dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

1

RODZAJE STOSUNKÓW PRAWNYCH
- wykład 13.12.2012r.



Stosunki cywilonoprawne



Stosunki prawnoadministracyjne



Stosunki prawnokarne

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

2

STOSUNKI CYWILNOPRAWNE



Strony tych stosunków są równoprawne (równorzędne).



Nawiązanie stosunków jest dobrowolne.



Strony dysponują mogą dowolnie (z wyłączeniem przepisów

imperatywnych) kształtować treść stosunku prawnego –

zasada swobody umów.



Sankcjami są: sankcja nieważności lub sankcja

egzekucyjna.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

3

STOSUNKI
PRAWNOADMINISTRACYJNE



Strony są nierównoprawne. Jedną z nich jest państwo lub

jednostka samorządu terytorialnego reprezentowana przez

właściwy organ, zajmuje ona pozycję władczą (władztwo

administracyjne).



Zawiązanie stosunku następuje drogą decyzji organu

administracyjnego lub z mocy przepisów prawa.



Przedmiot i treść stosunku prawnego są określone przez

przepisy imperatywne.



Sankcje: sankcja egzekucyjna i posiłkowo karna, nieważności.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

4

STOSUNKI PRAWNOKARNE



Stosunek nawiązywany jest poprzez popełnienie czynu

zabronionego.



Stronami jest państwo i przestępca (więzi ofiarą

przestępstwa).



Treść stosunków wyznaczona jest przepisy imperatywne.



Sankcje mają charakter karny, a posiłkowe –

egzekucyjny.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

5

PRZESTRZEGANIE PRAWA



Przestrzeganie prawa - zachowanie się adresata, w sytuacji
hipotezy normy prawnej, zgodnie z jej dyspozycją.



Nieprzestrzeganie prawa:

- zachowanie contra legem (przeciwko prawu), naruszenie lub
złamanie prawa,

- zachowanie praeter legem (obok prawa), nadużycie, obejście,
omijanie prawa



Pojęcie obywatelskiego nieposłuszeństwa – publiczne
zachowanie niezgodne z prawem, które ma na celu zmianę
niesłusznego (niesprawiedliwego) prawa.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

6

STOSOWANIE PRAWA



Sformalizowane działanie kompetentnych organów
władzy publicznej polegające na podejmowaniu
władczych decyzji w konkretnych i indywidualnych
sprawach. Na przykład:

- Orzekanie sądowe.

-

Wydawanie decyzji administracyjnych

Pojęcia: decyzji związanej i decyzji swobodnej.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

7

STOSOWANIE PRAWA



Etapy stosowania prawa:

1. Ustalenie stanu faktycznego ( w tym udowodnienie

go).

2. Ustalenie stanu prawnego (obowiązujących norm

prawnych).

3. Subsumpcja /kwalifikacja (podciągnięcie faktu pod

normę)

oraz podjęcie decyzji.

4. Wykonanie decyzji.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

8

Odpowiedzialność karna:

-

za czyny własne

- popełnienie czynu zabronionego
- swoboda zachowania (brak przymusu)
- min. wiek (17 lat, wyjątkowo 15 lat)
- odpowiedni stan zdrowia i rozwoju psychicznego

w chwili popełniania czynu

- działanie nie stanowi kontratypu
- adekwatny związek przyczynowy
- wina (umyślna lub nieumyślna)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

9

Odpowiedzialność cywilna



Na zasadzie:

- winy

- ryzyka
- słuszności



odpowiedzialność deliktowa
- 415, 361, 362, 363 k.c.



odpowiedzialność kontraktowa - 471 k.c.



Odpowiedzialność w drodze umowy za szkodę
(ubezpieczeniowa, gwarancyjna) – 805 k.c.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

10

Odpowiedzialność służbowa



porządkowa (art. 108 Kodeksu pracy)



materialna



dyscyplinarna



ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRLAMENTARNA
I KONSTYTUCYJNA

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

11

STOSOWANIE PRAWA
– UDOWODNIENIE ZAISTNIENIA FAKTU



rozstrzygnięcie co do ciężaru dowodu,



rodzaje dowodów dopuszczalnych
w postępowaniu,



sposób ich oceny przez organ stosujący
prawo,



cele postępowania dowodowego.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

12

STOSOWANIE PRAWA
– UDOWODNIENIE ZAISTNIENIA FAKTU



Zasada ciężaru dowodu – udowodnienie i
przedstawienie faktu spoczywa na tym, kto
uważa, że wynikają z niego określone skutki
prawne – 6 K.c.



Zasada domniemania niewinności oskarżonego
w prawie karnym.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

13

STOSOWANIE PRAWA
– UDOWODNIENIE ZAISTNIENIA FAKTU

Organ władzy publicznej powinien dopuścić wszelkie środki

dowodowe, które mogą przyczynić się do wyjaśnienia sprawy,
pod warunkiem, że nie są sprzeczne z prawem.



Przykładów dowodów:

-

dokumenty publiczne,

-

dokumenty prywatne,

-

zeznania świadków,

-

opinie biegłych,

-

oględziny miejsca.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

14

STOSOWANIE PRAWA
– TEORIE DOWODOWE



Teoria swobodnej oceny dowodów – art.233 § 1 K.p.c. „Sąd
ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego
przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia
zebranego materiału.”



Teoria związanej oceny dowodów (formalna teoria dowodów) –
prawo określa wiarygodność dowodów.



Celem postępowania jest ustalenie prawdy materialnej, to
znaczy obraz faktów zgodny z rzeczywistością.

Pojęcie prawdy formalnej – obraz faktów przyjęty w trakcie
postępowania sądowego, uzależniony od ograniczeń prawa, np.
wynikający z domniemań prawnych.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

15

STOSOWANIE PRAWA
– DOMNIEMANIA PRAWNE

Domniemanie prawne jest wnioskowaniem, wykorzystującym
schemat rozumowania – jeżeli zjawiska należące do typu A i
należące do typu B łączy wysoki stopień współwystępowania
to pojawienie się udowodnionego zdarzenia należącego do
typu A łączy się z pojawieniem nieudowodnionego zdarzenia
należącego do typu B.



Domniemanie faktyczne – oparte na wiedzy i intuicji.



Domniemanie prawne – wynika z treści prawa.

- domniemania wzruszalne

- domniemania niewzruszalne

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

16

WYKŁADNIA PRAWA (POJĘCIE)

- inaczej „interpretacja prawa”, czyli proces

ustalania znaczenia przepisów

prawnych, inaczej ustalania treści normy

prawnej zapisanej w przepisach prawa.

- produkt (wynik) powyższych czynności.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

17

WYKŁADNIA PRAWA



Klaryfikacyjna koncepcja wykładni
- wykładni dokonuje się tylko w
przypadku wystąpienia niejasności
tekstu prawnego.



Derywacyjna koncepcja wykładni
- wykładni dokonuje się w każdym
przypadku ustalania normy prawnej.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

18

TEORIE WYKŁADNI PRAWA



Wykładnia subiektywna (historyczna)
– wraz z ustanowieniem przepisu
ustawodawca nadaje mu określone
znaczenie, nie powinno się go modyfikować.



Wykładnia obiektywna (dynamiczna)
– wraz ze zmianami społecznymi należy
nadawać przepisom prawnym nową treść
adekwatną do współczesnych potrzeb.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

19

- racjonalność językowa, w tym racjonalność
reformatora języka,

- racjonalny wyboru celów i środków

adekwatnych do ich osiągnięcia,

- założenie posiadania najlepszej wiedzy ogólnej,

- założenie posiadania najlepszej wiedzy o systemie

- założenie o kierowaniu się niesprzecznym systemem

wartości.

ZAŁOŻENIE RACJONALNOŚCI
USTAWODAWCY

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

20

ETAPY WYKŁADNI PRAWA – wykład
niepełny

1.

Ustalenie, czy przepis prawny budzi wątpliwości.

2.

Ustalenie treści przepisu prawnego za pomocą
dyrektyw wykładni językowej, systemowej i
funkcjonalnej (dyrektywy I stopnia).

3.

W przypadku niezgodności rezultatów wykładni po
zastosowaniu dyrektyw I stopnia – tzw. kolizja
interpretacyjna, zastosowanie dyrektyw II stopnia.

4.

Sformułowanie decyzji interpretacyjnej, czyli
stwierdzenie jakie znaczenie ma tekst prawny.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

21

RODZAJE WYKŁADNI PRAWA
- WYKŁADNIA ZE WZGLĘDU NA PODMIOT JEJ
DOKONUJĄCY



Wykładnia autentyczna – dokonywana jest przez
organ władzy publicznej, który ustanowił przepis. Jej
moc wiążąca jest taka jak aktu normatywnego.



Wykładnia legalna –dokonywana przez uprawniony
organ państwa. W latach 1989 – 1997 takie
uprawnienie miał Trybunał Konstytucyjny. Wykładnia
legalna delegowana, inaczej urzędowa –
upoważnienie do dokonywania wykładni określonych
przepisów, np. minister właściwy ds. finansów
publicznych – art. 14 Ordynacji podatkowej.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

22

RODZAJE WYKŁADNI PRAWA
- WYKŁADNIA ZE WZGLĘDU NA PODMIOT JEJ
DOKONUJĄCY



Wykładnia operatywna – dokonywana jest przez

organy stosujące prawo, np. wykładnia sądowa.

Wiąże tylko w danej sprawie. Wyjątek stanowią

zasady prawne Sądu Najwyższego – wiążą inne

składy Sądu najwyższego.



Wykładnia doktrynalna – dokonywana przez

przedstawicieli nauki. Nie ma mocy wiążącej.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

23

RODZAJE WYKŁADNI PRAWA
- WYKŁADNIA ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB JEJ
DOKONYWANIA



Wykładnia językowa (językowo – logiczna) polega na
ustaleniu treści przepisu w oparciu o reguły znaczeniowe i
konstrukcyjne języka prawnego i naturalnego oraz o reguły
poprawnego myślenia oraz logiki prawniczej.

“…w państwie prawnym interpretator musi zawsze w pierwszym
rzędzie brać pod uwagę językowe znaczenie tekstu prawnego.
Jeżeli językowe znaczenie tekstu jest jasne, wówczas – zgodnie z
zasadą clara non sunt interpretanda
– nie ma potrzeby sięgania po inne, pozajęzykowe metody
wykładni”. Wyrok TK z 28 czerwca 2000 r., sygn. akt K 25/99]

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

24

ZASADA PIESZEŃSTWA
WYKŁADNII JĘZYKOWEJ

„Zawsze punktem wyjścia w procesie wykładni powinna być
analiza kontekstu językowego danego przepisu; jeżeli przepis
jednoznacznie formułuje normę postępowania, to tak właśnie
należy ów przepis rozumieć. Pierwszeństwo językowych reguł
wykładni jest wręcz podstawowym warunkiem funkcjonowania
prawa w państwie prawnym. (...) Jeśli wbrew jasnemu pod
względem językowym sformułowaniu przepisu, nadawałoby mu
się jakieś inne znaczenie, aniżeli to oczywiste znaczenie
językowe, wówczas rola ustawodawcy byłaby li tylko pozorna”

[Uchwała SN z dnia 20 czerwca 2000 r., sygn. akt I KZP 16/00]

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

25

ODSTĘPSTAWA OD WYKŁADNI JĘZYKOWEJ



wynik wykładni prowadzi do przyjęcia absurdalnego lub
niedorzecznego znaczenia przepisu [uchwała SN z 8
lutego 2000 r., I KZP 50/99]



zakres zastosowania normy “niewątpliwie

wskazywałaby na zbyt wąski lub zbyt szeroki zakres jej
stosowania” [uchwała SN z 11 stycznia 1999 r., I KZP
15/98]



posłużenie się wyłącznie wykładnią językową

prowadziłoby do “zniekształcenia lub wypaczenia treści
przepisu” [wyrok SN z 8 kwietnia 2002 r., V KKN 281/00;
uchwała 7 sędziów SN 18 października 2001 r., I KZP
22/01]

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

26

RODZAJE WYKŁADNI PRAWA
- WYKŁADNIA ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB JEJ
DOKONYWANIA



Wykładnia systemowa polega na ustaleniu treści
przepisu w oparciu o miejsce przepisu w
systematyce wewnętrznej aktu normatywnego; w
danej gałęzi prawa oraz w oparciu o zasady systemu
i zasady danej gałęzi prawa.

Np.: interpretując przepisy prawa należy brać pod
uwagę zasady konstytucyjne, prawo
międzynarodowe publiczne, prawo UE, interpretacja
prawa nie może prowadzić do luk ani do
sprzeczności.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

27

RODZAJE WYKŁADNI PRAWA
- WYKŁADNIA ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB JEJ
DOKONYWANIA



Wykładnia funkcjonalna (celowościowa) polega na
ustaleniu treści przepisu zgodnie z celem jaki
ustawodawca chciał osiągnąć, korzysta z założenia
racjonalności ustawodawcy.

Przez cel (ratio legis) rozumie się zamierzony stan
rzeczy będący rezultatem stosowania i przestrzegania
prawa.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

28

WYKŁADNIA FUNKCJONALNA

“współpracą w charakterze tajnego informatora (art. 4 ust.
1 ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub
służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy
z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje
publiczne – jedn. tekst: Dz. U. z 1999 r. Nr 42, poz. 428 ze
zm.) jest zachowanie polegające na udzieleniu organom
bezpieczeństwa państwa pomocy w postaci dostarczenia
informacji ułatwiającej wykonanie zadań powierzonych tym
organom. Nie jest natomiast współpracą uchylanie się od
dostarczenia takiej informacji, ani współdziałanie pozorne –
choćby przejawiało się w formalnym dopełnianiu czynności i
procedur wymaganych przez oczekującego współpracy”
[Wyrok SN z dnia 5 października 2000 r., sygn. akt II KKN
271/00]

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

29

RODZAJE WYKŁADNI PRAWA
- WYKŁADNIA ZE WZGLĘDU NA WYNIK



Wykładnia literalna (ścisła, dosłowna) – występuje ona
wtedy, gdy z pośród różnych znaczeń otrzymanych po
zastosowaniu dyrektyw wykładni językowej, systemowej
i funkcjonalnej, interpretator wybiera (ustala) znaczenie
przepisu ustalone za pomocą dyrektyw wykładni
językowej.



Wykładnia rozszerzająca – końcowy wynik procesu
wykładni jest szerszy niż znaczenie językowe przepisu.



Wykładnia zwężająca – końcowy wynik procesu
wykładni jest węższy niż znaczenie językowe przepisu.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

30

Egzamin z części „o prawie”



I część pojęcia prawne – pojęcia
omawiane na wykładzie w zakresie
podręcznika i treści wykładu. Uwaga –
prezentacja nie zawiera wszystkich
niezbędnych opisów pojęć, czasem są
one tylko zasygnalizowane.



II część pytanie opisowe.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

31

Przykładowe pytania opisowe



Opisz funkcje prawa.



Opisz związki pomiędzy prawem a moralnością.



Opisz rodzaje sankcji prawnych.



Rodzaje wypowiedzi w ramach dyspozycji normy

prawnej – rodzaje i charakterystyka.



Cechy normy prawej.



Proces przekształcania się zwyczaju w prawo

zwyczajowe.



Cechy systemu common law oraz precedensu de iure.



Cechy systemu cywil law oraz precedensu de facto.



Formy tworzenia prawa.



Hierarchia źródeł prawa w Polsce i miejsce umów

międzynarodowych (rodzaje, tryb, obowiązywanie i

sposób stosowania).

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

32

Przykładowe pytania opisowe



Hierarchia źródeł prawa w Polsce i miejsce aktów prawa UE

(rodzaje, obowiązywanie i sposób stosowania).



Cechy stosunku cywilno – prawnego.



Cechy stosunku karno – prawnego.



Cechy stosunku administracyjno – prawnego.



Klasyfikacja i charakterystyka faktów prawnych.



Opisz elementy stosunku prawnego.



Etapy stosowania prawa i ich charakterystyka.



Wykładnia ze względu na podmiot ją dokonujący – rodzaje i

ich charakterystyka.



Wykładnia ze względu na sposób jej dokonania - – rodzaje i

ich charakterystyka.



Wykładnia ze względu na wynik - – rodzaje i ich

charakterystyka.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

33

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

ZAPRASZAM NA EGZAMIN