Ochrona gleb

Ochrona gleb

Rola gleby

Rola gleby

•

Gleba to biologicznie czynna powierzchnia ziemi, powstała ze

skały,macierzystej, w wyniku wietrzenia.

•

Gleba jest głównym elementem środowiska przyrodniczego,

tworzy naturalne siedlisko roślin, zwierząt i człowieka. Gleba jest

ośrodkiem życia i spełnia wiele istotnych funkcji:

- produkcyjną – daje plony
- retencyjną - gromadzi wodę
- sorpcyjną - pochłania m.in. związki toksyczne.
- sanitarną – rozkład martwych szczątków

•

Właściwości i urodzajność (produktywność) gleby zależą

od:

- składu mineralnego skały macierzysteji
- zawartości i jakości materii organicznej martwej

(próchnicy )

- zdolności do gromadzenia wody
- wymiany powietrza pomiędzy glebą i atmosferą.

degradacja -obniżenie się wartości

użytkowej gruntu

dewastacja - całkowita utrata wartości

użytkowej gruntu

Zmęczenie gleb to obniżenie jej żyzności

na skutek zachwiania równowagi
dynamicznej przez zanieczyszczanie
lub nieumiejętne nawożenie.

Degradacja gleby

Degradacja gleby

Degradacja gleby to pomniejszenie lub zniszczenie

ekologicznej i produkcyjnej wartości gleby.

•

spadek zawartości próchnicy

•

zakwaszenie,

•

zasolenie,

•

ubytek składników pokarmowych,

•

zanieczyszczenia chemiczne.

•

erozja wodna i wiatrowa również

•

przesuszenie

•

podtopienie (zawodnienie)

•

techniczne zniszczenie gleby i szaty roślinnej stanowią

najwyższą formę degradacji gleb, zwaną dewastacją.

•

zanieczyszczenie chemiczne.

Czynniki degradujące można podzielić na

•

n a t u r a l n e - zachodzące bez czynnego udziału człowieka

•

antropogeniczne — powodowane przez człowieka.

Spośród wielu czynników niekorzystne zmiany w wielu glebach

powodują:

a) pożary, erozja, susza, trzęsienia ziemi;
b) przemysłowo-chemiczne zanieczyszczenia, np. metalami ciężkimi

(zwłaszcza Pb, Cd), kwaśnymi i kwasotwórczymi składnikami

mineralnymi i organicznymi składnikami toksycznymi obecnymi w

nawozach;

c) chemizacja rolnictwa - chemiczna ochrona roślin, nawożenie

mineralne;

d) odkrywkowa i podziemna eksploatacja kopalin;
e) techniczna zabudowa: budownictwo mieszkaniowe, przemysłowe,

szlaki komunikacyjne;

f) działalność bytowa człowieka;
g) składowanie odpadów przemysłowych i bytowo-gospodarczych.

Głównymi źródłami zanieczyszczenia gleby są:

1.

zakłady przemysłowe, które emitują pyły

(zawierające metale ciężkie) oraz gazy

(związki siarki, azotu, węgla, chloru, fluoru).

2.

transport, szczególnie samochodowy,

zanieczyszcza glebę i rośliny ołowiem i

węglowodorami (w tym rakotwórczymi).

3.

rolnictwo, które wskutek postępującej

chemizacji upraw (nawozy mineralne, środki

ochrony roślin) .

pustynnienie

pustynnienie

•

Pustynnienie i stepowienie to proces spowodowany

postępującym niedostatkiem wody w glebie i w przyziemnej

części atmosfery. Nadmierne wylesianie i odwodnienie terenu

oraz intensywne rolnictwo, to główne czynniki stepowienia

krajobrazu (w tym gleby). Przyczyny i skutki stepowienia są

następujące:

- zmniejszenie ilości i regularności opadów atmosferycznych;
- intensywny spływ powierzchniowy bez wnikania wody do gleby;
- zwiększone parowanie z powierzchni gruntu;
- pozbawienie ziemi należytej okrywy roślinnej, np. lasów, stepów,

sawann, w celu stworzenia wielkich monokultur roślinnych;

- wadliwie przeprowadzane melioracje;
- nadmierne użytkowanie (do celów przemysłowych i

komunalnych) wód powierzchniowych i podziemnych.

Przyczyną stepowienia może być również efekt cieplarniany,

spowodowany nadmierną emisją CO2, metanu, freonów.

ZNIEKSZTAŁCENIE GRUNTÓ

ZNIEKSZTAŁCENIE GRUNTÓ

W

W

Zniekształcenie gruntów to niekorzystne zmiany budowy i

właściwości powierzchni ziemi i stosunków wodnych na

danym terenie. Gruntami

•

zniekształconymi są:

•

- zapadliska i wypiętrzenia na terenach górniczych;

•

- wyrobiska i zwałowiska pokopalniane;

•

- składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych;

•

- tereny zawodnione, zanieczyszczone mechanicznie i

chemicznie;

•

- obszary pod zabudową miejską, przemysłową i

komunikacyjną;

•

- tereny pozbawione szaty roślinnej;

•

- osuwiska

Zanieczyszczenia

Zanieczyszczenia

chemiczne

chemiczne

-

związkami siarki (SO2, SO3, H2SO4, FeS, H2S).

1.

działanie bezpośrednie polega na zakwaszeniu środowiska

bytowania organizmów i hamowaniu ich rozwoju (w szczególności

mikroorganizmów).

2.

w bardzo kwaśnym środowisku rośliny tracą zdolność

przyswajania składników pokarmowych (np. N, Ca, P, K), nawet gdy

występują one w dostatecznie dużych stężeniach.

3.

działanie pośrednie polega na wymywaniu trudno rozpuszczalnych

substancji mineralnych

4.

wyzwalają się substancje toksyczne;

- związkami sodu (NaCl, Na2SO4, Na2CO3), przyczyniającymi się do

zasolenia gleby;

- związkami azotowymi (amoniakiem, azotanami), lokalnie fluorem,

chlorem, sodem, potasem;

- ropą naftową i jej pochodnymi;
- związkami metali ciężkich, głównie ołowiu (Pb), kadmu (Cd), cynku

(Zn), rtęci (Hg);

- substancjami radioaktywnymi, np. strontem 90, cezem 137.

Wszystkie te substancje, przenikając

z gleb do roślin, a następnie do
organizmów zwierząt i człowieka,
powodują skażenie wszystkich ogniw
łańcucha pokarmowego.

•

Niektóre pestycydy kumulują się w
tkankach, co działa szkodliwie na
organizm, ponadto mogą
przebywać w glebie przez wiele
lat, (np. DDT ponad 15 lal,
arsenian ołowiowy - 15 lat, HCH
Lindan - ponad 11 lat, Chlordan
ponad 12 lat).

1. Kumulacja substancji toksycznych w roślinach staje

się przyczyną skażenia wszystkich ogniw łańcucha

pokarmowego.

2. Przemieszczanie się środków chemicznych z gleby

do wód powoduje eutrofizację wód

powierzchniowych i podziemnych.

3. Zakwaszenie gleby, docierającymi do gleb i wód w

postaci kwaśnych deszczów , powoduje hamowanie

rozwoju organizmów, niszczenie szaty roślinnej.

4. Zatrucie gleby metalami ciężkimi (nikiel, rtęć, kadm,

arsen, ołów), a następnie kumulowanie się tychże w

tkankach roślin jest powoduje zmniejszenie przyrostu

masy roślinnej. U człowieka nadmiar metali ciężkich

może powodować miażdżycę i nowotwory.

5. Zatruwanie gleby nawozami mineralnymi może prowadzić do

•

pogorszenia się jakości plonów, powodować zanik aktywności

mikroflory glebowej, w szczególności niekorzystnie

oddziaływać na procesy nitryfikacji i procesy wiązania azotu

atmosferycznego.

Nadmierna przewaga potasu (K+) w roślinach rosnących na

glebach przenawożonych prowadzi do groźnych chorób

zwierząt (np. tężyczki pastwiskowej).

•

Przewapnowanie gleb może spowodować chlorozę liści,

zakłócenie metabolizmu węglowodanów i białek.

•

Nadmiar azotu pobranego przez rośliny kumuluje się w

tkankach w formie azotanów. U zwierząt nadmiar azotanów

przejawia się niepłodnością, powolnym wzrostem. U ludzi

powoduje rozliczne, niekiedy ciężkie schorzenia (m.in.

methemoglobinemię - wielostronne niedotlenienie

organizmu, szczególnie niebezpieczne dla dzieci) notowane

stosunkowo często w okolicach Puław.

•

6. Przenawożenie gnojowicą może spowodować zaburzenia

właściwości chemicznych i biologicznych gleb oraz skażenie

gleb i roślin bakteriami chorobotwórczymi. Skutkiem tego

może być wzrost zachorowań zwierząt, a nawet człowieka,

na brucelozę, różycę, pryszczycę, gruźlicę.

•

7. Skażenie pestycydami wskutek nieumiejętnego ich

stosowania może spowodować zatrucia ptactwa i zwierząt

oraz liczne schorzenia u człowieka. Trudno ulegając

przemianom metabolicznym, kumulują się w tkankach

(zwłaszcza tłuszczowej), powodują osłabienie ochronnego

działania skóry, alergie, nowotwory, patologiczne zmiany w

układzie nerwowym i układzie krążenia, zaburzają procesy

biochemiczne, przemiany węglowodanowe, białkowe,

inaktywują wiele enzymów.

Sposoby ochrony gleb

Sposoby ochrony gleb

•

ograniczenie emisji pyłowo gazowych

•

- budowa osłon biologicznych (fitosanitarnych) w postaci

pasów zieleni.

•

- właściwe składowanie odpadów przemysłowych

•

- wykorzystywanie gleb najsłabszych na cele budownictwa

•

- racjonalne i umiarkowane stosowanie środków ochrony

roślin oraz nawozów mineralnych;

•

- wprowadzanie i stosowanie na szerszą skalę metod

ekologicznej produkcji rolnej (rolnictwo ekologiczne);

•

- stosowanie nawozów naturalnych (kompostu, obornika,

biohumusu) w nawożeniu gleby;

•

- stosowanie biologicznych i mechanicznych metod ochrony

roślin.

Biologiczne metody ochrony roślin polegają na

aktywnym wykorzystaniu przez człowieka przyrody

ożywionej w celu likwidacji szkodników. Metody

biologiczne polegają na :

- stosowaniu feromonów. Feromony to substancje

zapachowe wabiące owady

- wprowadzaniu naturalnych biologicznych wrogów

szkodników

- stosowaniu patogennych mikroorganizmów - bakterii,

wirusów, grzybów owadobójczych;

- wykorzystywaniu metod agrotechnicznych mających

na celu pogarszanie warunków rozwojowych

szkodliwych

rekultywacja

rekultywacja

•

Rekultywacja jest to zespół działań
naukowych, organizacyjnych i
technicznych mających na celu
przywracanie wartości użytkowej
terenom i gruntom już
zdewastowanym. Rekultywacji
najczęściej wymagają:

Rodzaje rekultywacji

Rodzaje rekultywacji

•

a) techniczną - polegającą na przystosowaniu

gruntu do wyznaczonej funkcji (użytkowania)

poprzez: ukształtowanie rzeźby terenu,

uregulowanie stosunków powietrzno--wodnych

na gruntach przesuszonych i zawodnionych,

pokrycie toksycznych gruntów warstwą gleby

(detoksykacja), budowę dróg, umacnianie

skarp;

•

b) biologiczną - polegającą na ukształtowaniu

gleby i szaty roślinnej przez: nawożenie,

wprowadzanie roślin próchnicotwórczych (np,

motylkowych i traw).