I- Przedmiot i zakres badań Antropologii
Definicje Antropologii i ich interpretacje:
Antropologia wywodzi się z greckich słów: anthropos - człowiek i logos - nauka, czyli oznacza naukę o człowieku. Szerokie pierwotna pojęcie uległo z czasem zwężeniu do nauk biologicznych. Współczesne pojmowanie tej nauki jest bardzo szerokie, co wynika z faktu, że człowiek stanowi przedmiot badań szeregu nauk szczegółowych: biologicznych, humanistycznych i medycznych. Wg Arystotelesa - antropologowie to ci, którzy zajmowali się właściwościami psychicznymi człowieka. Wg Kanta - nauka rozwiązująca problemy filozoficzne. Wg Brocka - nauka zajmująca się historią naturalną człowieka. Wg Martina - nauka, która bada człowieka w czasie i przestrzeni. W krajach Anglosaskich - nauka badająca kulturę, cywilizację, systemy społeczne i kwestie etniczne. Antropologia polska, włoska, hiszpańska, portugalska, skandynawska, radziecka, bałkańska ogranicza stosowanie terminu antropologia do fizycznych i biologicznych sfer człowieka. Wg Wrzoska - nauka zajmująca się przyrodniczym opisem grup ludzkich rozpatrująca człowieka z punktu widzenia zoologii, historii, rasy i jej fizjologii oraz patologii. Wg Czekańskiego - nauka badająca człowieka jako biologiczne podłoże zjawisk społecznych.
Działy Antropologii:
1) ANTROPOLOGIA FIZYCZNA-BIOLOGICZNA: a)ewolucja człowieka; b)biologia człowieka - zróżnicowanie rasowe; somatyczne budowy ciała; prawidłowości rozwoju osobniczego;
c)prymatologia - zachowania. 2) ANTROPOLOGIA KULTUROWA:
a)archeologia;
b)etnologia;
c)religioznawstwo; d)językoznawstwo. ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA:
a)socjologia porównawcza - bada społeczeństwa w czasie i przestrzeni, formy pokrewieństwa. ANTROPOLOGIA STRUKTURALNA:
bada grupy etniczne jako całość pod względem właściwości psychicznych i moralnych.
ANTROPOLOGIA FIZYCZNA GŁÓWNIE W POLSCE:
ANTROPOLOGIA POPULACYJNA RAS -
bada różnice biologiczne między populacjami. ANTROPOLOGIA ONTOGENETYCZNA -
bada rozwój osobniczy człowieka.
ANTROPOLOGIA FILOGENETYCZNA -
bada pochodzenie człowieka jako gatunku i jego rozwój rodowy.
W miarę rozwoju antropologii zmieniały się sposoby klasyfikacji. P. Brock wyróżnił w antropologii następujące działy: 1) antropologię zoologiczną rozpatrującą człowieka jako istotę zoologiczną na tle istot żywych 2) a. opisową opisującą i klasyfikującą zmienność cech anatomicznych, intelektualnych, moralnych i społecznych 3) a. ogólną zajmującą się metodami badań, kwestią typów człowieka, wpływem środowiska, dziedzicznością, itd. Podział wg Martina: 1) antropologię ogólną zajmującą się dziedzicznością, wpływem czynników środowiskowych, zagadnieniami rasogenezy i zróżnicowaniem rasowym człowieka 2) a. systematyczną badającą zmienność właściwości anatomicznych i fizjologicznych człowieka z uwzględnieniem sfery psychiki 3) antropografię zajmującą się opisem współczesnych i kopalnych form ludzkich. Podział wg Bunaka: 1) natropogeneza dział opisujący cechy organizmu człowieka jako formy zoologicznej na tle naczelnych 2) merologia zajmująca się badaniem normalnej zmienności poszczególnych organów i tkanek w organizmie człowieka 3) somatologia dział badań osobników żywych, zwłaszcza zmienności organizmu człowieka jako całości 4) antropogenetyka zajmuje się czynnikami zew. i wew. które warunkują zmienność organizmu człowieka 5) nauka o rasach bada rasy ludzkie ich charakterystykę, powiązania, zróżnicowanie 6) antropometria częśc metodyczna antropologii. Podział wg Wrzoska: antropologię ogólną można podzielić na: - szczegółową; - fizjologiczną; - morfologiczną; - psychologiczną; - patologiczną; - zoologiczna; - społeczną. Podział wg Czekanowskiego: 1) antropologia szczegółowa zajmująca się systematyzowaniem wiadomości o cechach odzwierciedlających zróżnicowanie rasowe rodzaju ludzkiego 2) antropologia ogólna przedmiot badań stanowią badania i demonstrowanie praw biologicznych na człowieku. Wyróżniał ponadto działy antropologii: - zoologiczna; - systematyczna; - antropografie; - paleoantropologię; - społeczną; - polityczną; - kryminalna.
Historia antropologii a Polsce i na świecie:
Antropologia jako osobna gałąź wiedzy ludzkiej istnieje stosunkowo krótko. Wprawdzie jej początków doszukiwać się można już w starożytnej Grecji, w pismach Herodota, Hipokratesa i innych, naukowe jednak ujęcie i podstawy tej dziedziny wiedzy ludzkiej przedstawił dopiero chirurg francuski Paul Broca. On pierwszy określił dokładnie zadania antropologii i opracował metody jej badań, kładąc tym samym podwaliny pod tę nową dziedzinę wiedzy. W roku 1859 założył w Paryżu pierwsze Towarzystwo Antropologiczne, a w 1876 r. powstała tam z jego inicjatywy pierwsza szkoła antropologiczna: L'Ecole d'Antropologie de Paris.
W Polsce początków antropologii możemy się dopatrywać już na przełomie XIII i XIV wieku, w pismach prawie legendarnego polskiego kronikarza Dzierzwy (Mierzwy), któremu udało się wywieść pochodzenie Polaków od Jozefata. Pomijając ten tyleż starodawny, co anegdotyczny przyczynek do antropologii, należy jednak uwzględnić wkład innych polskich uczonych zajmujących się nauką o człowieku, takich jak Jędrzej Śniadecki, który już w 1811 r. w swej "Teorji jestestw organicznych" nakreślił jako pierwszy w Polsce zarys tej nauki. Współcześnie z działalnością antropologiczną Paula Broca w Paryżu na Uniwersytecie Jagiellońskim wykładał antropologię znany naukowiec i lekarz Józef Majer (1808-1899). Dzięki temu uczonemu powstała w 1876 przy Akademii Umiejętności w Krakowie Komisja Antropologiczna.
Wkład Antropologii i jej znaczenie dla nauk o wychowaniu fizycznym, przyrodniczych i humanistycznych
Podbudowuje stronę teoretyczną wychowania fizycznego, dostarcza problematyki naukowej. Kierunki: opracowanie nowych metod i technologii badawczych w ramach zagadnień ontogenetycznych. Badane są prawidłowości rozwoju biologii, analiza zmienności budowy ciała jako efektu zmian rozwojowych, próba określenia ostatecznej wysokości ciała, morfologiczne uwarunkowania wydolności i sprawności fizycznej, określenie genetyczne uwarunkuje motoryczne określenie rytmu w pracy i treningu.
Współpraca z entologią, nauką badającą kultury społeczeństwa od chwili powstania 3 działów: - kultura materialna - obejmuje zagadnienia gospodarcze tj. zdobywanie żywności, wytwarzanie narzędzi; - kultura duchowa - obejmuje wierzenia, magię, muzykę; - kultura społeczna - zajmuje się prawami organizacją rodziny, rodu. Archeologia - bada pozostałości po działaniu ludzkim. Demografia - bada określenie stanu biologicznego gęstości zaludnienia tj. długość trwania życia, śmiertelność. Socjologia - dostarcza informacji o strukturze i prawach rządzących rozwojem społeczeństwa.
Prymatologia - dział zoologii badania naczelnych. Ewolucjonizm - proces ewolucji jako przyczyna zmienności, badania anatomii porównawczej ciała kręgowców, a człowieka. Genetyka osobnicza - badanie zjawisk dziedziczenia w rodzinie. Genetyka populacyjna - bada działanie selekcji naturalnej i zjawiska mieszania się różnych populacji. Ekologia - wyjaśnia wpływ środowiska naturalnego na cechy biologiczne, bada wpływ czynników społecznych i kulturowych, które doprowadziły do wytwarzania środowiska sztucznego.
II - Rozwój biologiczny człowieka
Definicja pojęcia rozwoju. Aspekty rozwoju:
Rozwój jest to proces ukierunkowanych zmian, w których można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu, wykazujące różnicowanie się tego obiektu pod określonym względem.
Ontogeneza jest to proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do kresu życia osobnika.
Aspekty można podzielić na: Jakościowe: - rozrost - wyraża się powiększeniem masy żywej substancji; - różnicowanie - są to stopniowo zachodzące zmiany prowadzące do zróżnicowania pierwotnie jednolitych struktur. Na poziomie komórkowym noszą nazwę cytogenezy, tkankowym histogenezy, organogenezy i formowanie kształtu ciała typogeneza; - dojrzewanie - polega na doskonaleniu funkcji poszczególnych narządów układu w całym organizmie. Ilościowe: - kinetyka rozwojowa - poziom na jakim przebiega rozwój danego osobnika; - rytmiczność rozwojowa - różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy; - tempo rozwoju - wielkość zmian, cech przypadająca na jednostkę czasu.
*Cecha rozwoju jest stały postęp uniemożliwiający cofanie się i powrót do pierwotnego stanu wyjściowego. Cechą charakterystyczną zjawiska rozwojowego jest zmiana progresywna, czyli przechodzenie od prostych do coraz bardziej złożonych poziomów organizacji. Rozwój jest procesem zintegrowanym, znaczy to że osiągany kolejny poziom jest wynikiem interakcji, które zachodzą w ściśle określonej kolejności i których źródło leży w genetycznym podłożu organizmu.
Endogenne i egzogenne czynniki rozwoju:
Genetyczna determinacja płci wpływa na zróżnicowanie tempa wzrastania i kształtowanie się ostatecznych wymiarów ciała. Przez cały okres wzrastania dziewczęta są bardziej zaawansowane w rozwoju w stosunku do wartości ostatecznych. Opóźnienie dojrzewania chłopców wpływa na osiąganie przez nich większych wymiarów ciała, a także leży u podstaw kształtowania odmiennych proporcji w efekcie mężczyźni charakteryzują się szerszymi barkami, płaską klatką piersiową i krótszym tułowiem, dłuższymi kończynami, silniejszym umięśnieniem. Genotyp żeński warunkuje również większą odporność na wpływ czynników środowiskowych z kolei mężczyźni są biologicznie słabsi, przejawia się większa śmiertelność. Wpływ cech rasowych na kształtowanie się różnic jest stosunkowo mała. Odmiana czarna od białej jest dojrzalsza biologicznie. Płody czarne maja większą liczbę centrów kostnienia szkieletu, szybciej dojrzewają, lepsza sprawność motoryczna. Odmiana żół6ta wykazuje opóźnienie rozwojowe co do białej. Najszybciej dojrzewają dzieci z dużą masą ciała i obfitą podściółką tłuszczową. Najwolniej dzieci bardzo smukłe. Dziewczęta późno dojrzewające mają chłopięcą budowę natomiast chłopcy wcześniej dojrzewające mają budowę dziewczęcą. Mezomorfiacy mają pośrednie tempo dojrzewania.
Endogenne: paragenetyczne - matka oddziałuje na płód w okresie ciąży poprzez swoje własności metaboliczne i konstytucyjne bo przekazuje oprócz genów informacje znajdujące się w organellach komórkowych. We wczesnych etapach ontogenezy właściwości matki przygłuszają własne genetyczne predyspozycje płodu. Wykazano silniejsze reakcje między matką a dzieckiem: wysokość ciała, kształt głowy, nosa, barwy oczu, włosów. Wraz z wiekiem matki, następuje skrócenie czasu trwania ciąży i zwiększenie wad wrodzonych u potomstwa. W środowisku miejskim najlepiej rozwijają się dzieci matek w wieku 25-32 lata i ojców o 3 lata starszych. Dzieci matek młodocianych rodzą się duże ale wykazują spowolnienie dalszego rozwoju. Dzieci pierwotne są krótsze, lżejsze, częściej występują wady wrodzone, maja mniejszą liczbę centrów kostnych. W zależności od liczby ciąży wzrasta śmiertelność okołoporodowa i liczba poronień somatycznych.
Egzogenne: biogeograficzne modyfikatory naturalne (flora, fauna, klimat, ukształtowanie terenu), modyfikatory rozwojowe (pochodzenie społeczne, tradycje i zwyczaje). Czynniki środowiska zewnętrznego wymuszają zmiany adaptacyjne polegające na modyfikacji ustalonej genetycznie linii rozwoju. W klimacie umiarkowanym szybciej dojrzewają dziewczęta i maja dłuższy okres płodności. W klimacie zimnym i tropikalnym jest opóźnienie w rozwoju ale w tropikalnych mają mniejszą wysokość ciała i niższy poziom przemiany materii. Odwrotnie jest w klimacie zimnym. Pory roku działają na rytm wzrastania: wiosną przyrost wysokościowy, a jesienią masy ciała. W strefie górskiej zwiększa się liczba czerwonych ciałek krwi, poziom hemoglobiny, obniża się ciśnienie, wolniejsza praca serca, mniejsza liczba monocytów i leukocytów.
Charakterystyka etapów rozwoju osobniczego:
Okres życia wewnątrzmacicznego- życie wewnątrz maciczne zaczyna się od momentu zapłodnienia komórki jajowej. Proces ten zachodzi w gametach wyprodukowanych przez gruczoły płciowe. Z chwila powstania zygoty następuje bruzdkowanie (ok. 40h), następnie tworzenie się listków zarodkowych (gastrulacja). Powstaje endoderma (wewnętrzna warstwa, z niej powstaje m.in. układ oddechowy i przewód pokarmowy), ektoderma (zewnętrzna warstwa, z niej powstaje naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa) oraz mezoderma (środkowa warstwa, z niej powstaje skóra, mięśnie, kości, układ krążenia, zmysły, gruczoły płciowe). Powstaje później struktura grzbietowa i zawiązek systemu nerwowego. W końcowym stadium gastruli ujawnia się zasadniczy kierunek rozwoju dalszego listewek zarodkowych. Około 7 dnia po zapłodnieniu rozwijają się zbędne materiały, wytwarzają się wody płodowe. W końcu 1 m-ca płodowego powstają pęcherze, mózg, głowa się znacznie rozrasta w stosunku do tułowia, tworzą się zawiązki oka, kształtuje się szpara ust, powstają luki skrzelowe, w 2 m-cu płodowym intensywnie kształtuje się twarz, formują się kończyny, które w 8 tyg mają już palce.
Okresy rozwoju pourodzeniowego:
Okres noworodkowy - trwa przeciętnie 4 tygodnie. W okresie prenatalnym płód pozostaje w ścisłym związku z łożyskiem matki. Wraz z pierwszym krążeniem rozpoczyna funkcjonowanie krążenie płucne. Uaktywniają się układ pokarmowy i wydalniczy. Funkcjonuje aparat regulacji cieplnej (zmiana temp.), w godzinę po urodzeniu gwałtownie wzrasta aktywność tarczycy. W pierwszych dniach noworodek traci około 10% urodzeniowej masy, potem to się wyrównuje. Noworodek z donoszonej ciąży waży od 2501 do 4500 g. Chłopcy przeciętnie 3700 g, dziewczynki 3400 g. Długość waha się od 48 do 52 cm, obwód głowy 34-35 cm. Mózgowie waży 350-400g co stanowi 14-14% masy ciała. Okres noworodka kończy się gdy zagoi się pępowina. W zależności od wieku płodowego (liczonego od pierwszego dnia ostatniej miesiączki) noworodki dzieli się na: niedonoszone (wcześniaki), których wiek płodowy nie przekracza 38 tygodni, donoszone urodzone w wieku 38-42 tygodnie(urodzone w terminie), oraz przenoszone (urodzone w wieku ponad 42 tygodnie).
Okres niemowlęcy - trwa od 2 m-ca do 1 roku życia. B. Szybki rozwój dł. I masy ciała, tułów wynosi 37% dł. ciała, największe wymiary maja narządy weg głowa to 23% długości ciała. Następuje rozwijanie centralnego układu nerwowego. Dojrzewanie do funkcji aparatu ruchu, kostno-stawowego, mięśniowo-nerwowego odbywa się od głowy do końca kończyn dolnych: podnoszenie głowy w wieku 1- 3 m-cy, obrót wokół osi 3 - 5 m-cy, siadanie 6-9 m-cy, stawanie i chodzenie 10-13 m-cy. Powstają krzywizny kręgosłupa. Na końcu okresu rozwija się mowa. Wynurzają się pierwsze zęby mleczne. Wysoka przemiana materii. W 1 m-cu podwaja się, a potem potraja masa ciała. Wzrost wynosi więcej o 23-25, a masa ciała ok. 7 kg więcej. Pod koniec 5-6 m-ca pojawiają się główne szwy czaszkowe. Okres ten zamyka spionizowana postawa ciała.
Okres młodszego dzieciństwa- trwa od opanowania chodzenia (ok. 12 m-c) do rozpoczęcia wymiany uzębienia mlecznego (5-7 lat).Pod wpływam hormonów regulowane są wzrost i proporcje ciała. Zmniejsza się otłuszczenie. W 2 roku dziecko ma nadal ogromną przemianę materii i zwiększa swoje wymiary (10-12 cm i 2,5 kg w ciągu roku). W 3 roku życia mówi pełnymi zdaniami, wielkie zmiany intelektu, psychiki, budowy ciała i motoryki.
Okres starszego dzieciństwa (dojrzewanie) - Jest to okres zróżnicowania płciowego. Rozpoczyna się od wymiany uzębienia mlecznego na stałe, kończy się zaś uzyskaniem dojrzałości płciowej. U dziewcząt między 12 -15 rokiem życia, a u chłopców ok. 16 - 17 miesięcy później. Okres dojrzewania płciowego u dziewcząt 12 rok życia, u chłopców 14 i decyduje o dojrzałości osobniczej. Dojrzałość płciowa nie jest równoznaczna z dojrzałością fizyczną i psychiczną uzyskiwaną kilka lat później. Przyspieszone wzrastanie wszystkich części ciała, kształtowanie się męskiej i kobiecej budowy ciała (klatka piersiowa, szerokość barków u chłopców, a bioder u dziewcząt. Różnice płci pogłębia rozwój umięśnienia chłopców, otłuszczenia dziewcząt, mutacje głosu chłopców, męskie owłosienie, szybki wzrost jąder i prącia. U dziewcząt pełny rozwój warg sromowych, rozwój piersi) zmiana rysów twarzy z dziecięcych na dorosłe, zmniejszenie odporności systemów nerwowych na bodźce zewnętrzne przewijające się drażliwością psychiczną i pogorszeniem koncentracji.
Okres młodzieńczy - u kobiet przeciętnie do 18 - 20 roku życia, u mężczyzn do 20 - 23 lat. Ostatecznie kształtują się wymiary głowy i większości narządów wewnętrznych. Następuje zakończenie procesów rozwojowych kości. Organizm wchodzi w fazę względnej równowagi metabolicznej.
Okres dorosły - trwa od ustalenia wysokości ciała do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się. U kobieto do 30 - 35 lat, a u mężczyzna 35 - 40. wtedy wydolność biologiczna ustroju jest największa.
Okres dojrzałości - kobiet do zakończenia funkcji gruczołów płciowych. U obu płci do ok. 50 - 60 roku życia. W tym okresie widoczne jest: wypadanie i siwienie włosów, odkładanie tkanki tłuszczowej.
Okres starości - dzieli się na 3 podokresy: a) zmiany wsteczne są wyraźnie zaznaczone, trwa do ok. 65 - 70 roku życia b) zmiany są bardzo wyraźne, skóra jest zwiotczała, zwiotczałe więzadła i mięśnie, uwstecznienie funkcji zmysłów, trwa do ok. 80 roku życia c) po 80 roku życia, zanikanie różnic płciowych i konstytucyjnych, ponowne wychodzenie ciała. Zmiany inwolucyjne człowieka: dzieli się na fazy: a) przedklimateryczna - może przebiegać bez zaburzeń miesiączkowania. Pierwszym objawem jest niedomoga lutealna. Cykle miesiączkowe są jednofazowe. Faza ta może trwać do 6 lat b) okres właściwego klimaterium - wyraźne zaburzenia miesiączkowe. Może trwać od kilku miesięcy do kilku lat c) menopauza - całkowity zanik funkcji jajników i znaczny spadek estrogenów we krwi d) okres postmenopauzalny - wypadnięcie funkcji jajników powoduje zakłócenie całego układu hormonalnego może występować nadciśnienie tętnicze, otyłość lub schudnięcie, zmiany stawowe. Rozrost wszerz szczytowych części kości (nosa, łuków brwiowych, uszu...) zaburzenia w przemianie materii.
Teorie starzenia się:
Można tu wymienić teorie, które dowodzą iż starzenie się i śmierć są realizacją programu genetycznego ontogenezy. Teorie te dowodzą istnienia ustalonego ciągu procesów w życiu osobniczym wytworzonych w toku ewolucji. Starzenie się i śmierć byłoby podobnie uwarunkowane jak przyjmowanie spionizowanej postawy ciała po I roku życia, jak czas i kolejność wytwarzania się zębów. Druga grupa teorii genetycznej zajmuje się mechanizmami powstawania błędów w podstawowych strukturach organizmu, zaburzających ich prawidłowe funkcjonowanie i w konsekwencji doprowadzających do śmierci. Grasica, która jest odpowiedzialna za rozpoznawanie obcego białka przez układ limfatyczny zanika ok. 13 roku życia. Uznano to za rozrusznik starości. Jej zanik osłabia mechanizmy chroniące własną komórkę przed rozpoznawaniem jej jako antygenowo obcą, co prowadzi do autoagresji i rozwoju licznych zmian starczych. Inne źródło zmian to zaburzenia funkcji neuro-hormonalnych, co prowadzi do zaburzenia zdolności przystosowawczych organizmu do zmieniających się warunków otoczenia. Czynnikiem zagrażającym człowieka jest promieniowanie jonizujące nadfioletowe, niektóre leki.
Zmiany z wiekiem proporcji ciała:
Całkowita woda ciała ulega zwiększeniu wraz ze wzrostem masy i wysokości ciała. Szybkie tempo w okresie niemowlęcym, a wolniejsze w okresie przedszkolnym. Ponowny wzrost w okresie pokwitania. Ustabilizowanie u dziewcząt 15 - 16, a u chłopców 18 - 20 lat. Masa ciała szczupłego przebiega 1,5 razy szybciej u mężczyzn niż u kobiet. Szkielet u dziecka 95g a u dorosłego mężczyzny 4,4 kg, kobiety 2,8 kg. Masa mięśni powiększa się, a ok. 11 roku dziewczyny mają większą masę od mężczyzn, dopiero w okresie pokwitania mają większą. Ok. 50 roku masa zmniejsza się o ok. 10 %, a 80 roku 50% (zmniejszania liczby włókien). Komórki tłuszczowe
*Wraz z wiekiem zmienia się nasz wzrost i postawa ciała. Postawa wyprostowana, jest rzadko spotykana u osób w podeszłym wieku. Proces obniżania wzrostu wraz z upływem lat początkowo przebiega bardzo powoli. Pierwsze oznaki dostrzegane są około 40 roku życia u mężczyzn, u płci żeńskiej za początek tego procesu przyjmuje się wiek 43 lat. Mimo to ubytek centymetrów pozostaje praktycznie niezauważalny aż do 60 roku życia. U osób w bardziej zaawansowanym wieku proces nabiera swoistego dynamizmu, tak iż w efekcie obniżenie wzrostu ocenia się na 5 centymetrów u kobiet i 3,5 centymetra u mężczyzn. Wpływ na ową zmianę ma szereg różnych procesów, w tym utrata wody, osłabienie poszczególnych grup mięśniowych, uszkodzenie krążków międzykręgowych, deformacje kręgosłupa czy osteoporoza. Podobnie jak wzrost, tak i masa ciała obniża się u osób starych.
Obniżenie wzrostu i spadek masy ciała może być spowodowane zmniejszeniem się zawartości wody w organizmie. Spadek zawartości wody w organizmie może być wynikiem zmniejszania się liczby komórek, czy choćby pomniejszania się ich wymiarów.
Z wiekiem powiększają się wszystkie wymiary klatki piersiowej. Długość kończyny górnej zmniejsza się. Prowadzi to do zmiany proporcji ciała. Zmiany wymiarów postępujące wraz z wiekiem obserwuje się również w części twarzowej, a dotyczą one nosa - wydłużanie - oraz uszu - powiększanie.
Z wiekiem u obu płci zwiększa się obwód czaszki oraz wymiary strzałkowy i czołowy. Skóra stanowi swego rodzaju wizytówkę człowieka. Do dolegliwości skórnych zaliczyć można nadmierne wysuszenie, świąd, nadmierne rogowacenie, zmiany paznokci.
Nie są one jedynie objawem starzenia się organizmu, odzwierciedlają wpływ licznych czynników środowiskowych. Zdecydowanie największy wpływ wywiera promieniowanie UV, zwłaszcza na odsłoniętych częściach ciała.
Powstawanie zmarszczek wiązane jest ze spadkiem zawartości kolagenu, przy jednoczesnym wzroście ilości elastyny.
Naskórek i skóra z wiekiem stają się coraz cieńsze, w obrębie skóry właściwej jest wynikiem zmniejszania się liczby komórek.
U starszych osób odnotowuje się zanikanie, a także unieczynnianie gruczołów potowych.
Z wiekiem pogarsza się także czynność komórek nerwowych w skórze, co pociąga za sobą pogorszenie zmysłu dotyku. Powszechnie znanym faktem jest również wydłużenie procesu gojenia się ran u ludzi w podeszłym wieku.
Szybkość, z jaką rosną paznokcie spada o połowę pomiędzy 30 a 90 rokiem życia. Większość zmian, które z upływem czasu pojawiają się na płytkach paznokciowych, jak matowienie, zmiana zabarwienia, podłużne bruzdkowanie i pękanie, można uznać za skutek działania promieniowania słonecznego lub takich czynników jak dieta, temperatura czy zmiany hormonalne.
Szybkość, z jaką włosy rosną, spada w pewnych miejscach ciała, podczas gdy w innych rośnie. Spowolnienie wzrostu obejmuje głównie owłosienie głowy, natomiast szybszy wzrost obserwuje się na małżowinach usznych, w otworach nosowych i w brwiach. Z wiekiem zmienia się także kolor oraz ilość włosów. Łysienie jest skłonnością dziedziczną. W późniejszym wieku utrata włosów dotyczy obu płci i wydaje się niezależna od czynników dziedzicznych. Najczęściej dostrzeganym przejawem starzenia się jest siwienie włosów. Do siwienia dochodzi na skutek zaniku melanocytów (komórek wydzielających melaninę). Siwienie włosów pod pachami obserwuje się często u mężczyzn, ale praktycznie nie występuje ono u kobiet.
METODY OKREŚLANIA WIEKU KALENDARZOWEGO I ROZWOJOWEGO
WIEK KALENDARZOWY (metrykalny, chronologiczny) - jest to czas mierzony liczbą dni, miesięcy i lat jaki upłynął od momentu urodzenia do momentu badania i wyliczamy go jako różnicę dwóch momentów: *data badania 78 rok, 9 m-cy, 11 dni; *data urodzenia 75 rok, 4 m-ce, 8 dni; *wiek kalendarzowy: 3 lata, 5 m-cy, 3 dni. Do jednego roku zmienność podaje się w odstępach 1 miesięcznych, 1-3 roku w odstępach kwartalnych; 3-7 roku w odstępach półrocznych; od 18 roku w odstępach 1 rocznych. WIEK ROZWOJOWY - jest to miara biologicznej dojrzałości organizmu, wskazuje on bowiem na stopień zaawansowania w rozwoju niektórych cech lub układów ustroju. Wyznaczniki wieku rozwojowego: *wiek szkieletowy; *wiek drugorzędowych cech płciowych; *wiek zębowy; *wiek morfologiczny. WIEK SZKIELETOWY - odzwierciedla stopień zaawansowania i rozwoju układu kostnego. Kości przechodzą określone stadia rozwoju od pojawienia się ich jąder kostnienia, aż do osiągnięcia dojrzałości (określonego rozmiaru i kształtu. Określenie wieku szkieletowego polega na porównaniu zdjęcia RTG (ręki nadgarstka) badanego dziecka z odpowiednim wzorem opracowanym dla kolejnych grup wieku i płci. WIEK ZĘBOWY - określa się na podstawie wyrzniętych zębów i porównuje z obowiązującymi normami lub z wiekiem, w którym wyżynają się poszczególne klasy zębów dla danej populacji. Mleczne - od 6 do24 m-cy; stałe - od5 do 15 roku życia. WIEK DRUGORZĘDOWYCH CECH PŁCIOWYCH - dziewczęta - piersi, owłosienie łonowe. Chłopcy - prącie, jądra, owłosienie. Metody oceny dojrz. płciowego polegają na obserwacji cech somatoskopowych i somatometrycznych. WIEK MORFOLOGICZNY - określany na podstawie cech morfologicznych: wysokość (długość), ciężar ciała, proporcje miedzy tymi cechami.
WIEK ROZWOJOWY 7-12 LAT
Inaczej okres starszego dzieciństwa, który rozpoczyna się od wymiany uzębienia mlecznego na stałe, kończy zaś uzyskaniem dojrzałości płciowej. U dziewcząt 12-15 lat u chłopców 16-18 m-cy później. Wzrasta sprawność
ruchowa, siła mięśni oraz odporność ustroju. Pod koniec tego okresu zaczynają się zaznaczać różnice dymorficzne w postaci większej szerokości barków u chłopców i szerszych bioder u dziewcząt. W tym okresie kształtuje się budowa męska i kobieca. Wzrasta klatka piersiowa. Szybki rozwój mięśni u chłopców, a otłuszczenia u dziewcząt, rozrost krtani - mutacje głosu chłopców, pojawia się męskie owłosienie okolicy łonowej, tułowia, twarzy; szybko wzrastają jądra i prącie. U dziewcząt następuje pełny rozwój warg sromowych, rozrasta się tkanka tłuszczowa na wzgórku łonowym, rozrasta się pierś. Pod koniec tego okresu zwiększa się pojemność życiowa płuc i wymiary serca.
Wiek a trening sportowy. Wpływ treningu na organizm w poszczególnych okresach ontogenezy. Wiek menarchr a wiek rozpoczęcia treningu:
Aktywność ruchowa wywołuje szereg procesów: - nerwowych i - humoralnych, utrzymujących homeostazę organizmu w warunkach zwiększonych obciążeń, niedogodności, zmiany środowiska zewnętrznego. Stymulowana akt. ruch. jest jedną z przyczyn akceleracji rozwoju.
Okres niemowlęcy - ćwiczenia w tym okresie mają. charakter stymulujący i przyspieszający rozwój motoryczny i społeczny - ćwiczenia naturalne: zabawy statyczne i dynamiczne; ćw. maj ą wpływ na wcześniejszą postawę, zdolność, rozwój psychiki.
Okres dorastania - stymulacja poprzez ćw. ogólnorozwojowe, naturalny rozwój motoryki. 10-11 lat - właściwa motoryczność, nawyki ruchowe, koordynacja. 11-12 lat -szybkość. 15-16 lat - siła. 16-17 lat - wytrzymałość. Trening ma wpływ na koordynację, ruch równoważne, rozwój układu krążenia i oddechowego, hartowanie organizmu, rozwój układu immunologicznego, zdolności przystosowawcze, siłę, wytrzymałość, masę mięśniową.
Okres dorosły - regeneracja sił, stały poziom cech motorycznych, sprawność układu oddechowego i krążenia, stała wydolność, odporność organizmu, zdolności przystosowawcze.
Okres starczy - zahamowanie, zmniejszenie tkanek aktywnych zwiększa konsumpcję i przemianę materii, obniżenie poziomu cholesterolu i tłuszczu, zahamowanie siły mięśniowej, zahamowanie zmian inwolucyjnych.
Trend sekularny i akceleracja rozwoju:
Trend sekularny to tendencje zmian zachodzących między pokoleniami, obejmujące zmiany w rozwoju biologicznym zachodzące pod wpływem rozwoju cywilizacji. Jest to ciąg o charakterze nie ewolucyjnym, przebiegających stale w jednym kierunku, który konsekwencją jest np. powiększanie się wysokości ciała. Ma charakter niejednorodny i składają się nań 3 składowe:
A) Akceleracja rozwoju - przyspieszenie rozwoju i dojrzewania biologicznego;
wcześniejsze pojawianie się kolejnych etapów rozwojowych; zmiana tempa i rytmu wzrastania, a w konsekwencji zmiana wymiarów i proporcji ciała. Zmiany ocenia się w ciągu jednego 10-lecia np. masa ciała noworodka zmienia się o około 1%, wysokość ciała 0,8%, obwód głowy ok. 1%. Po urodzeniu: wysokość szybciej zwiększa się niż masa (ok. l cm na 10 lat), zachodzi zjawisko smuklenia. Tempo oceniamy poprzez obserwację pierwszej miesiączki u dziewcząt (menarche) - 12,7 lat wiek średni miesiączki obecnie. Polepszenie wyników w skokach , biegach i rzutach. Akceleracji podlega choroba próchnicza zębów i choroby wieku dziecięcego.
B) Zmiana kolejności występowania niektórych etapów rozwojowych - wymiana uzębienia mlecznego na stałe. Jako pierwsze kiedyś wyżynały się 6-tki a teraz pierwsze dolne siekacze (l potem 2).
C) Retardacja procesów inwolucyjnych - opóźnienie procesów starzenia się . ma to związek z wydłużaniem życia ludzkiego. Człowiek dłużej zachowuje sprawność fizyczną . miarą może być wiek, w którym kobiety mają menopauzę. Kiedyś 49 lat teraz 55 lat. Im kobieta później dojrzewa to później wystąpi u niej menopauza. Narząd wzroku jest dłużej sprawny. Znacznie wydłużyła się długość życia.
Konsekwencje trendu (+) nastąpiła pełniejsza możliwość realizacji potencjału genetycznego; (+) zmniejszenie różnic środowiskowych; (-) duża rozbieżność pomiędzy procesem biologicznym a psychicznym; (-) przyspieszenie chorób wieku dziecięcego; (-)konieczność dostosowania mierników sprawności fizycznej.
Hipotezy tłumaczące trend sekularny Postęp cywilizacyjny i zmiany natury społeczno - ekonomicznej, zmiana trybu i higieny życia, diety spowodowała przyspieszenie tego procesu; Aktywizacja witaminy B poprzez promienie UV;
Przejście z diety węglowodanowej na dietę wysoko białkową; Zwiększanie się ciepłoty na ziemi; Migracje — zmienianie miejsca bytowania.
III - zmienność morfologii ciała
Symetria i asymetria ciała:
Asymetrię można rozpatrywać w różnych aspektach: morfologiczny, funkcjonalny, dynamiczny, sensoryczny, psychiczny. Człowiek jest zbudowany według planu symetrii dwubocznej.
Asymetria morfologiczna - to zagadnienie związane ze zróżnicowaniem budowy ciała człowieka. Ustrój ma symetrię dwuboczną. We wczesnym stadium autogenezy symetria jest całkowita (prawa strona = lewa strona). Faza pełnej symetrii trwa bardzo krótko. Już w fazie zarodkowej obserwuje się stopniowo odchylenie od prawidłowej zasady symetrii. Asymetria to norma. Asymetria ciała związana jest z asymetrią mózgu: budowa mózgu jest taka sama, funkcje jej się jednak różnią. Istnieją takie czynności, które zależą od jednej strony mózgu (dominująca) dotyczy to zwłaszcza mowy, która jest związana z prawo lub leworęcznością. Do 6 roku życia mózgu charakteryzuje się dużą plastycznością. U osób praworęcznych większa jest lewa półkula mózgu, szerokość lewej połowy twarzy większa - prawa węższa i dłuższa, szkielet kostny nosa wykazuje odchylenia na lewo; zatoki czołowe też są różne; wicherek prawostronny u praworęcznych, nieznaczne skrzywienia kręgosłupa boczne w kierunku kończyny dominującej, mostek ustawiony nieco skośnie, prawy bark nieco szerszy i położony nieco wyżej, w obrębie miednicy stwierdzono poszerzenie lewego grzebienia biodrowego; asymetria skrzyżna ułatwia panowanie nad ciałem; prawa kończyna górna jest ok. 1 cm dłuższa przed urodzeniem; obwody po prawej stronie większe; prawa ręka ma większą szerokość i wysokość, lewa jest dłuższa; kończyna lewa jest dłuższa, większe wymiary wszystkich segmentów; lewa stopa i prawa ręka ma więcej listewek skórnych; narządy wewnętrzne występujące parami różnią się wielkością, kształtem, położeniem; prawa strona cięższa niż lewa.
Asymetria funkcjonalna - związana jest z dominacją jednej lub dwu półkul mózgowych, a przejawia się w cechach funkcjonalnych kończyny prawej i lewej. Ambidekstria to oburęczność.
Asymetria dynamiczna - przejawia się w różnicach zakresów ruchów w stawach poróżnionych prawo lub lewostronnie, w różnicach siły mięśniowej i napięciu mięśni. Przejawem jest asymetria ruchów np. chodu, rzutów.
Asymetria sensoryczna - określa się różnice wrażliwości narządów zmysłów po prawej i lewej stronie ciała.
Asymetria psychiczna - to nierównomierne umiejscowienie w obu półkulach mózgu ośrodków organizacji procesów psychicznych.
Skład tkankowy ciała. Charakterystyka komponentów tkankowych (tkanka kostna, mięśniowa, tłuszczowa). Zmienność rozwojowa składu ciała i budowy somatycznej:
Skład tkankowy ciała- model chemiczny wyróżnia w obrębie masy ciała: tłuszcz, białko, węglowodany, minerały, woda. Model anatomiczny: tłuszcz, mięśnie, kość, organy wewnętrzne, pozostałe tkanki. WODA - ciecze zawarte we krwi, w przestrzeniach zewnątrz i wewnątrzkomórkowych, jamy stawowe, oczy, duży przewód pokarmowy. Całkowita ilość wody: u mężczyzn-60%, u kobiet-50%, u noworodków 80-90% masy ciała. U obu płci z wiekiem zmniejsza się ilość wody.
Tkanka mięśniowa- zawiera ok.80% wody, która odgrywa istotną rolę w czasie skurczu przestrzeni między włóknami tam 25% z 30% wody; - w obrębie masy ciała beztłuszczowe mięśnie stanowią 49%, - w tkance mięśniowej jest 4% tłuszczu; - liczba komórek nerwowych jest cechą zdeterminowaną genetycznie i ustalona w trakcie 4-5 m-ca życia płodowego. -stopień rozwoju t. mięśniowej zależy od czynników środowiskowych; - silną kontrolę genetyczną stanowi struktura mięśnia (tzw. Proporcja włókien szybkokurczliwych do wolnokurczliwych).
Tkanka kostna- stanowi podporę dla miękkich części ciała, dostarcza punktów przyczepu mięśni i chroni delikatne tkanki, - stanowi ok.97-98% wysokości ciała, pozostałe tkanki to tkanki chrzęstne; -szkielet to: ok. 15% masy ciała noworodka, ok. 16-17% dorosłego przed 50 rokiem życia, ok. 13-14% u osób starszych; - wymiary szkieletu są silniej zdeterminowane genetycznie, większą determinację genetyczna wykazują wymiary długie szkieletu, słabszą wymiary szerokości; - zły trening może doprowadzić do zwyrodnienia w okolicy kręgosłupa oraz przekrwienia okolicy nasad kostnych i przedwczesnego zakończenia rozwoju kości długich.
Tkanka tłuszczowa- występuje w rozproszeniu jak i w obrębie narządów wewnętrznych; - 95% tłuszczu występuje w tkance tłuszczowej; - cechy słabo zdeterminowane genetycznie stanowią najbardziej stabilną cechę organizmu; - są 3 momenty hamowania się komórek tłuszczowych (3 trymestry ciąży, 2 połowa pierwszego roku życia, okres przedpokwitania; -rodzaje tkanki tłuszczowej: brunatna i biała (różnią się między sobą funkcją i rozmieszczeniem).
Definicja typu budowy i konstrukcji ciała. Przegląd klasyfikacji budowy ciała:
Typologia Lindegarda - nacisk na tkankowe proporcje ciała, bazuje na pomiarach antropomorficznych, o bud decyduje rozwój i skład: tkanki kostnej ,mięśniowej, tłuszczowej. Ilościowy rozwój uzależniony jest od: czynnika długości (kości) powoduje kształtowanie się kości długich i smukłych, przez śródchrzęstny rozwój nasad kostnych. Czynnik tęgośći - wpływa na rozwój szkieletu masywnego o kościach krótkich i grubych - przewarstwienie. Czynnik umięśnienia - rozwój muskulatury - dynamometr. Czynnik odłuszczenia - decyduje o ilości tkanki tłuszczowej, oblicza się go równaniem regresji jako reszty po wytraceniu z ogólnej masy tkanki kostnej i mięśniowej.
Typologia Skerkja - wprowadza pojecie wektorów budowy na przeciwnych końcach każdego wektora znajdują się typu budowy "idealnie abstrakcyjnie"! skrajnie przeciwstawnie .Pomiędzy typami skrajnymi są wartości pośrednie.4 aspekty budowy: aspekt dymorfizmu płciowego, którego wektor przebiega pomiędzy bud skrajnie męską i żeńską. Aspekt proporcji ciała oparty na pojęciu typów: eurysemicznego - przewaga proporcji szerokości nad długością; Leptosomatycznego - smukłego. Aspekt plastyczny - uwzględnia wykształcenie tkanek miękkich, wektor przebiega od typu hiper do typu hippoplastycznego. Aspekt dystrybuanty określa rozkład tkanki tłuszczowej wyrażany wektorami określającymi otłuszczenie górnej części ciała w przeciwieństwie do dolnej oraz otłuszczenie tułowia w przeciwieństwie do otłuszczenia kończyn.
Typologia Conrada - uwzględnia proporcje szerokościowo-długościowe ciała oraz plastyczność budowy. Aspekt w długości ciała rozciąga się pomiędzy typem skrajnie pyknomorficznym i typem skrajnie leptomorficznym. Co się tyczy tęgości typ skrajnie hipoplastyczny (mała masywność budowy), a typ hiperplastyczny. Plastyczność bud plastix index/stos wysokości ciała do szerokości i głębokości.
Typologia Hipokratesa - ujmował on indywidualność ludzką jako zespół cech morfologicznych fizjologii. i psychiki stanowiących integralną całość: ciało zawiera krew, flegmę i żółć żółtą i czarną. Muszą być właściwe proporcje by ciało było zdrowe dobrze zmieszane. Człowiek jest chory gdy l jest za dużo lub 2 za mało. Podstawę kryteriów stanowiły humory i temperamenty: Sangwiniczny - aktywny pogodny o żywych reakcjach. Choleryczny - wybuchowy pobudliwy. Melancholiczny - zrównoważony o małej pobudliwości. W zakresie budowy ciała 2 skrajne typy: suchotoniczny o bud smukłej wątlej i przewodzie wymiarów długich nad szerokimi. Apoplektyczny - bud przysadkowata względna przewaga szerokości wymiarów nad długością ciała.
Szkoła Francuska - Uwzględnia 4 anatomiczne układy: oddechowy, trawienny mięśniowo-stawowy i mózgowo-nerwowy. Stykają się ze światem zewnętrznym i zgrupowane są na peryferiach układu sercowo-naczyniowego, tworząc ochronę centralnego jądra bud ciała. Przewaga rozwoju kolejnych układów stanowi o typie budowy. Kształt głowy i twarzy odzwierciedla typ budowy: rozwinięte czoło jest wyrazem typu mózgowego, część środkowa twarzy gównie, nos - typ oddech, żuchwa - typ trawienny, typ mięśniowy ma 3 poziomy jednakowo dobrze rozwinięte z punktu budowy ciała, typ mięśniowy - silny rozwój kończyn i umięśnienia rozbudowana klatka piersiowa w kształcie trapezu, rozwój klatki piersiowej i brzucha proporcjonalny, silnie owłosiony ciała. Twarz prostokątna. Typ oddechowy - klatka piersiowa w kształcie trapezu dłuższa, wydatny nos, twarz romboidealna, rozbudowa środkowa część oddechowa. Typ trawienny - duży brzuch, potężna żuchwa, wąskie spodziste ramiona, kończyny krótkie, twarz trójkątna, krótka szyja odtłuszczona. Typ mózgowy - duże czoło, rozwinięta część mózgowa głowy, twarz trójkątna, odwrotnie co w trawiennym, smukła delikatna bud długiej kończyny. Te typy mogą się zmieniać z wiekiem.
Szkoła Włoska- Manouvier. Dzielił typ bud ciała w zależności od stosunku długości kończyn dolnych do reszty wysokości ciała. Jego wskaźnik skeliczny wysokości - wysokość siedząca podzielona przez wysokość siedząca, dzieli ludzi na: Drachyskoliczny (krótkonogich) o wysokości poniżej 85 wskaźnika, mezoskoliczny ( o średniej długości kończyn dolnych) 85-90 wartości wskaźnika, makroskeliczny (długość nogi) G.VIOLA -zastosował precyzyjne pomiary antropometrii, obiektywną ocenę budowy ciała. Jego typologia oparta jest na 10 pomiarach: długośąci mostka, nadbrzusza, podbrzusza, kończyny górnej bez dłoni, długość kończyny dolnej do kostki, szerokość klatki piersiowej i głębokość klatki piersiowej, szerokość głębokości nadbrzusza, szerokość miednicy z tego skonstruował szereg wskaźników budowy. Wg niego im większy przyrost masy ciała tym słabsze jest zróżnicowanie morfolog -ponderalnym prawem antagonizmu rozwojowego. Wprowadził pojęcie średniej i normy, trójwymiarowości pomiarów, pojęcie objętości, precyzyjną techniką pomiaru, nową typologie
Typologia Bunaka(rosyjska) - Uważał że klasyfikacja morfologiczna musi się opierać na najważniejszych tkankach ustroju (szkielet, mięśnie). Wymienił 7 cech budowy i 4 typy bud: stenoplastvczny - smukły, klatka piersiowa płaska, zapadnięte boki, szyja długa i wąska, plecy o wyraźnych krzywiznach, umięśnienie i otłuszczenie słabe, skóra cienka, sucha. Mezoplastyczna - klatka piersiowa cylindryczna, nadbrzusze proste wypełnione, szyja średnia plecy proste małe krzywizny, umięśnienie i otłuszczenie średnie, skóra gruba elastyczna. Europlastyczna - klatka piersiowa stożkowata, nadbrzusze okrągłe duże, szyja gruba krótka, umięśnienie słabe, otłuszczenie bogate, skóra elastyczna. Subplastyczna - klatka piersiowa stożkowata lub cylindryczna, nadbrzusze wypukłe duże okrągłe, szyja średnia, silne krzywizny, umięśnienie małe i słabe, skóra cienka lub średnia.
oliver
IV - Filiogeneza
Miejsce człowieka w systematyce:
Królestwo zwierząt; typ: strunowce; podtyp: kręgowce; gromada: ssaki; podgromada: łożyskowce; rząd: naczelne; międzyrząd: małpy wąskonose; rodzina: człowiekowate. Człowiek jest gatunkiem należącym do gromady ssaków, rzędu naczelnych, podrzedu małp wąskonosych narodziny człekopodobnych i rodziny człowiekowaty. Systematyka oparta jest na podobieństwach pewnych cech wspólnych w obrębie poszczególnych
jednostek systematycznych, a także na cechach wyróżniających jednostki od innych. Różnice występujące miedzy naczelnymi a innymi ssakami są względne. Dla naczelnych charakterystyczne są cechy które wynikają z adaptacji do wyprostowanej postawy i zwiększonych możliwości manipulacyjnych. Główne cechy odróżniające naczelne od innych ssaków to: -większa złożoność budowy mózgu; -oczodoły zlokalizowane w przedniej części czaszki, boczna ściana oczodołu zamknięta; - widzenie stereoskopowe; -skrócona twarzoczaszka, szczególnie u człekokształtnych, człowieka i szerokonosych, zredukowane uzębienie, a także narządy węchowe - kończyny przednie chwytne. utrzymanie pięciopalczastości jako cechy prymitywnych; duża możliwość ruchów obrotowych całej ręki i przedramienia; - kończyny tylne pięciopalczaste o dużym palcu pracującym jak szczypce; -cechy reprodukcyjne (samice posiadają zwykle jedno dziecko w miocie, zazwyczaj jedną parę sutek, rozwój po urodzeniu jest stosunkowo wydłużony).
Dowody świadczące o przynależności człowieka do królestwa zwierząt:
Do strunowców: - występowanie u płodów związków struny grzbietowej; dwóch par szczelin skrzelowych oraz cewkowata budowa OSC do kręgowców: - dwuboczna, symetria ciała, wewnętrzny szkielet kostny złożony z czaszki szkieletu osiowego oraz szkieletu kości; - szkielet rozwija się na podłożu chrzestnym i łącznotkankowym; -układ nerwowy położony ponad szkieletem osiowym, otoczony wyrostkami kolczystymi; układ pokarmowy i głowy naczynia znajdują się pod szkieletem osiowym; -ciało pokryte skórą o wielowarstwowym naskórku. Do ssaków: - rozwój embrionalny przebiegający w łonie matki; -sposób odżywiania po urodzeniu; - stałocieplność, którą warunkuje pęcherzykowa budowa płuc; - warstwa tłuszczu podskórnego; -owłosienie oraz gruczoły potowe; -zamknięty obieg krwi; - wysoki stopień rozwoju OSC; - zróżnicowane uzębienie (siekacze, kły, trzonowce, zęby przedtrzonowe); - obecność 3 kostek słuchowych w uchu; -występowanie zewnętrznego przewodu słuchowego; - bezpośrednie połączenie stawowe między żuchwą a szczęką. Do naczelnych: bardzo silny rozwój kresomózgowia i występowanie płata tylnego w obrębie półkul mózgowych; skrócenie twarzoczaszki i zmniejszenie masywności uzębienia (4 kategoria zębów); - skierowany ku przodowi oczodół, umożliwia to widzenie stereoskopowe; - obecność obojczyka w stawie barkowym zwiększa zakres ruchów bocznych kończyn; -przynajmniej jedna para kończyn chwytnych; - ruchliwy nadgarstek; - stopochłodność; - występowanie paznokci; -występowanie jelita ślepego; - jądra znajdują się poza ciałem w worku mosznowym; - prącie zwisające; - występowanie listewek skórnych zwiększających czucie; - wydłużenie okresu dzieciństwa; - początki życia społecznego
Ewolucja Hominidae:
(przodków). Rodzaj Ardipithecus: znana obecnie najstarsza forma, datowana na 5,8-5,2 mln lat; - uważana za formę pośrednią między małpami człekokształtnymi i hominidae; - dwunożny, wys.ok.l22 cm, zęby pośrednie; - zamieszkiwał gesty las w relatywnie chłodnym klimacie. Rodzaj Australopithecus: - dwunożny; - datowany na okres 4,5 do l mln. lat; - pojemność czaszki pomiędzy 440-680 cm2; -część twarzowa skrócona; - wały nadoczodołowe silniej rozwinięte; - potylica wysunięta do tyłu; - otwór potyliczny wysunięty ku przodowi; - żuchwa masywna z możliwością wykonania ruchów bocznych; - łuk zębowy w kształcie litery V; - zęby posiadają grube szkliwo; - stosunkowo małe nogi; - wys.ok.l20 cm, masa ok.40 kg; - wszystkożerny; - zamieszkiwał stepy i otwarte przestrzenie. Gatunek Homorudolthecus - 2,4 -1.9mln. lat. Gatunek Homo Habilis,: -l,9 - l,6mln.lat; - pojemność czaszki od 600-800 cm2; - sklepienie czaszki bardziej uwypuklone; - obecność ośrodka mowy Brocka; - wysokość ll0-130cm., masa ok. 45 kg; - żuchwa delikatna o zaokrąglonym łuku zębowym; - obojczyk duży; - padlinożerca; - stopa wysklepiona. Gatunek Homo Erecrus: 1,9-250 tyś. lat; - szczątki na wszystkich kontynentach starego świata; - twarz wysunięta ku przodowi; - żuchwa gruba i masywna bez bródki; -pojemność czaszki 750-1225 cm2.;.- wały nadoczodołowe i nadpotyliczne. redukują wielkość przedtrzonowców i trzonowców: - cieńsze szkliwo zębów; - używał ognia; - łowiectwo; - padlinożerca i kanibal. Gatunek Homo-Sapiens Presapiens: 300-25- tyś. lat; -cechy homoerectus jak i form sapiennych; - tereny Europy; - pojemność czaszki 1150-1300 cm.3; - część mózgowa stosunkowo wąska, dość wysoka i bardziej zaokrąglona niżu Homo Erectus; - czoło wysklepione z wałem nadoczodołowym; - profil twarzy stosunkowo pionowy. Gatunek Homo Sapiens Neanderdhalensis: - znany z terenów całego świata; pojemność czaszki 1350-1700 cm3; - twarz stosunkowo pionowa, szeroka; - nos szeroki wydatny; - oczodoły okrągłe żuchwa masywna; - czasem miał bródkę; - trzonowce o zbliżonych wielkościach; -szkielet pozaczaszkowy masywny; -155-165 cm, - krótkie- kończyny; - tułów stosunkowo długi; - występował między 300-40 tyś. lat temu. HOMO SAPIENS SAPIENS: - pojawił się 120 tyś. lat temu w Afryce; - czaszka o poj. 400 cm3; - czoło wysklepione, bez wałów nadoczodołowych; - guzy brwiowe małe lub nie obecne; -potylica zaokrąglona; - żuchwa drobna; - zęby drobne; - szkielet delikatny.
Pochodzenie człowieka współczesnego:
1. Hipoteza wieloregionalna: Homo erectus migrował przez Afrykę ok. 2 mil. lat temu na terenie całego starego świata. Homo sapiens pojawiał się wszędzie tam, gdzie zamieszkał homo erectus i jego następca homo sapiens neardentaeusis.
2. Hipoteza monocentryczna (pożegnanie z Afryką) do wykształcenia człowieka współczesnego doszło na obszarze Afryki ok.120 tyś. lat temu, stąd homo sapiens dokonał szybkiej ekspresji na inne kontynenty, wypierając tam żyjące populacje homo erectus oraz homo sapiens neardantleusis.
3. Hipoteza nagłego zmniejszenia liczebności populacji: współczesne zróżnicowanie populacji ludzkiej wiąże się z wielkim wybuchem wulkanu Tona na Sumatrze ok.70 tyś. lat temu. efektem tego wybuchu było ochłodzenie klimatu, nastąpiła redukcja populacji i większe rozproszenie mutacji w jej obrębie.
*Hipoteza wieloreligijna - homo erektus migrował poza Afrykę około 2mln lat temu, ewolucja homo sapiens, neandertalis.
Mechanizmy ewolucji człowieka:
Zmiana sposobu lokomocji na dwunożny spowodowała osiedlenie się na nowych siedliskach, zmianę sposobu odżywiania oraz uwolnienie kończyn górnych, które obecnie mogły wykonywać czynności takie jak sporządzanie narzędzi i posługiwanie się nimi. Powiększenie pojemności czaszki było prawdopodobnie spowodowane rozpoczęciem polowania, rozwojem mowy i rozwojem systemu kojarzeń. W wyniku rozpoczęcia polowania powstała zmiana organizacji grupy i podziału pracy w grupie. Konieczność planowania polowań, poznawania zwyczajów zwierząt, przewidywania pogody wywierała kształcenie np. pamięci. Polowanie i współpraca stymulowały zdolność porozumiewania się (mogła powstać struktura społeczna, prawa rządzące wspólnotą oraz wierzenia). Zmiana systemu kojarzeń wprowadziła porządek w grupie dzięki likwidacji, współzawodnictwa o samicę; stworzenie warunków do opieki nad potomstwem.
Zmienność kulturowa wczesnych populacji ludzkich:
Najstarszymi narzędziami wytwarzanymi przez człowieka były narzędzia otoczkowate, charakterystyczne dla kultury Oldowajskigj. Narzędzia kultury Aszejskiej: -więzadłowatego kształtu; - kształty lancetowate, okrągłe, trójkątne, prymitywne skrobacze i inne narzędzia odłupkowe; - kultura ta to także używanie ognia. Kultura Odłupkowa: - technika lewoluaska; - 100 tyś l. temu; - towarzyszy Homosapiens presapiens i Homosapiens Neandetaleusis.; - charakterystyczne są odłupki o płaskim kształcie i drobno załuskanych krawędziach; - technika muskierska (100-40 tyś.l. temu) towarzyszy Homosapien Neandetaleusis; - ostre lancetowate, małe trójkątne pięściaki i zaszczerbione noże. Techniki wiórowe: -60 tys. l. temu; na terenie Europy. Kultura Oryniecka: wysoka precyzja obróbki narzędzi krzemiennych, narzędzia i przedmioty użytkowe z kości, ciosów słoniowych i rogów, pojawiają się ozdoby i sztuki, narzędzia z wiórów, noże, skrobacze, rylce. Kultura Soluterejska: rozkwit narzędzi krzemiennych; drobny retusz i kształt w formie liścia, krzemienne ostrza i nożyki osadzone w oprawkach z kości lub rogu. Kultura Magdelańska: - cechuje niezwykłe bogactwo form, narzędzia krzemienne wyparte na plan dalszy; -są narzędzia z kości i rogu łatwiejsze w obróbce, spotykane ostrza strzał i oszczepów, igły z uszkami, szydła noże, harpuny, naszyjniki z zębów, muszelek itp., rozkwit rzeźby, plastyki, rytownictwa i malarstwa. Miedzy 20 tys. a 12 tys. lat temu wystąpienie ostatniego zlodowacenia spowodowało rozwój techniki Towieckiej (ludzie prowadzili osiadły tryb życia migrując za grubą zwierzyną obserwuje się wzrost zaludnienia). Ok. 10 tys. lat temu zachodzi wycofanie się lodowca, zmiana szaty roślinnej. Wielkie stada bizonów, reniferów, mamutów i koni zostały zastąpione przez jelenie, łosie, woły piżmowe. Nastąpiła adaptacja technologiczna, która wyodrębniła kulturę Mezoltyczna: nowe zespoły narzędzi zawierały drobne ostrza oraz cienkie ostre wiórki osadzone na drewnianych orawkach, nowe rodzaje broni: łuki i strzały, powstają pułapki na zwierzęta oraz sieci na ryby. Na innych terenach po ustąpieniu lodowca nastąpił proces udomowienia roślin i zwierząt (ok.7 tys.lat temu) jest to początek meolitu: przejście do łowiectwa i rolnictwa, powoli zastępowano łowców - rolnikami, to rolnicy mieli więcej potomstwa. Użyźnienie gleby powodowało przemieszczanie się rolników i zdobywanie nowych terenów. Przez kilka tyś. lat łowcy i zbieracze zostali wyparci na obrzeza kontynentów, za wyjątkiem Australii. Pojawiała się znaczna własność (łowcy mogli posiadać mało przedmiotów), rolnicy gromadzili majątek w formie produktów, stad, terenów. Dorobek był dziedziczony (tak powstawało społeczeństwo), kulminacją tego było powstanie centrów urbanizacyjnych
Cechy ludzkie:
Człowiek jako jedyny naczelny dostosowany do chodu, biegu; - wykształciły się 4 krzywizny kręgosłupa; - nastąpiło poszerzenie trzonów kręgowych, zmniejszenie wyrostków kolczystych oraz zmiana kierunku ich ułożenia (bardziej dachówkowe); - kość krzyżowa skrócona i poszerzona; - klatka piersiowa spłaszczona; redukcja żeber do 12 par; - kończyna górna skrócona, w obrębie łopatki (powiększenie części podgrzebieniowej); - kości przedramienia wysmukłe, mniej wygięte, ręka uległa poszerzeniu; - miednica skrócona i poszerzona; - zmniejszenie masywności spojenia łonowego a zwiększenie masywności guzów kulszowych; - kości kończyn dolnych wydłużone; - kąt szyjkowo-trzonowy kości udowej powiększony spowodował bardziej zbieżne ustawienie kolan, skrócenie rzepki, kości podudzia ułożone bliżej siebie (niniejsze tyłozgięcie); - wydłużenie kości stepu, ruch podłużny i poprzeczny; -powiększenie mózgu powoduje przebudowę czaszki; - zmniejszenie masywności szczęki, zębów, przesunięcie podpory czaszki ku przodowi, wzrost puszki mózgowej i redukcja części twarzowej; - ośrodek mowy Broka; - pełny rozwój mięśni mimicznych; - rozwój mięśni związany z powiększeniem zdolności manipulacyjnej; -wzrost masy mięśni przywodzących i prostujących udo, rozwój mięśni goleni, wydłużenie ścięgna Achillesa; - układ oddechowy (obniżenie położenia krtani, pojawiają się mięśnie napinające struny głosowe, redukcja płata podsercowego, serce poszerzone i przemieszczone ku dołowi i w lewo; -powiększenie unaczynienia komory górnej a zmniejszenie komory dolnej; - nerki obniżone, pęcherz spłaszczony, macica przesunięta w głąb miednicy; - dobrze rozwinięte wargi sromowe większe i gruczoły piersiowe; - redukcja lewego płata wątroby, wyodrębniony wyrostek robaczkowy; -zmiana kształtu małżowiny usznej i nosa; - zmienność cech fizycznych; - zwolnienie tempa rozwoju osobniczego, dłuższe dzieciństwo i młodość.
13