1

Finanse to pieniężny mechanizm wymiany i

podziału dóbr i usług – sposób funkcjonowania
pieniądza w procesach wymiany i podziału

Różne określenia finansów
Encyklopedia – Finanse = zasoby pieniężne
Bolland – Finanse to zjawiska i procesy pieniężne
Finanse to procesy gromadzenia i wydatkowania

pieniądza

Tam, gdzie nie występuje pieniądz nie ma finansów
Przedmiotem zainteresowania finansów to procesy

i zjawiska pieniężne – ruch pieniądza
kreowanie pieniądza
krążenie pieniądza
osiadanie pieniądza

2

Głównie problemy makroekonomiczne, większa

szczegółowość niż w ekonomii

Finanse służą realizacji celu jakim jest tworzenie

optymalnych warunków egzystencji społeczeństwa
przez stymulowania rozwoju społeczno
gospodarczego

Rozwój to pojęcie szersze niż wzrost – aspekty

jakościowe

W warunkach gospodarki rynkowej realizacji tych celów

służy podział za pomocą pieniądza

W grę wchodzi nie tylko ta część podziału, która jest

związana z wymianą, ale także wszystkie zjawiska
podziału, które dokonują się w oderwaniu od ruchu
dóbr i usług

Chodzi tu o całe instrumentarium wtórnego podziału

PKB

3

Podatki, mandaty, stypendia, dotacje itp..
Te wszystkie zjawiska prowadzą do ukształtowania

ostatecznego podziału produktu narodowego, są
to zatem zjawiska podziału, przesądzają bowiem
o udziale jednostki w produkcie społecznym.

Podział może zatem dokonywać się łącznie z ruchem

wartości materialnych lub w oderwaniu od nich.

1.

Jaka cecha wyróżnia zjawiska finansowe spośród
innych zjawisk finansowych – pieniądz w ruchu,
realny, a nie idealny, który pełni funkcję miernika
wartości – finanse a ekonomia, podział kategorią
ahistoryczną – finanse produktem gospodarki
towarowo – pieniężnej

2.

Czy wszystkie zjawiska wymiany i podziału są
finansami

4

3. Czy wszystkie zjawiska pieniężne są finansami?
Kontrowersje wokół interpretacji finansów
Ceny, %, stawki podatkowe
Kierunki interpretacyjne:

-

Finanse to podział i wymiana nieekwiwalentna

-

Szerokie ujęcie rozciąga finanse na wszystkie
zjawiska pieniężne, zaciera się różnica między
finansami a ekonomią i ekonomikami szczegółowymi

-

Zawęża się finanse do instrumentarium wtórnego
podziału ujęcie zbyt wąskie, odrywa podział od
wymiany, wynika z tradycyjnego pojmowania
skarbowość

Klasyfikacja zjawisk finansowych – przedmiotowa,

podmiotowa – kryteria klasyfikacji

5

Przedmiotowa – związek ruchu pieniądza z

ruchem wartości materialnych
Zjawiska materialne, redystrybucyjne i
kredytowe

Materialne = pierwotne; redystrybucyjne =

transfery

Kredytowe - tworzenie pieniądza kredytowego,

wprowadzanie do obiegu i wycofywanie po
spłacie

Przychody kredytowe - otrzymanie kredytu
Wydatki kredytowe - spłata
Przychody banku, koszty banku, wynik banku

6

Kredytowa emisja pieniądza

S

Z

Pieniąd
ze

Towary

S - oszczędności K - kredyty

Z -

zapasy

S

K

Z

7

Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych
Kryterium - zróżnicowanie jednostek

gospodarujących ze względu na najbardziej
charakterystyczne zjawiska finansowe
zachodzące w tych jednostkach -
wyodrębnienie różnych typów jednostek -
sektorów gospodarki

• Finanse sektora zarobkowego
• Finanse sektora publicznego
• Finanse sektora bankowego
• Finanse sektora ubezpieczeniowego
• Finanse sektora gospodarstw domowych

8

• Finanse sektora zarobkowego
W procesie produkcji czynniki produkcji tworzą

produkt lub usługę, która podlega sprzedaży i w
ten sposób zamienia się na gotówkę

Pieniądz wyraża poprzez cenę rynkową wartość

wytworzonego produktu lub usługi

Cena powinna zapewnić zysk i zwrot wyłożonego

przez właścicieli kapitału

Ze względu na wygodę operacji finansowych kapitał

dzielony jest na określoną ilość jednostkowych
udziałów - akcji

Akcje, które są przedmiotem publicznego obrotu

mogą być nabyte przez innych inwestorów.
Posiadacze akcji dysponują tytułem własności do
części majątku przedsiębiorstwaa

9

• W tej sytuacji podstawowym, długookresowym

celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja
korzyści finansowych współwłaścicieli
przedsiębiorstwa - maksymalizacja icj majątku

• Pomnażanie majątku przez przedsiębiorstwo

dynamizuje cały układ gospodarczy

• Maksymalizacja korzyści współwłaścicieli

przedsiębiorstwa przekłada się na
maksymalizację ceny rynkowej akcji

• Podstawowe kwestie z tym związane:
- wartość pieniądza w funkcji czasu
- przepływy pieniądza, źródła przychodów
- ryzyko i zwrot nakładów mających służyć

maksymalizacji majątku właścicieli

10

- ryzyko inwestycji i dochód z punktu widzenia

właścicieli akcji

- dobór źródeł finansowania przedsiębiorstwa -

dźwignia finansowa

W świetle powyższego jest zbytnim uproszczeniem

stwierdzenie, iż zysk jest celem działania
przedsiębiorstwa,

Syntetyczny charakter zysku - wady
Maksymalizacja dochodu właścicieli może być

osiągnięta na dwa sposoby

1. Wypłata dywidend z zysku do podziału - wady
2. Wzrost rynkowej wartości akcji
Konflikt między tymi celami - pierwszeństwo dla

maksymalizacji wartości akcji

11

Alternatywne cele przedsiębiorstwa mogą być

formułowane z różnych punktów widzenia

• maksymalizacja zysku
• maksymalizacja sprzedaży
• zadowalający poziom zysku
• zakładany udział w rynku
• przetrwanie firmy
• utrzymanie poziomu zatrudnienia
• stabilizacja przychodów

12

Wyszczególnienie

2002

2003

podmioty

o liczbie

pracujących

50-249 osób

podmioty

o liczbie

pracujących

250 i więcej

osób

2002=100

w procentach

Wskaźnik poziomu kosztów

z całokształtu działalności

1)

99,5

97,0

97,6

96,1

x

Wskaźnik rentowności

obrotu brutto

2)

0,5

2,9

2,4

3,7

x

Wskaźnik rentowności

obrotu netto

3)

-0,3

1,9

1,5

2,5

x

Wskaźnik płynności I stopnia

4)

19,5

24,2

22,6

26,2

x

1) Relacja kosztów uzyskania przychodów z całokształtu działalności do przychodów z całokształtu działalności.
2) Relacja wyniku finansowego brutto do przychodów z całokształtu działalności.
3) Relacja wyniku finansowego netto do przychodów z całokształtu działalności.

4) Relacja inwestycji krótkoterminowych do zobowiązań krótkoterminowych (bez funduszy specjalnych).

13

System finansowy

SF to zbiór zasad i form organizacyjnych

regulujących mechanizmy finansowe

SF służy zapewnieniu sprawnego funkcjonowania

finansów

SF to organizacyjno - prawna strona funkcjonowania

finansów, obejmuje prawo i aparat finansowy

Kryteria racjonalności systemu finansowego
• Efektywność
• Zgodność z prawami ekonomicznymi - negacja

praw ekonomicznych w okresie realnego socjalizmu
np. prawa popytu i podaży, skutki: wadliwe
kształtowanie struktury spożycia, rozbieżność
między podażą i popytem, marnotrawstwo
czynników produkcji i ich wadliwa alokacja

14

• Kryterium wewnętrznej zgodności - system nie

powinien zawierać rozwiązań sprzecznych -
relacje między normami prawnymi; problem płac
i zysków w p-twie. Np. Podatek rolny w nadzorze
gminy, a z działów specjalnych w nadzorze
urzędów skarbowych

• Kryterium prostoty - chodzi o to, aby osiągnąć

założoną reakcję na rozwiązania systemowe,
musi być przejrzysta konstrukcja norm, nie ma
bowiem skłonności do optymalizacji układów,
które są nadmiernie złożone. Np. popiwek.

• Zdolność systemu do samoregulacji - czy system

powinien być stabilny, czy system powinien być
elastyczny. Chodzi o sposób dostosowania norm
do zmieniającej się sytuacji gospodarczej

15

Def: jeżeli dostosowanie rozwiązań systemowych do

zmiennej sytuacji gospodarczej następuje drogą zmiany
elementów tworzących normę, a nie drogą zmiany
całych norm, to mówimy, że system ma zdolność do
samoregulacji. Jest dokonywanie zmian wewnętrznych.

Wprowadzanie nowych norm oznacza reformowanie

systemu

Reformowanie zawsze rodzi niebezpieczeństwa:
- nowe normy mogą być źle zrozumiane,
- nowe normy mogą zawierać błędy
- efekty zastosowanie nowych norm pojawiają się z

opóźni9eniem

Reformujemy tylko system nieefektywny
• Zgodność norm z wymogami psychologii społecznej

16

Aparat finansowy

Minister Finansów

Pion podatkowy

Izby skarbowe

Urzędy skarbowe

Pion kontrolny

Generalny

Inspektor Kontroli

Skarbowej

Inspektorzy kontroli

skarbowej

Ministerstwa Finansów

Inspektorzy kontroli

skarbowej urzędów

kontroli skarbowej

Generalny

Inspektor

Informacji

Finansowej

17

Minister Finansów
• opracowywanie budżetu państwa, wykonywanie
budżetu państwa, kontrolę realizacji budżetu
państwa, przy gotowywanie sprawozdań z
wykonania budżetu państwa oraz nadzór nad
działalnością organów orzekających w sprawach o
naruszenia dyscypliny budżetowej;
• system finansowania:
a) samorządu terytorialnego,
b) sfery budżetowej,
c) bezpieczeństwa państwa;
sprawy wynikające z zarządzania długiem
publicznym.
• realizacja dochodów z podatków i opłat;
• koordynowanie i organizowanie współpracy
finansowej, kredytowej i płatniczej z zagranicą,
współdziałanie w opracowywaniu związanych z tym
problemów oraz współpracę z międzynarodowymi
organizacjami finansowymi;

18

• realizację przepisów dotyczących ceł;
• finansowanie jednostek realizujących zadania

objęte budżetem państwa i finansowanie samorządu
terytorialnego;

• dochodzenie należności Skarbu Państwa;
• gry losowe i zakłady wzajemne;
• rachunkowość;
• prawo dewizowe;
• bilans finansów sektora publicznego i

prognozowanie bilansu płatniczego;

• kontrola skarbowa oraz nadzór nad organami

kontroli skarbowej;

• ceny.
pełnieniu roli organu odwoławczego w niektórych

sprawach z zakresu podatków i obrotu dewizowego;

reprezentowaniu Skarbu Państwa w sprawach nie

zastrzeżonych dla innych organów.

19

Minister Finansów na podstawie ustawy działach
administracji
Obejmuje także sprawy banków, zakładów ubez
pieczeń, funduszy powierniczych i innych instytucji
finansowych oraz funk cjonowania rynku finansowego.
Minister właściwy do spraw instytucji finan sowych
wykonuje określone w odrębnych przepisach zadania
w zakresie obrotu papierami wartościowymi oraz
inicjuje politykę rządu dotyczącą ryn ku papierów
wartościowych. Powierzenie Ministrowi Finansów
zadań z dzia łu „instytucje finansowe" znacznie
poszerza zakres jego tradycyjnych kompetencji

20

W pierwszej instancji funkcjonują urzędy skarbowe.

Jest ich obecnie 355. Na czele urzędu skarbowego stoi
naczelnik urzędu, powoływany i odwoływany na wniosek
dyrektora izby skarbowej przez Ministra Finan sów. Tenże
ustala zakres właściwości terytorialnej urzędów
skarbowych. Natomiast zakres właściwości rzeczowej
urzędów skarbowych wynika z przepisów ustawy o
urzędach i izbach skarbowych, a także z przepisów ustaw
podatkowych. Do zakresu działania urzędów skarbowych
należy:

1) ustalanie i pobór podatków i niepodatkowych

należności budżeto wych, z wyjątkiem podatku rolnego i
leśnego oraz podatków i opłat lokal nych; .

2) rozkładanie na raty, zaniechanie ustalania lub

poboru, umarzanie zo bowiązań podatkowych;

3) przyjmowanie zgłoszeń obowiązku podatkowego

(rejestracja podatko wa);

4) wykonywanie czynności sprawdzających i kontroli

podatkowej;

5) prowadzenie dochodzeń w sprawach karnych

skarbowych;

21

6) orzekanie w sprawach karnych skarbowych w
pierwszej instancji;
7) wykonywanie egzekucji administracyjnej
należności pieniężnych i kar majątkowych.
W drugiej instancji funkcjonują izby skarbowe.
Obecnie jest ich 16, przy czym niektóre izby mają
także ośrodki zamiejscowe i ośrodki informatyczne.
Na czele izby skarbowej stoi dyrektor izby
skarbowej, powoływany i odwoły wany przez
Ministra Finansów. Do zakresu działania izb
skarbowych należy:
1) nadzór nad urzędami skarbowymi;
2) planowanie środków budżetu państwa na dotacje
i dysponowanie nimi w zakresie i na zasadach
określonych przez Ministra Finansów oraz analizo
wanie prawidłowości wykorzystywania dotacji;
3) orzecznictwo w drugiej instancji w sprawach
podatkowych i innych należności budżetowych,
karnych skarbowych oraz egzekucji administracyj
nej należności pieniężnych i kar majątkowych.