Przemysław Kamiński

Jakub Mielniczek

Michał Singpiel

Dawid Windorpski

Wychowanie zdrowotne

Wychowanie zdrowotne - wszystkie zamierzone i

realizowane działania, które mają na celu kształtowanie u

wychowanków umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń i postaw

pozwalających na zachowanie zdrowia oraz przestrzeganie

zasad higieny.

Wychowanie zdrowotne ma ponadto doprowadzić do wzrostu

odporności na działanie niekorzystnych dla zdrowia warunków

życia i do opanowania wiedzy o organizmie ludzkim. Istotną

część wychowania zdrowotnego stanowi wychowanie fizyczne.

Wychowanie zdrowotne jest realizowane w systemie szkolnym

głównie przez takie przedmioty, jak: wychowanie fizyczne,

biologia, anatomia, fizjologia, a ponadto w całym kompleksie

zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych.

W latach 60 XXw dokonano podziału

przyjmując, że oświata zdrowotna to „całość
pracy mobilizującej społeczeństwo do
działania na rzecz zdrowia”, a wychowanie
zdrowotne to „praca z dziećmi i młodzieżą we
wszystkich instytucjach wychowawczych
(rodzina, przedszkole, szkoła)” odnosząca się
do osobowości jeszcze nieukształtowanych.

Maciej Demel, twórca koncepcji wychowania zdrowotnego, określił,

że jest ono ,,integralną częścią kształtowania pełnej osobowości […]
i polega na:

1.

Wytwarzaniu nawyków bezpośrednio lub pośrednio związanych z

ochroną i doskonaleniem zdrowia fizycznego i psychicznego

2.

Wyrabianiu odpowiednich sprawności

3.

Nastawieniu woli i kształtowaniu postaw umożliwiającym

stosowanie zasad higieny, skuteczną pielęgnację, zapobieganie

chorobom i leczenie

4.

Pobudzaniu pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia przez

epizodyczne i systematyczne wzbogacanie wiedzy o własnym

organizmie i rozwoju, a także prawach rządzących zdrowiem

publicznym”

Etapy Wychowania
Zdrowotnego

Demel wyróżnił szczeble wychowania zdrowotnego:



Etap heteroedukacji: dla dziecka
- program wychowania zdrowotnego, w którym dziecko występuje jako podmiot

zabiegów opiekuńczo-wychowawczo - pielęgnacyjnych
nabywa ono różnych przyzwyczajeń (mycia rąk, owoców itp.) oraz wiadomości o

swoim ciele, funkcjach organizmu i zabiegach pielęgnujących zdrowie



Etap autoedukacji: w okresie pokwitania
- tworzy się życiowy program w oparciu o rewizję dotychczasowych nawyków

higienicznych lub proponowane przez otoczenie wzorce
- nowe zainteresowania własnym ciałem, pogłębia dotychczasowe

zainteresowanie wyglądem,
- poszerza się wiedza o własnym organizmie i rządzących nim prawach.



Etap heteroedukacji odwróconej:
- wychowanek sam zaczyna wychowywać innych: rodzeństwo, kolegów,

rodziców, zwracając im uwagę na przestrzeganie zasad higieny, które stały się

dla niego nienaruszalne. Ostateczny etap wychowania zdrowotnego

Kultura zdrowotna



Na kulturę zdrowotną składa się system wartości

przywiązanych do zdrowia fizycznego i

psychicznego, obiektywnego i subiektywnego,

jednostkowego i publicznego.



Kultura ta przejawia się w higienicznej organizacji

środowiska, świadomym regulowaniu relacji

człowiek – środowisko, w reżimie życia (wszystkie

obyczaje co do zdrowia)



W aspekcie wychowawczym kultura zdrowotna

polega przede wszystkim na świadomej i stałej

pracy nad sobą, na poczuciu odpowiedzialności za

zdrowie własne i publiczne oraz owocnej w czyn

wrażliwości na potrzeby zdrowotne, a zwłaszcza

cierpienie drugiego człowieka

Edukacja zdrowotna

Termin ten uznany jest za obszerniejszy niżeli oświata lub

wychowanie zdrowotne, odnosi się do ludzi w całym okresie

życia, obejmuje różne formy uczenia się, nauczania itd.

,,proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne

i społeczności, w której żyją”

(Williams, 1988)



Na edukację zdrowotną składają się:



procesy systematyczne i zamierzone, kształcenie i wychowanie

dzieci i młodzieży pod kierunkiem dorosłych



procesy związane z samokierowaniem własnym rozwojem



ogół działań okazjonalnych i przypadkowych, które w

sprzyjających okolicznościach mogą skłonić człowieka do

refleksji i podjęcia decyzji w celu zdobycia wiedzy i umiejętności

oraz wykorzystywanie ich na rzecz swego zdrowia

Podstawowe pojęcia w edukacji
zdrowotnej:

1)

Wiedza – w edukacji zdrowotnej przekazuje się ludziom

różnorodne informacje – fakty, dane dot. zdrowia i choroby.

Pomiar wiedzy może być wykorzystywany w diagnozie

potrzeb oraz badaniu efektów edukacji zdrowotnej.

Najczęściej stosuje się w tym celu testy przed i po

zakończeniu programu.

2)

Nawyk – określa się nim zautomatyzowane wykonywanie

jakiejś czynności np. mycie rąk przed jedzeniem

3)

Przekonania – od przekonań zależy wiele decyzji dotyczących

zdrowia

4)

Postawy – trwała struktura procesów poznawczych,

emocjonalnych i tendencyjnych zachowań odnoszących się

do zdrowia. Postawa ma 3 komponenty:

•

Poznawczy – przekonania, myśli, wiedza o zdrowiu

•

Emocjonalny – reakcje, emocje, uczucia związane z aspektami

zdrowia

•

Behawioralny – zachowania związane ze zdrowiem

5)

Umiejętności – dla utrzymania i doskonalenia

zdrowia niezbędne jest opanowanie wielu

różnorodnych umiejętności, prostych i złożonych.

Można je podzielić na dwie grupy:

•

umiejętności związane ze zdrowiem fizycznym

(higiena, pielęgnacja, samodbanie, samokontrola,

zachowanie bezpieczeństwa

•

umiejętności dotyczące zdrowia psychospołecznego

(umiejętności interpersonalne pozwalające

podejmować decyzje i rozwiązywać problemy,

kierowanie życiem w zdrowy i produktywny sposób)

6)

Zachowania – edukacja zdrowotna kształtuje

zachowania prozdrowotne

Cele i oczekiwane efekty



Nowe możliwości poznawcze – zdobycie nowej wiedzy,

zrozumienie spraw związanych ze zdrowiem



Pożądane przekonania wobec różnych spraw

związanych ze zdrowiem lub chorobą, właściwe

postawy wobec zdrowia



Poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne i innych



Klasyfikacja istniejącego systemu wartości,

dostrzeżenie nowych wartości



Umiejętności związane ze zdrowiem fizycznym oraz

umiejętności życiowe



Zmiana zachowań zdrowotnych, ukierunkowana na

prozdrowotny styl życia.

Koncepcje i modele edukacji
zdrowotnej

Istnieje wiele modeli i koncepcji edukacji zdrowotnej. W ich

konstruowaniu przyjmuje się różne kryteria, cele i kierunki

działań. Oto kilka propozycji tych modeli:

1.

Trzy modele edukacji zdrowotnej wg A. Tanahilla:

-

model zorientowany na chorobę – głównym celem jest

zapobieganie określonym chorobom;

-

model zorientowany na czynniki ryzyka – głównym celem jest

eliminowanie tych czynników w celu zapobiegania

równocześnie wielu chorobom;

-

model zorientowany na zdrowie – głównym celem jest

wzmacnianie potencjału zdrowia.

2.

Pięć podejść w edukacji zdrowotnej wg L. Ewles i I.

Simnett:

Różne podejścia w edukacji
zdrowotnej i ich
charakterystyka

Edukacja zdrowotna a
profilaktyka

Edukacja towarzyszy wszelkim działaniom profilaktycznym, w tym

także dotyczącym zapobieganiu chorobom i innym zaburzeniom

oraz ryzykownym zachowaniom zdrowotnym i społecznym.
Profilaktyka to szereg działań, które maja zapobiegać chorobie i jej

rozwinięciu poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka.

Ma na celu również wczesne wykrycie istniejącej już choroby, by

zapobiec jej poważniejszym konsekwencjom. Ponadto profilaktyka

ma zapobiegać niekorzystnym wzorcom zachowań ludzkich, które

mogą przyczynić się do podwyższania czynników ryzyka.



Profilaktyka zdrowotna wg Hipokratesa to zapobieganie

chorobom poprzez utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego

stylu życia.



Profilaktyka zdrowotna wg WHO to działania mające na celu

zapobieganie chorobom, poprzez ich wczesne wykrycie i leczenie.

Fazy profilaktyki

Profilaktyka I fazy – dotyczy całej populacji
lub znacznej jej części, obejmuje działania
najwcześniejsze, których celem jest
uprzedzenie choroby lub zmniejszenie ryzyka jej
rozwoju. Ma ona szeroki zakres i obejmuje
działania:



swoiste – zapobieganie konkretnej chorobie



nieswoiste – zapobieganie wielu chorobom

Profilaktyka II fazy – jest ukierunkowana na

określoną grupę populacji, ze zwiększonym

zagrożeniem wystąpienia jakiejś choroby, czyli

osoby o podwyższonym lub wysokim ryzyku.

Celem jej jest wczesne wykrycie objawów

choroby i wczesne wdrożenie leczenia.

Profilaktyka III fazy – ukierunkowana na osoby

przewlekle chore lub niepełnosprawne. Celem jej

jest zapobieganie dalszym, nieumyślnym

skutkom chorób lub niepełnosprawności.

Edukacja zdrowotna w
szkole

Szkoła, obok rodziny, jest siedliskiem, na którym

spoczywa największy ciężar i odpowiedzialność

za prowadzenie i efekty edukacji zdrowotnej

dzieci i młodzieży. Za stwierdzeniem takim

przemawiają następujące argumenty:

-

każde dziecko ma prawo do edukacji

zdrowotnej, podobnie jak do nauki pisania i

czytania;

-

edukacja do zdrowia wspiera realizację

podstawowych zadań szkoły, zdrowie jest

nieodłącznym warunkiem osiągnięć szkolnych;

-

w szkole istnieją możliwości prowadzenia
systematycznej, zaplanowanej edukacji
zdrowotnej całej populacji dzieci i młodzieży
oraz co najmniej części rodziców;

-

edukacja zdrowotna w szkole stanowi ważny
element polityki zdrowotnej państwa.

Od kilkunastu lat znaczące organizacje międzynarodowe kierują
do rządów państw apele i różne dokumenty uzasadniające
potrzebę nadania priorytetu wszechstronnej edukacji
zdrowotnej, którą cechuje:

-

holistyczne podejście do zdrowia i uwzględnieni wszystkich jego

uwarunkowań;

-

wykorzystanie różnych okoliczności: formalnych i nieformalnych

programów i sytuacji pedagogicznych, korzystanie z wszystkich
możliwości i służb w szkole i poza szkołą;

-

dążenie do harmonizowania informacji o zdrowiu, które uczniowie

otrzymują z różnych źródeł;

-

zachęcanie uczniów do zachowań prozdrowotnych, umożliwienie

ich praktykowania oraz tworzenie warunków wspierających
zdrowie.

Aktualna sytuacja w szkolnej
edukacji zdrowotnej w
Polsce

W 2008 r. wprowadzono nową podstawę programową
kształcenia ogólnego. Zrezygnowano ze ścieżek
edukacyjnych, w tym także z edukacji prozdrowotnej.
Dużym osiągnięciem jest umieszczenie w części wstępnej
podstawy programowej zapisu:

„Ważnym elementem szkoły jest także edukacja

zdrowotna, której celem jest kształtowanie u

uczniów nawyku dbałości o zdrowie własne i innych

ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska

sprzyjającego zdrowiu”.

Zapis ten nadaje edukacji zdrowotnej wysoką rangę wśród
zadań szkoły. Jest ona składową szkolnego programu
dydaktycznego, wychowawczego i profilaktyki.

Nowym rozwiązaniem w nowej podstawie

programowej jest ścisłe powiązanie edukacji

zdrowotnej z wychowaniem fizycznym:

-

w I etapie edukacyjnym wyodrębniono obszar

„wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna”

-

w II, III i IV etapie edukacyjnym zapisano, że

wf „pełni wiodącą rolę w edukacji

zdrowotnej”; uznano, że nauczyciele wf-u są

grupą zawodową, która po odpowiednim

szkoleniu będzie najlepiej przygotowana do

podjęcia tej roli;

-

w celach kształcenia tego przedmiotu
wyraźnie wskazano na związek między
zdrowiem a aktywnością fizyczną; treści
kształcenia zawierają blok tematyczny
„trening zdrowotny” i wiele wymagań
szczegółowych dotyczących różnych
aspektów zdrowia fizycznego;

-

w gimnazjach i szkołach
ponadgimnazjalnych wyodrębniono blok
tematyczny „edukacja zdrowotna”.

Rozwiązaniem ważnym ze względu na zdrowie

uczniów jest także wprowadzenie w wychowaniu

fizycznym w II, III i IV etapie edukacyjnym zajęć

do wyboru, w tym „rekreacyjno-zdrowotnych”,

które powinny umożliwiać aktywność fizyczną

służącą zdrowiu”. Stwarza to szansę na

zwiększenie zainteresowania uczniów formami

aktywności fizycznej uwzględniającymi m.in. ich

potrzeby zdrowotne. Może się to przyczynić do

ograniczenia nadmiernej obecnie liczby zwolnień

lekarskich z tych zajęć.

Szkoła promująca
zdrowie

Koncepcja szkoły promującej zdrowie oraz
rozwój oddolnego ruchu i tworzenia sieci tych
szkół miały istotny wpływ na postrzeganie
udziału szkoły w dziedzinach na rzecz zdrowia,
w tym także miejsca w nich edukacji
zdrowotnej.

Koncepcja szkoły promującej zdrowie w
Europejskiej Sieci Szkół Promujących
Zdrowie

Podstawą koncepcji SzPZ są założenia promocji
zdrowia zapisane w Karcie Ottawskiej. W okresie
minionych lat trwała dyskusja nad tym, czym
jest SzPZ, jakie są jej główne cele, komponenty,
zasady i modele.

Międzynarodowe organizacje, które zainicjowały i
wspierają rozwój szkół promujących zdrowie w Europie,
zaakcentowały pluralizm modeli SzPZ w poszczególnych
krajach. Wynika on ze specyfiki kulturowej, politycznej i
ekonomicznej każdego kraju. Uznano, że nie jest
możliwe, a nawet nie jest wskazane tworzenie jednego
modelu SzPZ. Każdy model jest wynikiem dialogu i
konsensusu miedzy jego „konstruktorami”, zależy od
uznawanych wartości i specyficznego kontekstu, w jakim
jest tworzony. Szkoła promująca zdrowie jest raczej
procesem dokonującym się w określonym kontekście, a
nie efektem wdrażania ogólnie ustalonych zasad.

Pięć podstawowych wartości
SHE

W 2007r. w sieci Szkół dla Zdrowia w Europie (SHE)
wyróżniono pięć podstawowych wartości i pięć filarów,
stanowiących podstawy do rozwoju sieci szkół
promujących zdrowie:

1.

Równość – SzPZ zapewnia wszystkim równy, pełny

dostęp do edukacji i zdrowia, co może mieć wpływ na
redukowanie nierówności w zdrowiu.

2.

Ciągłość i zrównoważenie działań – SzPZ uznaje

istnienie ścisłych związków między zdrowiem, edukacją i
rozwojem. Wspiera przygotowanie uczniów do roli
odpowiedzialnych członków społeczeństwa. Warunkiem
skuteczności jej działań jej systematyczności i
długotrwałość.

3.

Włączenie – SzPZ docenia różnorodność. Jest

społecznością , w której wszyscy czują się szanowani i

obdarzani zaufaniem oraz dążą do budowania dobrych

relacji między uczniami, uczniami i nauczycielami,

nauczycielami, rodzicami i społecznością lokalną.

4.

Upodmiotowienie i kompetencje do działania –

SzPZ zachęcą uczniów i pozostałych członków

społeczności szkolnej do aktywnego zaangażowania

się w osiąganie wspólnie ustalonych celów

dotyczących zdrowia.

5.

Demokracja – SzPZ respektuje wartości

demokratyczne i wdraża do praktyki przestrzeganie

praw i branie odpowiedzialności za zdrowie własne i

innych.

Pięć filarów szkoły
promującej zdrowie:

1.

Całościowe podejście do zdrowia w szkole

2.

Uczestnictwo

3.

Jakość szkoły

4.

Dowody

5.

Szkoła i społeczność

Dekalog zdrowego stylu
życia

1.

Wiedza o samym sobie (znajomość podstawowych
zasad funkcjonowania organizmu) „Poznaj samego siebie"

2.

Utrzymanie sił obronnych organizmu w stałej
gotowości - niedopuszczenie do zachowań obniżających
bariery immunologiczne; - stosowanie procedur
wzmacniających siły obronne; właściwe postępowanie
podczas chorób i dolegliwości; umiejętne wykorzystanie sił
psychicznych

3.

Nie nadużywanie leków. Usuwanie przyczyn choroby, a
nie jej objawów przez uruchomienie wewnętrznych sił
organizmu

4.

Podtrzymywanie wysokiego poziomu wszechstronnej
aktywności ruchowej. Respektowanie praw natury tj.
realizowanie programu genetycznego, ruch realizowany w
odpowiedniej częstotliwości, intensywności i objętości

5.

Prawidłowe odżywianie się. Należy spożywać tylko tyle, ile
się zużywa, tj. przestrzeganie zasady bilansu
energetycznego. Znaczne ograniczenie spożywania tłuszczów
zwierzęcych i produktów wysoko przetworzonych. Spożywanie
dużych ilości warzyw i owoców. Ograniczenie spożycia potraw
o wysokiej zawartości cholesterolu

6.

Hartowanie się. Uodpornienie się na ekstremalne bodźce w
sferze: fizycznej, psychicznej, społecznej. Wzmocnić się.
Przygotować do sytuacji trudnych

7.

Rozwijanie umiejętności walki z dystresem. Świadome. i
planowe sterowanie swymi reakcjami. Ograniczenie i
eliminowanie wpływu bodźców negatywnych, a także,
pełniejsze ich wykorzystanie

8.

Wyeliminowanie nałogów. Pozbycie się uzależnień
(nikotynizmu, alkoholizmu, narkomanii itp.) i trwałych
przyzwyczajeń obniżających poziom zdrowia np. lekomanii,
obżarstwa, lenistwa, przesiadywania przed telewizorem,
nadmierne spożycie używek

9.

Życzliwość dla innych. Zdrowym społecznie jest ten, kto
czyni dobro, jest życzliwy dla innych, uznaje i stosuje zasady
tolerancji i kompromisu.

10.

Zachowanie postawy copingowej (radzenia sobie w
różnych sytuacjach życiowych)

Dekalog zdrowego stylu życia

Daj mi pogodę ducha, bym zgadzał się

ze stanem rzeczy, którego zmienić nie

jestem w stanie, odwagę by zmienić

rzeczy, które zmieniać mogę i mądrość,

bym umiał odróżnić jedne od drugich.

MAREK AURELIUSZ

Dziękujemy za
uwagę :)