

wymaga dokonania zmian w ewidencji

kosztów i ustalenia wewnętrznego wyniku na

koniec okresu sprawozdawczego.



Rozwój zastosowań rachunku kosztów

zmiennych w praktyce krajów o gospodarce

rynkowej miał istotne znaczenie dla rozwoju

rachunkowości zarządczej i wzrostu

efektywności procesów zarządzania w krótkim

okresie.