Antropologia kulturowa
wykłady
Literatura
K. Brozi „Antropologia kulturowa”
B. Dionizak - Olszewska „Człowiek - kultura - osobowość”
E. Nowicka „Świat człowieka. Świat kultury”
Kroeber „Istota kultury”
W. Burszta „Antropologia kultury”
Podstawowe orientacje teoretyczne antropologii kulturowej.
Każda dziedzina nauki tak i antropologia tworzy swą teorię. Teoria to ogólna koncepcja oparta na poznaniu i rozumieniu istotnych czynników kształtujących pewną strefę rzeczywistości np. w zakresie procesów społecznych. Każda teoria konstruuje podstawowe konstrukcje myślowe które tworzą się z pewnych elementów, cząstek i dają swoistą całość czyli teorię np. kultury, sztuki, teatru.
Antropologia pochodzi z greckiego „antropos” istota ludzka i „logos” nauka i oznacza badanie ludzkości. Powstała na przełomie XVIII / XIX w. Jako nauka akademicka została wprowadzona pod koniec XIX w.
Antropologia (etymologicznie) to wiedza, nauka o człowieku i jego kulturze.
Antropologia zajmuje się wczesnymi etapami życia społecznego.
Dzieli się ona na :
antropologię społeczno - kulturową
antropologię lingwistyczną
antropologię fizyczną
archeologię
Antropologia kulturowa bada wzorce kulturowe zarówno dawnych jak i współczesnych cywilizacji. Szuka podobieństw i różnic.
Etnologia zajmuje się wskazaniem różnic i podobieństw pomiędzy kulturami pochodzącymi z tych samych cywilizacji.
Etnografia zajmuje się badaniem niższych kultur ludowych, tradycyjnych, które stanowią podstawę kształcenia się kultur wyższych.
Kultura agri wiąże się z uprawą roli lub hodowlą zwierząt.
Według Antoniny Kłoskowskiej kultura dzieli się na 6 typów:
def. nominalistyczne
def. normatywne
def. historyczne
def. psychologiczne
def. strukturalistyczne
def. globalistyczne
Def. nominalistyczne odnoszą się do dorobku ludzkości zarówno materialnego jak i duchowego. Obejmuje takie elementy jak: wartości, narzędzia, mity, obyczaje, normy, wierzenia, zasady i religie, moralność, sztukę, przedmioty codziennego użytku, dobra kultury, zabytki i wynalazki.
„Kultura to integralna całość składająca się z narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, twórczych, zasad różnych grup społecznych, ludzkich idei i umiejętności oraz wierzeń i obyczajów.”
/B.Malinowski/
Def. normatywne podkreślają normy i wartości, które dominują w danym społeczeństwie ze względu na które ludzie postępują tak a nie inaczej.
„Kultura jest dorobkiem i dobrem zbiorowym, owocem twórczego i przetworczego wysiłku niezliczonych pokoleń.”
/S.Czarnowski/
Def. historyczne kładą nacisk na tradycje, dziedzictwo kulturowe, dorobek materialny i niematerialny przekazywany z pokolenia na pokolenie.
„ Kultura to przekazywane i wytworzone treści i wzory wartości, ideii i innych symbolicznie znaczących systemów będący czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt zachowania.”
/Kroeber/
Def. psychologiczne kładą nacisk na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury.
„Kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych przekazywanym w ramach danych zbiorowości przez kontakt społeczny i cały system stosunków międzyludzkich.”
/S.Ossowski/
Def. strukturalistyczne wskazują na podstawowe struktury kultury tj. język, organizacje społ. I polityczne które pozwalają na poznanie danej kultury.
W ramach tych definicji wyróżnia się cztery podstawowe elementy:
kategoria materialno - techniczne: wynalazki, wytwory materialne
elementy społeczne
elementy ideologiczne: religia, polityka
elementy psychiczne: postawy
„Kultura to idee tkwiące w umysłach ludzkich zarówno te uświadomione i społeczne akceptowane jak też i te których badani ludzie sobie nie uświadamiają.”
/ Levisa Strausa/
Def. genetyczne doszukują źródeł danej definicji w takim a nie innym ujęciu. Wyróżnia się tutaj 2 grupy:
wykonanie się wyższych form kultury z niższych
wyłanianie się kultury z natury
„Osobowe życie człowieka zarówno indywidualne jak i społeczne, prywatne jak i publiczne stanowi świat kultury.”
/A. Rodziński/
Cywilizacja odnosi się do materialnej zdobyczy człowieka np. wynalazki.
Według Webera cywilizacja jest to efekt dążenia do racjonalizacji życia ludzkiego
I adaptacji do zewnętrznych warunków.
Weber dzieli cywilizację na 2 rodzaje:
cywilizacja zewnętrzna czyli kultura materialna, strefa materialna, widoczna przez wszystkich i możliwa do oceny.
cywilizacja wewnętrzna wiąże się ze społeczeństwem to ład społeczny, relacje, stosunki społeczne, relacje międzyludzkie.
Brozi wydzielił 3 nośniki (czynniki) cywilizacji:
religia
rasa
polityka państwa
Religia wraz z religią powstają nowe cywilizacje. Jeśli upada religia, upada też cywilizacja. Religia w niektórych państwach warunkuje ustawodawczo.
Religia uniwersalna - chrześcijaństwo, buddyzm, islam, hinduizm.
Do cywilizacji sakralnej zalicza się religię islamu.
Półsakralne wpływ religii dość silny, ale ie dominujący.
Niesakralne pierwotnie zakładano że ma ono duży wpływ na cywilizację.
Polityka państwa każda cywilizacja potrzebuje swoistego systemu, ekspansji. Polityka państwa stanowi swoisty kościec.
Wyróżniamy 4 podstawowe kierunki, które zapoczątkowały antropologię :
ewolucjonizm
dyfuzjonizm
funkcjonalizm
Ewolucjonizm był kierunkiem teoretycznym. Głównymi przedstawicielami byli E. Tylor, Lewis Henry Morgan, W. Schmit. Ewolucjonizm powstał pod koniec XIX w. A jego celem, było odkrycie praw, które rządzą ewolucją świata społeczno - kulturowego. Ewolucjoniści zakładali, że kultury rozwijały się od szczebli najniższych do najwyższych, a tempo zmian w różnych kulturach było różne.
Każda kultura, każda cywilizacja przechodzi przez identyczne stadia, formy, jedynie różniły się tempem rozwoju. Ewolucjonizm charakteryzuje się jednokierunkowością, stopniowalnością. Metoda która posługiwali się ewolucjoniści to metoda porównawczo - kulturowa. Wykorzystywali materiały znane już wcześniej. Rekonstrukcja porównawcza.
Ewolucja - odnoszono do zmienności kultur, rozwoju kultur od form pierwotnych do bardziej złożonych. Ewolucja związana jest ściśle z postępem.
Główne założenia ewolucjonizmu:
jedność świata: mówi o jedności świata ludzkiego i przyrodniczego
jedność natury ludzkiej: zakładano niezmienne zasady funkcjonowania umysłu człowieka bez względu na czas, miejsce, okoliczność.
zmienność: proces ewolucji jest nieustanny, a zmiany są tożsame z postępem
globalny charakter zmiany: kultura stanowi pewną całość dlatego zmiana jednego elementu tej całości prowadzi do zmian w innych elementach
historyczność.
Ewolucjoniści zakładali, że wiedzy o ewolucji dostarcza nam współczesność.
Swoje teorie nie opierali na doświadczeniach, ale wiedzę czerpali z materiałów zgromadzonych wcześniej przez inne nauki.
Dyfuzjonizm powstał na początku XX w. Przenikanie się wzajemne i zapożyczanie wzorców kulturowych stanowi główny czynnik rozwoju kultury. Ich zdaniem podobieństwa między róznymi kulturami stanowią dowód na to że dochodziło do intensywnych kontaktów między kulturami. Dyfuzjonizm wiąże się z tzw. szkołą kręgów kulturowych.
W. Schmidt był przedstawicielem dyfuzjonizmu brytyjskiego. Zakładał on iż pierwotnie istniało tylko kilka tzw. kultur zasadniczych, które dały początek wielu kulturom wtórnym.
Kultury świata podzielił na:
typ gospodarki
typ organizacji społ.
formę wierzeń
praktyki religijne
narzędzia i przedmioty materialne
Wyróżnił ze względu na te kryteria:
Prokultury
kultury pierwotne
kultury sekundarne
kultury tercjarne
kultury prymarne (podstawowe)
Kultury właściwe
kultury zbieracko-łowieckie
kultury rolnicze
kultury pasterskie
Funkcjonalizm przedstawicielami byli B. Malinowski, R. Brawn. Funkcjonaliści pojmowali kulturę jako całokształt wytworów materialnych i duchowych. Za początek tego kierunku przyjmuje się pracę Malinowskiego i dwa założenia:
cała rzeczywistość ma jakiś dcel, jest na coś ukierunkowana
założenie integracji: wszystkie elementy są zintegrowane i powiązane.
Głównym celem funkcjonalizmu było badanie powiązań poszczególnych elementów struktur. W badaniu pomagało pojęcie funkcji.
„Funkcja jest to zaspokajanie potrzeb poprzez działanie w których ludzie współpracują używając artefaktów ( dobra materialne wytworzone przez człowieka.) i konsumują wytworzone dobra.”
/B. Malinowski/
Badanie funkcji kulturowej wiązało się z pojęciem instytucji.
Instytucja to realnie istniejący element kultury. To także struktura metodologiczna w której dane są wszystkie podstawowe aspekty wszelkiego kulturowego działania.
/B. Malinowski/
Kulturę można rozpatrywać jako wszelkiego rodzaju instytucje w której ludzie mogą zaspokajać potrzeby, dążyć do danych celów.
/B. Malinowski/
Według Malinowskiego ze względu na potrzeby kulturę można podzielić na:
pierwotną która odnosi się do potrzeb biologicznych i psychicznych np. rodzina
wtórną która zaspokaja potrzeby wyższego rzędu
Wyróżniamy 4 imperaktywy w kulturze:
organizacja ekonomiczna
system norm
organizacja polityczna
organizacja wychowania
Funkcjonnalizm
Cała rzeczywistość która nas otacza ma jakiś cel.
Założenia integracji - wszystkie elementy są ze sobą zintegrowane, uzupełniają się.
Badanie wzajemnych elementów struktur - główny cel jaki stawiał sobie funkcjonalizm. Kultura europejska zdaniem funkcjonalistów jest na najwyższym szczeblu. W badaniu kultury powiązań elementów struktur pomagało pojęcie funkcji, instytucji.
Funkcja - wg. Malinowskiego jest to zaspokajanie potrzeb poprzez działanie, w których ludzie współpracują używając faktów, dóbr wytworzonych oraz je konsumują.
Kręgi kulturowe są to ograniczone liczebnie kultury zasadnicze, których wzajemne oddziaływanie pozwalają wyjaśnić rozwój kultury ludzkiej.