Ogólne zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów reguluje w prawie polskim Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.). Ustawa precyzuje między innymi definicję podmiotu korzystającego ze środowiska. Jest nim przedsiębiorca, w rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej, oraz osoba prowadząca działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa.

Ochrona gleb

Zgodnie z art. 15, ust. 1 Ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78 z późn. zm.) właściciel gruntów stanowiących użytki rolne oraz gruntów zrekultywowanych na cele rolne jest obowiązany do przeciwdziałania degradacji gleb, w tym szczególnie erozji i ruchom masowym ziemi. Rolnik ma obowiązek utrzymywania w sprawności technicznej urządzeń przeciwerozyjnych. W wyniku procesów erozji wodnej i wietrznej oraz pogorszenia właściwości powietrzno-wodnych gleby następuje jej degradacja fizyczna. Ochrona gleb przed erozją wodną zależy w dużej mierze od położenia pola, rodzaju okrywy roślinnej i sposobu uprawy roli. Dlatego na gruntach podatnych na erozję należy stosować specjalne zabiegi przeciwerozyjne:

• grunty na stokach o nachyleniu powyżej 20% powinny być trwale zadarnione lub zalesione;

• drogi spływu wód opadowych należy zadarnić, a trawę kosić przynajmniej dwa razy w okresie wegetacji;

• głęboszowanie polegające na dokonywaniu głębokich nacięć w glebie i spulchnianiu podglebia, co zwiększa pojemność wodną gleby i ułatwia wsiąkanie wody do głębszych jej warstw.

Poza działaniami zapobiegającymi erozji, dla normalnego wzrostu i rozwoju roślin niezbędne jest zapewnienie właściwych stosunków powietrzno-wodnych na użytkach rolnych, poprzez utrzymywanie w stanie sprawności rowów melioracyjnych. Rolnicy użytkujący grunty zmeliorowane zobowiązani są do konserwacji i pielęgnacji sieci rowów na tych terenach. Jeśli rolnik należy do Spółki Wodnej to do niej należy obowiązek utrzymania rowów melioracyjnych w stanie sprawności.

Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności poprzez:

− racjonalne gospodarowanie,

− zachowanie wartości przyrodniczych,

− zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania,

− ograniczenie zmian naturalnego ukształtowania,

− utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów,

− doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są one dotrzymane,

− zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (D. U. Nr 165/2002, poz. 1359) określa wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi, z uwzględnieniem ich funkcji aktualnej i planowanej, dla określonych grup rodzajów gruntów (A, B, C). Pełni ono ważną rolę w kształtowaniu świadomości, zarówno wśród organów administracji państwowej i samorządowej, jak i wśród władających powierzchnią terenu.

Ochrona gruntów rolnych i leśnych w myśl ustawy „O ochronie gruntów rolnych i leśnych” (Dz.U. Nr 16/1995 roku z późn.zm.) polega na:

− ograniczeniu przeznaczania ich na cele nierolnicze i nieleśne,

− zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych oraz szkodom w produkcji rolniczej lub leśnej oraz w drzewostanach, powstających wskutek działalności nierolniczej lub nieleśnej,

− rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze,

− zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych,

− przywracaniu i poprawianiu wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych wskutek działalności nieleśnej, a także na zapobieganiu obniżania produktywności gruntów leśnych.

Wymagania w zakresie ochrony gleby i ziemi

Najważniejsze przepisy w tym zakresie znajdują się w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 129, poz. 902, z późn. zm.), oraz w ustawie z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266, z późn. zm.).

Ochrona powierzchni ziemi polega na:

1) zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności przez:

a) racjonalne gospodarowanie,

b) zachowanie wartości przyrodniczych,

c) zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania,

d) ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania,

e) utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów,

f) doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, jeżeli nie są one dotrzymane,

g) zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem zabytków archeologicznych;

2) zapobieganiu ruchom masowym ziemi i ich skutkom.

Wymagane jest ograniczanie działań polegających na:

• niekorzystnym przekształceniu ukształtowania terenu,

• zanieczyszczeniu gleby lub ziemi,

• spowodowaniu utraty albo ograniczenia wartości użytkowej gruntów rolnych.

Rekultywacja w związku z niekorzystnym przekształceniem naturalnego ukształtowania terenu polega na jego przywróceniu do stanu poprzedniego (m. in. makroniwelacja).

Rekultywacja zanieczyszczonej gleby lub ziemi polega na ich przywróceniu do stanu wymaganego standardami jakości. Standardy te określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359).

Ochrona gruntów rolnych polega na:

1) ograniczaniu przeznaczania ich na cele nierolnicze lub nieleśne;

2) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, powstającym wskutek działalności nierolniczej i ruchów masowych ziemi;

3) rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze;

4) zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych;

5) ograniczaniu zmian naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi.

Ochrona gruntów leśnych polega na:

1) ograniczaniu przeznaczania ich na cele nieleśne lub nierolnicze;

2) zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów leśnych oraz szkodom w drzewostanach i produkcji leśnej, powstającym wskutek działalności nieleśnej i ruchów masowych ziemi;

3) przywracaniu wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych wskutek działalności nieleśnej;

4) poprawianiu ich wartości użytkowej oraz zapobieganiu obniżania ich produkcyjności;

5) ograniczaniu zmian naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi.