Zespoły behawioralne związane z 

zaburzeniami fizjologicznymi i 

czynnikami fizycznymi

Zaburzenia odżywiania się

Jadłowstręt psychiczny-anorexia nervosa

Żarłoczność psychiczna-bulimia nervosa

Karina Steinbarth-Chmielewska

 

 

Podstawowe dane-

anoreksja

• Rozpowszechnienie 0,5% - 3,7% 
• 6-12 razy częściej kobiety niż mężczyźni
• 1950-1980: 10 x wzrosły zachorowania w 

USA–brak satysfakcjonującego 
wyjaśnienia

•  wieloczynnikowe uwarunkowanie 

jadłowstrętu: osobowościowe, 
biologicznne, rodzinne, społeczno-
kulturowe  

 

 

• Podkreśla się kulturowe uwarunkowanie 

występowania anoreksji – w krajach zachodnich 
odnotowywane są najwyższe wskaźniki 
rozpowszechnienia (białe dziewczyny, kobiety z 
warstw średnich i wyższych)

• Rzadkie występowanie wśród rasy czarnej, 

azjatyckiej; w krajach Am.Pł., Dalekiego 
Wschodu.  

• Emigracja – zmiana własnej tradycji na kulturę 

zachodnią zwiększa ryzyko zachorowania np. u 
Arabek przebywających w Anglii. 

 

 

• występowanie zaburzeń odżywiania się 

przed 13-tym r. ż. jest wyjątkowo rzadkie, 
szczególnie bulimii ( a.n. opisywano u 8-
latek w XIX w.)

• Do 13 r.ż. częściej a.n. występuje u 

chłopców niż dziewczynek

• Do 13 r.ż. częściej występują inne 

emocjonalne postacie zaburzeń odżywiania 
się niż a.n. (jedzenie wybiórcze, 
emocjonalne unikanie jedzenia).

 

 

Adolescencja (15-19 lat)

• Okres najczęstszego występowania 

zaburzeń odżywiania się: do1% a.n.; 

do 2% bulimia (

rozbieżność danych, często 

analizowane postacie subkliniczne oraz pojedyńcze 

objawy a nie zespoły)

• Zdecydowana przewaga dziewcząt – 

co jest tłumaczone zdecydowanie 

wyższym poziomem stresu związanym 

z dojrzewaniem biologicznym niż u 

chłopców

 

 

Po 19 r.ż. – młodzi dorośli

• Anoreksja - rozpowszechnienie do 

0,8%

• Bulimia    - rozpowszechnienie do 

1,7%

• Po 45 r.ż. – w okresie przekwitania 

zaburzenia odżywiania występują 
rzadko, ale występują 

 

 

Czynniki ryzyka wystąpienia 

zaburzeń odżywiania się (za Barbarą 

Józefik)

Kulturowe: ideał szczupłej sylwetki, 

społeczne oczekiwania atrakcyjności 

kobiet
Rodzinne: przecenianie społecznych 

oczekiwań, występowanie zaburzeń 

jedzenia, chorób afektywnych, 
alkoholizmu, relacje rodzinne 

utrudniające osiągnięcie autonomii w 

okresie dorastania
Indywidualne: zaburzony obraz siebie, 

trudności w autonomicznym 

funkcjonowaniu, silna potrzeba osiągnięć, 

otyłość, doświadczenie nadużycia 

seksualnego, chroniczna choroba 

somatyczna

 

 

• U dzieci przed wystąpieniem zaburzeń 

odżywiania się często występują:

1.

Trudności w wyrażaniu własnego 

zdania

2.

Uległość wobec rodziców i 

podporządkowywanie się im (są to 

grzeczne dzieci)

3.

Dążenie do perfekcjonizmu

4.

Ambicja

 

 

Cechy osobowości, cechy 

indywidualne 

przedchorobowe/chorobowe w 

anoreksji

• Perfekcjonizm
• Niska samoocena, depresyjność
• Introwersja
• Potrzeba sukcesu
• Potrzeba kontroli
• Troska o wagę, kształt ciała
• Przekonanie o byciu grubszym niż w 

rzeczywistości

• Solidność i pilność
• Dążenie do wykształcenia

 

 

Etiopatogeneza anoreksji

• Teoria wieloczynnikowa – 

wrodzone czynniki predysponujące 
do wystąpienia anoreksji 
(podobnie jak i bulimii)

• Zaburzenie kontroli olaknienia
• Teorie związane z zaburzeniami w 

podwzgórzu

 

 

Kryteria ……ICD 10

• Zmniejszenie masy ciała poniżej 15% 

należnej wagi lub BMI  

waga w kg/{wzrost w 

m do kwadratu} 

poniżej 17,5

• Narzucone samemu sobie unikanie 

pokarmów tuczących

• Lęk przed przytyciem – narzucenie 

sobie niskiej wagi ciała

• Zanik miesiączki, u męż. impotencja i 

utrata zainteresowań sek.

 

 

Kryteria: anoreksja  DSM 

IV

• Odmowa utrzymania ciężaru masy ciała 

na poziomie 85% wagi należnej

• Lęk przed przytyciem mimo niedoboru 

wagi

• Zaburzenie sposobu postrzegania i 

doświadczania obrazu ciała na podstawie 
własnej oceny

• U kobiet nieobecność  co najmniej 3 

kolejnych miesiączek 

 

 

DSM IV rozróżnia dwa 

typy a.n.

• Typ restrykcyjny, ograniczający – 

nieprzerywane ograniczanie podaży kalorii, 
nie wyst, nie występują ataki obżarstwa i 
zachowań „wydalających” oraz

• Typ „żarłoczno wydalający”, bulimiczny – 

względnie regularne ataki 
niekontrolowanego objadania się i 
prowokowania wymiotów, przeczyszczeń, 
diurezy oraz  następowo jeszcze sciślejsza 
dieta, forsownych ćw. fizycznych

 

 

Klinika anoreksji

•

Często początek choroby ma skryty przebieg i 

zaczyna się od odchudzania ( identyfikacja z idealną 

sylwetką, wypróbowywanie diet, moda na szczupłość, 

korzyści zawodowe np.. u skoczków, baletmistrzów, 

baletnic)

•

Nie każde odchudzanie jest wstępem do zaburzeń 

odżywiania się

•

Brak poczucia choroby

•

Ukrywanie, zaprzeczanie, udawanie i okłamywanie 

odnośnie przyjmowania pokarmów i stosowania 

zabiegów „wydalających”

•

nierozumienie potrzeby zahamowania spadku wagi 

ciała 

 

 

 obraz kliniczny - 

anoreksja

• Przekonanie o kontroli nad ciałem, wagą
• Uprawianie ćwiczeń fizycznych
• Perfekcyjne wykonywanie zadań według 

własnego „planu dnia”, drobiazgowość i 
dokładność we wszystkich działaniach

• Postępujące chudnięcie powoduje 

narastanie izolacji od rodziny, kolegów 
itp.

 

 

Skutki ograniczenia 

jedzenia

- objawy psychopatologiczne t.j. zaburzenia 

poznawcze jak pamięć, uwaga, zaburzenie uczucia 

sytości-głodu oraz obrazu własnego ciała, zespoły 

depresyjne, ograniczenie kontaktów społecznych 

- Zaburzenia somatyczne które są wyrazem 

dostosowania się organizmu do odwodnienia i 

niedoborów pokarmowych. Zaburzenia 

podstawowe w układach neuroendokrynnych i 

hormonalnych. Skutki np.zanik tkanek w tym 

komórek oun, zaburzenia krążenia, w układzie 

kostnym, rozrodczym, pokarmowym, zmiany 

skórne.

 

 

przebieg

• Przebieg schorzenia śr. 5 lat. 

Najlepsze rokowanie dla 14-18 
latków. 15% wyleczenie; 44% waga z 
pogranicza normy z nieregularną 
miesiączką; 25% stan nie ulega 
poprawie. Wśród 20-30 latków w 18% 
zgon (samobójstwo, niewydolność 
krążenia, zaburzenia elektrolitowe). 

 

 

współwystępowanie

• Zespół depresyjny ( u 75%)
• Zespół natręctw
• Zespół lęku napadowego, 

uogólnionego

• Używanie substancji 

psychoaktywnych

 

 

leczenie

• Szpital – poniżej 75% masy ciała
• Metody behawioralne z nagrodami
• Metody beawioralno-poznawcze
• Edukacja
• Terapa rodzin (niezbędna do 18 r.ż.)
• Leczenie depresji, lęków, natręctw – unikanie 

leków zmniejszających apetyt (mianseryna, 

mirtazapina). Fluoksetyna tylko dla pacjentek 

z ustabilizowaną masą ciała i w zapobieganiu 

nawrotom. Leki hormonalne tylko po 

samoistnej miesiączce. 

 

 

Bulimia nervosa

• 1980 DSM IV jako oddzielna 

jednostka chorobowa

• Występuje częściej niż anoreksja 

(zespoły subkliniczne nawet do 8%)

• Kobiety 10 x częściej niż mężczyźni
• Kobiety w wieku 18-25 lat

 

 

Etiopatogeneza bulimii

• Etiopatogeneza nieznana (rola 

neurotransmiterów takich jak serotonina, 
opioidy, dopamina, noradrenalina, leptyna 
tzw. hormon sytości, neuropeptyd Y)

• Powiązania bulimii z chorobami 

afektywnymi dwubiegunowymi

• Teoria wieloczynnikowa – wrodzone 

czynniki predysponujące do wystąpienia 
bulimii 

 

 

Cechy osobowości, indywidualne 

przedchorobowe/chorobowe w bulimii

• Ekstrawertyzm
• Wysoki stopień niepokoju
• Wstydliwość
• Wrażliwość interpersonalna
• Impulsywność (kradzieże, używki, 

wydawanie pieniędzy)

• Tendencje S częstsze niż w anoreksji

 

 

Kryteria….ICD 10

• Zaabsorbowanie jedzeniem, 

niepowstrzymane pragnienie jedzenia 
(epizody żarłoczności nawet do 30 tys. 
kalorii w krótkim czasie)

• Działanie p/tuczącym pokarmom: 

wymioty, l. przeczyszczające, okresowe 
głodówki, preparaty tarczycy i inne 
leki tłumiące apetyt, leki moczopędne

 

 

Kryteria diagnostyczne 

DSM IV

1.Powtarzające się epizody objadania się
2.Stosowanie nieprawidłowych 

nawracających zachowań kompensacyjnych 
w celu ograniczenia masy ciała

3.Ww zachowania występują co najmniej 2 x 

w tyg przez trzy miesiące

4.Samoocena jest zależna od masy ciała
5.Zaburzenia te nie występują w przebiegu 

anoreksjji

 

 

Typy bulimii – w okresie epizodu 

bulimii

• Przeczyszający : regularne 

wywoływanie wymiotów, wypróżnień, 
odwodnienia

• Nieprzeczyszczający: dominujące 

zachowania kompensacyjne typu 
wysiłku fizycznego, poszczenia bez 
regularnych wymiotów, 
prowokowanych wypróżnień, 
odwodnienia.

 

 

Epizod bulimii

• Objadanie się w krótkim czasie np.. 

2 godz. nadmierną ilością jedzenia

• Utrata kontroli nad objadaniem – 

niemożność zaprzestania

• Podstawowe zachowania 

kompensacyjne: poszczenie, 
ćwiczenia fizyczne, wymioty, 
przeczyszczanie, odwadnianie. 

 

 

c.d.

• Obraz psychopatologiczny: 

chorobliwe obawy przed utyciem, 
określanie nieprzekraczlnych 
granic masy ciała

• Często w wywiadzie przed kilku 

miesięcy lub laty epizod nawet z 
pogranicza jadłowstrętu 
psychicznego

 

 

Obraz kliniczny

• Objadanie powoduje zmniejszenie 

niepokoju, napięcia, smutku 

(początek bulimii często zaczyna się 

w okresie odchudzania)

• Objadanie zazwyczaj następuje w 

samotności i nocą

• Napadowi objadania towarzyszy 

poczucie winy, utrata kontroli, 

nawet myśli S

 

 

• Bulimia może rozpocząć się nie tylko w 

okresie zainteresowania ciałem ale –po 

porodzie, w stresowej sytuacji (rozwód, 

śmierć bliskiej osoby, zmiana pracy, 

niepowodzenia). 

• Napięcie wewnętrzne jako objaw 

prodromalny ataku bulimii

• Atak bulimii – powtarzające się napady 

objadania z zachowaniami kompensacyjnymi 

mogą trwać nawet do kilku tygodni. Po czym 

następuje okres prawidłowego odżywiania się

 

 

    Zachowania kompensacyjne poza 

„wydalającymi” obsesyjna gimnastyka – 

siłownie, picie alkoholu, przyjmowanie 

narkotyków (amfetamina, konopie), głodzenie

• Nadmierne skupienie na wadze ciała oraz 

uzależnianie od tego poczucia własnej wartości 

jest wspólne dla zaburzeń odżywiania się

• Choroba trwa latami, jest ukrywana (mniejsze 

wyniszczenie niż w a.n.)

• Dobrze funkcjonują w pracy

 

 

• Przez długi okres czasu bulimia jest 

„niewidoczna” mimo, że pacjentki mają 
poczucie choroby w odróżnieniu od 
chorujących na anoreksję

• Przebieg bulimii charakteryzuje się 

okresami pogorszeń i poprawy : w 
przeciwieństwie do anoreksji gdzie jest 
systematyczne pogarszanie stanu 
zdrowia

 

 

Skutki somatyczne bulimii

• Przewód pokarmowy ( nadżerki, stany 

zapalne, zapalenie ślinianek, ropnie dziąseł, 

uszkodzenie szkliwa, biegunki)

• Inne: obrażenia skóry dłoni
• Zaburzenia metaboliczne (obrzęki, 

zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia 

tętniczego, niedrożność jelit, wzmożona 

diureza, stałe pragnienie, polineuropatie, 

kurcze mięśniowe, drżenia mięśniowe, 

nietypowe zaburzenia miesiączkowania, 

zaburzenia świadomości, zmiany 

 

 

postępowanie

• Psychoterapia – wszystkie rodzaje 
• Zintegrowane leczenie ze 

stopniowym włączniem 
specjalistycznych technik

• Pierwszy etap terapii – 

dzienniczek

• Farmakoterapia - fluoksetyna