System finansowy

System finansowy w gospodarce

współczesnej

1. Cele i relacje systemu finansowego z

systemem ekonomiczno-
społecznym.

2. Dobra prywatne a dobra publiczne
3. Funkcje systemu finansowego
4. Struktura systemu finansowego
5. Rola banku centralnego w systemie

finansowym

Pojęcie systemu finansowego

a) mechanizm współtworzenia i przepływu

siły nabywczej między niefinansowymi
podmiotami gospodarczymi,

b) to organizacja wykorzystania pieniądza w
gospodarce.

System finansowy

• Jest podukładem systemu społecznego - co to

oznacza?

• Jest częścią systemu ekonomicznego, co oznacza ,że

współtworzy ten system a zatem również
współokreśla sposób jego funkcjonowania,

• Jest bardzo ważnym elementem składowym sfery

finansowej,

• gospodarka finansowa podmiotów sfery realnej

tworzą wspólnie sferę finansową

• Sfera finansowa (sektor finansowy) i sfera realna

(sektor realny) tworzą system ekonomiczny

• Poprzez system ekonomiczny jest powiązany z innymi

systemami sytemu społecznego …np. jakimi?

Sektor realny ( gospodarczy) a sektor

finansowy



Sektor gospodarczy

Sektor finansowy

Sektor prywatny Sektor publiczny

Finanse publiczne Finanse prywatne

Sektor finansów

publicznych

cele publiczne

cele społeczne

cele gospodarcze

Działalność gospodarcza ma na celu

wytwarzanie dóbr i usług służących

zaspokajaniu potrzeb społecznych.

 W procesie wytwarzania dóbr i usług

powstają dobra i usługi prywatne oraz

społeczne.

 Dobra i usługi prywatne zaspokajają

potrzeby społeczne poprzez mechanizm

rynkowej alokacji zasobów

 Mechanizm ten jest wspomagany

mechanizmem alokacji publicznej , który

służy wytwarzaniu dóbr publicznych

Możemy wyróżnić:

a. dobra publiczne , które służą zbiorowości

lokalnej

lub całemu społeczeństwu,
 b. dobra społeczne - które nie mogą być

dobrami

 prywatnymi,
 c. dobra prywatne,
 d. dobra społeczno-prywatne.

Dobra publiczne

Dobra publiczne mogą być wytwarzane w
sektorze prywatnym i państwowym, zawsze
są finansowane z funduszy publicznych i
przekazywane w formie świadczeń
publicznych z zachowaniem zasad
nieodpłatności lub odpłatności.

• redystrybucja, czyli wtórny podział dóbr i

usług poprzez dochody (odpłatność
pośrednia w formie podatku).

Ważne!

Redystrybucja dochodu zmienia

wielkość i strukturę popytu na rynku dóbr
prywatnych i wobec tego również i warunki
podejmowania decyzji o podziale zasobów
między dobra prywatne i publiczne.

Analiza efektów i nakładów dóbr

publicznych

 Dobra publiczne:

 - można obliczyć koszty, np. obniżenie poziomu

 skażenia środowiska naturalnego,

 - efekty są niewymierne i nieporównywalne.

 Akceptacja tej zasady nie oznacza, że wybór

kierunku alokacji zasobów musi być zgodny z tym

rachunkiem. Wybór skali i struktury dóbr nie jest

automatyczny. Ma charakter polityczny i jest

dokonywany przez organ władzy.

 Analiza nakładów i efektów nie służy eliminacji

politycznego mechanizmu wyboru wielkości i

struktury świadczeń publicznych, ale jej zadaniem

jest dostarczanie racjonalnych przesłanek wyboru

decyzji politycznych.

Funkcje systemu finansowego

• Współtworzy i umożliwia przepływ strumienie

pieniężnych w gospodarce -świadczy usługi

pozwalające na ich krążenie w gospodarce

• Obniżania kosztów transakcyjnych
• Funkcja monetarna
• Funkcja kapitałowo- redystrybucyjna
• Funkcja kontrolna

Struktura systemu finansowego:

uporządkowany zbiór organizacji finansowych

uporządkowany zbiór organizacji finansowych

(instytucji finansowych oraz rynków finansowych),

(instytucji finansowych oraz rynków finansowych),

zasad ich funkcjonowania, a także instrumentów

zasad ich funkcjonowania, a także instrumentów

finansowych, kreowanych przez organizacje

finansowych, kreowanych przez organizacje

finansowe.

finansowe.

Instytucje finansowe:

podmioty sektora finansowego , których celem
działalności jest:

- kreowanie instrumentów finansowych,
- wykonywanie transakcji pośrednictwa-świadczenie

usług finansowych .
Wyróżniamy instytucje finansowe:

a) kredytowe

bankowe

b) ubezpieczeniowe

c) inwestycyjne

pozabankowe

Rynki finansowe- pojęcie i rodzaje

• Mechanizm przenoszenia pieniądza w gospodarce

przy pomocy instrumentów finansowych

• Pierwotne i wtórne
• Pieniężne i kapitałowe
• Hurtowe i detaliczne
• Krajowe i międzynarodowe
• Kasowe i terminowe

Instrumenty finansowe

-

w szerokim ujęciu

– narzędzia realizacji celów

społeczno - ekonomicznych zbudowane na bazie
pieniądza

-

w wąskim ujęciu-

zobowiązania finansowe –

roszczenia

majątkowe jednych podmiotów gospodarczych wobec
drugich:

a) wierzycielskie i własnościowe,
b) o stałym i zmiennym dochodzie,
c) krótko-, średnio- i długoterminowe,

Główne cechy współczesnego systemu

finansowego

System oparty na funkcjonowaniu

rynku papierów wartościowych System bankowo zorientowany

1. Finansowanie przedsiębiorstw

- duże znaczenie finansowania

wewnętrznego,

- finansowanie zewnętrzne za

pośrednictwem anonimowych

rynków kapitałowych,

- nacisk na krótkookresowe,

pasywne stosunki między

instytucjami finansowymi

i przedsiębiorstwami,

- brak udziałów banków w kapitale

przedsiębiorstw.

- duże znaczenie finansowania

zewnętrznego,

- finansowanie zewnętrzne oparte

na indywidualnie

negocjowanych kredytach

bankowych o stałym

oprocentowaniu,

- nacisk na długookresowe,

aktywne bliskie stosunki

między

instytucjami finansowymi

i przedsiębiorstwami,

- udziały banków w kapitale

przedsiębiorstw.

2. Typy i rola instytucji finansowych

- wysoki stopień specjalizacji
instytucji,
- banki nastawione na
krótkoterminową działalność
kredytową,
- duża skłonność do tworzenia
innowacji finansowych.

- niski stopień specjalizacji
instytucji,
- banki uniwersalne, nastawione
na długoterminową działalność
kredytową,
- mniejsza skłonność do
tworzenia innowacji
finansowych.

3. Polityka banku centralnego

- operacje otwartego rynku.

- działalność refinansowa.

Bank centralny współcześnie jest

• Instytucją zaufania publicznego- dlaczego?
• Władzą monetarną – dlaczego?
• Władzą publiczną w systemie finansowym-dlaczego?
• Niezależną instytucją państwową

Bank

centralny

• Bezpośrednio oddziałuje na system bankowy

• Poprzez kształtowanie warunków funkcjonowania
systemu bankowego wpływa na sprawność i
efektywność systemu finansowego i całej gospodarki

W systemie bankowym

• Funkcjonują różne instytucje kredytowe
• Ich działalność, jak i sposób powiązań zależy od

stanu rozwoju gospodarki oraz modelu systemu

finansowego

• W systemie finansowym o rynkowej orientacji

wpływ banku centralnego na gospodarkę jest inny

niż w systemie finansowym bankowo

zorientowanym

Bank centralny

• W systemie finansowym funkcjonuje zgodnie z

przyjętymi rozwiązaniami prawnymi i tradycją

• Powstał głównie jako emitent banknotów
• Rozwinął swą działalność wskutek powstania

systemu pieniądza papierowego

Tradycyjnie bank centralny pełni funkcję

• Banku banków

• Banku emisyjnego

• Banku państwa

Bank banków

• Organizuje i współuczestniczy w systemie

rozliczeń pieniężnych

• Reguluje działalność banków komercyjnych
• Wspiera system rozliczeń bankowych w kraju i

skali międzynarodowej

Bank emisyjny

• Emituje pieniądz gotówkowy i kredytowy

• Oddziałuje na ilość pieniądza w obiegu

• Określa jego wartość poprzez kształtowanie ;
- podaży pieniądza
- stopy procentowej
- kursu walutowego

Kreacja pieniądza w gospodarce

• To proces tworzenia/wytwarzania/ pieniądza w

systemie walutowym

• Pieniądz gotówkowy zgodnie z przyjętymi zasadami

emituje bank centralny

• Bank centralny monetyzuje też długi innych

podmiotów gospodarczych

• Kontroluje również podaż pieniądza kredytowego

/ bankowego/

Emisja pieniądza kredytowego

• Znajduje się pod kontrolą banku centralnego

• Bank centralny podporządkowuje ją prowadzonej
polityce
monetarnej

• W celu regulacji podaży pieniądza kredytowego
wykorzystuje instrumenty polityki monetarnej

Bank państwa

• Obsługa budżetu państwa
• Prowadzenie rachunków bankowych

Obecnie bankiem nazywa się instytucję

„utworzoną zgodnie z przepisami ustaw,

działającą na podstawie zezwoleń

uprawniających do wykonywania czynności

bankowych obciążających ryzykiem środki

powierzone pod jakimkolwiek tytułem

zwrotnym”.
We współczesnej gospodarce funkcjonują dwa

typy banków: banki komercyjne (usługowe),

których zadaniem jest świadczenie usług

finansowych na rzecz podmiotów działających

na rynku, oraz banki centralne, które pełnią

nadrzędną rolę. Ogół banków działających w

danym czasie na rynku, normy prawne

regulujące tą działalność oraz wzajemne

zależności istniejące między podmiotami

wynikające z pełnionych funkcji określane są

mianem systemu bankowego.

Banki mogą pełnić w gospodarce następujące

funkcje

[1]

:

1. funkcje banków centralnych:

– bank emisyjny – oznacza to, że bank centralny jest jedynym

bankiem, który ma uprawnienia do emisji pieniądza,

– bank banków – bank centralny jest bankiem nadrzędnym

względem pozostałych banków, sprawuje nad nimi nadzór i

kontrolę, jest określany także jako kredytodawca ostatniej

instancji, ponieważ mogą się do niego zwracać banki w celu

uzyskania kredytu na sfinansowanie własnej działalności,

– bank państwa – bank centralny w ramach tej funkcji jest

nazywany także kasjerem rządu, ponieważ prowadzi

rachunek budżetu państwa, realizuje wszystkie transakcje

na polecenie rządu,

– bank gospodarki narodowej – bank centralny jako podmiot

wyposażony w odpowiednie narzędzia jest uprawniony do

realizowania celów polityki pieniężnej, która jest jednym z

elementów ogólnej polityki państwa,

[1]

Opracowanie funkcji banków na podstawie S. Owsiak: Podstawy nauki finansów.

PWE, Warszawa, 2002, s. 237 oraz R. Milewski (red.): Podstawy ekonomii. Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa, 2003, s. 466-467 oraz W. Jaworski, Z. Zawadzka (red.):
Bankowość. Podręcznik akademicki. Poltext, Warszawa, 2001, s. 97-98

2. funkcje banków komercyjnych:

– funkcja akumulacji kapitałów

, która polega na przyjmowaniu

przez banki depozytów od podmiotów działających na rynku,

– funkcja transformacji środków pieniężnych

, która polega na

tym, że banki są uprawnione do swobodnego dysponowania

powierzonymi im środkami i zamiany ich na inne aktywa

finansowe,

– funkcja rozliczeniowa

, która polega na świadczeniu usług

związanych z obiegiem pieniądza,

– funkcja monetarna (kreacji pieniądza

), która polega na

możliwości powiększania ilości pieniądza znajdującego się w

obiegu na bazie przyjmowanych depozytów,

– funkcja alokacji oszczędności

, która polega na

przemieszczaniu środków między sektorami, np.

przyjmowaniu depozytów od podmiotów prywatnych i

udzielaniu na ich podstawie kredytów podmiotom sektora

publicznego,

– funkcja instytucji zaufania publicznego

, która polega na tym,

że banki jako podmioty posiadające szczególne uprawnienia

muszą spełniać ostre wymogi, aby podmioty nie odczuwały

obawy przed powierzeniem im swoich pieniędzy.

Poza tym, każda z grup banków pełni specyficzne funkcje,

system bankowy jako całość ma również przypisane

zadania,

a mianowicie

[1]

:

• zapewnienie równowagi między podażą i popytem na

pieniądz,

• zapewnienie sposobów rozliczania i dokonywania

płatności umożliwiających handel,

• zapewnienie mechanizmów gromadzenia środków

finansowych (usługi depozytowe) oraz ich

rozdysponowywania,

• zapewnienie sposobów transferu środków w czasie, ponad

granicami i pomiędzy sektorami,

• zapewnienie skutecznych sposobów zarządzania

ryzykiem,

• zapewnienie informacji cenowej,

• zapewnienie sposobów pokonywania problemów

niedostatku motywacji w warunkach asymetrii informacji

lub inaczej mówiąc, zachęcanie podmiotów do

powierzania swoich środków bankom poprzez budowanie

zaufania do systemu bankowego.

[1]

Opracowanie na podstawie W. Jaworski, Z. Zawadzka (red.): Bankowość. Podręcznik

akademicki. Poltext, Warszawa, 2001, s. 39 oraz E. Bogacka-Kisiel (red.): Usługi i

procedury bankowe. Akademia Ekonomiczna, Wrocław, 2000, s. 11-12

W zależności od przyjętego modelu bankowości,
przedstawione funkcje będą realizowane przez
różne grupy podmiotów. W warunkach polskich
istnieje system bankowości uniwersalnej z
elementami bankowości specjalistycznej, w
ramach którego działające na rynku banki mają
co do zasady takie same uprawnienia, a tylko
część z nich objęta jest odrębnymi regulacjami
(np. banki hipoteczne).

Narodowy Bank Polski (NBP) jest bankiem centralnym

Rzeczypospolitej Polskiej. Wypełnia zadania określone

w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku

Polskim i ustawie Prawo bankowe. Wymienione akty

prawne gwarantują niezależność NBP od innych

organów państwa.
NBP

pełni trzy podstawowe funkcje: banku

emisyjnego, banku banków oraz centralnego banku

państwa.

Organami Narodowego Banku Polskiego są:

prezes NBP

,

Rada Polityki Pieniężnej

oraz

zarząd NBP

.

Podstawowym

zadaniem NBP jest utrzymanie

stabilnego poziomu cen.

Zgodnie z opracowaną

przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki

Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest

ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5 proc.

z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt

procentowy.

Do głównych obszarów działalności NBP należą:

•

prowadzenie polityki pieniężnej

,

•

działalność emisyjna

,

•

rozwój systemu płatniczego

,

•

zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski

,

•

obsługa Skarbu Państwa

,

•

działalność edukacyjna i informacyjna

.

Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność narodowego
pieniądza. Wypełniając ten konstytucyjny obowiązek, NBP opracowuje
i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz – uchwalane corocznie –
założenia polityki pieniężnej.
Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni
poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki emisji znaków
pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego.
Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego.
W ramach pełnionych funkcji nadzorczych i regulacyjnych NBP dba
o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu płatniczego.
Przyczynia się również do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku
finansowego.

Organy Narodowego Banku Polskiego

Organami Narodowego Banku Polskiego są:

prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP.

Prezes NBP

jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta

RP, na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki

Pieniężnej i zarządu NBP.

W skład Rady Polityki Pieniężnej

wchodzi prezes NBP jako

przewodniczący i dziewięciu członków, powoływanych po trzech

przez Prezydenta, Sejm i Senat.

Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej

jest coroczne ustalanie założeń

polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada

ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa

zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb

naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan

finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności

NBP.

Zarząd Narodowego Banku Polskiego

kieruje jego działalnością.

Podstawowym zadaniem zarządu NBP jest realizacja uchwał Rady

Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności

NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego przez Radę planu

finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej

i systemu płatniczego.

Funkcje banku centralnego

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą

rolę.

Pełni on trzy podstawowe funkcje:

• banku emisyjnego,

NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących

prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski

określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu,

za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny

i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

• banku banków,

NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają

na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych

w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system

rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe

i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym.

Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność

i bezpieczeństwo całego systemu bankowego, pełni funkcję banku

banków, ponadto, nadzoruje systemy płatności w Polsce.

• centralnego banku państwa.

NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki

bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych

funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych

oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Polityka pieniężna

Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie

stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna

do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego

wzrostu gospodarczego.
Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje

się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej

ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny,

a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp

procentowych NBP tak, by maksymalizować

prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku

2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel

inflacyjny na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym

przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP

utrzymuje poziom stóp procentowych spójny

z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając

na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp

procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku

pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów

i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie

na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji.

Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej

pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych. Instrumenty te

obejmują:

• operacje otwartego rynku,

• rezerwę obowiązkową,

• operacje depozytowo-kredytowe.

Operacje otwartego rynku

• Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane

z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi.

Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub

kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje

własnych papierów dłużnych banku centralnego.

• Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż

środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku

centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom

krótkoterminowych stóp procentowych na rynku

międzybankowym.

• Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez

Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów

dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których

minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej

wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Rezerwa obowiązkowa

• Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania

rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie

wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego

na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy

również ograniczaniu nadpłynności banków.

• Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część

środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach

bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów

wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki,

podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych

od innego banku krajowego, a także pozyskanych

z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa

utrzymywana jest na rachunkach w NBP.

• Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki

Pieniężnej. Od 30 czerwca 2009 r. stopa rezerwy

obowiązkowej wynosi 3,0 proc. dla wszystkich rodzajów

depozytów, z wyjątkiem środków uzyskanych z tytułu

sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym

przyrzeczeniem odkupu, dla których stopa rezerwy

obowiązkowej wynosi 0 proc. Od 30 września 2003 r.

wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę

obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy

obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane.

Operacje kredytowo-depozytowe

W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji

otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może

dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza

jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych

wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone

z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy

oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia).

Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość

stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę

stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną –

oprocentowanie depozytu w NBP.
NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw

skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im

pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany

jest na następujących zasadach:

• zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość

kredytu nie może przekroczyć 80 proc. ich wartości nominalnej,

• termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu

operacyjnym po dniu jego udzielenia,

• warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej

zaciągniętego kredytu.

Narodowy Bank Polski oferuje też bankom

możliwość składania krótkookresowego

(jednodniowego) depozytu w banku centralnym.

Lokaty przyjmowane są do końca dnia

operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz

z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu

operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według

stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki

Pieniężnej (stopy depozytowej).
Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom

komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek

płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają

spadkowi krótkookresowych stóp na rynku

międzybankowym poniżej stopy depozytowej.

Współpraca z międzynarodowymi instytucjami

finansowymi

Współpraca z Międzynarodowym Funduszem

Walutowym (MFW)
Współpraca koncentruje się na opracowywaniu

stanowiska Polski na temat najważniejszych kwestii

związanych z członkostwem w Funduszu. Bank

centralny współdziała w tym zakresie z Ministerstwem

Finansów. NBP pokrywa ze środków własnych wydatki

związane z przynależnością Polski do tej instytucji.
NBP uczestniczy w corocznych przeglądach

gospodarki, dokonywanych przez misje ekspertów

Funduszu. Ich efektem są raporty i prognozy

dotyczące rozwoju polskiej gospodarki.
NBP współpracuje też z MFW w ramach programów

oceny sektora finansowego i rozszerzania

międzynarodowych standardów statystycznych.

Współpraca z Bankiem Światowym
i Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju
(EBOR)
Prezes NBP reprezentuje Polskę we władzach
Banku Światowego oraz Europejskiego Banku
Odbudowy i Rozwoju.
Narodowy Bank Polski formułuje stanowisko Polski
dotyczące najważniejszych kwestii omawianych
przez Bank Światowy i EBOR. Przedstawiciele NBP
uczestniczą w dorocznych spotkaniach Grupy
Banku Światowego oraz w obradach EBOR.
NBP obsługuje zobowiązania i należności
zagraniczne Skarbu Państwa wobec
międzynarodowych instytucji finansowych.

Współpraca z Bankiem Rozrachunków Międzynarodowych

(BRM)
NBP jest akcjonariuszem BRM w Bazylei, który odgrywa ważną rolę

w organizowaniu współpracy banków centralnych.
Narodowy Bank Polski utrzymuje z BRM stałe kontakty robocze

w zakresie nowych instrumentów finansowych oraz oferty

depozytowej tego banku.

Współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym (EBC)

Z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej NBP

stał się częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC).

W związku z tym rozpoczął ścisłą współpracę z Europejskim Bankiem

Centralnym i innymi bankami centralnymi krajów Unii Europejskiej.
Prezes NBP uczestniczy w pracach Rady Ogólnej EBC, będącej obok

Rady Zarządzającej i Zarządu, jednym z trzech organów decyzyjnych

EBC. Eksperci NBP biorą udział w pracach komitetów i grup

roboczych ESBC, które przygotowują stanowiska merytoryczne

w kwestiach dotyczących działalności ESBC, np. w zakresie emisji

waluty euro, statystyki bankowej i regulacji prawnych.
Współpraca z EBC polega także na roboczych kontaktach ekspertów

NBP i EBC, konsultowaniu projektów aktów prawnych, tłumaczeniach

opracowań analitycznych i regulacji prawnych oraz organizowaniu

różnych form szkoleń. NBP przekazuje EBC dane statystyczne

w zakresie finansów i bankowości, umożliwiające ocenę sytuacji

gospodarczej w skali Unii Europejskiej.

Zjawisko kreacji pieniądza

W sensie makroekonomicznym, jedną z ważniejszych funkcji banków

komercyjnych jest funkcja kreacji pieniądza.

Polega ona na

możliwości

generowania przez banki dodatkowej sumy pieniądza na bazie

przyjmowanych depozytów pierwotnych.

Proces ten przebiega w

następujący sposób:

• Podmiot uruchamia środki, które wcześniej pozostawały poza

systemem bankowym (np. przechowywane były w domu), i płaci

nimi w punkcie handlowym za zakupione towary.

• Sprzedawca odprowadza uzyskaną kwotę do banku, w którym

posiada rachunek bankowy.

• Do tego samego banku przychodzi podmiot, który chce zaciągnąć

kredyt na sfinansowanie zakupu środka trwałego.

• Bank udziela kredytu na bazie przyjętego depozytu, jednak w

kwocie pomniejszonej o rezerwę obowiązkową (rezerwa

obowiązkowa to określona procentowo część depozytów

przyjmowanych przez banki, jaką są one obowiązane odprowadzić

na rachunek w banku centralnym i z której przez okres

przechowywania depozytu nie mogą korzystać). Przekazuje środki.

• Kredytobiorca zakupuje przedmiot w punkcie handlowym, a

sprzedawca odprowadza uzyskaną kwotę do banku. Bank po

potrąceniu kwoty rezerwy obowiązkowej przeznacza środki na

kolejny kredyt.

Ten łańcuch czynności powtarza się aż do momentu

wyczerpania kwoty depozytu. Jak więc wynika z

przedstawionego przykładu, wielkość kreacji pieniądza jest

ściśle uzależniona od dwóch czynników:

• wysokości depozytu pierwotnego (D

p

),

• stopy rezerw obowiązkowych (z

ro

).

Przy założeniu, że na każdym etapie podmioty będą całość

środków wydatkować na rynku, a banki będą zatrzymywać

tylko taką część, jaka odpowiada rezerwie obowiązkowej,

kreacja pieniądza wyniesie:

D = m

kp

* D

p

, gdzie m

kp

– mnożnik kreacji pieniądza, który

w najprostszym modelu stanowi odwrotność stopy rezerw

obowiązkowych (1/z

ro

), a D

p

- wartość depozytu

pierwotnego.

[1]

[1]

Na podstawie A. Kaźmierczak: Polityka pieniężna w gospodarce rynkowej.

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2000, s. 60-65

W praktyce jednak taka sytuacja jest bardzo rzadka.

Po pierwsze dlatego, że banki utrzymują rezerwy w

kwotach wyższych aniżeli wynikające z prostego przeliczenia

podstawy i stopy rezerwy obowiązkowej

[1]

.

Po drugie, wysokość środków odprowadzanych do banków

nie musi odpowiadać kwotom uzyskiwanym z tytułu

przeprowadzanych transakcji, ponieważ podmioty

działające na rynku cechują się różnym stopniem zaufania

do systemu bankowego. W takiej sytuacji wartość mnożnika

kreacji pieniądza należy skorygować, co sprawi, że

ukształtuje

się on na poziomie:

[1]

Są to tzw. rezerwy dobrowolne.

c

m

m

kps

r

u

1

u

m







gdzie Um oznacza stopień ubytku gotówki z systemu bankowego

wyznaczony relacją sumy gotówki znajdującej się w obiegu do sumy

depozytów płatnych na żądanie, a rc - całkowity poziom rezerw

utrzymywanych przez banki komercyjne (obowiązkowych i

dobrowolnych).

[1]

Oznacza to, że w wariancie skorygowanym wartość mnożnika jest

uzależniona również od:

• skali i tendencji do posługiwania się podmiotów pieniądzem

gotówkowym,

• sprawności przeprowadzania operacji bankowych,

• sezonowość transakcji.

Opisane zjawisko nazywane jest mechanizmem kreacji pieniądza,

ponieważ pozwala uchwycić zasady zwiększania ilości pieniądza w

gospodarce, dzięki działalności banków komercyjnych i wyłącznie

pośredniemu oddziaływaniu przez bank centralny za pomocą stopy

rezerw

obowiązkowych. Pozwala to również na wyraźne rozróżnienie pojęć

kreacji

i emisji pieniądza, które jakkolwiek powodują podobne efekty, to jednak

przebiegają zupełnie odmiennie. Emisja pieniądza jest bowiem wynikiem

podjęcia bezpośrednich działań przez bank centralny na rynku

pieniężnym.

[1]

Na podstawie R. Milewski (red.): Podstawy…, op.cit., s. 471-472

Polityka monetarna i narzędzia banku

centralnego w tym zakresie

Z przedstawionych funkcji banku centralnego
wynika, że jest on podmiotem odpowiedzialnym
za kształtowanie się sytuacji na rynku pieniądza w
danym czasie. Zbiór celów dotyczących rynku
pieniężnego oraz ogół narzędzi i metod, jakie są
wykorzystywane do ich osiągnięcia, jest
nazywany polityką pieniężną (monetarną). Do jej
realizacji jest w ramach gospodarki danego kraju
typowany właśnie bank centralny.

Ogół narzędzi, jakimi on dysponuje można podzielić
na następujące grupy

[1]

:

1. Narzędzia o charakterze administracyjnym

– rezerwa obowiązkowa, która polega na obowiązku

odprowadzania ustalonej procentowo części

przyjmowanych przez bank depozytów na rachunek

zlokalizowany w banku centralnym. Stopa rezerw może

być różnicowana według rodzaju wkładu lub jego

terminu, a jej stosowanie ma na celu regulowanie

możliwości kreowania pieniądza przez banki,

– pułapy i limity kredytowe, polegają na ograniczaniu

wielkości środków pieniężnych, jakie banki mogą

oddawać do dyspozycji swoim kredytobiorcom,

– blokady środków, które polegają na nałożeniu na banki

obowiązku utrzymywania nieoprocentowanego depozytu,

którego wielkość jest uzależniona od wartości

udzielonych przez bank kredytów i pożyczek,

[

1]

Opracowanie na podstawie W. Baka: Bankowość centralna. Funkcje –

metody – organizacja. Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa, 2001,

s. 55-63

2.

Narzędzia o charakterze ekonomiczno –

administracyjnym:

– kredyt redyskontowy, który polega na

odkupywaniu przez bank centralny od banków
komercyjnych weksli, które zostały wcześniej
przez nie zdyskontowane,

– kredyt lombardowy, który jest udzielany pod

zastaw papierów wartościowych (bony skarbowe,
obligacje skarbowe i komunalne),

– kredyt refinansowy w rachunku kredytowym

prowadzonym przez bank centralny, który jest
stosowany w przypadku realizacji przez bank
komercyjny ważnych gospodarczo zadań,

3. Narzędzia o charakterze rynkowym

– operacje otwartego rynku,

4. Działania informacyjno- perswazyjne.

– oddziaływanie banku centralnego na rynkową

stopę procentową,

– informowanie o zamierzeniach dotyczących

celów monetarnych bądź inflacyjnych,

– utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami

banków komercyjnych.

Zastosowanie poszczególnych narzędzi jest ściśle

uzależnione od celu, jaki pragnie zrealizować

bank centralny lub sytuacji, jaka się ukształtuje

na rynku. Sposób wykorzystania narzędzi zgodnie

z założonymi celami przedstawia tabela.

Tabela Rodzaje polityki pieniężnej i zastosowanie

narzędzi

Rodzaj polityki

pieniężnej

Polityka

ekspansywna

Polityka restrykcyjna

Cel polityki

pieniężnej

Zwiększenie podaży

pieniądza

Zmniejszenie podaży

pieniądza

Stopa rezerwy

obowiązkowej

Zmniejszenie

Zwiększenie

Pułapy i limity

kredytowe

Blokady środków

Nie

Tak

Oprocentowanie

kredytu

lombardowego,

redyskontowego,

refinansowego

Zmniejszenie

Zwiększenie

Operacje otwartego

rynku

Zakup papierów

wartościowych

przez bank

centralny

Sprzedaż papierów

wartościowych

przez bank

centralny

System bankowy

Bank centralny

Banki komercyjne

Banki specjalne

Kasy oszczędności

Instytucje drobnego

kredytu

Instytucje kredytu

konsumpcyjnego

Niebankowe instytucje pośrednictwa

finansowego.

Rynek pieniężny i kapitałowy

W ostatnich latach, w krajach o rozwiniętej

gospodarce rynkowej rośnie liczba i znaczenie
pozabankowych instytucji pośrednictwa
finansowego. Ich zadaniem jest kupno i sprzedaż
aktywów finansowych.

Aktywa finansowe poza pieniądzem gotówkowym

obejmują depozyty bankowe, obligacje
państwowe i prywatne, polisy ubezpieczeniowe,
akcje, fundusze emerytalne, fundusze
powiernicze itp..

Podstawy ekonomii, red. nauk.R. Milewski, PWN,

Warszawa 2004

Niebankowe instytucje pośrednictwa

finansowego.

Rynek pieniężny i kapitałowy

Niebankowe instytucje finansowe

Firmy ubezpieczeniowe – czerpią zyski ze sprzedaży

polis ubezpieczeniowych. Przedmiotem ubezpieczenia
mogą być osoby lub rzeczy narażone na nieszczęśliwe
zdarzenia losowe.

Firmy ubezpieczeniowe obliczają

prawdopodobieństwo zaistnienia szkody i tak
kalkulują, aby wartość odszkodowania, które
należałoby wypłacić,
umożliwiła firmie osiągnięcie dochodu.

Składki posiadaczy polis inwestowane są w

aktywa finansowe np.. w akcje, obligacje itp..

Podstawy ekonomii, red. nauk.R. Milewski, PWN,

Warszawa 2004

Niebankowe instytucje pośrednictwa

finansowego.

Rynek pieniężny i kapitałowy

Niebankowe instytucje finansowe

Fundusze emerytalne – gromadzą wkłady

długookresowe ludzi traktujących je jako
zabezpieczenie na starość. Podobnie jak w
przypadku firm ubezpieczeniowych, składki
posiadaczy polis inwestowane są w aktywa
finansowe np.. w akcje, obligacje itp..

Dzięki temu fundusze emerytalne są w stanie

wypłacać emerytury o większej wartości od
wartości wkładów wniesionych przez członków
funduszu.

Podstawy ekonomii, red. nauk.R. Milewski, PWN,

Warszawa 2004

Niebankowe instytucje pośrednictwa

finansowego.

Rynek pieniężny i kapitałowy

Niebankowe instytucje finansowe

Fundusze powiernicze – to instytucje

zorganizowane najczęściej w formie spółek
akcyjnych. Osoby fizyczne i firmy powierzają im
swoje oszczędności w celu profesjonalnego ich
inwestowania w papiery wartościowe

Podstawy ekonomii, red. nauk.R. Milewski, PWN,

Warszawa 2004

Niebankowe instytucje pośrednictwa

finansowego.

Rynek pieniężny i kapitałowy

Rynek pieniężny – to miejsce, gdzie

przeprowadzane są transakcje kupna – sprzedaży
papierów wartościowych o terminie wykupu do 1
roku (weksle handlowe i skarbowe).

Dokonywane również są krótkookresowe operacje

kredytowe banków.

Funkcją rynku pieniężnego jest:
• Stworzenie możliwości upłynniania przejściowo

wolnych nadwyżek pieniężnych w banku

• Uzupełnianie niedoborów pieniężnych w celu

zapewnienia ciągłości wydatków

Podstawy ekonomii, red. nauk.R. Milewski, PWN,

Warszawa 2004

Niebankowe instytucje pośrednictwa

finansowego.

Rynek pieniężny i kapitałowy

Rynek kapitałowy – to miejsce, gdzie

przeprowadzane są transakcje dotyczące
kredytów, walorów średnio – i
długoterminowych oraz zakupu i sprzedaży
walorów wyrażających współwłasność – akcji.

Funkcją rynku kapitałowego jest przesuwanie

funduszy pieniężnych od podmiotów
dysponujących nadwyżkami kapitałowymi do
podmiotów, które zgłaszają na nie
zapotrzebowanie, a nie maja możliwości
samodzielnie uzupełnić braków kapitału.

Podstawy ekonomii, red. nauk.R. Milewski, PWN,

Warszawa 2004

Niebankowe instytucje pośrednictwa

finansowego.

Rynek pieniężny i kapitałowy

Giełda

Giełda – to instytucjonalna forma rynku

towarowego, pieniężnego i kapitałowego; jest
miejscem spotkań
osób, które według określonych norm i zasad
zawierają transakcje handlowe.

Przedmiotem transakcji giełdowych mogą być

produkty, dewizy, papiery wartościowe,
niektóre usługi

Makler - osoba zawodowo zajmująca się
pośrednictwem w transakcjach kupna i sprzedaży
papierów wartościowych (np. akcji czy obligacji)
dla klienta, w zamian za wynagrodzenie ustalane
w procentach od wartości transakcji

Podstawy ekonomii, red. nauk.R. Milewski, PWN,

Warszawa 2004

Niebankowe instytucje pośrednictwa

finansowego.

Rynek pieniężny i kapitałowy

Giełda

Giełda papierów wartościowych – to miejsce,

gdzie dokonywane są transakcje kupna

i sprzedaży papierów wartościowych,

środków płatniczych oraz kruszców.

Giełda papierów wartościowych pełni następujące

funkcje:

1. Ułatwia przemieszczane oszczędności pieniężnych od

ich pierwotnych posiadaczy do ostatecznych

użytkowników

2. Ułatwia transformacje kapitału z jednej postaci w drugą

np.. Papierów wartościowych w pieniądz lub odwrotnie

3. Umożliwia ocenę kapitału
4. Umożliwia i ułatwia finansowanie nowych

przedsięwzięć inwestycyjnych

Podstawy ekonomii, red. nauk.R. Milewski, PWN,

Warszawa 2004