TEORIA ZORIENTOWANA NA

TEORIA ZORIENTOWANA NA

CZAS

CZAS

TEORIA CHARLOTTY

TEORIA CHARLOTTY

B

B

ü

ü

HLER

HLER

Teorie

Teorie rozpatrujące średnią

dorosłość z punktu widzenia
zorientowania na czas:

- teoria biegu życia Ch. Bühler -

dotyczy

ZEGARA ŻYCIA;

oraz

- teoria ZEGARA SPOŁECZNEGO

B.L.Neugarten

Kryterium wyodrębniania tego

podejścia teoretycznego:

Ujmowanie średniej dorosłości w

aspekcie czasowym,

czyli:

założenie, że w średniej

dorosłości ważne staje się

POCZUCIE CZASU

POCZUCIE CZASU

i jest ono

ważniejsze niż na innych

etapach życia;

Wprowadzony jest nowy sposób

pomiaru czasu życiowego:

Odejście od mierzenia czasu, jaki

upłynął od urodzenia, a

dokonywanie pomiaru czasu, jaki

jeszcze został do przeżycia;

DO PRZESZŁOŚCI I

TERAŹNIEJSZOŚCI DOŁĄCZA

PERSPEKTYWA PRZYSZŁOŚCI

PRZYSZŁOŚCI

;

Te trzy perspektywy czasowe wiążą

się w całościowe poczucie cyklu

życia;

Dyskomfort psychiczny powstający

na skutek uświadomienia sobie
skończoności życia jest usuwany
poprzez:

stawianie celów i zadań

stawianie celów i zadań

- realizowanych w przyszłości i
dla przyszłości;
- na bazie doświadczeń z
przeszłości.

TEORIA CHARLOTTY B

TEORIA CHARLOTTY B

ü

ü

HLER

HLER

Teoria biegu życia ludzkiego jest

Teoria biegu życia ludzkiego jest

opracowana na podstawie pogłębionej

opracowana na podstawie pogłębionej

analizy biografii ludzi.

analizy biografii ludzi.

- Ch. B. stosuje podejście holistyczne

- Ch. B. stosuje podejście holistyczne

(kompleksowe ujęcie życia ludzkiego);

(kompleksowe ujęcie życia ludzkiego);

- pokazuje życie człowieka w trzech

- pokazuje życie człowieka w trzech

zazębiających się planach:

zazębiających się planach:

1. Biologiczno-behawioralnym;

1. Biologiczno-behawioralnym;

2. Przeżyciowym czyli subiektywnym;

2. Przeżyciowym czyli subiektywnym;

3. Dokonań, osiągnięć w postaci Dzieł.

3. Dokonań, osiągnięć w postaci Dzieł.

Ad 1. W ramach planu biologiczno-

Ad 1. W ramach planu biologiczno-

behawioralnego opisuje życie ludzkie na

behawioralnego opisuje życie ludzkie na

wymiarze:

wymiarze:

biologicznym

biologicznym

(biologiczny bieg

(biologiczny bieg

życia) i

życia) i

biograficznym

biograficznym

(socjologiczny bieg

(socjologiczny bieg

życia);

życia);

a) Biologiczna

Biologiczna

krzywa obejmuje:

- fizyczny postęp (ekspansja) i regres

(restrykcja) dotyczący ciała i jego funkcji.

b) Biograficzna

Biograficzna

krzywa opisuje:

- dziedziny indywidualnej biografii:

Czyli:

-właściwości indywidualnego zachowania;
-właściwości osobistych przeżyć;
-obiektywnie istniejące produkty własnych

działań.

Ad 2. Stosując holistyczne podejście

Ad 2. Stosując holistyczne podejście

Ch.B. rozpatruje życie jednostki od

Ch.B. rozpatruje życie jednostki od

strony

strony

subiektywnej

subiektywnej

(przeżycia osobiste

(przeżycia osobiste

i doświadczenia):

i doświadczenia):

- człowiek nie tylko podlega wpływowi

- człowiek nie tylko podlega wpływowi

czynników biologicznych, ale wyznacza

czynników biologicznych, ale wyznacza

bieg życia dokonując

bieg życia dokonując wyborów

wyborów

(wybór

(wybór

wyzwala możliwość zmiany, rozwoju,

wyzwala możliwość zmiany, rozwoju,

samorealizacji); przejmuje

samorealizacji); przejmuje

odpowiedzialność za własne życie!

odpowiedzialność za własne życie!

Ad 3. Bieg życia rozpatrywany ze względu

Ad 3. Bieg życia rozpatrywany ze względu

na jego rezultat, w powiązaniu z

na jego rezultat, w powiązaniu z

DOKONANIAMI, wytworzonymi dziełami

DOKONANIAMI, wytworzonymi dziełami

(dokonanymi czynami):

(dokonanymi czynami):

- propozycja typologii dróg

- propozycja typologii dróg

życiowych według kryterium

życiowych według kryterium

życiowych dokonań:

życiowych dokonań:

1. Z wczesną kulminacją (u wielu

1. Z wczesną kulminacją (u wielu

sportowców);

sportowców);

2. Z późną kulminacją (Kant,

2. Z późną kulminacją (Kant,

Bismarck);

Bismarck);

3. Z kulminacją w środku życia

3. Z kulminacją w środku życia

(Kartezjusz, Wagner);

(Kartezjusz, Wagner);

4. Kulminacja trwająca cały bieg

4. Kulminacja trwająca cały bieg

życia (Edison, Verdi, Feuerbach).

życia (Edison, Verdi, Feuerbach).

Każda z dziedzin życia może być

prześledzona pod kątem zmian
uporządkowanych w określone
fazy.

Zmiany w sferze biologicznej mają

trójfazowy przebieg:

I. Do 25 roku życia u mężczyzn i do

18 roku życia u kobiet: występują
zmiany o charakterze

progresywnym

progresywnym,

generatywnym

generatywnym

;

II. Do około 50 roku życia: czas

względnej stabilizacji

stabilizacji

,

podtrzymywanej dzięki procesom
regeneracyjnym;

III. Po 50 roku życia: rozwój

regresywny

regresywny

, ponieważ

regeneracja nie nadąża za
wstecznymi zmianami
organizmu.

- Procesy generatywnego

wzrostu związane ze
zwiększaniem się
funkcjonalności i wydolności
organizmu określane są jako

EKSPANSJA

EKSPANSJA

;

- Spadek możliwości organizmu

pod wpływem zmniejszania się
jego zdolności funkcjonalnych
określany są jako RESTRYKCJA

RESTRYKCJA.

W biograficznym schemacie życia Ch.B.,

przez analogię do ekspansji i restrykcji,

rozpatruje ZYSKI i STRATY w zakresie

ZYSKI i STRATY w zakresie

faktów o charakterze społecznym

faktów o charakterze społecznym

dotyczących:
- aktywności zawodowej;
- życia małżeńskiego;
- pozycji społecznej;
- wyróżnień (zdobywania ich lub tracenia);
- sytuacji materialnej;
- przynależności do znaczących grup

społecznych;
- czynów i dzieł o znamionach faktów.

Zmiany biograficzne w dużym stopniu

są wyznaczane przez zmiany

biologiczne, ale nie przebiegają

synchronicznie z nimi.

Ekspansja społeczna opóźnia się w

porównaniu z ekspansją biologiczną.
Ale:
- doświadczenie, wiedza i rozum

doświadczenie, wiedza i rozum

sprzyjają podwyższaniu poziomu

wydolności fizycznej;
(W późniejszych okresach częściowo

zastępują wydolność fizyczną).

Przykłady

Przykłady:

- wydłużony czas wydolności
zawodowej w porównaniu do
biologicznego szczytu;
- podtrzymywanie ekspansji i
przeciwdziałanie ubytkowi sił
może być osiągane przez
tworzenie w biegu życia
produktów mogących istnieć
nawet po śmierci ich twórcy.

Ekspansja i restrykcja w

zdarzeniach biologicznych i
społecznej strukturze biegu życia
- to obiektywne

obiektywne

tendencje

tendencje

życiowe

życiowe

.

.

Oprócz nich ważne z perspektywy

rozwoju jednostki są subiektywne

subiektywne

tendencje życiowe

tendencje życiowe

- czyli

subiektywny pogląd na życie,
przeżycia związane z własnym
doświadczeniem,
ponieważ:

Nie jest obojętne, jakie intencje leżą

u podstaw aktywności człowieka,

ku czemu człowiek się

ku czemu człowiek się

„przeznacza

„przeznacza

”:

- czy dla własnego rozwoju;
- czy dla „bycia-dla-czegoś”: dla
jakiejś sprawy, idei, rzeczy,
człowieka.
Jest tu mowa o celu życia, o
samookreśleniu celu swego
istnienia.

Subiektywne nastawienia życiowe nie

zawsze pozostają w zgodzie z

obiektywną ekspansją i restrykcją:
- przeznaczanie siebie może

przekraczać potencjalne możliwości

człowieka zawarte w obiektywnych

tendencjach do ekspansji i

restrykcji, co może prowadzić do

uszkodzenia lub zniszczenia

egzystencji;
- podobny efekt powstaje, gdy brak

jest poczucia sensu życia lub życie

nabiera charakteru naiwnej

„zwierzęcej” egzystencji.

Gdy tendencje obiektywne i

subiektywne pozostają w

równowadze i harmonii

równowadze i harmonii

- wówczas

wg Ch.B. - człowiek jest
zadowolony i pogodzony z myślą o
przemijaniu, o wycofywaniu się z
aktywności, o śmierci;

W przeżywaniu przeznaczenia ważne

jest także źródło stawianych celów
życiowych: wewnętrzne pragnienie
osiągnięcia rezultatu czy
obowiązek lub konieczność.

Analiza biegu życia jest niewystarczająca,

jeżeli nie dokona się przeglądu
stworzonych przez człowieka produktów

produktów

.

Człowiek tworzy dzieła, z których płodzenie

dzieci czy budowę domów można porównać
do produkcji obserwowanej u zwierząt.

Ale produkty wytworzone przez zwierzęta

istnieją tak długo, jak żyje twórca i
podtrzymuje ich stan; lub wcześnie
separują się od twórcy - tak, jak czyni to
potomstwo.

A człowiek potrafi wyprodukować dzieła,

które po jego śmierci nadal wzrastają i

wzrastają i

przynoszą mu korzyść:

przynoszą mu korzyść:

Te produkty

produkty

to:

- kapitał, przedsiębiorstwo,
wytwory intelektualne -
wspierające i przedłużające
ekspansję człowieka;
- także dzieci ludzkie nie tracą
szybko kontaktu ze swymi
rodzicami, traktowane są jako
kontynuatorzy życia swych
twórców, a w okresie osłabienia sił
witalnych starszego pokolenia
służą mu wsparciem i pomocą.

Szczegółowa analiza biografii

250 osób pozwoliła Ch.B. na
wyłonienie faz rozwojowych
człowieka dorosłego.

Ważne odkrycie Ch.B. - fazy

opisujące dzieciństwo i
adolescencję stanowią nie tylko
powtórzenie filogenezy

filogenezy

, ale

także pozwalają na ujęcie całego
cyklu życiowego.

Pięć faz dzieciństwa i młodości:

Pięć faz dzieciństwa i młodości:

I. Noworodek - istota zamknięta w sobie, potem

stopniowo otwiera się na świat zewnętrzny;

aktywność jest czysto funkcjonalna, dla samej

aktywności - bez intencji wytworzenia wyniku;

II. Dziecko rozpoczyna przeciwstawianie swojego Ja

światu i stawianie celów; zaczyna wytwarzać

dzieła;

III. Dziecko osiąga poziom adekwatności

materiałowej i tworzenie wyników aktywności;

dążenie do obiektywności;

IV. Dociekanie reguł i praw; podporządkowanie się

grupie; niepokój związany ze zbliżającą się

dojrzałością płciową;

V. Nowe stosunki osobiste z wybranymi osobami,

dążenie ku wspólnocie ludzkiej; dążenie do

osiągnięć.

Ch.B. proponuje pięciofazowy opis

życia człowieka, dostrzega też
paralelę z pięcioaktowym
przebiegiem akcji w dramacie
klasycznym, w którym kolejne
akty, to:
1. Ekspozycja;
2. Rozwinięcie;
3. Kulminacja;
4. Rozwiązanie lub odwrócenie;
5. Katastrofa.

Fazy życia człowieka wg Ch.B.:
I. Dzieciństwo i adolescencja do

momentu zapoczątkowania kariery
zawodowej i wejścia w stały
związek osobisty (ekspozycja);

II. Okres budowania wymiarów

życia, sfer funkcjonowania i
przeżywania ekspansji, a
jednocześnie czas prowizorium i
braku specyficzności w
samookreśleniu (rozwinięcie);

III. Okres kulminacyjny, w którym

następuje przejście od dominacji
potrzeb do dominacji zadań
(kulminacja);

IV. (Odwrót od kulminacji): wzniesienie

się ponad wytworzone przez siebie
dzieło lub tragiczne oderwanie się
dzieła od osoby, wycofywanie się, a
nawet początek rozstawania się z
życiem;

V. Starość, ostateczne dokonywanie

bilansu życiowego, zajmowanie się
przeszłością i przyszłością (katastrofa).

Średnia dorosłość

Średnia dorosłość

przypada na

czwartą fazę biegu życia człowieka.

Faza ta, jak i każda, jest

charakteryzowana z trzech
punktów widzenia:
1. wydarzeń lub danych
obiektywnych;
2. przeżyć lub danych
subiektywnych;
3. dzieł i rezultatów.

Ad 1. Rozpatrywane są następujące

kategorie zdarzeń obiektywnych

zwane wymiarami:
- przebieg procesu kształcenia;
- przebieg działalności urzędowej;
- stosunek do rodziny i małżeństwa;
- rodzenie się i umieranie dzieci;
- zmiany miejsca zamieszkania;
- podróże.

W średniej dorosłości obserwuje się

W średniej dorosłości obserwuje się

redukcję liczby wymiarów

redukcję liczby wymiarów

Ad 2. Dane subiektywne oceniane są z

dwóch punktów widzenia:
- ze względu na współwystępujące z

rozwojem lub regresem przeżycia ekspansji

i restrykcji;
- ze względu na przeżycia odnoszące się do

określania przeznaczenia - od

niespecyficznego zaczynając a na

specyficznym, w powiązaniu z

nastawieniem na rezultat, kończąc.

Analiza średniej dorosłości pokazuje czasową

Analiza średniej dorosłości pokazuje czasową

zbieżność przeżyć z przebiegiem zdarzeń,

zbieżność przeżyć z przebiegiem zdarzeń,

polegającą na tym, że nastawienie na

polegającą na tym, że nastawienie na

rezultat i przeżycie restrykcji

rezultat i przeżycie restrykcji

poprzedza

poprzedza

wystąpienie ograniczania obiektywnych

wystąpienie ograniczania obiektywnych

wymiarów życiowych.

wymiarów życiowych.

Ad 3.
Średnia dorosłość z perspektywy tego

kryterium to okres, w którym
największą witalność i powstawanie

powstawanie

dzieł, w tym dzieci, człowiek ma już

dzieł, w tym dzieci, człowiek ma już

poza sobą

poza sobą

. W tej fazie wytworzone

produkty odrywają się od swoich
twórców. Rodzice jako twórcy - nie
tracą jednak kontaktu z dziećmi,
upatrują w nich kontynuację swego
życia, uczestniczą w ich życiu, a także
doznają od nich pomocy i możliwości
przedłużenia własnej egzystencji.

K o n i e c