Terminologia i definicje

Nazwy i ich ewolucja

1.Wychowanie higieniczne

2.Oświata sanitarna/zdrowotna

3. Wychowanie zdrowotne

4. Pedagogika zdrowotna

5. Krzewienie kultury zdrowotnej

6. Edukacja zdrowotna

• Na edukacje zdrowotną składają się:

a)

Procesy systematyczne i zamierzone, kształcenie
i wychowanie dzieci i młodzieży pod kierunkiem
dorosłych (rodzice, nauczyciele, wychowawcy)

b)

Procesy związane z samokierowaniem własnym
rozwojem (samokształcenie, samowychowanie)

c)

Ogół działań okazjonalnych i przypadkowych,
które w sprzyjających okolicznościach mogą
skłonić człowieka do refleksji podjęcia decyzji w
celu zdobycia wiedzy i umiejętności oraz
wykorzystania ich na rzecz własnego zdrowia

Inne terminy:

• sanologia- (łac.sanus – zdrowy, gr. Logos – nauka) –

„nauka o zdrowiu człowieka i zdrowiu populacji
ludzkiej, zespolona wiedza na pograniczu
medycyny, socjologii, psychologii i teorii
organizacji”. Sanologia jest częścią medycyny
zapobiegawczej i środowiskowej i obejmuje także
informowanie społeczeństw o zdrowiu. Termin nie
jest używany w piśmiennictwie zagranicznym.

• Waleologia – nauka o istocie zdrowia, czynnikach je

formujących, metodach zdrowotnych oraz
strategiach zdrowia. Termin ten zaproponował w
Rosji I.Breckman i jest używany w niektórych
szkołach wyższych przez grupę nauczycieli
akademickich z ukrainy.

Edukacja zdrowotna to

(definicje):

• Proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie

własne i społeczności, w której żyją

• Proces oparty na naukowych zasadach, stwarzający

sposobność planowanego uczenia się i zmierzający do

umożliwienia jednostką podejmowania świadomych

decyzji dotyczących zdrowia i postępowanie zgodnie z

nimi

• Każda kombinacja różnorodnych doświadczeń

edukacyjnych, ukierunkowanych na podejmowanie

przez ludzi dobrowolny chdziałań sprzyjających

zdrowiu

• Całokształt działań zmierzających do kształtowania

zachowań zdrowotnych ludzi, by mogli prowadzić

zdrowy styl życia i przyczyniać się do umacniania

zdrowia oraz rozwijać kompetencje skutecznego

wpływania na zdrowie własne i społeczności w której

żyją

• Podejmowanie wysiłków na rzecz wzrostu

kompetencji jednostek i grup w sferze
samodzielnego działania na rzecz zdrowia, na
różnych poziomach życia społecznego

• Proces pedagogiczno-społeczny wykorzystujący

metody i techniki stosowane w naukach
społecznych (pedagogice, psychologii, socjologii,
ekonomi, prawodawstwie itd..) w kierunku zmiany
zachowań o charakterze prozdrowotnym osób i
grup społecznych

• Każda planowana działalność ukierunkowana na

uczenie się o zdrowiu i chorobie

We współczesnych definicjach edukacji

zdrowotnej podkreśla się następujące

jej cechy:

• Uczenie się, tzn. aktywność i zaangażowanie osób

uczestniczących w edukacji zdrowotnej

• Proces całożyciowy, systematyczność oddziaływań

oraz ich planowanie

• Oddziaływanie na jednostki i grupy, osoby zdrowe

i chore, w celu zwiększania ich kompetencji

• Dobrowolność udziału – bez przymusu i nacisku na

uczących się przy pełnym zrozumieniu i akceptacji
przez nich działań podejmowanych w ramach
edukacji zdrowotnej

• Interdyscyplinarność edukacji zdrowotnej

Podstawowe pojęcia:

1) Wiedza
2) Nawyk
3) Przekonania
4) Postawy
5) Umiejętności
6) Zachowania

Umiejętność

Według słowników języka polskiego wprawę w

robieniu czegoś, jeśli mamy umiejętność w robieniu

czegoś to znaczy, że potrafimy robić to dobrze,

wykonujemy to w sposób płynny elastyczny i

zapewniający osiągniecie określonego celu lub

wyniku. Umiejętności pozawalają również

podejmowanie określonych zachowań.

Dla utrzymania i doskonalenia zdrowia potrzebne jest

opanowanie wielu niezbędnych umiejętności, prostych

i złożonych. Możemy je podzielić na dwie grupy:

• Umiejętności związane ze zdrowiem fizycznym.

• Umiejętności dotyczące życia psychospołecznego –

umiejętności życiowe.

Zachowania

• -Zachowania są pojęciem nieodłącznie związanym z

edukacją zdrowotną i kształceniem zachowań

prozdrowotnych jest w tradycyjnym ujęciu

nadrzędnym jej celem. Badanie zachowań

zdrowotnych jest też najczęściej stosowaną metodą w

ewaluacji wyników programów edukacyjnych. Należy

pamiętać, że proces zmian zachowań zdrowotnych jest

długotrwały i uwarunkowany wieloma czynnikami. Z

tego powodu wykorzystanie zachowań jako

wskaźników skuteczności programu edukacji

zdrowotnej, ma wiele ograniczeń, takich jak czas

dokonywania badania.

• Podstawowym narzędziem badań zachowań

zdrowotnych jest kwestionariusz ankiety, zawierającej

skategoryzowane pytania dające informacje o

nasileniu danych zachowań.

Cele i oczekiwane efekty

• W dotychczasowych koncepcjach [modelach]

edukacji zdrowotnej zakładano, że celem i

efektem uczenia się mogą [powinny] być:

• nowe możliwości poznawcze

• pożądane przekonania wobec różnych spraw

związanych ze zdrowiem lub chorobą;

właściwe postawy wobec zdrowia

• poczucie odpowiedzialności za zdrowie

własne i innych

• klaryfikacja istniejącego systemu wartości,

dostrzeżenie nowych wartości

• zmiana zachowań zdrowotnych,

ukierunkowana na prozdrowotny styl życia.

Etyczne aspekty edukacji

zdrowotnej

• Edukacja zdrowotna nie jest wymieniana wśród zagadnień,

którymi zajmuje się bioetyka. Natomiast osobyprowadzące

edukacje zdrowotną:

• stają przed wieloma dylematami, dotykają spraw ważnych

dla zdrowia i życia ludzi, często drażliwych i

kontrowersyjnych, wpływają na samopoczucie i decyzje ludzi

• oddziałują na ludzi w różnym wieku, o różnym statusie,

przygotowaniu, i różnych środowiskach

• podejmują kwestie w których nie ma rozwiązań i odpowiedzi

akceptowalnych przez wszystkich

• Zdaniem L. Niebroja w etyce edukacji zdrowotnej wiodącymi

zasadami powinny być: zasada autonomii i zasada

nieszkodzenia. Biorąc pod uwagę te zasady :

• w edukacji zdrowotnej dominować powinna informacja nad

perswazją

• prowadzący edukację jest zobowiązany do uzyskania

rzetelnej wiedzy i stałego jej wzbogacania

• edukacja zdrowotna powinna być prowadzona odpowiednimi

metodami

• W krajach w których istnieje zawód

edukatora zdrowia obowiązuje kodeks
etyczny tej grupy zawodowej.
Edukatorów obowiązują cztery
podstawowe zasady etyczne:
respektowanie autonomii uczących
się, promowanie sprawiedliwości
społecznej, służenie dobru oraz
unikanie szkód dla osób uczących
się. Kodeks zawiera sześć artykułów.

Artykuł 1

Odpowiedzialność w stosunku do uczących

się.

Zadaniem edukatora jest edukacja ludzi,

ukierunkowana na promowanie, poprawę i

utrzymanie zdrowia jednostek, rodziny i społeczności.

• Wspierają prawo jednostki do podejmowania

decyzji w sprawach swego zdrowia, jeśli decyzje te

nie zagrażają zdrowiu innych.

• Zachęcają do działania i tworzenia polityki

społecznej, która sprzyja równowadze między

korzyściami i zagrożeniami dla zdrowia.

• Dokładnie informują, jakie są potencjalne korzyści

i skutki ich świadczeń edukacyjnych.

• Akceptują odpowiedzialność za swoje działania,

które mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie

jednostek, rodziny i społeczności.

cd…

•

Rzetelnie oceniają swoje kwalifikacje,

ograniczenia oraz podejmują działania zgodne

ze swoimi kompetencjami.

•

Chronią prywatności i godności jednostki.

•

Aktywnie właczają uczących się w proces

edukacji i sprawiają, że proces ten jest dla nich

zrozumiały

•

Respektują prawa innych do własnych wartości,

postaw opinii.

•

Przestrzegają prawa równości wszystkich ludzi.

Artykuł 2

Odpowiedzialność w stosunku do zawodu

• Edukatorzy zdrowia są odpowiedzialni za reputacje

swojego zawodu oraz wprowadzenie zasad etyki

wśród kolegów.

• Utrzymują i doskonalą swoje kompetencje zawodowe

przez ustawiczne kształcenie się, członkostwo,

uczestnictwo i liderowanie w organizacjach

zawodowych oraz zaangażowanie w sprawy zdrowia

publicznego.

• Tworzą wzorce zachowań nie dyskryminujących

innych.

• Zachęcają i uczestniczą w dyskusjach dla ochrony i

rozwoju swojej profesji.

• Uczestniczą w rozwoju swojej profesji przez dzielenie

się wynikami swojej pracy.

• Są świadomi możliwości konfliktów interesów

zawodowych, dążą do integracji w sytuacjach

konfliktowych, nie manipuluja i nie stosuja przemocy

wobec innych.

• Wyrażają uznanie innym za ich zawodowe

zaangażowanie i osiągnięcia

Artykuł 3

Odpowiedzialność w stosunku do

pracodawców

• Edukatorzy zdrowia uznają granice swoich

kompetencji i są odpowiedzialni za swoje działania.

• Odpowiednio wykorzystuja swoje zawodowe

kwalifikacje.

• W wykonywaniu swych zadań postępują zgodnie z

obowiązującymi standardami, teoriami i zasadami.

• Dokładnie przedstawiają pracodawcy swoje usługi i

efekty pracy.

• Przewidują i ujawniają fakty rywalizacji, konflikty

interesów i wykorzystywanie edukacji zdrowotnej do

marketingu produktów.

• otwarcie komunikują pracodawcy niezgodności

między ich wymaganiami dotyczącymi pracy, a

zasadami etyki zawodowej.

Artykuł 4

Odpowiedzialność związana z

prowadzeniem edukacji zdrowotnej

• Edukatorzy zdrowia respektuja

prawa, godność, poufność i
wartośc każdego człowieka przez
dostosowanie strategii i metod
edukacji do potrzeb różnych
grup.

Artykuł 5

Odpowiedzialność związana z

badaniami naukowymi i ewaluacją

• Edukatorzy zdrowia wnoszą swój

wkład do zdrowia populacji i

rozwoju swojej profesji przez

badania naukowe i ewaluację. W

ich planowaniu i realizacji

stosują się do obowiązujących

przepisów prawnych oraz

standardów zawodowych.

Artykuł 6

Odpowiedzialność związana z

przygotowaniem do zawodu

• Osoby przygotowujące

edukatorów zdrowia są
zobowiązane do okazywania im
szacunku traktowania ich jak
innych uczących i oferowania
edukacji o wysokim jakości,
przynoszącej korzyści zawodowi i
społeczeństwu.

• Potrzebę podjęcia w Polsce dyskusji nad

aspektami etycznymi edukacji zdrowotnej

uzasadniają następujące przesłanki:

• Wyodrębnienie w systemie edukacji i

prawie oświatowym funkcji edukatora,

jako jednego z „ogniw” systemu

doskonalenia nauczycieli. Uznano, że

„etyka jest nieodłącznym aspektem pracy

edukatora” i zaproponowano jego kodeks

etyczny.

• Wprowadzenie kursów dla edukatorów

ds. edukacji zdrowotnej i promocji

zdrowia

• Wyodrębnienie w grupie specjalistów

ochrony zdrowia specjalności „promotor

zdrowia” którego zadania dotyczą także

edukacji zdrowotnej.

•Edukacja zdrowotna jest

ważnym, wspomagającym
elementem działań
naprawczych (terapii chorób),
zapobiegania chorobom oraz
promocji zdrowia.

Profilaktyka = prewencja,

zapobieganie

• Są to wszystkie działania podejmowane w celu

zapobieganaia pojawieniu się i rozwojowi
niepożądanych działań, zachowań, stanów lub
zjawisk w danej populacji. Istotą tych działań jest
przeciwdziałanie zagrożeniom (w tym także
chorobą), których wystąpienie lub nasilenie się
jest w przyszłości prawdopodobne.

Profilaktyka I fazy

• Dotyczy całej populacji

• Obejmuje działania najwcześniejsze

:

-swoiste- zapobieganie konkretnej chorobie

np: szczepienia ochronne

-nieswoiste- zapobieganie wielu chorobom

np: karmienie piersią, aktywność fizyczna,

racjonalne żywienie

Profilaktyka II fazy

• Ukierunkowana na określonągrupępoulacji

o zwiększonym zagrożeniu wystąpienia
jakiejś choroby

• Celem jest wczesne wykrycie objawów

choroby i wczesne wdrożenie leczenia

• Polega przede wszystkim na wykonywaniu

badań profilaktycznych

Profilaktyka III fazy

• Ukierunkowana na osoby przewlekle chore lub

niepełnosprawne

• Celem jest zapobieganie dalszemu rozwojowi

choroby i w tym:

-przywrócenie lub zastąpienie uszkodzonych funkcji ciała
-pomoc w radzeniu sobie z chorobą i w zaakceptowaniu

swego stanu

-przeciwdziałanie izolacji społecznej, prowadzącej do

wtórnego kalectwa

-pomoc w utrzymaniu dobrej kondycji fizycznej i

psychicznej

• Edukacja zdrowotna jest wiązana ze

wszystkimi fazami profilaktyki

• Osoby prowadzące edukację zdrowotną

powinny posiadać wiedzę o metodach

zapobiegania głównym problemom

zdrowotnym grupy osób, z którymi pracują

Promocja zdrowia to :

• Proces umożliwiający ludziom kontrolę nad własnym

zdrowiem i jego poprawę

• Proces obejmujący prewencję oraz działania na rzecz zdrowia

pozytywnego

• Połączenie działań edukacyjnych oraz różnego rodzaju

wsparcia – środowiskowego, społecznego, politycznego,
ekonomicznego, prawnego i taktycznego – sprzyjających
zdrowiu

• Połączenie edukacji zdrowotnej i prozdrowotnej polityki

publicznej

Uważa się, że o ile edukacja

zdrowotna koncentruje się na

jednostkach o tyle promocje zdrwoia

dotyczy głównie systemów

społecznych i jest:

• Procesem zmian społecznych służących rozwojowi

ludzi, w którym uczestniczy wiele dyscyplin,

wykorzystywana jest wiedza, międzydyscyplinarna w

sposób profesjonalny, metodologiczny i twórczy

• Sztuką interwencji w systemy społeczne i zachęcanie

ich aby rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk.

W społeczeństwie nie ma odrębnych systemów dla

zdrowia i żaden z nich nie może być odpowiedzialny

za promocję zdrowia. Musi ona „wejść” do każdego

systemu społecznego, a warunkiem skuteczności są

działania międzysektorowe i tworzenie koalicji

Strategia działania

• Budowanie prozdrowotnej polityki publicznej

• Tworzenie środowisk wspierających zdrowie

• Wzmacnianie działań społeczności

We współczesnym modelu promocji

zdrowia ukierunkowanej na
upodmiotowienie ludzi istnieje
dwukierunkowe podejscie do edukacji
zdrowotnej:

• Oddziaływanie na ludzi (jednostki i grupy)

• Oddziaływanie na znaczące grupy

profesjonalistów i osób tworzących politykę
zdrowotną, społeczną, a także edukacyjną