WYKŁAD 12

MODELE RYNKU STRUKTURY RYNKOWE I ICH CHARAKTERYSTYKA

Zawartość modułu

Ten moduł porusza zagadnienia związane z różnorodnością struktur rynkowych a jego zawartość stanowi omówienie i charakterystyka poszczególnych typów struktur:

• Konkurencja doskonała

• Monopol pełny

• Konkurencja monopolistyczna

• Oligopol

Gałęzie produkcji, które wchodzą w skład gospodarki narodowej, charakteryzują się różnym stopniem złożoności: w jednych jest wiele przedsiębiorstw, które nie stanowią dla siebie zagrożenia, w innych - kilka przedsiębiorstw, które opanowały rynek i nie dopuszczają konkurencji, a jeszcze w innych - dominuje jedno przedsiębiorstwo, które narzuca określoną politykę i kontroluje cały rynek.

W module zostaną również omówione zagadnienia związane z utargiem (przychodem) przedsiębiorstwa.

Cel pedagogiczny

Celem pedagogicznym modułu jest wybudowanie wiedzy przyszłych menedżerów, która pozwoli im na:

• Rozróżnienie poszczególnych typów struktur rynkowych,

• 
  Właściwe scharakteryzowanie rynków, na których będą funkcjonować firmy przez nich zarządzane.

Znajomość tej problematyki pozwoli na podejmowanie w przyszłości właściwych decyzji produkcyjnych, cenowych, marketingowych w firmach - co znacznie zwiększy szanse na przetrwanie tych firm w burzliwym, zmieniającym się otoczeniu.

Wiedza bazowa potrzebna do pracy nad modułem

Do pracy nad konceptami zawartymi w tym module niezbędna jest przede wszystkim wiedza z zakresu kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa w krótkim i długim okresie a także pewna wiedza ogólna na poziomie szkoły średniej i zdolności analityczne.

Przedsiębiorstwa funkcjonują w warunkach konkurencji o klienta - co jest cechą gospodarki rynkowej. Konkurencja ta może przybierać różne formy i charakteryzować się różnym stopniem natężenia. Na konkurencyjność firmy wpływa między innymi: cena produktu, jego jakość, warunki posprzedażowe, reklama, możliwość zakupu na raty itp. Wszystkie te elementy są wykorzystywane w walce z konkurentami. Łatwo zauważyć, obserwując otaczającą nas rzeczywistość ekonomiczną, że inna jest sytuacja producenta, gdy na rynku występują jeszcze inni wytwórcy danych dóbr .

Opanowanie wiedzy zawartej w tym module jest niezbędne dla późniejszej pracy nad konceptami związanymi z funkcjonowaniem rynku czynników produkcji .

Informacje główne

Dotychczas zostały przedstawione warunki podejmowania przez przedsiębiorstwo decyzji produkcyjnych w krótkim i długim okresie czasu. Obecnie należy się zastanowić nad określeniem ilości produkcji, przy której jakakolwiek działalność jest opłacalna w przedsiębiorstwie maksymalizującym zysk, działającym w różnych strukturach rynkowych.

Zysk globalny przedsiębiorstwa zależy od:

• Kosztów produkcji

• Ilości sprzedanych wyrobów

• Ceny sprzedaży

Cechą gospodarki rynkowej jest konkurencja. Producenci konkurują ze sobą o odbiorców dla swoich produktów a równocześnie o dostęp do zasobów. Podobnie kupujący: konkurują pomiędzy sobą w zakupie najlepszych i najtańszych dóbr.

Przedsiębiorstwo będzie kreowało swoją politykę produkcji i cen w zależności od tego, czy w danej gałęzi są jeszcze inni producenci czy też nie. W zrozumieniu zasad ustalania tej polityki i funkcjonowania przedsiębiorstw w określonych warunkach pomoże nam pojęcie struktury rynku.

Struktura rynku jest opisem zachowań kupujących i sprzedających na tym rynku.

Literatura ekonomiczna wyodrębnia cztery typy struktur rynkowych:

Typy struktur rynkowych

Konkurencja doskonała Konkurencja niedoskonała:

Podstawą wyodrębniania różnych typów struktur rynkowych są:

• Liczba firm działających na rynku

• Mobilność czynników produkcji (swoboda wejścia nowych przedsiębiorstw)

• Zróżnicowanie produktów

• Stopień kontroli cen przez firmę

• Formy konkurencji

Zestawiając w tabeli typy struktur rynkowych i kryteria oceny, otrzymujemy, co następuje

Cechy rynku	Modele rynku
		Rynek doskonały		Rynki niedoskonałe
		Konkurencja doskonała	Konkurencja monopolistyczna		Oligopol	Monopol
Liczba firm	Bardzo dużo	Dużo (kilkadziesiąt)		Kilka	Jedna
Zróżnicowanie produktów	Identyczne produkty	Duże		Niezbyt duże	Nieporównywalne (bez substytutów)
Wejście na rynek	Łatwe - brak barier	Łatwe		Ograniczone	Bardzo ograniczone lub żadne
Stopień kontroli cen	Żaden - cena niezależna od firmy	Nieznaczny - przy relatywnie elastycznym popycie		Znaczący wpływ na cenę (porozumienia między producentami)	Bardzo duży (może dyktować warunki)
Metody konkurencji	Sprzedaż na giełdach i zorganizowanym rynku	Jakość, reklama		Niecenowa: jakość, promocje	Public relations, kreowanie pozytywnego wizerunku
Przykład rynku	Płody rolne (ziemniaki, marchew,owoce)	Artykuły higieniczne(np. mydło), restauracje		Cukrownie, huty, samochody	PKP, wodociągi, Energia elektryczna

Konkurencja doskonała

W warunkach konkurencji doskonałej na rynku funkcjonuje wiele przedsiębiorstw, a zwiększenie podaży przez jedno z nich nie wpływa na poziom ceny. Utarg całkowity (przychód ze sprzedaży) jest równy iloczynowi ilości sprzedanych produktów i ich ceny.

Krzywa popytu na produkty pojedynczego przedsiębiorstwa

U_c=Q*C. Utarg przeciętny to suma pieniędzy uzyskanych za jednostkę sprzedanego towaru U_p= U_c/Q. Ponieważ cena nie zmienia się mimo zmian wielkości sprzedaży, utarg przeciętny jest równy cenie. Również utarg krańcowy (przyrost utargu całkowitego spowodowany wzrostem sprzedaży o jednostkę dodatkową), jest równy cenie, ponieważ przedsiębiorstwo każdą następną jednostkę produkcji sprzedaje po tej samej cenie.

Ponieważ na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest niezależna od producenta, dążące do maksymalizacji zysku przedsiębiorstwo będzie zwiększało produkcję do momentu, w którym utarg krańcowy nie przewyższy kosztu krańcowego. Punkt, w którym przecina się krzywa kosztu przeciętnego z krzywą utargu całkowitego wyznacza optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa nazywane również punktem równowagi przedsiębiorstwa.

Krzywa kosztu przeciętnego zrównuje się w punktach E i F z utargiem przeciętnym (równym utargowi krańcowemu i cenie). Punkty te wyznaczają przedział opłacalnej produkcji, mieszczący się między Q₁ i Q_2. Od punktu E, któremu odpowiada produkcja Q_1, przedsiębiorstwo zaczyna przynosić zysk - punkt ten jest nazywany progiem rentowności. Dopóki koszt krańcowy jest niższy od kosztu przeciętnego, wzrost produkcji obniża koszt przeciętny i powoduje, że zyski rosną. W punkcie G (minimum kosztu przeciętnego) koszt krańcowy zrównuje się z przeciętnym i zaczyna go przewyższać, tzn., że przyczynia się do jego wzrostu. Jednak zysk przedsiębiorstwa rośnie do momentu, gdy koszt krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym. W tym punkcie A przedsiębiorstwo osiąga maksimum zysku - jest to punkt wyznaczający optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa. Punkt ten, któremu odpowiada poziom równowagi Qr zwany jest też punktem równowagi przedsiębiorstwa, ponieważ przedsiębiorstwo nie powinno być zainteresowane zmianą rozmiarów produkcji. Zwiększanie rozmiarów powyżej Qr prowadzi do obniżania się zysku, ponieważ koszty krańcowe przewyższają coraz bardziej utarg krańcowy. Poczynając od punktu F, któremu odpowiada wielkość produkcji Q₂, przedsiębiorstwo przynosiłoby straty. Z kolei produkcja niższa od Qr oznaczałaby, że przedsiębiorstwo nie wykorzystuje możliwości maksymalizacji zysku. Zysk całkowity firmy jest równy polu prostokąta wyznaczonemu przez wierzchołki ABCD.

W krótkim okresie liczba działających w gałęzi firm jest stała. Działają one wykorzystując posiadany aparat wytwórczy, który wyznacza ich poziom kosztów. Na zmiany cen firma może jedynie reagować zmianami wielkości produkcji, gdyż w krótkim okresie nie może ona zmienić kosztów. Jeżeli więc cena na rynku wzrośnie, firma zwiększy produkcję, zwiększy zysk lub zmniejszy stratę. Jeżeli cena spadnie, przedsiębiorstwo ograniczy produkcję i zmniejszy zysk lub powiększy stratę. Granicę racjonalnych strat wyznacza poziom przeciętnego kosztu zmiennego (Kz/Q). Dopóki cena jest wyższa od tego kosztu , nie należy przerywać produkcji, gdyż pokrywa ona co najmniej koszty związane z bieżącą produkcją. Cena równa przeciętnym kosztom zmiennym jest nazywana ceną zamknięcia - poniżej tego poziomu należałoby zaprzestać produkcji.

Krzywa podaży gałęzi jest sumą podaży przedsiębiorstw tę gałąź tworzących. Koszty produkcji nie zależą od wielkości produkcji innych przedsiębiorstw i są funkcją produkcji tych przedsiębiorstw a zmiany ceny i ilości produktów są jedynie wynikiem zmiany popytu.

W okresie długim wszystkie czynniki produkcji są zmienne. W warunkach doskonałej konkurencji nie ma barier wejścia na rynek, zmienia się liczb firm na tym rynku funkcjonujących i ich potencjał produkcyjny. O kierunku zmian zachodzących na rynku decydują głównie zyski osiągane przez firmy. Jeżeli firma działająca w gałęzi osiąga wysokie zyski, to do gałęzi zaczną napływać nowe firmy, a te, które już istnieją, zaczną rozszerzać działalność. Efektem takich działań będzie wzrost produkcji w gałęzi, co przy niezmienionym popycie będzie oznaczało spadek ceny, aż do momentu, w którym zostanie wyeliminowany ponadnormalny zysk. W punkcie zrównania się ceny (równej utargowi krańcowemu) z minimum długookresowego kosztu przeciętnego ukształtuje się długookresowa równowaga przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego.

Skrajny monopol

to taka sytuacja na rynku, kiedy na rynku istnieje tylko jeden dostawca lub producent, co może wynikać z przyczyn technicznych (wymagany patent), ekonomicznych (wysokie nakłady finansowe na budowę nowej firmy) lub administracyjno -prawnych (ustalony przez państwo monopol spirytusowy, tytoniowy itp.)

Monopolista jako jedyny podmiot wytwórczy jest cenodawcą (ma wpływ na wysokość ceny wytworzonego produktu), określa również podaż produktów. Poprzez fakt, że nie ma konkurencji na rynku może ograniczać rozmiary podaży i podnosić cenę. Musi jednak liczyć się z istniejącym popytem na dobra - nie może zwiększać rozmiarów sprzedaży bez obniżenia ceny dóbr lub może sprzedawać mniej po wyższej cenie. W przypadku monopolu utarg krańcowy i utarg przeciętny będą zależały od rozmiarów produkcji. Wzrost rozmiarów podaży będzie wywoływał spadek ceny. Spadnie więc również utarg przeciętny jak i krańcowy.

Krzywa popytu na produkty monopolu jest równocześnie krzywą popytu rynkowego. Reakcja popytu na zmianę ceny będzie zależeć od stopnia elastyczności popytu produkowanych dóbr. Krzywa popytu pokrywa się z krzywą utargu przeciętnego. Ponieważ wraz ze wzrostem sprzedaży spada utarg przeciętny, krzywa popytu na produkty monopolu ma nachylenie ujemne.

Równowagę monopolu w okresie krótkim wyznacza punkt zrównania kosztu krańcowego z utargiem krańcowym (punkt A). Firma monopolistyczna maksymalizuje zysk przy produkcji równej Qr, w której krzywa utargu krańcowego przecina się z krzywą kosztów krańcowych - jest to optimum ekonomiczne (przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi. Dla produkcji większej niż Qr utarg krańcowy jest niższy od kosztu krańcowego - zwiększanie produkcji staje się nieopłacalne. Z kolei przy produkcji niższej niż Qr - utarg krańcowy jest większy od kosztów krańcowych, co oznacza, ze należałoby zwiększyć produkcję do poziomu Qr, ponieważ przyniesie to dodatkowe zyski.

Zysk monopolu (pole CDEF) to różnica między utargiem całkowitym (pole 0FCQr) i kosztami całkowitymi (pole 0EDQr). Cena umożliwiająca maksymalizację zysku monopolowego to cena monopolowa.

Negatywne efekty monopolu:

• Niższa łączna produkcja,

• wyższe ceny dóbr

• produkcja przy relatywnie wysokich kosztach.

Konkurencja monopolistyczna

Prezentowane wcześniej modele rynku (konkurencja doskonała i monopol) to modele teoretyczne, rzadko występujące na rynku w czystej postaci. Bardziej zbliżone do rzeczywistości rynkowej są modele konkurencji monopolistycznej i oligopolu.

Cechy konkurencji monopolistycznej:

• wiele podmiotów konkurujących ze sobą, które produkują i sprzedają wiele zbliżonych do siebie pod względem wartości użytkowej produktów

• duża swoboda wejścia na rynek przy stosunkowo niewielu barierach o charakterze ogólnym - związanych z uruchomieniem działalności produkcyjnej i handlowej.

• swoboda przenoszenia przez konsumenta decyzji o zakupie do tych podmiotów, które zachowały niezmieniony poziom cen produktów

Jako przykłady konkurencji monopolistycznej można podać restauracje (zróżnicowane pod względem oferty dla konsumentów i różniące się np. wystrojem) lub zakłady fryzjerskie i kosmetyczne. Produkty firm to na przykład: pasta do zębów, szampony, odzież (klient zwraca uwagę na firmę, markę, przywiązując się do niej). Pojedyncze firmy, oferując pewien specyficzny produkt zachowują się jak monopoliści, mogą nawet nieco podnieść ceny produktów, ale mają świadomość tego, że nie opanują całego rynku i nie będą go kontrolować.

Oligopol jest kolejną formą konkurencji niedoskonałej.

Cechy oligopolu:

• 
  Kilka podmiotów dostarczających na rynki jednakowych produktów oraz duża liczba kupujących

• Każdy uczestnik musi uwzględnić wpływ własnych działań na decyzje stosunkowo nielicznych rywali

• istnienie barier wejścia na rynek, celowo stwarzanych przez funkcjonujące już na tym rynku firmy lub barier technologicznych

Miedzy firmami działającymi na rynku istnieje silna współzależność - każda z firm musi uwzględnić zachowania pozostałych na rynku. Jeżeli jedna z firm zmieni ceny, poziom nakładów na reklamę, poprawi jakość produktów, wpłynie to nie tylko na jej sprzedaż ale na poziom sprzedaży w pozostałych firmach. Dlatego też firmy nie mogą sobie pozwolić na ignorowanie decyzji podejmowanych przez konkurentów.

Najczęściej oligopole muszą decydować czy przyjąć strategię współdziałania, czy też walczyć z konkurentami. W oligopolu często mamy do czynienia ze zmową - jawnym lub tajnym porozumieniem między funkcjonującymi przedsiębiorstwami, które ma na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji. Podstawową korzyścią płynącą ze zmowy jest maksymalizacja zysków i unikanie walki konkurencyjnej, ponieważ działając w pojedynkę nigdy firma nie osiągnęłaby takich zysków, jak przy zmowie, jednak zawsze istnieje niepewność, ze któryś z konkurentów wyłamie się zez zmowy i np. dostarczy na rynek więcej produktów niż przewidywała to zmowa. Formy porozumień występujące najczęściej we współczesnej gospodarce pomiędzy firmami to: kartel, syndykat, trust, koncern, konglomerat.

Duże prawdopodobieństwo zawierania porozumień występuje przy następujących warunkach:

• kilka firm działających w branży i znają się one wzajemnie

• znają swoje metody produkcji i koszty

• metody produkcji i koszty przeciętne są do siebie zbliżone

• dobra produkowane przez te firmy są do siebie podobne

• istnieje firma dominująca, która może narzucić innym swoją strategię

• występują wyraźne bariery wejścia, nie ma chętnych do wejścia

• rynek jest stabilny

• rząd nie ingeruje w działania oligopolu.

W oligopolu zagrożenie stwarzają nie tylko firmy już istniejące, ale także należy uwzględnić wpływ możliwej konkurencji ze strony firm nowych, próbujących wejść do gałęzi. Aby utrudnić wejście do gałęzi stosuje się często tzw. Strategiczne odstraszanie konkurentów - takie działanie, które wywiera korzystny dla autora wpływ na zachowanie innej osoby, oddziałując na jej przewidywania dotyczące jego własnych działań. Stosuje się również pewne bariery wejścia: różnicowanie produktu, przewaga w wielkości kosztów, korzyści ze skali produkcji.

W literaturze przedmiotu można znaleźć różne modele oligopolu (które najczęściej są modelami duopolu. Do najbardziej znanych należą modele Cournota, Edgewortha i Chamberlina, których krótką charakterystykę zawiera tablica nr 1.

Modele oligopolu

Model	Charakterystyka
Cournota	Nabywcy określają ceny, a sprzedawcy dostosowują swoją produkcję do tych cen Każdy z duopolistów szacuje popyt na swój produkt i ustala ilość, jaką sprzeda, przy założeniu, że produkcja rywala nie zmieni się Nie ma różnic w kosztach pomiędzy obydwoma duopolistami, ich koszt krańcowy równy jest zeru, podaż każdej firmy jest praktycznie nieograniczona Produkt obydwóch duopolistów jest identyczny
Bertranda	Cenę ustalają sprzedawcy a nie nabywcy każdy ze sprzedawców ustala swoją cenę zakładając, iż stała jest nie wielkość produkcji ustalona przez rywala, ale wyznaczona przez niego cena. Każdy z duopolistów jest skłonny dostarczyć po ustalonej przez siebie cenie każdą ilość produktu.
Edgewhorta	Rozszerzenie powyższych koncepcji o element niepewności co do wzajemnych reakcji firm - nie ma stabilnej równowagi na tym rynku. Żadna firma nie jest w stanie sama zaspokoić całego popytu, a nawet dwie firmy razem nie zaspokoją popytu rynkowego. Powyższe trzy modele są krytykowane za przyjęcie założenia o braku reakcji konkurenta.
Chamberlina	Wszyscy uczestnicy rynku wiedzą, że każdy ich ruch wywoła odpowiednią reakcję pozostałych, stąd najlepszym rozwiązaniem jest porozumienie między nimi. Jeżeli te firmy dysponują jednakową siłą , po tych samych kosztach, najsensowniej jest podzielić rynek (a tym samym zyski) pomiędzy siebie. Będzie to rozwiązanie stabilne, bowiem zmiana ceny pogorszyłaby wyniki obu firm.
Stackelberga	Firma oligopolistyczna wybiera, czy chce być przywódcą (liderem) cenowym, czy firmą podążającą za nim. Trwała równowaga jest niemożliwa, gdy obie firmy zachcą być przywódcami. Przywódcą cenowym może być: firma największa w danej gałęzi (przywództwo firmy dominującej), firma najbardziej efektywna ( o najniższych kosztach - przywództwo firmy efektywnej) firma, która ma najlepsze wyczucie sytuacji rynkowej i potrafi przewidywać życzenia większości firm (przywództwo barometryczne)

Źródło: opracowanie własne na podstawie Podstawy ekonomii. Pod red. R. Milewskiego. PWN, Warszawa 2002, s.229-235.

Przykłady zastosowania nowej wiedzy w praktyce

1. PKP to monopolista na rynku przewozów kolejowych. Czy zmiany cen biletów i kosztów przewozu wpłyną na zachowania potencjalnych pasażerów? Jeżeli tak, to w jaki sposób?

2. Na rynku artykułów żywnościowych dział wielu producentów. Jesteś jednym z nich - uprawiasz na swoich gruntach ogórki. W okresie zbiorów twoja dzienna produkcja to 500 kg, które nie zawsze udaje ci się sprzedać. Cena jednego kilograma ogórków na rynku - 1 zł. Oceniasz jednak, że Twoje ogórki są bardzo dobrej jakości, poza tym stosujesz tylko naturalne metody uprawy. Czy jeżeli podniesiesz cenę z tego powodu - zarobisz więcej? Czy obniżenie ceny spowoduje, że sprzedasz całą produkcję? W jakiej sytuacji możesz narzucić warunki sprzedaży? Na te pytania pomaga znaleźć odpowiedź wiedza zawarta w tym module.

Konkluzja

1. Wiedząc, jak kształtują się koszty, należy określić rozmiary produkcji, przy której jakakolwiek działalność jest opłacalna w przedsiębiorstwie maksymalizującym zysk, działającym w różnych strukturach rynkowych.

2. Zysk globalny przedsiębiorstwa zależy od: kosztów produkcji, ilości sprzedanych wyrobów, ceny sprzedaży

3. Cechą gospodarki rynkowej jest konkurencja. Producenci konkurują ze sobą o odbiorców dla swoich produktów a równocześnie o dostęp do zasobów. Podobnie kupujący: konkurują pomiędzy sobą w zakupie najlepszych i najtańszych dóbr.

4. Przedsiębiorstwo będzie kreowało swoją politykę produkcji i cen w zależności od tego, czy w danej gałęzi są jeszcze inni producenci czy też nie.

5. Struktura rynku jest opisem zachowań kupujących i sprzedających na tym rynku.

6. W ekonomi wyróżnia się cztery typy struktur rynkowych: konkurencję doskonałą, konkurencję monopolistyczną, oligopol i monopol pełny.

7. Konkurencja niedoskonała dotyczy sytuacji, w których pojedyncze firmy są przekonane, że mają do czynienia z malejącymi krzywymi popytu. Najważniejsze formy konkurencji niedoskonałej to konkurencja monopolistyczna, oligopol i czysty monopol.

8. Czysty monopol, np. z mocy prawa - występuje wówczas, gdy dana gałąź otrzymuje przejściowo patent lub zostaje znacjonalizowana (PKP, Poczta Polska), jest jedynym dostawcą dobra czy usługi.

9. Oligopoliści staja wobec dylematu: konkurować o większy udział w skromnych zyskach czy porozumieć się, aby je maksymalizować. Porozumienie może być formalne (kartel) lub nieformalne. Gdy nie ma realnego zagrożenia karą ze strony partnerów, każda z firm odczuwa pokusę oszukiwania.

10. Niezamierzone bariery wejścia mogą wynikać z korzyści skali lub absolutnej przewagi już istniejących przedsiębiorstw. Bariery strategiczne powstają na mocy umów aby przeciwstawić się potencjalnym nowym konkurentom.

Zwróć uwagę na...

1. Przedsiębiorstwa broniąc dostępu do rynku podejmują różne działania, ograniczające ten dostęp. Czy możesz podać przykłady takich działań? (np. dumping)

2. Brak konkurencji cenowej w warunkach rynku konkurencji doskonałej wymusza na producentach stosowanie innych działań zachęcających do nabycia ich produktów. NA podstawie obserwacji otaczającej rzeczywistości (prasa, telewizja, własne doświadczenia) podaj przykłady takich działań.

Słownik kluczowych pojęć:

Struktura rynku jest opisem zachowań kupujących i sprzedających na tym rynku.

Optimum ekonomiczne nazywane również punktem równowagi przedsiębiorstwa, to punkt, w którym przecina się krzywa kosztu przeciętnego z krzywą utargu całkowitego

Próg rentowności to punkt, w którym krzywa kosztu przeciętnego zrównuje się z utargiem przeciętnym (równym utargowi krańcowemu i cenie).

Zmowa - jawne lub tajne porozumienie między funkcjonującymi przedsiębiorstwami, które ma na celu unikniecie wzajemnej konkurencji

Strategiczne odstraszanie konkurentów - takie działanie, które wywiera korzystny dla autora wpływ na zachowanie innej osoby, oddziałując na jej przewidywania dotyczące jego własnych działań. Ma zniechęcić potencjalnych konkurentów do wejścia do gałęzi.

Materiały źródłowe

Podstawy ekonomii. Pod red. R. Milewskiego. PWN, Warszawa 2002. rozdział 6, punkt 7-8

D. Begg, S. Fisher, R. Dornbusch: Ekonomia t.1,PWE Warszawa 1997, , rozdział 8,9.

B. Klimczak Mikroekonomia. Wydawnictwo AE Wrocław1995, rozdział 13-17.

B. Oyrzanowski: Mikroekonomia. Wydawnictwo PSB, Kraków 1995, rozdział 6,7.

Z. Dach: Podstawy mikroekonomii. Wydawnictwo Synaba. Kraków 2001, rozdział 8,9.

http://www.money.pl/NGosp/ - portal ekonomiczny zawierające informacje gospodarcze

http://www.tf.pl/edukacja.php/- portal ekonomiczny zawierający m.in. podstawowe pojęcia ekonomiczne

Ewaluacja

Test prawda - fałsz

1. Producent działający w warunkach konkurencji doskonałej jest „cenodawcą”.

2. W warunkach wolnej konkurencji cena jest równa utargowi przeciętnemu.

3. Konkurencję doskonałą cechuje duże rozproszenie po stronie sprzedawców i nabywców

4. Przedsiębiorstwo monopolistyczne jest „cenodawcą”.

5. W konkurencji doskonalej każdy uczestnik musi uwzględnić wpływ własnych działań na decyzje stosunkowo nielicznych rywali

6. W oligopolu jest kilka podmiotów dostarczających na rynki jednakowych produktów oraz duża liczba kupujących

7. Charakterystyczne dla monopolu jest istnienie barier wejścia na rynek, celowo stwarzanych przez funkcjonujące już na tym rynku firmy lub barier technologicznych

8. W konkurencji doskonałej często mamy do czynienia ze zmową - jawnym lub tajnym porozumieniem między funkcjonującymi przedsiębiorstwami, które ma na celu unikniecie wzajemnej konkurencji.

9. Monopson to sytuacja, kiedy na rynku występuje tylko jeden odbiorca danego dobra.

10. Strategiczne odstraszanie konkurencji to działanie podejmowane przez monopol aby zniechęcić nowe przedsiębiorstwa do wejścia do gałęzi.

Pytania problemowe:

1. Dlaczego mówi się, iż monopole działają nieefektywnie?

2. Aby utrzymać się na rynku potrzebne jest wprowadzanie wciąż nowych produktów - coraz lepszych i bardziej nowoczesnych. Wymaga to dużych nakładów na prace badawczo - rozwojowe. Jakie jest w tej sytuacji położenie małych a jakie dużych firm?

Duopol - przedstawia rynek, na którym działają tylko dwaj producenci (sprzedawcy) oferujący taki sam produkt.

1

C=U_c/Q=ΔU_cΔQ

U_c

Cena , Koszty przeciętne i krańcowe

Kc/Q

ΔKc/ΔQ

A

E

F

Zastanów się:

Jakie skutki dla konsumentów ma zmowa producentów w oligopolu?

Definicje:

Optimum ekonomiczne nazywane również punktem równowagi przedsiębiorstwa, to punkt, w którym przecina się krzywa kosztu przeciętnego z krzywą utargu całkowitego

Definicje:

W warunkach konkurencji doskonałej na rynku funkcjonuje wiele przedsiębiorstw, oferujących takie same produkty, a zwiększenie podaży przez jedno z nich nie wpływa na poziom ceny.

Zastanów się:

Jakie przykłady monopolu możesz znaleźć we własnym otoczeniu?

Definicje:

Struktura rynku jest opisem zachowań kupujących i sprzedających na tym rynku.

Zastanów się:

Dlaczego monopoliści nie chcą dopuścić do rynku innych producentów?

Produkcja

• Monopolistyczna

• Oligopol

• Pełny monopol

Utarg całkowity, przeciętny i krańcowy

C=U_c/Q=ΔU_cΔQ

B

F

G

C

D

Produkcja

Q₂

Q₁

Qr

Uc/Q

Kc/Q

C

A

D

E

B

ΔKc/QΔ

F

Utargi, koszty, cena

Produkcja

ΔUc/QΔ

Qr

0

---