Ochrona gleb

Rola gleby

•

Gleba to biologicznie czynna powierzchnia ziemi, powstała ze

skały,macierzystej, w wyniku wietrzenia.

•

Gleba jest głównym elementem środowiska przyrodniczego,

tworzy naturalne siedlisko roślin, zwierząt i człowieka. Gleba jest

ośrodkiem życia i spełnia wiele istotnych funkcji:

                    - produkcyjną – daje plony
                    -  retencyjną  - gromadzi wodę
                    -  sorpcyjną - pochłania m.in. związki toksyczne.
                    - sanitarną – rozkład martwych  szczątków

•

Właściwości i urodzajność (produktywność) gleby zależą

od:

- składu mineralnego skały macierzysteji
- zawartości i jakości materii organicznej martwej

(próchnicy )

- zdolności do gromadzenia wody
- wymiany powietrza pomiędzy glebą i atmosferą.

degradacja -obniżenie się wartości

użytkowej gruntu

dewastacja - całkowita utrata wartości

użytkowej gruntu

Zmęczenie gleb to obniżenie jej żyzności

na skutek zachwiania równowagi
dynamicznej przez zanieczyszczanie
lub nieumiejętne nawożenie.

Degradacja gleby

Degradacja gleby to pomniejszenie lub zniszczenie

ekologicznej i produkcyjnej wartości gleby.

•

spadek zawartości próchnicy

•

zakwaszenie,

•

zasolenie,

•

ubytek składników pokarmowych,

•

zanieczyszczenia chemiczne.

•

erozja wodna i wiatrowa również

•

przesuszenie

•

podtopienie (zawodnienie)

•

techniczne zniszczenie gleby i szaty roślinnej stanowią

najwyższą formę degradacji gleb, zwaną dewastacją.

•

zanieczyszczenie chemiczne.

Czynniki degradujące można podzielić na

•

n a t u r a l n e - zachodzące bez czynnego udziału człowieka

•

antropogeniczne — powodowane przez człowieka.

Spośród wielu czynników niekorzystne zmiany w wielu glebach

powodują:

a) pożary, erozja, susza, trzęsienia ziemi;
b) przemysłowo-chemiczne zanieczyszczenia, np. metalami ciężkimi

(zwłaszcza Pb, Cd), kwaśnymi i kwasotwórczymi składnikami

mineralnymi i organicznymi składnikami toksycznymi obecnymi w

nawozach;

c) chemizacja rolnictwa - chemiczna ochrona roślin, nawożenie

mineralne;

d) odkrywkowa i podziemna eksploatacja kopalin;
e) techniczna zabudowa: budownictwo mieszkaniowe, przemysłowe,

szlaki komunikacyjne;

f) działalność bytowa człowieka;
g) składowanie odpadów przemysłowych i bytowo-gospodarczych.

Głównymi źródłami zanieczyszczenia gleby są:

zakłady przemysłowe, które emitują pyły

(zawierające metale ciężkie) oraz gazy

(związki siarki, azotu, węgla, chloru, fluoru).

transport, szczególnie samochodowy,

zanieczyszcza glebę i rośliny ołowiem i

węglowodorami (w tym rakotwórczymi).

rolnictwo, które wskutek postępującej

chemizacji upraw (nawozy mineralne, środki

ochrony roślin) .

pustynnienie

•

Pustynnienie i stepowienie to proces spowodowany

postępującym niedostatkiem wody w glebie i w przyziemnej

części atmosfery. Nadmierne wylesianie i odwodnienie terenu

oraz intensywne rolnictwo, to główne czynniki stepowienia

krajobrazu (w tym gleby). Przyczyny i skutki stepowienia są

następujące:

- zmniejszenie ilości i regularności opadów atmosferycznych;
- intensywny spływ powierzchniowy bez wnikania wody do gleby;
- zwiększone parowanie z powierzchni gruntu;
- pozbawienie ziemi należytej okrywy roślinnej, np. lasów, stepów,

sawann, w celu stworzenia wielkich monokultur roślinnych;

- wadliwie przeprowadzane melioracje;
- nadmierne użytkowanie (do celów przemysłowych i

komunalnych) wód powierzchniowych i podziemnych.

Przyczyną stepowienia może być również efekt cieplarniany,

spowodowany nadmierną emisją CO2, metanu, freonów.

ZNIEKSZTAŁCENIE GRUNTÓ

Zniekształcenie gruntów to niekorzystne zmiany budowy i

właściwości powierzchni ziemi i stosunków wodnych na

danym terenie. Gruntami

•

zniekształconymi są:

•

- zapadliska i wypiętrzenia na terenach górniczych;

•

- wyrobiska i zwałowiska pokopalniane;

•

- składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych;

•

- tereny zawodnione, zanieczyszczone mechanicznie i

chemicznie;

•

- obszary pod zabudową miejską, przemysłową i

komunikacyjną;

•

- tereny pozbawione szaty roślinnej;

•

- osuwiska

Zanieczyszczenia

chemiczne

związkami siarki (SO2, SO3, H2SO4, FeS, H2S).

działanie bezpośrednie polega na zakwaszeniu środowiska

bytowania organizmów i hamowaniu ich rozwoju (w szczególności

mikroorganizmów).

w bardzo kwaśnym środowisku rośliny tracą zdolność

przyswajania składników pokarmowych (np. N, Ca, P, K), nawet gdy

występują one w dostatecznie dużych stężeniach.

działanie pośrednie polega na wymywaniu trudno rozpuszczalnych

substancji mineralnych

wyzwalają się substancje toksyczne;

- związkami sodu (NaCl, Na2SO4, Na2CO3), przyczyniającymi się do

zasolenia gleby;

- związkami azotowymi (amoniakiem, azotanami), lokalnie fluorem,

chlorem, sodem, potasem;

- ropą naftową i jej pochodnymi;
- związkami metali ciężkich, głównie ołowiu (Pb), kadmu (Cd), cynku

(Zn), rtęci (Hg);

- substancjami radioaktywnymi, np. strontem 90, cezem 137.

1. Kumulacja substancji toksycznych w roślinach staje

się przyczyną skażenia wszystkich ogniw łańcucha

pokarmowego.

2. Przemieszczanie się środków chemicznych z gleby

do wód powoduje eutrofizację wód

powierzchniowych i podziemnych.

3. Zakwaszenie gleby, docierającymi do gleb i wód w

postaci kwaśnych deszczów , powoduje hamowanie

rozwoju organizmów, niszczenie szaty roślinnej.

4. Zatrucie gleby metalami ciężkimi (nikiel, rtęć, kadm,

arsen, ołów), a następnie kumulowanie się tychże w

tkankach roślin jest powoduje zmniejszenie przyrostu

masy roślinnej. U człowieka nadmiar metali ciężkich

może powodować miażdżycę i nowotwory.

5. Zatruwanie gleby nawozami mineralnymi może prowadzić do

•

pogorszenia się jakości plonów, powodować zanik aktywności

mikroflory glebowej, w szczególności niekorzystnie

oddziaływać na procesy nitryfikacji i procesy wiązania azotu

atmosferycznego.

Nadmierna przewaga potasu (K+) w roślinach rosnących na

glebach przenawożonych prowadzi do groźnych chorób

zwierząt (np. tężyczki pastwiskowej).

•

Przewapnowanie gleb może spowodować chlorozę liści,

zakłócenie metabolizmu węglowodanów i białek.

•

Nadmiar azotu pobranego przez rośliny kumuluje się w

tkankach w formie azotanów. U zwierząt nadmiar azotanów

przejawia się niepłodnością, powolnym wzrostem. U ludzi

powoduje rozliczne, niekiedy ciężkie schorzenia (m.in.

methemoglobinemię - wielostronne niedotlenienie

organizmu, szczególnie niebezpieczne dla dzieci) notowane

stosunkowo często w okolicach Puław.

•

6. Przenawożenie gnojowicą może spowodować zaburzenia

właściwości chemicznych i biologicznych gleb oraz skażenie

gleb i roślin bakteriami chorobotwórczymi. Skutkiem tego

może być wzrost zachorowań zwierząt, a nawet człowieka,

na brucelozę, różycę, pryszczycę, gruźlicę.

•

7. Skażenie pestycydami wskutek nieumiejętnego ich

stosowania może spowodować zatrucia ptactwa i zwierząt

oraz liczne schorzenia u człowieka. Trudno ulegając

przemianom metabolicznym, kumulują się w tkankach

(zwłaszcza tłuszczowej), powodują osłabienie ochronnego

działania skóry, alergie, nowotwory, patologiczne zmiany w

układzie nerwowym i układzie krążenia, zaburzają procesy

biochemiczne, przemiany węglowodanowe, białkowe,

inaktywują wiele enzymów.

Sposoby ochrony gleb

•

ograniczenie emisji pyłowo gazowych

•

- budowa osłon biologicznych (fitosanitarnych) w postaci

pasów zieleni.

•

- właściwe składowanie odpadów przemysłowych

•

- wykorzystywanie gleb najsłabszych na cele budownictwa

•

- racjonalne i umiarkowane stosowanie środków ochrony

roślin oraz nawozów mineralnych;

•

- wprowadzanie i stosowanie na szerszą skalę metod

ekologicznej produkcji rolnej (rolnictwo ekologiczne);

•

- stosowanie nawozów naturalnych (kompostu, obornika,

biohumusu) w nawożeniu gleby;

•

- stosowanie biologicznych i mechanicznych metod ochrony

roślin.

Biologiczne metody ochrony roślin polegają na

aktywnym wykorzystaniu przez człowieka przyrody

ożywionej w celu likwidacji szkodników. Metody

biologiczne polegają na :

- stosowaniu feromonów. Feromony to substancje

zapachowe wabiące owady

- wprowadzaniu naturalnych biologicznych wrogów

szkodników

- stosowaniu patogennych mikroorganizmów - bakterii,

wirusów, grzybów owadobójczych;

- wykorzystywaniu metod agrotechnicznych mających

na celu pogarszanie warunków rozwojowych

szkodliwych

Rodzaje rekultywacji

•

a) techniczną - polegającą na przystosowaniu

gruntu do wyznaczonej funkcji (użytkowania)

poprzez: ukształtowanie rzeźby terenu,

uregulowanie stosunków powietrzno--wodnych

na gruntach przesuszonych i zawodnionych,

pokrycie toksycznych gruntów warstwą gleby

(detoksykacja), budowę dróg, umacnianie

skarp;

•

b) biologiczną - polegającą na ukształtowaniu

gleby i szaty roślinnej przez: nawożenie,

wprowadzanie roślin próchnicotwórczych (np,

motylkowych i traw).

Document Outline