1

Struktury rynku

WYKŁAD 9

Decyzje firmy o wielkości
produkcji



Przedsiębiorstwo podejmuje decyzje o wielkości produkcji
na podstawie zderzenia kosztów i utargu



Utarg – koszty = zysk



Przedsiębiorstwa starają się podejmować decyzje o
produkcji tak, aby maksymalizować zysk



Koszty kształtują się podobnie we wszystkich firmach



Utarg zależy od tego, jaka jest pozycja firmy na rynku
(struktura rynkowa)

Cztery przypadki:



Konkurencja doskonała



Monopol



Konkurencja niedoskonała: oligopol i konkurencja monopolistyczna

2

3



Struktura rynku pozwala opisać

zachowania nabywców i sprzedawców

na tym rynku.



Zachowanie firmy i możliwości

osiągania przez nią zysku zależą w

dużej mierze od struktury rynku, tzn.

od ilości i relatywnej siły rynkowej

wszystkich podmiotów na nim

działających.

Cztery podstawowe struktury
rynkowe

4

5

Przyczyny zróżnicowania struktur
rynkowych



Jeśli pojemność rynku jest mniejsza od minimalnej

efektywnej skali produkcji (MES), koszty przeciętne

zmniejszają się wraz ze wzrostem sprzedaży. Przyrost

produkcji pozwala wtedy obniżyć cenę i zwiększyć sprzedaż

kosztem konkurentów. Jest to przyczyną wojen cenowych i w

efekcie opanowania rynku przez jedno przedsiębiorstwo.



Jeżeli zaś minimalna efektywna skala produkcji jest bardzo

mała w porównaniu z pojemnością rynku w gałęzi można

spodziewać się wielu producentów.



Przyczyną zróżnicowania rynku są naturalne i sztuczne

bariery wejścia, utrudniające rozpoczęcie produkcji w gałęzi

(np. duża ilość kapitału niezbędna do uruchomienia

produkcji lub ochrona technologii patentem).



O strukturze rynku decyduje działanie samych

przedsiębiorstw. Ulepszając produkt, zmawiając się w celu

wyparcia konkurentów z rynku, czy też w inny sposób, firmy

mogą sobie zapewnić dominująca pozycję w gałęzi.



To dwie skrajne struktury rynkowe



Ich założenia są idealistyczne - w
rzeczywistości niezwykle rzadko
spotykamy sytuację bardzo bliskie tym
modelom, ale zrozumienie tych modeli
pozwala zrozumieć rzeczywistość
nawet jeśli nie w każdym punkcie
spełnia ona założenia modelowe

6

Konkurenjca doskonała i
monopol

Konkurencja doskonała a
monopol



Konkurencja doskonała



Bardzo wiele podmiotów decydujących o ilości
oferowanej lub zakupywanej



Nikt z nich nie ma istotnego wpływu na cenę
równowagi



Każdy sprzedawca może zakładać, iż jego
decyzje nie wpłyną na cenę rynkową



Potoczne znaczenie słowa konkurencja



Monopol



Jedyny sprzedawca, który wyznacza cenę

7

8

Konkurencja doskonała

Założenia modelu:



jednorodny (taki sam) produkt u wszystkich sprzedawców

(producentów)



duża liczba sprzedawców (producentów) oraz nabywców,

przez co ich udział w rynku jest tak mały, że żaden nie może

wpłynąć na cenę przez zmianę swojej podaży czy popytu,



cena jest wypadkową zachowań wszystkich sprzedawców i

nabywców.



istnieje swoboda wejścia na i wyjścia z rynku, jak również

łatwość przejścia z jednego zastosowania zasobu do innego



wszyscy uczestnicy rynku posiadają doskonałą wiedzę o

dotyczących go danych ekonomicznych i technologicznych



sprzedający (producenci) dążą do maksymalizacji zysku, a

kupujący (konsumenci) do maksymalizacji użyteczności.

9

10



Na rynku doskonale konkurencyjnym
krzywa popytu firmy jest doskonale
elastyczna (pozioma).

Q (ilość)

P (cena)

P

0

DD

Utarg firmy w doskonałej konkurencji



Całkowity utarg (przychód ze sprzedaży) firmy to cena sprzedaży
(P) pomnożona przez wielkość sprzedaży (Q):

TR = (P x Q)



Zatem utarg całkowity jest wprost proporcjonalny do wielkości
sprzedaży



Utarg przeciętny określa wielkość przychodu firmy z tytułu
sprzedaży przeciętnej jednostki dobra



Utarg przeciętny to utarg całkowity podzielony przez wielkość
sprzedaży:

AR =TR/ Q



W konkurencji doskonałej, utarg przeciętny równy jest cenie dobra



Utarg krańcowy to zmiana całkowitych przychodów w wyniku
zwiększenia sprzedaży o jednostkę:

MR =∆TR/∆ Q



W konkurencji doskonałej, utarg krańcowy równy jest cenie dobra
(każdy kolejna sztuka wyrobu sprzedaje się po tej samej cenie) :

AR = MR = P

11

12

Maksymalizacja zysku



Jedno z kluczowych założeń ekonomii: celem
firmy jest maksymalizacja zysku



Firma chce produkować tyle, aby różnica
między uzyskiwanym całkowitym utargiem a
kosztami całkowitymi była jak największa



Dopóty opłaca jej się zwiększać produkcję
dopóki na każdej dodatkowej jednostce
produktu zarobi więcej niż musi wyłożyć na
pokrycie kosztów jej wytworzenia - to znaczy,
że utarg krańcowy musi być równy lub większy
od kosztu krańcowego: MR >= MC

Decyzje o podaży (Q)



Kiedy MR > MC  sygnał, aby zwiększyć Q



Kiedy MR < MC  sygnał, aby zmniejszyć Q



Kiedy MR = MC  zysk jest maksymalizowany



Jest to zasada działająca w każdej strukturze
rynkowej; cechą konkurencji doskonałej jest to,
iż utarg krańcowy jest równy cenie, a zatem
firma maksymalizuje swój zysk ustalając
produkcję na poziomie, przy którym koszt
krańcowy równy jest cenie rynkowej

13

14

Decyzje produkcyjne w warunkach
konkurencji doskonałej



Ponieważ firma doskonale konkurencyjna jest
cenobiorcą, jej przychód (utarg) jest wprost
proporcjonalny do wielkości produkcji



Cena dobra równa jest przeciętnemu i krańcowemu
utargowi firmy



Aby zmaksymalizować zysk, firma wybiera taką
wielkość produkcji, przy której przychód krańcowy
zrównuje się z kosztem krańcowym



Przy tej ilości także zachodzi równość między ceną a
kosztem krańcowym



Stąd, krzywa kosztu krańcowego firmy jest także jej
krzywą podaży

15

Monopol



jest to „struktura rynkowa" polegająca na

występowaniu na rynku określonego produktu

(lub grupy produktów) tylko jednego

dostawcy, który tym samym kontroluje jego

podaż i ceny, przy jednoczesnym

występowaniu wielu faktycznych i

potencjalnych nabywców.



Na rynku środków produkcji występuje

niekiedy „odwrócony monopol" - czyli

monopson - polegający na tym, że jeden

wielki nabywca określonego towaru jest

jedynym „twórcą popytu", kupuje go od wielu

dostawców i tym samym także może

dyktować ceny i poziom produkcji.

Monopol



O ile firma doskonale konkurencyjna
jest cenobiorcą (musi dostosować się
do ceny rynkowej), monopolista jest
cenodawcą (ustala cenę rynkową)



Firma określana jest jako monopolista
gdy:



Jest jedynym producentem danego dobra



Produkt przez nią wytwarzany nie ma
bliskich substytutów

16

17

Przyczyny powstawania monopoli



Poziom minimalnej efektywnej skali (MES) - czyli

poziom produkcji, który minimalizuje koszty

przeciętne w porównaniu do wielkości popytu. Jeśli

MES jest stosunkowo mała w porównaniu do rozmiarów

rynku, możemy oczekiwać, że wiele firm „zmieści się”

na rynku, jeśli jest duża, to możemy się spodziewać, że

rynek będzie zmonopolizowany.



MES jest uzależniona przede wszystkim od technologii.

Zmiana może nastąpić tylko w przypadku przełomu

technologicznego.



Innym powodem, dla którego powstają monopole jest

zmowa kilku różnych firm w branży o wspólnym

działaniu i ograniczeniu produkcji w celu podniesienia

zysków. Taką sytuację określamy mianem kartel.

18

Korzyści skali jako przyczyna
powstawania monopoli

19

Rodzaje monopoli



Monopol naturalny - tworzy się w

przypadku gdy jedno przedsiębiorstwo

może wytwarzać dane dobro taniej i

efektywniej niż kilka konkurencyjnych

przedsiębiorstw. Najczęściej wiąże się to z

korzyściami skali - gdy wraz ze wzrostem

produkcji spada koszt jednostkowy

wytworzenia dobra. Zwykle jeden bardzo

duży dostawca jest w stanie zaoferować o

wiele niższe ceny niż w przypadku kilku

konkurujących ze sobą firm.

20



Drugą grupę monopoli tworzą organizacje

i firmy - twórcy i posiadacze unikalnych i z

reguły opatentowanych rozwiązań

konstrukcyjno - technologicznych. Dopóki

konkurencyjne firmy i współpracujący z nimi

naukowcy nie „wymyślą czegoś bardziej

nowoczesnego, funkcjonalnego,

oszczędnego lub mniej kosztownego, a

następnie pokonają bariery wprowadzenia

tego na rynek - posiadacze

dotychczasowych rozwiązań mogą dyktować

ceny i warunki współpracy z nabywcami

21



Trzecia grupa monopoli powstaje z
inicjatywy państw, które mogą
określoną działalność- z reguły
przynosząca wysokie dochody lub
istotną z punktu widzenia obronności
lub niezależności ekonomicznej -
uznać za pozostającą w wyłącznej
dyspozycji państwowych lub
państwowo - prywatnych organizacji.

22

Oligopol



Kilka organizacji o identycznym profilu
działalności często występuje na rynku
równolegle i dzieli monopolistyczną pozycją
Mamy wówczas do czynienia z oligopolem.
Organizacje te mają wówczas tendencje do
łączenia się większe struktury rynkowe .
Łączy je wspólnota interesów, wspólna chęć
uzyskiwania zwiększonych zysków.
Typowym przykładem jest OPEC.

23

Charakterystyka monopolu



Jak każde przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk,

monopolista wybiera taką wielkość produkcji, przy

której utarg krańcowy zrównuje się z kosztem

krańcowym.



Monopolista sam ustala cenę, ale musi się liczyć z

tym, że po wyższej cenie sprzeda mniejszą ilość.



Miarą siły monopolu jest nadwyżka ceny nad kosztem

krańcowym.



Monopolista ustala taką cenę, która przewyższa koszt

krańcowy

P > MC = MR

24

Społeczne skutki monopolu



Społeczny koszt monopolu przejawia się w

tym, że monopolista zmniejsza produkcję, a

zwiększa cenę.



Monopolista nie jest zmuszony do

wprowadzania innowacji – hamowanie postępu

technicznego



Narzucanie innym podmiotom gospodarczym

niekorzystnych warunków zawierania

transakcji



Monopolista wykorzystując swoje możliwości

finansowe może stosować lobbing

(pozyskiwać wpływowe grupy osób, polityków

itp.), np. w celu:



zwiększenia barier wejścia



ustawowego „wymuszenia” popytu

Skutki monopolu



Dyskryminacja cenowa to praktyka
sprzedawania tego samego dobra po różnej
cenie różnym konsumentów, mimo, iż koszty
jego wytworzenia dla różnych konsumentów są
identyczne



Dyskryminacja cenowa nie jest możliwa na
rynku doskonale konkurencyjnym, gdyż
występuje tam wiele firm, z których każda
sprzedaje po cenie rynkowej. Aby móc
stosować dyskryminację cenową, firma musi
dysponować siłą rynkową.

25

26

Konkurencja monopolistyczna



Konkurencja monopolistyczna to rynek, na

którym działa wielu producentów i

konsumentów, nie ma barier wejścia, lecz

produkt – inaczej niż w przypadku konkurencji

doskonałej nie jest jednorodny.



Aby powstała wystarcza spełnienie 3 warunków:



nabywców i sprzedawców jest wielu. Każdy z nich

kontroluje mała cześć podaży i popytu, a konkurenci

mogą zignorować jego działania.



Po drugie nie ma barier wejścia. Wyklucza to

porozumienia producentów.



Po trzecie produkty są bliskimi, lecz nie doskonałymi

substytutami, co sprawia, że rynek rozpada się na

segmenty, na których handluje się nieco odmiennymi

dobrami.

27

Oligopol z porozumieniem (Kartel) i
jego skutki



członkowie oligopolu mogą się porozumieć aby ich

gałąź zachowywała się jak monopol - ograniczyć

produkcję, aby cena powędrowała w górę.

Porozumienia takie są legalne i jawne (kartele) lub

nielegalne i tajne (zmowy).



Sytuacja taka nie jest jednak stabilna.

Przedsiębiorstwom opłaca się zatem zwiększać

sprzedaż ponad uzgodniony poziom, choćby

wymagało to pewnej obniżki ceny. Dzięki temu ich

zyski w krótkim okresie wzrastają.



W długim okresie oszukani partnerzy, którym zabrano

klientów też zwiększają produkcję.



Podaż gałęzi się zwiększa, cena spada, zyski

nadzwyczajne kurczą się lub zupełnie znikają, co

stwarza przesłanki zawarcia nowego porozumienia.

28

Mierniki opisujące strukturę rynku



Współczynnik koncentracji miernik pokazujący położenie

danego rynku między strukturami konkurencji doskonałej i

monopolu. Wskaźnik stanowi odsetek sprzedaży kilku

największych przedsiębiorstw



o monopolu mówi się, gdy dla jednego przedsiębiorstwa

wskaźnik koncentracji przekracza 90%



rynek uznaje się za konkurencyjny jeśli wskaźnik

koncentracji jest mniejszy od 40%



Indeks Herfindahla-Hirschmana to suma kwadratów

udziałów w sprzedaży wszystkich przedsiębiorstw

działających na rynku. Należy on do przedziału od 10 000

dla czystego monopolu (100% udziału w rynku) do 0 dla

rynku z nieskończenie wieloma bardzo małymi

przedsiębiorstwami (ich udziały dążą do zera).



Indeks Lernera - opisuje stopień siły rynkowej

przedsiębiorstwa na rynku (w przyp. Konkurencji doskonałej

wynosi 0.

L = (P − MC) / P

29