ANTROPOLOGI

ANTROPOLOGI

A KULTURY

A KULTURY

• Istnieją różne definicje antropologii

kultury. Oto kilka z nich:

• wg „Słownika wiedzy o kulturze”,

antropologia kultury to ogólna nazwa
dyscyplin akademickich,
poświęconych refleksji nad
człowiekiem jako twórcą i
uczestnikiem kultury, w odróżnieniu
np. od antropologii fizycznej.

Wg Wojciecha Burszty antropologia

zajmuje się człowiekiem jako twórcą i

reprezentantem unikatowej w

świecie przyrody umiejętności, jaką

jest nabywanie, przekazywanie i

transformowanie kultury.

• Natomiast termin kultura w antropologii

oznacza wszystkie stworzone przez
człowieka materialne lub niematerialne
aspekty całokształtu środowiska
ludzkiego, jako społecznie uregulowany
„sposób życia”.

• Wg W. Burszty:
Kultura to system norm w obrębie

granic danego systemu społeczno –
kulturowego.

KORZENIE ANTROPOLOGII

KULTURY

Antropologia jako nauka zajmuje się

człowiekiem w aspekcie biologicznym,
filozoficznym, społecznym, kulturowym
i teleologicznym. Jest nauką
interdyscyplinarną, cechuje ją wielość
ujęć i interpretacji. Antropologowie
zaprzeczają i podważają swoje własne
interpretacje kultury.

Naukowe podstawy antropologii rozwinięto w

XIX wieku ale korzeniami sięga do

starożytności. Niektórzy wywodzą naturę

antropologii z ludzkiego plotkarstwa

związanymi z wędrówkami Greków w basenie

Morza Śródziemnego, którzy snuli opowieści o

różnych ludach, odmiennych kulturach,

wierzeniach, prawach, odmiennych sposobach

organizowania społeczeństw i gospodarki. Te

praźródła tkwią w pierwotnym ludzkim

zdziwieniu z zetknięciu z obcymi. W próbie

wartościowania i refleksji nad odmiennością w

wysiłku zrozumienia innych przy zetknięciu się

kultury greckiej z dawnymi kulturami bliskiego

wschodu.

Antropologia wyrosła z historii

Europy i jest najbardziej

europejską z europejskich

nauk. Najstarsze źródła

literatury zawierają już

informacje dotyczące

obyczajów życia codziennego,

zawiera je „Iliada i Odyseja”

powstała po 850 r. p.n.e.

Najobszerniejsze informacje

historyczno - etnograficzne i

geograficzne, zawierają jednak

dzieje Herodota. Anglicy

nazywają go ojcem

antropologii i historii.

Historię antropologii można podzielić

na okres zorganizowany i

niezorganizowany. Okres zorganizowany

– 1860 r. – pierwsze książki. Nie bez

wpływu na antropologię był fakt

wydania dzieła Darwina „O pochodzeniu

gatunku” 1859 r., „Rodowód człowieka”

1871 r. Choć antropologia kultury nie

wywodzi się z koncepcji Darwina to

wywarła ona spektakularny wpływ na

antropologię spekulatywną rozwijaną

przez ewolucjonistów. Boas przyszedł do

antropologii poprzez geografię fizyczną.

Obalał myślenie ewolucjonistów co do

źródeł i stadiów ewolucji. Obalał rasizm

jako wyjaśnienie różnic kulturowych,

przeczył determinizmowi.

Z kolei inni badacze mocno zaufali

psychologii i psychiatrii w swoich

badaniach (Benedykt). Zaczęto

zajmować się badaniem wzorów.

W nurcie psychoanalitycznym

pozostają prace badawcze Freuda,

który wniósł wiek do rozwoju

antropologii kultury (Totem, Tabu).

Osobowość i kultura wiąże się z

psychologicznym podejściem do

antropologii. Stosunek kultury i

osobowości nadal pozostaje z

jednym najważniejszych problemów

antropologii.

Drugi punkt widzenia antropologii

nie ulega wątpliwości, że

bezpośrednimi przyczynami

sprawczymi zjawisk społecznych i

kulturowych są ludzie i ich

wyjaśnianie odbywać się musi

również w wymiarze

psychologicznym jednak nie dla

wszystkich jest to oczywiste. Istoty

ludzkie ukształtowane są przez

istniejącą kulturę, a istniejąca

kultura zdeterminowana jest przez

kulturę poprzednią na to nakładają

się przypadki historyczne, w których

rola indywidualnych czynników

osobowościowych może być

niewielka.

• Antropologia kultury bada kulturę a

przede wszystkim wartości, symbole i

postawy.

• Antropologia kulturowa akcentuje w

badaniach różnorodność kultur i bada

odniesienie zachowań ludzkich do ogólnego

kształtu kultury danej społeczności. Ten

dział nauki sięga korzeniami epoki wielkich

odkryć geograficznych.

• Podstawowe zadania antropologii

kulturowej to analizowanie

podobieństwa i różnic

międzykulturowych. W celu znalezienia

elementów uniwersalnych i zrozumienia

poszczególnych kultur, a także badanie

wpływu kultury na kształt struktury

społecznej oraz na obowiązujące w

danej społeczności normy i wartości.

• Termin kultura pojawił się już w

starożytności. Pierwotne znaczenie

to „uprawa” czyli przekształcenie

jakiegoś naturalnego stanu rzeczy

na stan lepszy, udoskonalony, czyli

bardziej użyteczny. Kultura była

rozumiana jako narzędzie

zaspokojenia ludzkich potrzeb.

• Spopularyzowane zostało na przełomie

XVII i XVIII wieku w literaturze

niemieckiej. Najpierw za sprawą

Samuela Pufendorfa (filozof prawa) –

kultura to ogół wynalazków, sztuk,

urządzeń wprowadzonych przez

człowieka zwłaszcza instytucje

polityczne i zasady sprawiedliwości,

regulujące ludzkie działania w myśl

wskazań rozumu.

• Przełom w pojmowaniu kultury pojawił się

w pismach Jochana Hawdera – idea: każdy

lud na ziemi posiada jakąś kulturę,

stanowiącą ogniwo łańcucha

obejmującego cały świat. Nie ma

społeczności bez kultury. Nie ma kultur

lepszych i gorszych, są kultury różne.

Wszystko co człowiek tworzy jest kulturą.

Kultura to sposób przystosowania się

człowieka do warunków bytu (sposób

zaspokajania ludzkich potrzeb).

• Jedną z pierwszych naukowych

definicji kultury była definicja

stworzona w 1871 r. przez Edwarda

Tylor’a (profesor antropologii) –

definicja kultury opisowej – kultura

lub cywilizacja jest to złożona całość

obejmująca wiedzę, wierzenia,

sztukę, prawo, obyczaje oraz

wszystkie inne zdolności i nawyki

nabyte przez człowieka jako członka

społeczeństwa.

• Inny przykład antropologicznego ujmowania

kultury – Stefan Czarnowski (polski socjolog)

– kultura jest to zobiektywizowany dorobek

wspólny szeregowi grup społeczny i dzięki

swej obiektywności zdolny rozszerzać swój

zasięg w czasie i przestrzeni. Ta definicja

mówi o kategorii zjawisk tworzących kulturę.

Kulturę jakiegoś narodu tworzą wytwory

człowieka zobiektywizowane,

zaakceptowane i uznane przez większość

(należą do wszystkich). Każdy człowiek ma

swoją osobistą kulturę, ale to co zrobił

mieści się zawsze w obrębie kultury grupy.

• W 1952 r. – dwaj amerykańscy antropolodzy, Alfred

Kloeber i Klaud Kluckhow spróbowali podsumować różne

definicje kultury znajdujące się w piśmiennictwie

naukowym. Doszukali się 150–ciu definicji kultury i

spróbowali je uporządkować. Kilka kategorii definicji:

- definicje genetyczne – wskazują na źródła kultury,

na przeciwieństwo natura-kultura

- definicje historyczne – kładą nacisk na rolę

dziedziczenia tradycji (kultura to zbiorowy dorobek

różnych grup ludzkich)

- definicje psychologiczne – kładą nacisk na

psychologiczne podstawy kultury – uczenie się,

naśladownictwo – psychologiczne mechanizmy

przyswajania kultury)

- definicje dysprubutywne – ujmują kulturę jako

odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte,

cały czas dokonuje się wymiana, dystrybujca. Mówi się o

kulturach a nie o jednej kulturze.

- definicje normatywne – kładą nacisk na modele,

wzory, zasady wartościowania jako elementy kultury

- definicje wyliczające – nigdy nie obejmują całości

kultury ludzkiej.

• Kultura jest wyuczona. Musimy

nauczyć się jej w procesie

wychowania i socjalizacji. Nie jest

dana człowiekowi, nabywamy ją w

toku życia.

Ujęcie szerokie (antropologiczne)

kultury obejmuje różnorodne zjawiska,

przedmioty będące wytworami i

obiektami ludzkiej działalności, same

działania, stany psychiczne człowieka

(postawy, dyspozycje, nawyki).

• 1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej

analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa).

Nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego

społeczeństwa jest mocno zróżnicowana – nie ma jednolitego

modelu kultury.

2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest

wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z

pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy

symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język).

Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy –

ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczają zasady,

normy przyjęte w danej grupie społecznej)

3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tzn. że jest

historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną

4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym

sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu

zaspokojenia jego potrzeb.

5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon)

– każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości a

rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.

6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym – odniesionym

do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno

zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem

ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka.

Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę.

Dyscypliny naukowe splatające się z

antropologią:

• archeologia – dostarcza informacji o okresach

rozwoju kultury, które nie pozostawiły

dokumentów pisanych ale świadectwa materialne

(celowe i niecelowe wytwory ręki ludzkiej)

• lingwistyka – dostarcza informacji w zakresie

dwóch działów: lingwistyka posiadających pismo,

lingwistyka języków niepisanych

• religioznawstwo – zasadnicze znaczenie ma

problematyka wyobrażeń religijnych i

obrzędowości religijnej

• antropologia filozoficzna – poszukuje

odpowiedzi na pytanie o istotę społeczeństwa, jest

to wspólne zainteresowanie dla antropologii

kulturowej, wspólne jest też zainteresowanie

człowiekiem jako całością, istotą człowieka.

Nauki pokrewne antropologii:

 

Antropologia rozwijała się w bliskim związku z

innymi naukami. Korzysta z pojęć

ukształtowanych na gruncie: psychologii,

filozofii, socjologii i historii. Dyscyplinami

najbliższymi antropologii z uwagi na przedmiot

badań i metody badań są socjologia i historia.

Niektórzy naukowcy utożsamiają wręcz

socjologię z antropologią, inni traktują

antropologię jako dział socjologii, a jeszcze

inni odwrotnie. Wszyscy antropologowie

korzystają z odkryć historyków, jednak

antropologia w mniejszym stopniu niż historia

stawia problem chronologiczności dziejów.

• Antropologia kulturowa jest to dyscyplina

naukowa zajmująca się człowiekiem, jako

twórcą kultury i istotą społeczną.

• Przedmiotem badań antropologii kultury jest

organizacja historyczna, zmienność i

etniczna różnorodność kultury oraz jej

relacje z naturą, historią, organizacją

społeczeństwa, psychiką i myśleniem

człowieka.

Poddyscypliny

antropologii:

• Antropologia fizyczna

• Antropologia kulturowa

• Antropologia społeczna

• Etnologia

• Antropologia społeczeństw pierwotnych

• Antropologia społeczeństw chłopskich

• Antropologia społeczeństw miejskich

• Antropologia historyczna

Główne nurty antropologii

i ich przedstawiciele:

• Ewolucjonizm (2. połowa XIX wieku)



Adolf Bastian



James George Frazer



Lewis Henry Morgan



Herbert Spencer



Dyfuzjonizm (przełom XIX i XX wieku)



Leo Frobenius



Fritz Graebner



Friedrich Ratzer

cd.

• Szkoła francuska



Emile Durkeim



Marcel Mauss



Lucie Levy-Bruhl



Arnold van Gennep



Szkoła brytyjska - funkcjonalizm (lata 20. i 30. XX wieku)



Edward Evans-Pritchard



Bronisław Malinowski



Szkoła amerykańska – relatywizm



Franz Boas



Robert Lowis



Edward Sapir

cd.

• Konfiguracjonizm (lata 40. i 50.XX w.)



Alfred Kroeber



Ruth Benedict



Psychokulturalizm – amerykańska szkoła

kultury

i osobowości (lata 40-60. XX w.)



Margaret Mead



Abram Kardiner



Strukturalizm



Claude Levi-Stauss

cd.

• Noewolucjonizm (2 poł.

XXw.)



Gordon Childe



Ulian Steward



Leslie White

Prezentację

przygotowały:

• Marta Krowiak
• Klaudia Tymków
• Katarzyna Klimas

• Dziękujemy 