WYKŁAD 4

SYSTEMY GOSPODARCZE I ICH CHARAKTERYSTYKA

Zawartość modułu

W tym module zostaną omówione problemy związane z historycznym rozwojem systemów gospodarczych, co wynikało ze ewolucji warunków, w jakich gospodarowano. Głównymi konceptami poruszanymi w tym module będą:

• System gospodarczy - definicja i klasyfikacja systemów

• Charakterystyka poszczególnych systemów

• Systemy gospodarcze dominujące w współczesnej gospodarce światowej

Już ludzie pierwotni funkcjonowali w określonych warunkach - musieli przede wszystkim zaspokoić swoje potrzeby. Wraz z udoskonaleniem metod uprawy, połowów, produkcji - powstawały nadwyżki towarów, które przeznaczano na wymianę... Były to początki gospodarki towarowej. Współcześnie procesy produkcji i podziału są znacznie bardziej złożone, ale mają one wspólne korzenie - właśnie gospodarkę naturalną, prowadzoną przez społeczeństwa pierwotne.

Cel pedagogiczny

Celem pedagogicznym modułu jest wybudowanie wiedzy studentów związanej ze zrozumieniem przyczyn ewolucji systemów gospodarczych i nabycie umiejętności scharakteryzowania tych systemów począwszy od gospodarki naturalnej skończywszy na gospodarce rynkowej i dokonanie ich oceny z punktu widzenia efektywności funkcjonowania.

Wiedza bazowa potrzebna do pracy nad modułem

Do budowania nowej wiedzy zawartej w tym module wymagane jest opanowanie wiedzy zawartej w poprzednich wykładach oraz wiedza historyczna na poziomie szkoły średniej.

Opanowanie wiedzy zawartej w tym module jest niezbędne dla zrozumienia zagadnień związanych z procesami transformacji gospodarki polskiej, które zostaną omówione w trakcie następnych wykładów. Pozwoli to na:

• Rozbudowanie umiejętności oceny efektywności systemów gospodarczych

• Zrozumienie przyczyn i mechanizmów transformacji gospodarki polskiej.

Informacje główne

Proces gospodarowania zawsze odbywa się w określonych warunkach materialnych, prawnych, instytucjonalnych, politycznych itp. Ten uporządkowany system, składający się z instytucji, organizacji i jednostek uporządkowanych i pozostających względem siebie w określonych relacjach nazywamy gospodarką lub systemem gospodarczym. Gospodarka ewoluowała wraz z rozwojem społeczeństwa. W literaturze można znaleźć różne klasyfikacje systemów gospodarczych i tak:

• W związku z formacyjną charakterystyką rozwoju społeczeństw (Marks) wyróżnić można systemy: azjatycki, antyczny, feudalny, kapitalistyczny i socjalistyczny,

• Według stadiów rozwoju ekonomicznego społeczeństw wyróżnia się następujące stadia:

1. 
   społeczeństwa tradycyjnego

2. kształtowania się przesłanek do wzrostu gospodarczego

3. startu

4. osiągania dojrzałości gospodarczej

5. społeczeństwa konsumpcji masowej

Uwzględniając przeznaczenie wytworzonych dóbr systemy gospodarcze podzielić możemy na gospodarkę naturalną i gospodarkę towarową.

Gospodarka naturalna to taka organizacja działalności gospodarczej, w której produkcja i podział są nastawione bezpośrednio na zaspokojenie potrzeb producentów, a jej podstawą są zwyczaje i tradycja. W takiej gospodarce zmiany w metodach i technikach wytwarzania dokonują się bardzo powoli. Ten typ gospodarowania dominował w społeczeństwie pierwotnym.

Gospodarka towarowa to taki typ gospodarki, w której producenci wytwarzają produkty z przeznaczeniem do wymiany. Produkt pracy ludzkiej staje się towarem.

Ten typ gospodarki zaczął się wykształcać się u schyłku wspólnoty pierwotnej, kiedy zostały spełnione następujące przesłanki:

• dokonał się społeczny podział pracy

• nastąpiło ekonomiczne wyodrębnienie się producentów na bazie prywatnej własności środków produkcji.

Społeczny podział pracy polega na tym, że w społeczeństwie pojawiły się grupy ludzi, trudniące się pewnym określonym rodzajem działalności gospodarczej.

Dla rozwoju gospodarki towarowej przełomowe znaczenie miały trzy wielkie podziały pracy:

1. wyodrębnienie rolnictwa z pasterstwa - pod koniec wspólnoty pierwotnej

2. wyodrębnienie rzemiosła z rolnictwa - w okresie niewolnictwa

3. wyodrębnienie kupiectwa - ludzi pośredniczących w wymianie między różnymi producentami oraz oddzielenie się miast od wsi.

Takie podziały pracy stały się możliwe dzięki ciągłemu wprowadzaniu nowych technik i metod wytwarzania, co usprawniało pracę i wymagało zaangażowania mniejszej ilości ludzi. Rozwój wymiany przyczynił się do:

• 
  podziału społeczeństwa na grupy społeczno - zawodowe,

• rozwarstwienia społeczeństwa,

• pogłębienie specjalizacji i podziału pracy ,

• powstania miast,

• przenoszenia zdobyczy kultury i cywilizacji.

W miarę rozwoju społeczno - gospodarczego poszczególnych społeczeństw następowała dalsza specjalizacja - procesy pracy ulegały dalszemu podziałowi i opłacalne stało się organizowanie produkcji na dużą skalę. Tę specjalizację określa się jako techniczny podział pracy - polegający na podziale poszczególnych czynności czy operacji pomiędzy pracowników danego zakładu. Dalszą jego konsekwencją było wprowadzenie produkcji masowej, przy taśmie.

Zasada specjalizacji jest wykorzystywana na wszystkich poziomach działalności gospodarczej. Może to być specjalizacja:

• 
  gałęzi przemysłu w poszczególnym produkcie czy procesie (paliwa, odzież, chemikalia)

• firm - wytwarzanie jednego produktu, elementu produktu lub wykonywanie jednego procesu produkcyjnego (odlewnia, huta)

• regionów - terytorialny podział pracy (np. wg danej gałęzi przemysłu - rolno - spożywczy, włókienniczy)

• międzynarodowa (międzynarodowy podział pracy) - specjalizacja danego kraju w wytwarzaniu określonej grupy produktów.

Poniżej przedstawiono jeszcze jeden podział systemów gospodarczych w zależności od mechanizmu regulującego procesy gospodarcze:

Gospodarka

wolnorynkowa rynkowa mieszana centralnie kierowana

Gospodarka wolnorynkowa występowała do XIX w. Wszystkie zasoby znajdowały się w rękach prywatnych a o ich alokacji decydował wyłącznie rynek.

Gospodarka rynkowa mieszana - charakteryzuje się tym, że dominuje własność prywatna i rynkowa alokacja zasobów, ale część zasobów jest w posiadaniu państwa i samorządu, państwo ingeruje też w mechanizm rynkowy. Jest to taka gospodarka, w której obok mechanizmu napędzającego, rozwojowego, jakim jest rynek, funkcjonuje mechanizm wspomagający, korygujący, czyli państwo. O charakterze funkcjonowania danej gospodarki decyduje relacja, jaka zachodzi pomiędzy mechanizmem rynkowym a zakresem i metodami ingerencji państwa w życie gospodarcze. Ten typ gospodarki dominuje we współczesnym świecie.

Gospodarka centralnie kierowana - to gospodarka, w której zasoby są własnością państwa i samorządów a o ich alokacji decyduje plan centralny (mechanizm nakazowo - rozdzielczy). Ten typ gospodarki występował w Europie Środkowo - Wschodniej od 1919 do 1989 roku w dwóch odmianach:

• socjalizm planowy - gdzie wszystkie zasoby znajdowały się wyłącznie w rękach państwa, a ich alokacja następowała zgodnie z centralnym planem (byłe ZSRR, NRD, Rumunia)

• socjalizm rynkowy - zasoby w większości pozostawały w rękach państwa ale własność prywatna również występowała np. w rolnictwie. O alokacji zasobów w pewnym stopniu decydował mechanizm rynkowy, chociaż dominującym mechanizmem napędowym by system nakazowo - rozdzielczy. (Polska, Jugosławia, Węgry).

We współczesnych społeczeństwach dominują dwa typy (systemy) gospodarki:

• Rynkowy

• Nakazowo - rozdzielczy

Gospodarka rynkowa dominuje w wysoko rozwiniętych krajach (Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Szwajcaria, Japonia. System nakazowo - rozdzielczy obecnie występuje jedynie na Kubie i w Koreańskiej Republice Ludowo - Demokratycznej. W tej klasyfikacji nie uwzględniono systemów gospodarczych, krajów, które w literaturze określa się jako kraje Trzeciego Świata lub rozwijające się.

Charakterystyczne cechy gospodarki rynkowej to: dominacja prywatnej własności środków produkcji i rynkowa alokacja zasobów gospodarczych.

Dominacja prywatnej własności środków produkcji oznacza, że czynniki produkcji w większości znajdują się w rękach prywatnych (pojedyncze osoby, rodziny lub spółki nieakcyjne). Oprócz własności kapitalistycznej występuje również własność drobnotowarowa - w postaci gospodarstw rolnych prowadzonych przez rodziny, niewielkie zakłady usługowe i rzemieślnicze, które nie zatrudniają pracowników, ale tworzą dla siebie miejsca pracy zapewniając w ten sposób środki do życia sobie i swoim rodzinom (tzw. samozatrudnienie). Specyficzną formą własności są również spółki pracownicze, powstające z reguły na bazie kapitalistycznych spółek akcyjnych, których akcje były rozprowadzane wśród pracowników, dzięki czemu pracownicy bez angażowania dodatkowego kapitału stawali się współwłaścicielami firm a firmy korzystały z określonych uprawnień podatkowych.

Gospodarka rynkowa nazwę zawdzięcza głównie temu, że podstawowym regulatorem wszystkich procesów zachodzących w gospodarce jest mechanizm rynkowy - wpływający na decyzje podmiotów gospodarczych. O istnieniu w pełni dojrzałego systemu rynkowego możemy mówić wówczas, gdy:

• Dominuje własność prywatna i swoboda w zakresie transferu prywatnych praw własności;

• Istnieje pełna swoboda prowadzenia działalności gospodarczej (bez reglamentacji, ograniczeń w produkcji, usługach i obrocie produktami i czynnikami produkcji);

• Sprawnie funkcjonują instytucje obsługujące rynek: giełda, banki, instytucje powiernicze, firmy maklerskie, doradztwo finansowe i prawne;

• Poszczególne rynki (np. dóbr i usług czynników produkcji, pieniężny, ubezpieczeniowy, walutowy itp.) są wzajemnie od siebie uzależnione i rozwijają się w sposób harmonijny.

Gospodarka rynkowa

Zalety	Słabości
Racjonalne wykorzystanie zasobów	Procesy monopolizacji gospodarki
Efektywny system motywacyjny	Występowanie efektów zewnętrznych: negatywnych i pozytywnych w sferze produkcji i konsumpcji*
Duża innowacyjność gospodarki	Istnienie tzw. dóbr publicznych - nie ma możliwości wyłączenia nikogo z prawa do korzystania z nich (armia, policja, straż pożarna, oświetlenie ulic) - są społecznie pożądane ale mało opłacalne
Dyscyplina finansowa przedsiębiorstw - wynikająca z silnej konkurencji i zasady samofinansowania działalności gospodarczej	Występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę: duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, inflacja, które powodują powstawanie napięć społecznych
Tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej	Tendencja do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznie, różnic dochodów i majątku.
Duża elastyczność gospodarki
Dobre zaopatrzenie sklepów

Źródło: na podstawie R. Milewski: Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s.57-59

W gospodarce rynkowej rynek spełnia szereg funkcji:

1. dokonuje wyceny różnych dóbr - ceny towarów ustalają się na rynku;

2. jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych,

3. jest warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych;

4. umożliwia ustalanie stanów równowagi w gospodarce;

5. weryfikuje społeczną przydatność produkcji i mechanizm dostosowania się produkcji do potrzeb.

Gospodarka nakazowo - rozdzielcza - był to system, który wcześniej w praktyce nigdy nie funkcjonował - była to próba zrealizowania pewnej idei, która wyrosła z gruntu krytyki własności prywatnej i kapitalizmu. Twórcą idei gospodarki centralnie planowanej był Karol Marks, a próbę wdrożenia tej idei w życie podjęli bolszewicy, z Włodzimierzem Iliczem Leninem na czele, po zwycięstwie rewolucji Październikowej w Rosji. Wypracowane tam rozwiązania znalazły później zastosowanie również w innych krajach, w tym w Polsce, po II Wojnie Światowej.

Założenia tej koncepcji były następujące:

• własność wspólna, społeczna, brak własności prywatnej

• harmonijne społeczeństwo bezklasowe

• gospodarka planowa zamiast mechanizmu rynkowego

• podział produkcji według potrzeb.

Lenin koncepcję Marksa „wzbogacił” ideologicznie o wiodącą rolę proletariatu i ideę kierowniczej roli partii komunistycznej oraz utożsamił państwo z partią. Nastąpiło również upolitycznienie życia gospodarczego. Władza została skoncentrowana na szczeblu centralnym. W praktyce te założenia nie sprawdziły się. Upaństwowienie czynników produkcji wcale nie podniosło efektywności gospodarowania nimi, a wręcz przeciwnie - nikt nie dbał o cos, co należy do wszystkich. Podziały społeczne nie zniknęły - inne były ich kryteria. Wyeliminowanie mechanizmu rynkowego spowodowało znaczące trudności z planowaniem produkcji i określaniem
potrzeb.

Główne cechy systemu gospodarki centralnie planowanej to dominacja państwowej własności środków produkcji oraz nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych.

Państwowa własność środków produkcji odnosiła się głównie do dóbr kapitałowych, w mniejszym stopniu do ziemi, a w najmniejszym do pracy. Niemniej jednak w stosunku do pracy stosowano regulacje, oparte na przykład na limitowanych przyjęciach do szkół, limitowanym zatrudnianiu oraz tzw. nakazach pracy dla absolwentów. W przypadku ziemi w wielu krajach występowała własność spółdzielcza i prywatna, ale funkcjonowały one w zbiurokratyzowanym otoczeniu jedynymi dostawcami środków produkcji i odbiorcami gotowych produktów były państwowe organizacje.

Z państwowej własności środków produkcji wynikały cechy funkcjonowania systemu nakazowo - rozdzielczego:

• centralizacja planowania i zarządzania gospodarką,

• nakazowo - rozdzielczy charakter systemu (administracyjny przydział zadań i środków na ich realizację),

• administracyjne ustalanie cen (tak produktów jak i czynników produkcji),

• podległość kierownictw instytucji i organizacji gospodarczych władzy partyjnej,

• brak konkurencji między jednostkami gospodarczymi,

• brak instytucji finansowych działających na zasadach komercyjnych,

• izolacja przedsiębiorstw i całej gospodarki od procesów zachodzących w gospodarce światowej,

• miękkie ograniczenie budżetowe, związane z regulowaniem działalności finansowej przedsiębiorstw przez państwo, pokrywaniem ich strat, cenami ustalanymi administracyjnie, powodowało, że przedsiębiorstwa nie kierowały się zasadą samofinansowania.

Nierynkowa alokacja zasobów wynikała z faktu, iż regulatorem gospodarki był plan centralny a nie rynek. Ustalenia planu centralnego były rozpisywane na kolejne jednostki coraz niższych szczebli. Dominowało planowanie rzeczowe nad finansowym. Przedsiębiorstwa walczyły pomiędzy sobą nie o konsumenta, ale o przydział jak największych środków (pracowników, maszyn, surowców, materiałów), bowiem ułatwiało to wykonanie zadań planowych i minimalizowało wysiłki własne. Takie działanie powodował ciągły niedobór różnorakich dóbr.

Przedsiębiorstwa funkcjonujące w systemie nakazowo - rozdzielczym były pozbawione samodzielności, nie miały jasno określonych celów i nie dysponowały obiektywnymi informacjami, ponieważ rynek, który mógłby być ich źródłem - po prostu nie istniał. Jako główne kryterium oceny funkcjonowania przedsiębiorstw służyły wskaźniki produkcji.

Również sytuacja gospodarstw domowych nie przedstawiała się najlepiej. W warunkach ciągłego niedoboru produktów, zmuszone one były do „zdobywania” deficytowych dóbr nie zawsze uczciwymi drogami. Ponieważ konsumenci kupowali wszystkie produkty, ich zachowania nie wpływały na sytuację przedsiębiorstw, które nie musiały troszczyć się o jakość produkcji, wiedząc, że i tak wszystkie produkty znajdą nabywców. Z kolei ciągły popyt na pracowników zgłaszany przez przedsiębiorstwa spowodował, że ludzie nie mieli motywacji do pracy i doskonalenia zawodowego.

Trudno znaleźć zalety gospodarki centralnie planowanej. Wprawdzie można spotkać się z opiniami, że nie było bezrobocia, ale występowały bardzo duże przerosty w zatrudnieniu. Nie było regularnych wahań koniunkturalnych,. Ale zdarzały się głębokie kryzysy. Nie było dużych nierówności dochodów, ale też system motywacyjny nie zachęcał do większej aktywności. Funkcjonował system wspomagający osoby o niskich dochodach, ale był on coraz bardziej kosztowny i coraz silniej obciążał budżet.

Znacznie łatwiej przedstawić wady tego typu gospodarki. Należą do nich m.in.

• nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych,

• nieefektywny system motywacyjny,

• niska innowacyjność gospodarki,

• brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach,

• brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi finansowej,

• mała elastyczność gospodarki,

• permanentne niedobory dóbr,

• zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności za podejmowane decyzje,

• nieobiektywne informacje gospodarcze związane z brakiem prawdziwego rynku,

• nadmierny rozrost administracji i biurokracji partyjno - państwowej i co za tym idzie - wysokie koszty funkcjonowania systemu społeczno - gospodarczego,

Te fakty wyraźnie wskazują, iż system, który miał zapewnić dobrobyt i równość wszystkim członkom danego społeczeństwa, nie sprawdził się. Kraje, które doświadczyły na sobie rozwiązań proponowanych przez system nakazowo - rozdzielczy - są obecnie opóźnione gospodarczo w stosunku do czołówki światowej i trudno będzie te opóźnienia nadrobić.

Konkluzja

1. Aby proces gospodarowania mógł mieć miejsce, potrzebne są odpowiednie warunki materialne, prawne, instytucjonalne, polityczne itp. Ten uporządkowany system, składający się z instytucji, organizacji i jednostek uporządkowanych i pozostających względem siebie w określonych relacjach nazywamy gospodarką lub systemem gospodarczym

2. Uwzględniając przeznaczenie wytworzonych dóbr systemy gospodarcze podzielić możemy na gospodarkę naturalną i gospodarkę towarową.

3. Gospodarka naturalna, to gospodarka, której celem jest zaspokojenie potrzeb producenta i jego rodziny. Natomiast gospodarka rynkowa to gospodarka której celem jest produkcja dóbr z przeznaczeniem ich na wymianę.

4. Gospodarka rynkowa pojawiła się u schyłku wspólnoty pierwotnej, dokonał się społeczny podział pracy i nastąpiło ekonomiczne wyodrębnienie się producentów na bazie prywatnej własności środków produkcji.

5. Inny podział systemów gospodarczych to podział w zależności od mechanizmu regulującego procesy gospodarcze, na gospodarkę wolnorynkową, rynkową mieszaną i centralnie kierowaną.

6. We współczesnych społeczeństwach dominują dwa typy (systemy) gospodarki: rynkowy i nakazowo - rozdzielczy. Gospodarka rynkowa dominuje w wysoko rozwiniętych krajach (Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Szwajcaria, Japonia. System nakazowo - rozdzielczy obecnie występuje jedynie na Kubie i w Koreańskiej Republice Ludowo - Demokratycznej. W tej klasyfikacji nie uwzględniono systemów gospodarczych, krajów, które w literaturze określa się jako kraje Trzeciego Świata lub rozwijające się

7. Charakterystyczne cechy gospodarki rynkowej to: dominacja prywatnej własności środków produkcji i rynkowa alokacja zasobów gospodarczych.

8. Główne cechy systemu gospodarki centralnie planowanej (nakazowo - rozdzielczej) to dominacja państwowej własności środków produkcji oraz nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych.

Słownik kluczowych pojęć:

System gospodarczy to uporządkowany system, składający się z instytucji, organizacji i jednostek uporządkowanych i pozostających względem siebie w określonych relacjach.

Gospodarka naturalna to taka organizacja działalności gospodarczej, w której produkcja i podział są nastawione bezpośrednio na zaspokojenie potrzeb producentów, a jej podstawą są zwyczaje i tradycja.

Gospodarka towarowa to taki typ gospodarki, w której producenci wytwarzają produkty z przeznaczeniem do wymiany.

Towar jest to produkt pracy ludzkiej przeznaczony na sprzedaż.

Społeczny podział pracy polega na tym, że w społeczeństwie pojawiły się grupy ludzi, trudniące się pewnym określonym rodzajem działalności gospodarczej.

Techniczny podział pracy - polega na podziale poszczególnych czynności czy operacji pomiędzy pracowników danego zakładu.

Gospodarka wolnorynkowa - Charakteryzowała się tym, że wszystkie zasoby znajdowały się w rękach prywatnych a o ich alokacji decydował wyłącznie rynek. Występowała do XIX w.

Gospodarka rynkowa mieszana - charakteryzuje się tym, że dominuje własność prywatna i rynkowa alokacja zasobów, ale część zasobów jest w posiadaniu państwa i samorządu, państwo ingeruje też w mechanizm rynkowy. Jest to taka gospodarka, w której obok mechanizmu napędzającego, rozwojowego, jakim jest rynek, funkcjonuje mechanizm wspomagający, korygujący, czyli państwo.

Gospodarka centralnie kierowana - to gospodarka, w której zasoby są własnością państwa i samorządów a o ich alokacji decyduje plan centralny (mechanizm nakazowo - rozdzielczy).

Nierynkowa alokacja zasobów polegała na podziale zasobów pomiędzy podmioty gospodarujące na podstawie planu centralnego, a nie mechanizmu rynkowego. Regulatorem gospodarki był plan centralny a nie rynek.

Materiały źródłowe

Podstawy ekonomii. Pod red. R. Milewskiego. PWN, Warszawa 2002. rozdział 2, punkt 1,2,3.

http://www.money.pl/NGosp/ - portal ekonomiczny zawierające informacje gospodarcze

http://www.tf.pl/edukacja.php/- portal ekonomiczny zawierający m.in. podstawowe pojęcia ekonomiczne

Ewaluacja

Test prawda - fałsz

1. Gospodarka to uporządkowany system, składający się z instytucji, organizacji i jednostek uporządkowanych i pozostających względem siebie w określonych relacjach .

2. Gospodarka naturalna wykształciła się na bazie gospodarki towarowej.

3. W gospodarce naturalnej celem gospodarowania było zaspokojenie potrzeb własnych i swojej rodziny.

4. Rozwój wymiany towarowej przyczynił się do przenoszenia zdobyczy kultury i cywilizacji.

5. Pierwszym etapem społecznego podziału pracy było wyodrębnienie się kupiectwa

6. Współcześnie dominującym systemem gospodarczym jest gospodarka wolnorynkowa.

7. Jedną z cech gospodarki rynkowej jest rynkowa alokacja zasobów gospodarczych.

8. Efektywny system motywacyjny to jedna z cech gospodarki centralnie kierowanej.

9. W gospodarce centralnie planowanej przedsiębiorstwa nie miały samodzielności ekonomicznej.

10. W gospodarce centralnie planowanej występowały nadwyżki dóbr.

11. W gospodarce rynkowej sprawnie funkcjonują instytucje obsługujące rynek, tj. banki, giełdy, firmy maklerskie itp.

12. Marksowska wizja komunizmu była konstrukcją ideologiczną.

13. Gospodarka rynkowa cechuje się wysoką innowacyjnością i przedsiębiorczością.

14. Jedną z cech gospodarki centralnie planowanej było pełne i efektywne wykorzystanie zasobów siły roboczej.

15. Cechą gospodarki rynkowej jest izolacja gospodarki od procesów zachodzących w gospodarce światowej.

Testy wyboru:

1. W krajach wysoko rozwiniętych nie występuje obecnie:

1. własność prywatna

2. własność spółdzielcza

3. praca najemna

4. żadna odpowiedź nie jest prawidłowa

2. Istotą samofinansowania jest to, że przedsiębiorstwa:

1. nie korzystają z zewnętrznych źródeł finansowania

2. pokrywają swoje wydatki z własnych przychodów

3. nie zawierają umów z innymi podmiotami

4. odpowiedź a+ b

3. W gospodarce centralnie kierowanej:

1. producenci mieli zapewniony zbyt produktów

2. konsumenci mogli w pełni zaspokoić swoje potrzeby

3. nierentowne przedsiębiorstwa były likwidowane

4. dominowała własność spółdzielcza.

4. Dominującym podmiotem w gospodarce centralnie planowanej jest:

1. społeczeństwo

2. spółdzielnia

3. gospodarstwo domowe

4. państwo

5. Społeczny podział pracy spowodował, że:

1. rozwinęła się wymiana

2. pojawili się ludzie trudniący się poszczególnymi rodzajami działalności

3. produkowano coraz więcej dóbr

4. odpowiedź a+b+c

Pytania problemowe:

1. Zastanów się, dlaczego w wielu krajach rozwijających się dominuje własność prywatna oparta na stosunkach feudalnych i wspólnocie plemiennej? Jakie to rodzi konsekwencje dla społeczeństwa?

2. We współczesnym świecie funkcjonuje międzynarodowy podział pracy. Poszukaj przykładów w dostępnych źródłach informacji i zastanów się, jakie są tego przyczyny?

13

Definicje:

System gospodarczy to uporządkowany system, składający się z instytucji, organizacji i jednostek uporządkowanych i pozostających względem siebie w określonych relacjach.

Zastanów się:

Dlaczego gospodarka naturalna przekształciła się w rynkową?

Zastanów się:

Czy rynek mógłby funkcjonować bez sprawnie działającego systemu informacji?

Zastanów się:

Dlaczego brak konkurencji między producentami jest zjawiskiem negatywnym?

Definicje:

Gospodarka centralnie kierowana - to gospodarka, w której zasoby są własnością państwa i samorządów a o ich alokacji decyduje plan centralny (mechanizm nakazowo - rozdzielczy).

Definicje:

Gospodarka wolnorynkowa - Charakteryzowała się tym, że wszystkie zasoby znajdowały się w rękach prywatnych a o ich alokacji decydował wyłącznie rynek. Występowała do XIX w.

Definicje:

Społeczny podział pracy polega na tym, że w społeczeństwie pojawiły się grupy ludzi, trudniące się pewnym określonym rodzajem działalności gospodarczej.

Techniczny podział pracy - polega na podziale poszczególnych czynności czy operacji pomiędzy pracowników danego zakładu.

Definicje:

Towar jest to produkt pracy ludzkiej przeznaczony na sprzedaż.

Definicje:

Gospodarka towarowa to taki typ gospodarki, w której producenci wytwarzają produkty z przeznaczeniem do wymiany.

Definicje:

Gospodarka naturalna to taka organizacja działalności gospodarczej, w której produkcja i podział są nastawione bezpośrednio na zaspokojenie potrzeb producentów, a jej podstawą są zwyczaje i tradycja.

---