Dieta jako naturalne źródło

potencjalnych składników

uzupełniających leczenie

Elementy stylu życia zmniejszające ryzyko

chorób sercowo-naczyniowych:

wg Raportu WHO/FAO

–2002/kwiecień

Zmniejszające

Zmniejszające

ryzyko

ryzyko

Zwiększające

Zwiększające

ryzyko

ryzyko

Bezsporne

Bezsporne

Owoce i warzywa

Owoce i warzywa

Ryby i oleje rybie

Ryby i oleje rybie

Kwas linolowy

Kwas linolowy

Potas

Potas

Małe dawki alkoholu

Małe dawki alkoholu

(CHD)

(CHD)

Regularna aktywność

Regularna aktywność

fizyczna

fizyczna

Kwas mirystynowy i

Kwas mirystynowy i

palmitynowy

palmitynowy

Kwasy TRANS

Kwasy TRANS

Wysoka podaż sodu

Wysoka podaż sodu

Otyłość

Otyłość

Nadużywanie

Nadużywanie

alkoholu -udar

alkoholu -udar

Prawdopodobne

Prawdopodobne

Kwas

Kwas





-linolenowy

-linolenowy

Błonnik pokarmowy

Błonnik pokarmowy

Ziarna i orzechy

Ziarna i orzechy

Foliany

Foliany

Sterole i stanole

Sterole i stanole

Cholesterol

Cholesterol

pokarmowy

pokarmowy

Niefiltrowana,

Niefiltrowana,

gotowana

gotowana

kawa

kawa

Suplementacja

Suplementacja





-

-

karotenem

karotenem

Możliwe

Możliwe

Flawonoidy

Flawonoidy

Soja

Soja

Tłuszcze bogate w

Tłuszcze bogate w

kwas laurynowy

kwas laurynowy

Zalecenia żywieniowe dla populacji wg

WHO

26 kwiecień 2002r

Tłuszcz całkowity

Tłuszcz całkowity

15 – 30% energii

15 – 30% energii

Kwasy tłuszczowe nasycone

Kwasy tłuszczowe nasycone

< 7% energii

< 7% energii

PUFA

PUFA

6 – 10% energii

6 – 10% energii

omega – 6

omega – 6

5 – 8% energii

5 – 8% energii

omega – 3

omega – 3

1 – 2% energii

1 – 2% energii

Kwasy tłuszczowe TRANS

Kwasy tłuszczowe TRANS

< 1% energii

< 1% energii

MUFA

MUFA

tł. całk.–

tł. całk.–

(SAT+PUFA+TRANS)

(SAT+PUFA+TRANS)

Węglowodany

Węglowodany

55 – 75% energii

55 – 75% energii

wolne cukry

wolne cukry

< 10% energii

< 10% energii

Białko

Białko

10 – 15% energii

10 – 15% energii

Cholesterol

Cholesterol

< 300mg/dz

< 300mg/dz

Chlorek sodu (Sód)

Chlorek sodu (Sód)

< 5g/dz (< 2g/dz)

< 5g/dz (< 2g/dz)

Owoce i warzywa

Owoce i warzywa





400g/dz

400g/dz

Czy badania potwierdzają zależność pomiędzy

spożyciem warzyw i owoców a rozwojem raka?

Badane pokarmy

Badane pokarmy

Zaobserwowane

Zaobserwowane

zmniejszenie

zmniejszenie

ryzyka

ryzyka

zachorowania

zachorowania

Łączna liczba

Łączna liczba

badań

badań

% badań

% badań

wskazujących na

wskazujących na

ryzyka

ryzyka

Warzywa

Warzywa

ogółem

ogółem

59

59

74

74

80

80

Owoce ogółem

Owoce ogółem

36

36

56

56

64

64

Warzywa surowe

Warzywa surowe

40

40

46

46

87

87

Warzywa

Warzywa

kapustne

kapustne

38

38

55

55

69

69

Warzywa

Warzywa

cebulowe

cebulowe

27

27

35

35

77

77

Warzywa zielone

Warzywa zielone

68

68

88

88

77

77

Marchew

Marchew

59

59

73

73

81

81

Pomidory

Pomidory

36

36

51

51

71

71

Cytrusy

Cytrusy

27

27

41

41

66

66

(Światowy Fundusz Badan nad Rakiem/Amerykański Instytut Badan nad Rakiem, 1997)

Witaminy antyoksydacyjne

• Odwrotna zależność między stężeniem

vit.C, vit.E, -karotenu, a ryzykiem

choroby niedokrwiennej serca,

• Przy wysokiej podaży vit.E redukcja

ryzyka ch.n.s u mężczyzn o 32%, u
kobiet o 65%,

• Podanie wspólnie vit.E i C  ryzyko o

47% u mężczyzn i 53% u kobiet.

Bjelakovic G, Nikolova D, Gluud LL
, Simonetti RG, Gluud C.

• Mortality in randomized trials of antioxidant

supplements for primary and secondary prevention:

systematic review and meta-analysis.

JAMA. 2007 Feb 28;297(8):842-57.

• w porównaniu z ochotnikami zażywającymi placebo

osoby zażywające witaminę E miały o 4 proc., beta-

karoten o 7 proc., a witaminę A aż o 16 proc. większe

ryzyko zgonu.

• W przypadku witaminy C okazało się, że nie ma ona

wpływu na śmiertelność.

• Jedynym przeciwutleniaczem, który zmniejszał ryzyko

śmierci, był selen.

Przykłady źródeł pokarmowych

antyoksydantów

•Mówiąc o fitoterapii nie należy zapominać o
wykorzystaniu roślin (spożywczych i
leczniczych) w profilaktyce.

•Niewątpliwą ich zaletą jest też fakt, że
biodostępność substancji czynnych
zawartych w roślinach jest znacznie wyższa
niż w przypadku substancji pochodzenia
syntetycznego.

•Obok substancji aktywnych wywołujących
określone działanie farmakologiczne, rośliny
lecznicze zawierają witaminy oraz makro- i
mikroelementy.

Definicja żywności

funkcjonalnej

„Żywność może być uznana za

funkcjonalną, jeśli udowodniono

jej korzystny wpływ na jedną lub

więcej funkcji organizmu ponad

efekt odżywczy, a której wpływ

polega na poprawie stanu

zdrowia, samopoczucia i / lub

zmniejszeniu ryzyka chorób”

Functional Food Science in Europe- FUFOSE – BJN.1999

Definicja

„Żywność funkcjonalna musi

przypominać swoją postacią

żywność konwencjonalną i

wykazywać korzystne

oddziaływanie w ilościach, które

oczekuje się, że będą normalnie

spożywane z dietą – nie są to

tabletki ani kapsułki, ale część

składowa prawidłowej diety.”

FUFOSE - 1999

Aby dany produkt spożywczy

zaliczyć do żywności
funkcjonalnej, należy naukowo
udokumentować jego
przydatność w pełnieniu roli
ochronnej lub leczniczej u
wszystkich konsumentów, lub
wybranej grupy pacjentów.

ŻYWNOŚĆ FUNKCJONALNA cd.

„Żywność funkcjonalna, to specjalnie

opracowane produkty spożywcze o

określonych i udokumentowanych

naukowo korzyściach zdrowotnych,

które powinny być spożywane jako

część codziennej diety.”

G. Mazza EU. Tenerife, April, 2001

Klasyfikacja żywności funkcjonalnej z uwagi

na zaspokajanie określonych funkcji w

profilaktyce chorób:

• Zmniejszająca ryzyko chorób układu krążenia
• Zmniejszająca ryzyko chorób nowotworowych
• Zmniejszająca ryzyko osteoporozy
• Zmniejszająca ryzyko zaburzeń

czynnościowych jelit

• W chorobach metabolicznych i trawiennych
• Dla kobiet w ciąży i karmiących
• Dla niemowląt
• Dla sportowców i in.

Klasyfikacja żywności funkcjonalnej z

uwagi na specyficzny skład

• Wzbogacona (w wapń)
• Niskoenergetyczna (np. z

aspartamem, )

• Wysokobłonnikowa
• Probiotyczna
• O obniżonej zawartości sodu
• O obniżonej zawartości cholesterolu
• Bogata w NNKT
• Energetyzująca i inne.

Za substancje korzystnie oddziaływujące

na zdrowie uznano:

• błonnik pokarmowy,
• oligosacharydy,
• pochodne

alkoholowe cukrów,

• aminokwasy,
• peptydy,
• białka,
• glikozydy,
• alkohole,
• izoprenoidy,

• witaminy,
• związki choliny,
• bakterie kwasu

mlekowego,

• związki mineralne
• nienasycone kwasy

tłuszczowe

• antyoksydanty

(Goldberg 1994).

Przykłady produktów

funkcjonalnych i ich funkcji

Naturalne substancje

nieodżywcze

• Efekty żywieniowe NSN nie są tak dokładnie poznane

jak to ma miejsce w przypadku witamin i składników
mineralnych.

• Dotychczas brakuje odpowiedzi w jakim stopniu są one

wchłaniane w organizmie i jaki jest ich metabolizm, a
przede wszystkim nie ma informacji na temat
dopuszczalnego dziennego zapotrzebowania na te
związki.

• Jest to ważne gdyż niektórym NSN przypisuje się

równocześnie właściwości przeciwżywieniowe, głównie z
powodu hamowania trawienia i obniżania
biodostępności odżywczych składników pożywienia, z
którymi mogą wchodzić w niepożądane interakcje.

Pozytywne efekty zdrowotne

NSN wiążą się z:

• właściwościami przeciwutleniającymi.
• Wzmacnianiem systemu odpornościowego

ustroju, który współdziała ze wszystkimi
innymi fizjologicznymi układami takimi jak
układ oddechowy, pokarmowy, nerwowy,
moczowo-płciowy i mięśniowo-szkieletowy.

• Będąc stałym składnikiem diety człowieka

mogą one bezpośrednio lub pośrednio
wpływać na utrzymanie homeostazy
organizmu.

Metabolity wtórne roślin

• Do NSN należą głównie metabolity wtórne

roślin, których rola polega między innymi na
ochronie gatunku przed czynnikami
zagrażającymi jego przetrwaniu w
niesprzyjających warunkach.

• Główne grupy metabolitów wtórnych to

(Harbone 1997):

– związki fenolowe (kwasy fenolowe, flawonoidy),
– terpenoidy (monoterpeny, saponiny, karetonoidy),
– związki azotowe (alkaloidy, aminy, aminokwasy

niebiałkowe, glikozydy i glukozynolany).

Karotenoidy

• Podobne strukturalnie izoprenoidy o

symetrycznym łańcuchu węglowym (zwykle C40)

• najbardziej widoczne w owocach, kwiatach i

warzywach (żółte, pomarańczowe, czerwone)

• scharakteryzowano 600
• likopen i -karoten to najbardziej podstawowe, z

nich wywodzą się inne (cyklizacja, oksydacja,
hydrogenacja, dehydrogenacja)

• kluczowy dla właściwości fizykochemicznych jest

układ sprzężonych wiązań podwójnych

Podział

•

Węglowodorowe (-karoten, likopen)

•

utlenione - ksantofile (luteina, zeaksantyna)

•

apokarotenoidy - poniżej 40 atomów węgla

• Wszystkie warzywa liściowe mają podobny skład

jakościowy karotenoidów - różnice ilościowe

– najwięcej zawierają: zielona pietruszka, rzeżucha i

szpinak (niewielki udział w diecie)

• W owocach, korzeniach i nasionach

(chromoplasty, amyloplasty) występują większe
różnice jakościowe

– główne karotenoidy niektórych owoców nie

występują w aparacie fotosyntetycznym (likopen w
pomidorach, apokarotenoidy w owocach
cytrusowych)

– rozmieszczenie w owocach jest różne u różnych

roślin (zwykle więcej w skórce niż w miąższu)

– niedojrzałe (zielone) owoce mają skład karotenoidów

jak w liściach, podczas dojrzewania zmienia się.

Rola w ludzkim organizmie

– aktywność prowitaminy A - ograniczona do -

karotenu i innych z -końcowymi grupami, np. -

kryptoksantyna albo zeaksantyna

– ludzie z obniżonym poziomem karotenoidów są

bardziej podatni na choroby zwyrodnieniowe

– karotenoidy, a szczególnie likopen, wpływają na

złagodzenie przebiegu przewlekłych chorób jak

CHD (choroba wieńcowa), a także pewnych

odmian raka

– przypuszcza się że ich zdolności antyoksydacyjne

odpowiadają za ich pozytywne działanie ale czy to

jest ich rola in vivo pozostaje niewyjaśnione

•

dieta bogata w pomidory przynosi lepsze rezultaty niż
podawanie likopenu samodzielnie

•

odwrotnie proporcjonalna zależność między wielkością
spożycia karotenoidów a ryzykiem wystąpienia chorób
oka

– wyższy poziom karotenoidów/antyoksydantów zmniejsza

ryzyko zachorowania na kataraktę lub zwyrodnienie plamki
żóltej

– wzrost spozycia luteiny i zeaksantyny zmniejsza szanse

wystąpienia katarakty, inne karotenoidy nie mają tej
właściwości

– ich zawartość może być modyfikowana poprzez zmiany w

diecie. W ten sposób zwiększając ich spożycie można wpłynąć
na redukcję ilości światła niebieskiego docierającego do
tkanek wrażliwych na AMD (age-related macular degeneration)
o 30-40%

Karotenoidy a gęstość kości.

• Barwniki o właściwościach antyoksydacyjnych

pochodzące z roślin mogą chronić prze nadmierną

utratą wapnia z kości w starszym wieku.

• W trakcie badania oceniono spożycie

, alpha-

karotenu, beta-karotenu, beta-kryptoksantyny,

likopenu, oraz luteiny i zeaksantyny

przy pomocy

kwestionariusza częstości spożycia. Wyniki wykazały

istnienie zależności pomiędzy

likopenem

a BMD

kręgów lędźwiowych u kobiet oraz BMD kości

biodrowej u mężczyzn. Ponadto wykazano zależność

między BMD kości biodrowej u mężczyzn korelowało z

wysokim

spożyciem karotenoidów ogółem, luteiny i

zeaksantyny i beta-karotenu.

• Takie wyniki mogą być wyjaśnieniem obserwowanej

we wcześniejszych badaniach protekcyjnej roli warzyw

i owoców

.

“

“

Inverse association of carotenoid intakes with 4-y change in bone mineral density in elderly men and women: the Framingham Osteoporosis Study”

Inverse association of carotenoid intakes with 4-y change in bone mineral density in elderly men and women: the Framingham Osteoporosis Study”

S. Sahni, M.T. Hannan, J. Blumberg, L.A. Cupples, D.P. Kiel, K.L. Tucker

S. Sahni, M.T. Hannan, J. Blumberg, L.A. Cupples, D.P. Kiel, K.L. Tucker

By Stephen Daniells, American Journal of Clinical Nutrition January 2009, Volume 89, Number 1, Pages 416-424

By Stephen Daniells, American Journal of Clinical Nutrition January 2009, Volume 89, Number 1, Pages 416-424

Likopen

• Jest on bardzo silnym antyoksydantem

hydrofobowym (znacznie silniejszym niż β-karoten)
i z tym upatrywane są jego korzystne właściwości
zdrowotne, między innymi działanie
przeciwnowotworowe.

• Właściwości przeciwutleniające likopenu, podobnie

jak i innych karotenoidów wiążą się głównie z

efektywnym wygaszaniem tlenu singletowego

(

1

O

2

). Ta forma tlenu może uszkadzać reszty

aminokwasowe białek, szczególnie metioniny,
tryptofanu, tyrozyny i cysteiny oraz przyłączać się
do podwójnych wiązań wielonienasyconych reszt
kwasów tłuszczowych powodując powstawanie
nadtlenków lipidowych bez pośrednictwa reakcji
wolnorodnikowej.

Likopen

• 85% likopenu pozyskujemy z produktów na bazie

pomidorów.

• Przyswajalność likopenu podnosi gotowanie i

duszenie, szczególnie w oliwie.

• Ketchup pomimo dużej zawartości likopenu nie jest

najlepszym jego źródłem, ze względu na to, ze 1/3

jego masy stanowi cukier.

• Likopen zapobiega głównie rakowi prostaty i

ogranicza ryzyko jego wystąpienia aż o ¼ przy

spożyciu 2 posiłków tygodniowo zawierających

pomidory duszone w oliwie.

• Mechanizm przeciwnowotworowy nie jest dobrze

znany, ale może polegać na działaniu

antyoksydacyjnym i blokującym oddziaływanie

androgenów na prostatę.

Wolne rodniki uszkadzają

fotoreceptory siatkówki

 Fotoreceptory siatkówki oka i plamki oka są tkanką

bardzo wrażliwą na uszkodzenia.

Wysokoenergetyczne wolne rodniki mogą je

nieodwracalnie uszkadzać, jeśli nie są

neutralizowane przez fizjologiczne osłony

antyoksydacyjne.

 Jeśli osłony antyoksydacyjne z jakichś względów źle

działają – wolne rodniki mogą uszkadzać

fotoreceptory siatkówki oka.

 Konsekwencją są uszkodzenia delikatnych tkanek

plamki oka.

 Dowodem na realność tych zagrożeń jest wysoki

poziom wolnych rodników tlenowych stwierdzany w

przypadkach uszkodzeń narządu wzroku.

Luteina jest dla oka bardzo

ważnym antyoksydantem

• Luteina hamuje utlenianie tłuszczów do

toksycznych nadtlenków, i to zarówno

tych znajdujących się we krwi, jak i w

oku.

• Substancja wykazuje szczególne

powinowactwo do gałki ocznej.

• Po wchłonięciu przez organizm,

gromadzi się w dwóch obszarach oka:

w

plamce żółtej stanowiącej najwrażliwszą

część siatkówki oraz w soczewce.

Źródła pokarmowe luteiny i

zeaksantyny

Źródło pokarmowe w 25g

luteina i zeaksantyna

Brokuły

1540g (1,54mg)

Brukselka

3700 g

Boćwinka

3200 g

Cykoria

2920 g

Rzeżucha

3545 g

Gorczyca, części zielone

2800 g

Groszek zielony

482 g

Guawa, sok

6210 g

Jarmuż

6210 g

Kapusta bezgłowa

4620 g

Koper ogrodowy

1900 g

Pietruszka nie suszona

2890 g

Papryka zielona

1930 g

Szpinak

3570 g

Sałata

1620g

Związki fenolowe

• Związki fenolowe stanowią drugą

ważną grupę antyoksydantów
występujących w żywności pochodzenia
roślinnego, zaliczanych do NSN i
wykazują najsilniejsze właściwości
przeciwutleniające, a ich powszechność
występowania w świecie roślin sprawia,
że są one nierozłącznymi składnikami
pożywienia.

Związki fenolowe

• można podzielić pod względem

struktury podstawowego szkieletu
węglowego na:

– kwasy fenolowe (pochodne kwasu

benzoesowego i cynamonowego)

– flawonoidy wśród których, w zależności

od budowy pierścienia hetrocyklicznego
C występuje wiele podklas

Flawonoidy

Flawonoidy - związki organiczne,

występują w różnych częściach roślin

Różnice w budowie pierścienia

heterocyklicznego pozwalają rozróżnić:

• Katechiny
• Flawonole /kwercetyna,myricetyna,kemferol/
• Flawony
• Antocyjanidyny i in.
Źródła flawonoidów – warzywa, owoce,

herbata, wino

Związki fenolowe

• Oddziaływają poprzez bezpośrednią reakcję z

wolnymi rodnikami, zmiatanie wolnych
rodników, nasilenie dysmutacji wolnych
rodników do związków o znacznie mniejszej
reaktywności, chelatowanie metali
prooksydacyjnych, hamowanie lub
wzmacnianie działania wielu enzymów.

• Ponadto mogą one wzmagać działanie innych

antyoksydantów np. witamin rozpuszczalnych
w tłuszczach i niskocząsteczkowych substancji
rozpuszczalnych w wodzie.

Mechanizmy ochronnego działania wina i

soku z winogron:

• Podwyższanie poziomu cholesterolu HDL
• Hamowanie agregacji płytek krwi
• Wzrost aktywności antyoksydacyjnej osocza
• Hamowanie podatności LDL na oksydację
• Obniżenie stężenia Lp(a)?
Rolę tą spełniają przede wszystkim

niealkoholowe frakcje poliefenolowe
(kwercetyna, myricetyna, katechina,
epigallokatechina) wg.Rice-EwansA.C.1996

Wino, czy sok ?

SOK

• Flawonoidy w

kompleksach

polime- rycznych,

• Utrudnione

trawienie,

• Słaba

rozpuszczalność w

wodzie,

• Gorsze wchłanianie,
• Słabsze właściwości

antyoksydacyjne

WINO

• Fermentacja,
• Rozpad na

monomery,

• Ok.10% zawartości

alkoholu,

• Stan rozpuszczalny,
• Silny wpływ

antyoksydacyjny

Zawartość związków fenolowych w czerwonym

i białym winie, w piwie i soku z winogron

wyrażona w mg/l.

( wg Miyagi Y.1997)

Czerwone

Czerwone

wino

wino

Białe

Białe

wino

wino

Piwo

Piwo

Sok z

Sok z

Winogron

Winogron

Wszystkie

Wszystkie

związki

związki

fenolowe

fenolowe

1442

1442

±

±

245

245

327

327

±

±

67

67

341

341

±

±

19

19

1702

1702

±

±

112

112

Proste

Proste

związki

związki

fenolowe

fenolowe

490

490

±

±

49

49

293

293

±

±

56

56

327

327

±

±

20

20

519

519

±

±

78

78

Flawonoid

Flawonoid

y

y

952

952

±

±

198

198

34

34

±

±

15

15

14

14

±

±

8

8

1138

1138

±

±

180

180

Skład flawonoidów czarnej herbaty

• Katechiny - 30%

• Tearubiginy - 47%

• Teaflawiny - 13%

• Flawonole - 10%

3-galusan epigalokatechiny

(EGCG)

• Jest najsilniejszym antyoksydantem zawartym

w zielonej herbacie.

• EGCG blokuje aktywność receptora VEGF

(Vascular Endothelial Growth Factor-naczyniowo

śródbłonkowy czynnik wzrostu), który odgrywa

zasadniczą rolę w inicjowaniu angiogenezy. Jest

to podstawowy mechanizm

antynowotworowego działania zielonej herbaty.

• EGCG hamuje wzrost in vivo wielu szczepów

komórek rakowych, w tym białaczki szpikowej,

raka nerki, skóry, piersi, jamy ustnej i prostaty.

Potencjał antyoksydacyjny

herbaty

2 filiżanki = 1 kieliszek = 4

jabłka

herbaty wina

Naturalne źródła bio-flawonoidów

Flawony

Flawony

pietruszka, tymianek

pietruszka, tymianek

Flawonole

Flawonole

cebula, kapusta włoska,

cebula, kapusta włoska,

brokuły, herbata, jabłka,

brokuły, herbata, jabłka,

wino czerwone.

wino czerwone.

Flawanony

Flawanony

cytrusy

cytrusy

Katechiny

Katechiny

herbata, jabłka, morele,

herbata, jabłka, morele,

wiśnie

wiśnie

Izoflawony

Izoflawony

nasiona roślin

nasiona roślin

strączkowych, produkty

strączkowych, produkty

sojowe

sojowe

Antocyjanidy

Antocyjanidy

ny

ny

Jagody, ciemne winogrona,

Jagody, ciemne winogrona,

wino czerwone

wino czerwone

Źródła flawonoidów

• Herbata - 48%

• Cebula - 29%

• Jabłka - 7%

Glukozynolany GLS

• Badania wykazały, że antynowotworowe działanie

należy przypisać produktom hydrolizy GLS –
izotiocyjanianom i związkom indolowym (Huang i wsp.
1994; Smith i Yang 1994).

• Szczególnie wysoką zawartość GLS posiadają warzywa

krzyżowe, należące do rodziny Cruciferae.

• Przyjmuje się, że niektóre produkty hydrolizy GLS

wykazują także właściwości przeciwżywieniowe,
szczególnie pochodne progoitryny. Nadmierne spożycie
warzyw krzyżowych, zawierających ten związek
(zwłaszcza przy niedoborze jodu), może być powodem
wystąpienia wola endemicznego na tle niedoczynności
tarczycy.

Glukozynolany

• Substancje te poprzez indukcję układów

enzymatycznych I i II fazy metabolizmu
ksenobiotyków mogą wpływać na wydalanie, bądź
neutralizowanie czynników rakotwórczych i
mutagennych.

• W I fazie produkty hydrolizy GLS mogą

aktywować lub inhibować monooksygenazy
katalizujące wiele procesów oksydacyjno-
redukcyjnych.

• W II fazie detoksykacji, w której ma miejsce

tworzenie połączeń metabolitów ksenobiotyków z
endogennymi związkami w celu ich wydalenia z
organizmu, związki te mogą nasilać działanie
transferaz.

Izotiocjaniny w warzywach

kapustnych

• Kapusta

:

» Izotiocjanian allilu

» Izotiocjanian 3-metylosulfinopropylu

» Izotiocjanian 4-metylosulfinobutylu

» Izotiocjanian 3-metylotiopropylu

» Izotiocjanian 4-metylotiobutylu

» Izotiocjanian 2-fenyloetylu

» Izotiocjanian benzylu

• Brokuły:

» Sulforafan

» Izotiocjanian 3-metylosulfinopropylu

» Izotiocjanian 3-butenylu

» Izotiocjanian allilu

» Izotiocjanian 4-metylosulfinobutylu

• Rukiew i rzepa

» Izotiocjanian 2-fenyloetylu

Sulforafan

• Może oddziaływać bezpośrednio na

poziomie komórek nowotworowych
stymulując ich śmierć poprzez pobudzanie
procesu apoptozy.

• Zaobserwowano to w odniesieniu do takich

nowotworów jak rak okrężnicy i prostaty,
ostra białaczka limfoblastyczna.

• Działa również bakteriobójczo na

Helicobacter pylori.

Wytwarzanie sulforafanu podczas żucia

brokułu

Glukorafanina

Mirozynaza

Mirozynaza

Glukorafanina

+

SULFORAFAN

WCHŁANIANIE

Nienaruszona komórka brokułu

Zniszczenie komórek brokułu
wskutek żucia lub
intensywnego gotowania

Zniszczona

komórka brokułu

Glukozynolany tj glukorafanina
znajdują się w innych przedziałach
komórki roślinnej niż mirozynaza

Zniszczenie komórki powoduje
przemieszczenie się jej przedziałów
wskutek czego glukorafanina
wchodzi w kontakt mirozynazą,
Która przekształca ją w sulforafan

Uwolniony sulforafan jest
wchłaniany do krwioobiegu

Indolo-3-karbinol (I3C)

• Powstaje w wyniku hydrolizy glukozynolanu:

glukobrascyny obecnej w warzywach

kapustnych (brokuły, brukselka).

• Najnowsze badania nad I3C koncentrują się

nad oddziaływaniem na metabolizm

estrogenów poprzez modyfikację

struktury estradiolu, dzięki czemu

obniżana jest zdolność do wspierania rozrostu

chorych komórek.

• Stwierdzono, że terapia estrogenowa z

udziałem I3C powoduje zahamowanie rozwoju

komórek szyjki macicy zawierających

brodawczaka ludzkiego HPV 16.

ALLICYNA

• Zawarta w czosnku allicyna szybko

przekształca się w inne związki min. ajoen,

siarczek diallilu (DAS), disiarczek diallilu

(DADS).

• Uważa się, że DAS i DADS rozpuszczalne w

wodzie i oliwie mogą odegrać najważniejszą

rolę w profilaktyce antyrakowej spośród

związków siarkowych zawartych w czosnku.

• Prawdopodobnie pochodne allicyny są

skuteczne szczególnie w przypadku

zapobiegania rozwojowi raka spowodowanego

nitrozoaminami.

Kurkumina

• Badania na myszach wykazały, ze kurkumina

zapobiega wystąpieniu guzów wywoływanych

przez różne czynniki kancerogenne.

• Wydaje się, że może być ona skuteczna w

zapobieganiu i terapii różnych typów

nowotworów w tym raka żołądka, jelita,

okrężnicy, skóry i wątroby. Prawdopodobnie

oddziaływuje zarówno na etapie inicjacji jak i

promocji. Szczególnie korzystne działanie

obserwuje się w przypadku raka okrężnicy

dzięki redukcji poziomu cyklooksygenazy

(COX-2)

Kurkumina

• Niektóre badania wskazują na hamowanie

powstawania nowych naczyń krwionośnych
w procesie angiogenezy, pozbawiając w ten
sposób nowotwór możliwości dowozu
substancji energetycznych.

• Słabą przyswajalność kurkuminy zwiększa

użycie pieprzu. Zawarta w nim piperyna
1000 razy podnosi zdolność absorpcji tego
związku.

Rola błonnika w procesie

trawienia

• Posiada zdolność wiązania wody,
• Zwiększa podatność na procesy

fermentacyjne,

• Zwiększa lepkość papki pokarmowej,
• Wykazuje hamujący wpływ na enzymy

trawienne,

• Posiada zdolność wiązania kwasów

żółciowych,

• Poprzez wiązanie toksycznych

produktów przemiany materii i

trawienia, umożliwia ich wydalanie

Wpływ błonnika na funkcje

trawienne

• Pokarmy bogate w błonnik

pobudzają funkcję żucia i
wydzielania śliny, poprawiając
proces trawienia

• Wiążą nadmiar kwasu solnego w

żołądku

• Pobudzają ruchy robaczkowe i

ukrwienie jelit.

Mechanizm hipolipemiczny

błonnika

•

Podatność błonnika na procesy

fermentacyjne pod wpływem mikroflory

jelitowej, decyduje o hamowaniu

wątrobowej syntezy cholesterolu.

• Zdolność wiązania kwasów żółciowych,

będących nośnikiem cholesterolu hamuje

ich zwrotny transport do wątroby,

obniżając w efekcie poziomu cholesterolu

w surowicy krwi.

• Zdolność wiązania kwasów żółciowych

zmniejsza ryzyko powstawania kamieni

żółciowych, dlatego, dieta bogata w

błonnik pokarmowy uznawana jest za

dietę zmniejszającą litogenność żółci

Wpływ rozpuszczalnych frakcji

błonnika pokarmowego na poziom

lipidów

TC

LDL-C

HDL-C

-7%

-9%

+6%

(15g/dz.)

%

Nicolosi RJ et al. AmJ Clin Nutr 1999

Wpływ błonnika pokarmowego na

poziom glikemii

• zwalnia pasaż jelita cienkiego poprzez

zwiększenie lepkości treści pokarmowej w wyniku
tworzenia żeli,

• zwalnia odpowiedź glikemiczną poprzez

opóźnienie opróżniania żołądka i jelita cienkiego,

• zmniejsza wchłanianie glukozy i triglicerydów,
• redukuje zapotrzebowanie na insulinę oraz

doustne środki hipoglikemizujące,

• frakcje nierozpuszczalne w wodzie przyśpieszają,

natomiast rozpuszczalne w wodzie opóźniają
pasaż treści pokarmowej przez jelito cienkie.

ŹRÓDŁA BŁONNIKA

• pieczywo pochodzące z mąk grubego

przemiału

• kasze
• otręby
• warzywa
• owoce

30g

błonnika dostarczymy, jeśli zjemy:

(w nawiasach podano ilość błonnika w gramach)

3 łyżki otrąb

3 łyżki otrąb

pszennych (21) +

pszennych (21) +

+ bułka grahamka (6)

+ bułka grahamka (6)

+

+

+ jabłko (3)

+ jabłko (3)

4 łyżki musli owoc. (4) +

4 łyżki musli owoc. (4) +

+3łyżki kaszy gryczanej(4)+

+3łyżki kaszy gryczanej(4)+

+ 1 bułka grahamka (6) +

+ 1 bułka grahamka (6) +

+ 2 kromki chleba żytniego(6)

+ 2 kromki chleba żytniego(6)

+

+

+ 1/2selera (7) +

+ 1/2selera (7) +

+ 2 mandarynki (3)

+ 2 mandarynki (3)

3 ziemniaki (3) +

3 ziemniaki (3) +

+1/2 litra zupy mrożonej

+1/2 litra zupy mrożonej

warzywnej (12) +

warzywnej (12) +

+ 4 łyżki szpinaku (6) +

+ 4 łyżki szpinaku (6) +

+ 2 banany(9)

+ 2 banany(9)

5 łyżek płatków śniad. (5) +

5 łyżek płatków śniad. (5) +

+ 3 łyżki ryżu brązowego (6)

+ 3 łyżki ryżu brązowego (6)

+

+

+ 1 kotlet sojowy (15) +

+ 1 kotlet sojowy (15) +

+ 2 mandarynki (3) +

+ 2 mandarynki (3) +

+ 5 moreli suszonych (2)

+ 5 moreli suszonych (2)

Przyprawowe rośliny lecznicze

Charakterystyka podstawowych

gatunków przypraw ziołowych

BAZYLIA

Ocimum basilicum

Zawiera

•

olejki lotne, garbniki, saponiny, a także glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy
i karotenoidy

Właściwości

•

stosowana jako dodatek sałatek, pasztetów, twarogu, jaj, omletów, zup (fasolowa,
cebulowa), sosów, mięsa wieprzowego, baraniny, warzyw, ryb, owoców morza,
potraw kuchni włoskiej (sosy pomidorowe), wywarów i mas mielonych

•

działa rozkurczowo, moczopędnie, przeciwzapalnie, żółciotwórczo,

żółciopędnie, moczopędnie, kardiotonicznie (wzmaga skurcze serca),

pobudzająco na ośrodek oddechowy, rozgrzewająco, przeciwgorączkowo,

napotnie, wykrztuśnie, mukolitycznie, pobudza wydzielanie soków

trawiennych.

•

Przyśpiesza regenerację skóry.

•

Maskuje brak soli w potrawach

Charakterystyka podstawowych

gatunków przypraw ziołowych

CZĄBER Saturea hortensis  

Zawiera

•

olejki lotne, garbniki, żywice, śluzy i sole mineralne

Właściwości

• stosowany jako przyprawa do potraw z roślin strączkowych, zup,

serów, marynat, pikli, dziczyzny, majonezu oraz zalewy podczas

kiszenia lub konserwowania ogórków lub zielonego groszku

• zalecany przy niedostatecznym trawieniu i zmniejszonym

łaknieniu,

w długo utrzymujących się biegunkach, nieżytach żołądka i jelit

• łagodzi skurcze

• reguluje perystaltykę jelit

Charakterystyka podstawowych

gatunków przypraw ziołowych

MAJERANEK OGRODOWY

Zawiera

•

olejki lotne, garbniki, saponiny, gorycze, a także glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy

Właściwości

• przyprawa do pieczeni, drobiu i sosów. Stanowi stały składnik niektórych zup:

grochowej, fasolowej, kartoflanej, żuru, węgorzowej oraz flaków i kołdunów

• pomaga w trawieniu, zwiększa wydzielanie soków żołądkowych

• łagodzi bóle głowy i objawy przeziębienia

• zmniejsza bóle reumatyczne i nerwobóle (dodany do kąpieli, maści i

kompresów)

Charakterystyka podstawowych

gatunków przypraw ziołowych

KMINEK

Carum carvi  

Zawiera

•

duże ilości olejku lotnego, tłuszczu, flawonoidów, związków białkowych, cukrów, witamin,

kwasów organicznych

•

Surowcem leczniczym i przyprawowym jest owoc kminku zwyczajnego - Fructus Carvi

(Fructus Cari carvi). W zielarstwie wykorzystuje się również kwitnące ziele kminku

zwyczajnego Herba Carvi.

Właściwości

• jako przyprawa stosowana do pieczonych tłustych mięs, wieprzowiny, baraniny,

kapusty kiszonej i gotowanej, surówek, do ćwikły z octem, przy wypieku chleba,

bułek, do pieczywa z masłem, do zup, zwłaszcza tych zawiesistych na zasmażce

z czosnkiem i cebulą, do smażonych i pieczonych ziemniaków, kiełbasy, serów,

zupy grzybowej i gulaszowej, do sałatek, do pizzy, dań cebulowych, słonych

wypieków, a także sporządzania wódek i likierów

• Wyciągi z kminku działają przede wszystkim rozkurczowo, wiatropędnie,

żółciotwórczo, żółciopędnie, moczopędnie, napotnie, mlekopędnie,

przeciwzapalnie, uspokajajaco, kardiotonicznie, wykrztuśnie, przeciwbakteryjnie,

przeciwgrzybiczo, przeciwroztoczowo, przeciwtrądzikowo i przeciwwirusowo.

Charakterystyka podstawowych

gatunków przypraw ziołowych

TYMIANEK

Thymus vulgaris

Zawiera

•

olejki lotne, garbniki, żywice, saponiny, gorycze

Właściwości

•

przyprawa do mięsa z ciemnym sosem, mięsa wędzonego, dziczyzny, królika,

wędzone mięso, sery, sałaty, warzyw strączkowych, duszonych, farszu do ryb

i drobiu

•

działa dezynfekująco, odwadniająco i przeciwrobacznie

•

łagodzi dolegliwości związane z nieżytami przewodu pokarmowego,

wzdęciami

i biegunką

•

pobudza apetyt

UWAGA!

Nie należy stosować większych ilości tymianku w diecie kobiet

ciężarnych i osób cierpiących na osłabienie czynności serca.

Charakterystyka podstawowych

gatunków przypraw ziołowych

MELISA LEKARSKA

Melissa officinalis

Zawiera

•

olejki lotne, garbniki, gorycze, glikozydy, sterole roślinne, flawonoidy

Właściwości

• jako przyprawa doskonały dodatek do sałatek, sosów i serów

• działa uspokajające.

• poprawia apetyt i trawienie

• wskazana w chorobach żołądka

• działa rozkurczowo, przeciwbólowo i przeciwbakteryjnie

• łagodzi bóle menstruacyjne

• wzmacnia pamięć

• Pomaga zwalczać bóle migrenowe

Charakterystyka podstawowych

gatunków przypraw ziołowych

MIĘTA PIEPRZOWA

Zawiera

•

terpenoidy, saponiny, glikozydy, flawonoidy

Właściwości

• z liści mięty pieprzowej robi się olejek miętowy wykorzystywany

w przemyśle perfumeryjnym, farmaceutycznym, tytoniowym
i spożywczym (m.in. do wyrobu słodyczy, ciast i gumy do żucia)

• działania przeciwskurczowe, przeciwwymiotne i bakteriobójcze
• ma właściwości uspokajające

Charakterystyka podstawowych

gatunków przypraw ziołowych

SZAŁWIA

Salvia officinalis

Zawiera

•

olejki lotne, garbniki, a także glikozydy, flawonoidy

Właściwości

• działanie antyseptyczne

Kolendra siewna Coriandrum sativum

• W lecznictwie wykorzystywane jest kwitnące ziele i owoc

kolendry - Olejek kolendrowy Oleum Coriandrii uzyskiwany

jest z owoców. Owoc i olejek jest dostępny w aptekach,

sklepach zielarskich i w sklepach ze zdrową żywnością.

Owoc, jako przyprawa - w sklepach spożywczych.

• Składniki olejku kolendrowego działają

przeciwbakteryjnie

(pinen, cyneol, borneol, limonen, linalol),

przeciwgrzybiczo

(felandren),

przeciwwirusowo

(wszystkie terpeny),

ochronnie na miąższ wątroby (borneol, kwas linolenowy i

linolowy, petroselinowy),

przeciwzapalnie

(flawonoidy,

borneol, pinen),

przeciwreumatycznie

(cyneol, flawonoidy),

przeciwdrgawkowo (koriandrol), przeciwnowotworowo

(kwas oleinowy, linolenowy, geraniol, pinen, linalol,

limonen), wykrzytuśnie (olejek kolendrowy), żółciopędnie i

żółciotwórczo (terpeny, aldehydy, flawonoidy, alkaloidy),

fotouczulająco (umbeliferon, skopoletyna),

przeciwalergicznie (linalol, flawonoidy); obniżają stężenie

cholesterolu we krwi (kwas oleinowy, kwas linolenowy, kwas

palmitynowy), ponadto uspokajająco i rozluźniająco (linalol,

koriandrol), rozkurczowo (borneol, flawonoidy, linalol).

KOLENDRA c.d

• Zwiększa ukrwienie i wrażliwość narządów

płciowych, przez co pobudza płciowo.

• Olejek eteryczny zwiększa także ukrwienie nerek,

przyśpiesza akcję serca, rozszerza naczynia

krwionośne obwodowe polepszając ukrwienie

kończyn. Rozszerza drogi oddechowe ułatwiając

oddychanie, upłynnia wydzieliny śluzowe.

• Kolendra pobudza wydzielanie soków trawiennych,

przyspiesza trawienie i wchłanianie pokarmu. Działa

laktogennie (pobudza wytwarzanie mleka podczas

laktacji).

Stosuje się: napary, olejki, nalewki, krople.

Imbir lekarski - Zingiber

officinale Roscoe

• W lecznictwie wykorzystuje się wysuszone kłącze imbiru

• Imbir jest silnym odkażalnikiem i antyseptykiem,

pobudza wydzielanie soków trawiennych i żółci,

zapobiega zastojom żółci, przyśpiesza procesy

detoksykacji w wątrobie, poprawia krążenie skórne,

mózgowe, wieńcowe i w kończynach. Przenika do potu i

łoju działając odkażająco na gruczoły łojowe, ekrynowe i

apokrynowe. Imbir działa silnie

przeciwbakteryjnie,

przeciwgrzybiczo, przeciwpierwotniakowo,

przeciwwirusowo, przeciwroztoczowo, przeciwzapalnie

,

przeciwłojotokowo i pojędrniająco

na skórę oraz błony

śluzowe. Wcierany w skórę działa rozgrzewająco,

przeciwwysiękowo i przeciwbólowo.

IMBIR LEKARSKI cd

Przewlekle stany zapalne zatok obocznych nosa i uszu

(płukanki, krople), zawroty głowy, szum w uszach,

częste omdlenia, obrzęki, miażdżyca, sinica kończyn,

blednica, zaburzenia koncentracji, osłabienie

mięśniowe, zastoje żółci

i kamica żółciowa, nieżyt oskrzeli i tchawicy, kaszel,

nudności, wymioty,

choroba lokomocyjna

.

Avioplant (Phytopharm Klęka) - kaps. 300 mg - 1-2 kaps. 4

razy dz., w razie nudności co 4 godziny 1 kaps.

Lokomotiv (Aflopa) - kaps. 300 mg.

Zinaxin (Eurovita) - kaps. 255 mg.