PODSTAWY PRAWNE OCHRONY PRACY W POLSCE

SPIS TREŚCI

1. PROCESY PRACY - POJĘCIA PODSTAWOWE, GENEZA IDEI OCHRONY PRACY, OHRONA PRACY W POLSCE - KODEKS PRACY

1.1. Pojęcia podstawowe, geneza idei ochrony pracy

1.2. System ochrony pracy w Polsce

1.3. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

1.4. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

1.5. Maszyny i inne urządzenia techniczne

1.6. Substancje chemiczne oraz procesy pracy szczególnie szkodliwe lub niebezpieczne dla zdrowia

1.7. Profilaktyczna ochrona zdrowia

1.8. Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

1.9. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze

1.10. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy

1.11. Konsultacje pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

1.12. Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy

1.13. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy

2. ZAKŁADOWE SŁUŻBY BHP

3. NADZÓR NAD WARUNKAMI PRACY

3. 1. Państwowa Inspekcja Pracy

3. 2. Państwowa Inspekcja Sanitarna

3.3. Urząd Dozoru Technicznego

3.4. Społeczna Inspekcja Pracy

4. OCHRONA PRACY KOBIET I MŁODOCIANYCH

4.1. Ochrona pracy młodocianych

4.2. Ochrona pracy kobiet

1. PROCESY PRACY - POJĘCIA PODSTAWOWE, GENEZA IDEI OCHRONY PRACY, OCHRONA PRACY W POLSCE - KODEKS PRACY

1.1. Pojęcia podstawowe, geneza idei ochrony pracy

Pojęcie ochrona pracy nie zostało zdefiniowane prawnie i dlatego jest różnie rozumiane i interpretowane przez teoretyków. Jego rozumienie kształtowało się historycznie - w początkowym okresie rozwoju przemysłu (pocz. XIX w.) oznaczało ochronę podstawowych interesów siły roboczej, a potem w samym prawie pracy, którego jest istotnym elementem - było różne co do przedmiotu uregulowania, celu i zakresu.

W literaturze powojennej, mimo dalszych rozbieżności co do celu ochrony pracy i jej zakresu, istnieje dość jednolity pogląd na temat przedmiotu ochrony. Nie jest to bowiem ochrona pracy jako takiej, rozumianej wg Kotarbińskiego jako „wszelkie działania mające charakter pokonywania trudności dla zadośćuczynienia czyimś potrzebom istotnym” czy też ochrona świata pracy najemnej lub jego interesów, ale jako ochrona pracy żywej, inaczej mówiąc - siły roboczej (pracowników). Przedmiotem ochrony pracy jest więc pracownik . Według W. Szuberta, ochrona pracy jest to: „system środków prawnych, ekonomicznych, organizacyjnych i technicznych, służących zapewnieniu pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie pracy”, przy czym przez system należy rozumieć zbiór uporządkowanych jednostek tworzących całość organizacyjną, służących jednemu celowi.

W teorii istnieją różne poglądy dotyczące określenia tego celu. Jedni autorzy uważają, że podstawowym celem ochrony pracy jest ochrona zdrowia i życia pracowników w środowisku pracy dla ochrony ich zdolności do pracy, a zatem zapewnienie im gwarancji bezpieczeństwa ekonomicznego i socjalnego. Inni zaś uważają, że podstawowym celem ochrony pracy jest ochrona zdrowia i życia pracownika, natomiast sam fakt, że pracownik jest zdrowy daje mu gwarancję zdolności do pracy. W świetle uregulowań międzynarodowych, a szczególnie, biorąc pod uwagę definicję Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), według której zdrowie jest nie tylko brakiem choroby ale jest to stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego oraz socjalnego wydaje się, że podstawowym celem ochrony pracy jest zapewnienie zdrowia pojmowanego zgodnie z tą definicją.

Również w nauce prawa zwraca się uwagę na dwojaki sposób rozumienia pojęcia „ochrony pracy”. W sensie szerokim pojęcie to utożsamiane jest z funkcją ochronną prawa pracy, co oznacza, że rozumiane jest ono jako ochrona interesów pracowników, obejmująca wszystkie normy prawa pracy oraz przepisy regulujące obowiązki i zasady odpowiedzialności za ich nieprzestrzeganie lub normy prawa pracy, które posiadają charakter ochronny, takie jak ochrona trwałości stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę, ustalenie maksymalnego wymiaru czasu pracy czy też ustalenie minimalnego urlopu.

W węższym rozumieniu tego pojęcia, ochrona pracy jest to zespół norm prawnych mających na celu zapewnienie przez pracodawców bezpieczeństwa i zabezpieczenie zdrowia pracowników w procesie pracy. Przedmiotem ochrony pracy w tym ujęciu będzie więc zabezpieczenie pracownika przed szkodliwym oddziaływaniem środowiska pracy na jego zdrowie i przed zagrożeniem jego życia.

Oprócz samego zakresu pojęcia „ochrona pracy”, istotne jest również ustalenie zakresu podmiotowego tego pojęcia, używanego w rozumieniu węższym - jako powszechna ochrona pracy, zapewniająca bezpieczeństwo i ochronę zdrowia ogółu pracowników oraz w znaczeniu szerszym - jako szczególna ochrona pracy kobiet i młodocianych. Przez pojęcie bezpieczeństwa należy rozumieć brak nieakceptowalnego ryzyka szkód, natomiast przez ochronę zdrowia - gwarancje zawarte w normach prawnych ustalających takie warunki pracy aby, zgodnie z definicją WHO, zapewnić pracownikowi stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego oraz socjalnego . Podział ten, wprowadzony dla usystematyzowania norm prawnych ochrony pracy, jest często w teorii uzupełniany o przepisy dotyczące organizacji i kompetencji organów nadzoru nad warunkami pracy czy też zawiera wyodrębnienie przepisów ogólnych i przepisów branżowych wydanych na podstawie delegacji kodeksowej (wówczas nie możemy mówić, że podstawą tego podziału jest zakres podmiotowy).

Należy jednak podkreślić, że i ten podział nie w pełni odzwierciedla istotę pojęcia ochrony pracy w znaczeniu prawnym. Dotyczy to przede wszystkim ochrony pracy w sensie szerszym, a więc ochrony pracy kobiet i młodocianych. Wśród norm prawnych regulujących ten aspekt ochrony pracy jest bowiem szereg norm dotyczących nie tylko bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podmiotów chronionych, lecz także ochrony interesów pracowniczych, takich jak zagwarantowanie kobiecie w ciąży i wychowującej dzieci trwałości stosunku pracy czy też młodocianym możliwości kontynuowania nauki.

Jak wynika z powyższych wywodów, pojęcie ochrony pracy nie jest pojęciem jednoznacznym i powinno być konkretyzowane dla określonych potrzeb. Modyfikując do warunków gospodarki rynkowej stosowaną od wielu lat w praktyce definicję ochrony pracy, można przyjąć, że ochrona pracy to całokształt norm prawnych oraz środków badawczych, organizacyjnych i technicznych mających na celu ochronę praw pracownika oraz ochronę jego życia i zdrowia przed czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi w środowisku pracy, a także stworzenie mu optymalnych warunków pracy z punktu widzenia ergonomii, fizjologii i psychologii.

W międzynarodowym prawie socjalnym, dla wyodrębnienia przepisów służących zapewnieniu pracownikowi bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie pracy z rozumienia ochrony pracy w sensie ogółu norm prawa pracy, określa się je jako przepisy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. W prawie polskim przyjmuje się określenie: przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Mimo zbieżności nazewnictwa przyjętego w prawie międzynarodowym i polskim, określenie zawarte w prawie polskim odnosi się do przedmiotu uregulowań (dotyczy pracy czy też warunków pracy), natomiast w prawie międzynarodowym przepisy te biorą pod ochronę podmiot, jakim jest pracownik. Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, które w polskim prawie przybrało formę zasady konstytucyjnej (art. 66 Konstytucji RP), jest w prawie międzynarodowym jedynie środkiem do osiągnięcia celu, jakim jest bezpieczeństwo i ochrona zdrowia pracownika.

1.2. System ochrony pracy w Polsce

Wprowadzenie

Mówiąc o systemie ochrony pracy w Polsce, należy rozróżnić system prawny od systemu organizacyjnego. Pierwszy z nich, stanowiący integralną część gałęzi prawa, jaką jest prawo pracy, mówi nam o normach prawnych i ich usytuowaniu w hierarchii źródeł prawa dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Drugi zaś, obrazuje system organizacji ochrony pracy na szczeblu państwa, zakładu oraz organów uczestniczących w tworzeniu, a także kontrolowaniu bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce.

System prawny ochrony pracy w Polsce

System ten opiera się na źródłach prawa wskazanych w Konstytucji RP i art. 9 kodeksu pracy.

Podstawowym aktem prawnym, mówiącym o prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, jest Konstytucja RP, która w art. 66 gwarantuje takie prawo każdemu. Sposób realizacji tego prawa określa ustawa. Ustawą określającą prawa i obowiązki obywateli w tym zakresie jest kodeks pracy. Podstawowe uregulowania kodeksowe w zakresie bhp znajdują się w dziale X kodeksu dotyczącym bhp, w dziale VII dotyczącym ochrony pracy kobiet i w dziale IX dotyczącym ochrony pracy młodocianych. Natomiast art. 9 kodeksu pracy wskazuje na inne źródła prawa pracy, szczególnie zaś porozumienia normatywne zawierane między partnerami socjalnymi, tj. układy zbiorowe i inne porozumienia zbiorowe, np. akty wewnątrzzakładowe stanowione w formie regulaminów i statutów.

Wśród źródeł prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy można więc wyróżnić akty prawne powszechnie obowiązujące, stanowione przez upoważnione do tego organy oraz porozumienia zawierane pomiędzy partnerami społecznymi, obowiązujące grupy, które takie porozumienia zawarły. Dodatkowo, jako źródło praw i obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zostały wprowadzone zasady bhp.

Przepisy powszechnie obowiązujące, poza wymienionym już kodeksem pracy, są to akty wykonawcze bezpośrednio rozwijające postanowienia działu X kodeksu pracy oraz przepisy ogólne, międzybranżowe i resortowe wydane na podstawie delegacji zawartej w kodeksie pracy.

Do przepisów powszechnie obowiązujących należą również przepisy zaliczane do przepisów prawa pracy, takie jak ustawy ustanawiające nadzór i kontrolę nad warunkami pracy, a także przepisy dotyczące innych dziedzin prawa, jednakże regulujące sprawy z zakresu bhp. Do takich przepisów należy prawo budowlane, prawo górnicze i geologiczne czy też prawo atomowe.

Normy techniczne wydawane są na podstawie ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. nr 169, poz. 1386). Regułą określoną w rozdziale 3 art. 5.3 tej ustawy jest, że stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne.

Pozostałe przepisy, będące na podstawie art. 9 k.p przepisami prawa pracy, można podzielić na przepisy stanowione w drodze porozumienia zawartego pomiędzy partnerami społecznymi lub w ściśle określonych przypadkach przepisy wewnątrzzakładowe, ustanawiane przez samego pracodawcę.

Do pierwszej grupy należy zaliczyć przepisy bhp występujące w ponadzakładowych i zakładowych układach zbiorowych pracy (uzp). Z przepisów działu XI k. p., w którym uregulowane zostały sprawy dotyczące porozumień zbiorowych nie zostały wyłączone sprawy z zakresu bhp, co otwiera drogę do regulowania tych spraw w układach zbiorowych pracy. Jednakże strony układu nie mogą wprowadzić do układu zbiorowego pracy postanowień mniej korzystnych od zawartych w przepisach powszechnie obowiązujących. Powstaje wobec tego pytanie, czy do uzp mogą być wprowadzane postanowienia ograniczające obowiązki pracownika w zakresie bhp. Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że ograniczenie obowiązków jest dla pracownika korzystniejsze. Jednakże należy pamiętać, że obowiązki pracownika ustanowione zostały w celu zapewnienia mu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, a zatem każde ograniczenie nałożonych na niego obowiązków de facto działałoby na jego niekorzyść, powodując ograniczenie jego ochrony. W układach zbiorowych pracy nie mogą być jednak nakładane na pracowników dodatkowe obowiązki, gdyż te mogą być ustanawiane jedynie w drodze przepisów powszechnie obowiązujących. Tak więc w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w układach zbiorowych pracy mogą być określone albo dodatkowe uprawnienia pracownicze, albo uszczegółowione uprawnienia wynikające z przepisów powszechnie obowiązujących. Do najczęściej występujących w uzp uregulowań z zakresu bhp zaliczyć można:

dodatkowe przywileje zdrowotne

dodatkowe urlopy dla pracowników pracujących w warunkach szkodliwych lub uciążliwych oraz skrócenie dobowego wymiaru czasu pracy dla pracowników zatrudnionych w takich warunkach

rekompensaty finansowe dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych oraz niebezpiecznych.

Aktem wewnątrzzakładowym, regulującym sprawy z zakresu bhp, jest regulamin pracy. Zakres przedmiotowy regulaminu, określony w kodeksie pracy obejmuje uregulowania w zakresie wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej, wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym i kobietom.

Regulamin pracy ustala pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, jeżeli zatrudnia co najmniej 5 pracowników. Jednakże, w przypadku gdy pracodawca nie może uzgodnić treści regulaminu z organizacją związkową lub gdy taka organizacja nie działa u pracodawcy, regulamin ustala sam pracodawca. Regulamin nie musi być ustalany, jeżeli w zakresie przewidzianym dla regulaminu obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy. Z treścią regulaminu pracodawca ma obowiązek zapoznać każdego pracownika.

Zasady bhp są regułami pozaprawnymi na wzór klauzul generalnych. Oznacza to, że nie są one zdefiniowanie prawnie ani też określone w przepisach, jednakże - zgodnie z obowiązującymi przepisami - zarówno pracodawca, jak i osoba kierująca pracownikami i sam pracownik są obowiązani ich przestrzegać, a ich naruszenie lub niestosowanie może spowodować sankcje przewidziane w kodeksie pracy. W teorii, za zasady bhp uważa się reguły postępowania wynikające z doświadczenia życiowego oraz przesłanek naukowych i technicznych.

System organizacyjny ochrony pracy w Polsce

O ile system prawny wskazuje na podstawy prawne bezpieczeństwa i higieny pracy, o tyle system organizacyjny wskazuje na organy i organizacje uczestniczące w kształtowaniu i realizowaniu zadań w tej dziedzinie.

System organizacyjny ochrony pracy można podzielić na dwa systemy: ogólnokrajowy i zakładowy. Można dokonywać dalszych podziałów - na podsystemy, ale wydaje się, że spowodowałoby to brak przejrzystości.

Do pierwszego z nich należy zaliczyć parlament, rząd, resorty i inne urzędy państwowe, państwowe organy nadzoru i kontroli, które mają zróżnicowane zadania.

Parlament ma przede wszystkim zadania ustawodawcze, tworząc prawo ustalające podstawowe zasady systemu. Rząd i resorty oraz urzędy państwowe, szczególnie Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwo Zdrowia, ustalają wytyczne państwa w kształtowaniu polityki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz, na podstawie ustaw, wydają przepisy wykonawcze w zakresie bhp. Natomiast organy nadzoru i kontroli, do których należą przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy, Inspekcja Sanitarna, Urząd Dozoru Technicznego oraz sądy i prokuratura (również pozostałe organy nadzoru i kontroli w zakresie swojego działania w każdym przypadku, jeżeli dotyczy ono zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia) powołane zostały do nadzoru i kontroli - w imieniu państwa - realizacji przez pracodawców obowiązków nałożonych na nich przez prawo. Dla realizacji swoich uprawnień oraz przymuszania pracodawców do realizacji swoich obowiązków, organy te dysponują możliwością ukarania mandatem karnym, bądź wydania nakazu lub decyzji. W określonych przepisami przypadkach mogą również zażądać wstrzymania prowadzenia prac, a Główny Inspektor Pracy, w porozumieniu z właściwym ministrem, może wydać nakaz zamknięcia całości lub części zakładu.

Istotną rolę w systemie organizacyjnym bhp na szczeblu państwa pełni Rada Ochrony Pracy. W skład Rady wchodzą przedstawiciele rządu, pracodawców i pracowników, posłowie i senatorowie oraz wybitni specjaliści z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy. Organ ten, umocowany przy Sejmie RP, zgodnie z ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy, ma sprawować nadzór nad jej działaniem. Istotne znaczenie w tym systemie mają również instytuty naukowo-badawcze, powołane do prowadzenia prac naukowo-badawczych w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia.

Również na szczeblu zakładu pracy istnieją różne podmioty, do których obowiązków należy tworzenie warunków pracy lub społeczny nadzór i kontrola nad tymi warunkami. Podstawowym podmiotem, którego obowiązkiem w zakładzie pracy jest zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, jest pracodawca, który swoje obowiązki realizuje za pomocą wyspecjalizowanych służb bezpieczeństwa i higieny pracy oraz lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Dodatkowo, w kształtowaniu bezpiecznych warunków pracy w zakładzie pracy, uczestniczy też - jako organ opiniodawczo-doradczy - komisja ds. bhp.

Organy przedstawicielskie, jakimi są związki zawodowe i społeczny inspektor pracy, pełnią natomiast przede wszystkim funkcje nadzorczo-kontrolne w zakresie przestrzegania przez pracodawcę obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Należy zwrócić uwagę, że nie tylko państwowe organy nadzoru nad warunkami pracy mają prawo wymierzania mandatu karnego za nieprzestrzeganie przepisów i zasad bhp, ale w uprawnienia quasi egzekucyjne został wyposażony również społeczny inspektor pracy. Tym uprawnieniem jest prawo wydawania, w formie pisemnej, zaleceń dotyczących usunięcia stwierdzonych uchybień. Pracodawca może odwołać się od wydanego zalecenia do właściwego inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy. Przepisy ustawy o społecznej inspekcji pracy przewidują możliwość ukarania karą grzywny pracodawcy, który nie spowodował usunięcia uchybień wskazanych w zaleceniu społecznego inspektora pracy.

1.3. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Obowiązki pracodawcy

Wśród obowiązków pracodawcy wymienianych w art. 94 kodeksu pracy znajduje się obowiązek (pkt. 4) dotyczący zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenia systematycznego szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pozostałe obowiązki pracodawcy w tym zakresie zostały zamieszczone w rozdziale I działu X kodeksu pracy.

Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi pracodawca (art. 207 § 1 k.p.). Rozpatrując tę kwestię na gruncie prawa, odpowiedzialność ta może być

odpowiedzialnością za wykroczenia popełnione przeciwko prawom pracownika (dział XIII k.p.),

odpowiedzialnością za popełnione przestępstwa (odpowiedzialność karna) oraz odpowiedzialnością cywilną za wyrządzone szkody.

Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zostały określone w rozdziale I, działu X kodeksu pracy.

Zgodnie z przepisem art. 207 § 2, pracodawca zobowiązany jest do ochrony zdrowia i życia pracowników.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż w znowelizowanym kodeksie pracy wyraźnie sprecyzowano, że wartością podlegającą ochronie jest zdrowie i życie pracowników. Obowiązek ten powinien być realizowany poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. To, czy dany pracodawca, w określonych warunkach, wykorzystał w sposób odpowiedni osiągnięcia nauki, podlega indywidualnej ocenie właściwych organów nadzoru, np. Państwowej Inspekcji Pracy i Inspekcji Sanitarnej lub sądu w toku postępowania sądowego.

Ogólny obowiązek pracodawcy jest uszczegółowiony przez wymienienie obowiązków szczególnych, które zobowiązują pracodawcę do:

organizowania pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy

zapewnienia przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

wydawania poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowania wykonania tych poleceń

zapewnienia wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń organów nadzoru nad warunkami pracy

zapewnienia wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy.

Wydzielenie obowiązku dotyczącego zapewnienia wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy wynikało z faktu, iż społeczny inspektor pracy nie jest „organem nadzoru” oraz było podyktowane potrzebą wyraźniejszego zaakcentowania roli społecznego nadzoru nad warunkami pracy jako trwałego elementu polskiego systemu ochrony pracy.

W systemie tym społeczny inspektor pracy spełniać będzie także rolę przedstawiciela pracowników w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidzianych w konwencjach MOP i dyrektywach Unii Europejskiej. Lepsze przystosowanie społecznej inspekcji pracy do wykonywania tej roli oraz zmiany w kierunku umożliwienia powoływania SIP w małych firmach, w których nie działają związki zawodowe, powinna uwzględniać najbliższa nowelizacja ustawy o społecznej inspekcji pracy.

Do rangi obowiązku podstawowego podniesiono obowiązek pracodawcy dotyczący znajomości przepisów o ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Znajomość tych przepisów i zasad musi odpowiadać zakresowi, jaki jest niezbędny do wykonywania ciążących na pracodawcy obowiązków (art. 207 § 3).

Przez pojęcie „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy” rozumie się zasady pozaprawne, wynikające z techniki i doświadczenia życiowego, których przestrzeganie, w określonych warunkach, jest niezbędne dla zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

W przypadku jednoczesnego wykonywania prac w tym samym miejscu przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek współpracować ze sobą w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 208 § 1), Obowiązek współpracy różnych przedsiębiorstw, jednocześnie działających w tym samym miejscu, wynika wprost z art. 17 konwencji nr 155 MOP dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy oraz z art. 6 ust. 4 dyrektywy 89/391/ EWG. Zgodnie z kodeksem pracy, współpraca ta powinna polegać m.in. na ustaleniu zasad współdziałania, uwzględniających sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników oraz na wyznaczeniu koordynatora, który będzie sprawował nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy. Ustalenie sposobów postępowania w przypadku występowania zagrożeń wymaga uprzedniego dokonania analizy tych zagrożeń i oceny ryzyka.

Sposób postępowania, poza ustaleniem środków ochrony zbiorowej i indywidualnej stosownie do rodzaju zagrożenia i warunków jego występowania, powinien uwzględniać także: zasady powiadamiania pracowników i innych osób o zagrożeniu i jego ewentualnych skutkach, zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku, sposoby neutralizacji niebezpiecznych środków chemicznych, zasady postępowania w razie pożaru itp. wskazówki.

Ustalenia dotyczące wyznaczenia koordynatora i zasad współdziałania powinny być dokonane przed przystąpieniem do wykonywania wspólnych robót, najlepiej w ramach zawieranych umów o wykonanie robót albo w aneksach do tych umów. Wyznaczenie koordynatora, o którym była mowa wyżej, nie zwalnia pracodawców z obowiązku zapewnienia swoim pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 208 § 2).

Pracodawca rozpoczynający działalność jest zobowiązany zawiadomić, w ciągu 30 dni od daty rozpoczęcia tej działalności, właściwego inspektora pracy i właściwego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności oraz o przewidywanej liczbie pracowników. Ponadto pracodawca ten ma obowiązek złożyć pisemną informację o środkach i procedurach przyjętych w zakładzie pracy w celu spełnienia wymagań wynikających z przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 209 § 1). Dokument taki powinien zawierać m.in. informację o występujących zagrożeniach i zastosowanych środkach ochrony zbiorowej (zabezpieczeniach maszyn, urządzeniach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, urządzeniach odpylających, instalacjach sygnalizacyjnych i alarmowych itp.) oraz środkach ochrony indywidualnej. Pojęcie procedury jest powszechnie rozumiane jako określony sposób postępowania (np. wg normy PN-EN 28402: 1993 - Jakość - terminologia). Informacja kierowana do wymienionych wyżej organów nadzoru powinna zatem zawierać także opis przedsięwzięć organizacyjnych, jakie podjęto w zakładzie pracy w celu wykonania wymagań określonych w przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy. Mogą to być na przykład informacje dotyczące obowiązujących w zakładzie procedur w sprawach podziału obowiązków i odpowiedzialności w zakresie bhp kierowników jednostek organizacyjnych, wewnętrznej kontroli i nadzoru, społecznego nadzoru nad warunkami pracy, wykonywania zadań służby bhp, organizacji szkoleń, organizacji profilaktycznych badań lekarskich, sposobu oceny i informowania pracowników o ryzyku zawodowym, wewnętrznych instrukcji bhp dotyczących całego zakładu, poszczególnych stanowisk pracy i wykonywania prac niebezpiecznych. W zakładach pracy, w których wprowadzono w życie kompleksowy system zarządzania bezpieczeństwem pracy, wystarczy przedstawienie szczegółowej informacji o tym systemie.

Obowiązek, o którym mowa wyżej, dotyczy także pracodawcy, który zmienił miejsce, rodzaj i zakres prowadzonej działalności, zwłaszcza jeżeli zmiana dotyczyła technologii lub profilu produkcji (art. 209 § 2).

W stosunku do pracodawców prowadzących działalność stwarzającą szczególne zagrożenia dla życia i zdrowia, właściwy inspektor pracy lub właściwy inspektor sanitarny może zażądać okresowej aktualizacji przesłanej informacji (art. 209 § 4).

Ustawa nie daje upoważnienia do opracowania jednolitego wzoru formularza takiego powiadomienia. Wynika z tego, że każda pisemna informacja, która wyczerpuje zakres przedmiotowy określony w przepisie, stanowi wykonanie tego obowiązku.

Prawa i obowiązki pracowników

W znowelizowanym kodeksie pracy, w dziale X dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy, gwarantuje się pracownikowi szereg uprawnień związanych z ochroną jego życia i zdrowia.

Do nowych praw pracowniczych, nie występujących w dotychczas obowiązującym prawie pracy, należy prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy wówczas, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.

Pracownik ma także prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, jeżeli powstrzymanie się od pracy nie usunęło tego zagrożenia. W obu przypadkach, tj. powstrzymania się od wykonywania pracy oraz oddalenia się z miejsca zagrożenia, pracownik ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia o tym fakcie przełożonego.

Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do (pełnego) wynagrodzenia (art. 210 § 1, 2 i 3. Zagrożenie dla życia lub zdrowia musi mieć charakter zagrożenia bezpośredniego i może także dotyczyć innych pracowników lub osób. Pracownik ma prawo podjąć decyzję w sprawie skorzystania z tego uprawnienia na podstawie samodzielnie dokonanej oceny sytuacji. Przy podejmowaniu decyzji pracownik powinien zwrócić uwagę na to, czy został naruszony konkretny przepis dotyczący bezpieczeństwa i higieny pracy.

Naruszenie samych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, powodujące zagrożenie dla życia i zdrowia, może być podstawą do powstrzymania się od wykonywania pracy, ale nie gwarantuje prawa do pełnego wynagrodzenia. W takim przypadku może mieć zastosowanie art. 81 § 1, zgodnie z którym pracownikowi, który był gotów do pracy, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, za czas niewykonywania pracy przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagrodzenia - 60% wynagrodzenia.

Drugie, nowe uprawnienie dotyczy pracowników wykonujących prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej, określone w załączniku do rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. nr 62, poz. 287). Pracownik wykonujący pracę wymienioną w tym załączniku może, po uprzednim powiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od jej wykonywania, jeżeli stwierdzi, że jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. Ponieważ przyczyna powstrzymania się od wykonywania pracy leży po stronie pracownika, ustawodawca nie przewidział w tym przypadku prawa do zachowania wynagrodzenia.

W załączniku do ww. rozporządzenia są wymienione m.in. prace:

przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych

przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych

operatorów pulpitów sterowniczych urządzeń technologicznych wielofunkcyjnych i wielozadaniowych

drużyn trakcyjnych oraz maszynistów-operatorów samojezdnych ciężkich maszyn torowych i kierowców drezyn motorowych

nastawniczego, ustawiacza i manewrowego na kolei i na zakładowych bocznicach kolejowych oraz prace dyżurnego ruchu na kolei

kierowców: autobusów, pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 ton i długości powyżej 12 m, trolejbusów i motorniczych tramwajów

przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych

przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć

przy obsłudze urządzeń ciśnieniowych, podlegających pełnemu dozorowi technicznemu

przy obsłudze instalacji chemicznych do produkcji gazów toksycznych lub tworzących mieszaniny wybuchowe z powietrzem

przy materiałach łatwo palnych, środkach toksycznych i materiałach biologicznie zakaźnych

doświadczalne z nowymi rodzajami uzbrojenia i amunicji

maszynisty maszyn wyciągowych, sygnalisty szybowego, operatora samojezdnych maszyn przodkowych, operatora pojazdów pozaprzodkowych i samojezdnych maszyn pomocniczych,

maszynisty lokomotyw pod ziemią, rewidenta urządzeń wyciągowych - w podziemnych zakładach górniczych

pilota morskiego

na wysokości, na masztach i wieżach antenowych

pilota samolotowego, śmigłowcowego i szybowcowego, balonu wolnego oraz skoczka spadochronowego zawodowego

nawigatora lotniczego i mechanika pokładowego w lotnictwie

kontrolera ruchu lotniczego.

Wykaz zawiera 36 pozycji i po weryfikacji jego stosowania w praktyce, na wniosek właściwych ministrów będzie uzupełniany.

Zarówno brzmienie § 4 art. 210, jak i rodzaje prac wymienionych w załączniku do rozporządzenia wydanego na podstawie upoważnienia zawartego w § 6 świadczą, że przedmiotem ochrony nie jest tylko życie i zdrowie pracownika wykonującego prace wymienione w tych przepisach, ale ochrona ta dotyczy głównie innych osób, np. pasażerów samolotu, pociągu, autobusu lub innych osób, które mogłyby znaleźć się w zasięgu zagrożenia. Tak więc, intencją ustawodawcy jest przeciwdziałanie katastrofom i wypadkom zbiorowym powstałym w wyniku błędu popełnionego przez człowieka z powodu niedyspozycji psychofizycznej.

Należy podkreślić, iż w załączniku tym minister pracy i polityki socjalnej określił jedynie rodzaje prac, których wykonywanie uprawnia do powstrzymania się od pracy na podstawie art. 210 § 4. Przepis ten nie stanowi podstawy do określenia zakresu wstępnych i okresowych badań lekarskich pracowników, gdyż kwestie te regulują odrębne przepisy wydane na podstawie art. 229 § 8 k.p., tj. przepisy rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. nr 69. poz. 332). Mogą tu mieć zastosowanie także inne (pozakodeksowe) przepisy określające wymóg poddania się badaniom psychofizycznym warunkującym dopuszczenie do określonej pracy (np. pilota, kontrolera ruchu lotniczego, maszynisty, kierowcy).

Uprawnienia określone w paragrafach 1, 2 i 4 art. 210 nie dotyczą pracowników, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia, np. strażaków, ratowników górniczych, ratowników ratownictwa chemicznego, ratowników górskich.

Zgodnie z brzmieniem art. 100 § 2, pkt. 3 kodeksu pracy, pracownik jest obowiązany w szczególności przestrzegać: przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych. Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zostały bardziej szczegółowo sprecyzowane w rozdziale II działu X kodeksu pracy.

Przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy należy do podstawowych obowiązków pracownika (art. 211), (2-4. fol.5). W szczególności pracownik jest obowiązany:

znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządek i ład w miejscu pracy

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż w porównaniu z poprzednim stanem prawnym (dawny art. 233), dodano nowe obowiązki dotyczące stosowania środków ochrony zbiorowej (pkt. 4) oraz współdziałania z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bhp (pkt. 7). Obowiązek współdziałania pracownika z pracodawcą w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy wynika z prawa międzynarodowego, m.in. z art. 19 konwencji MOP nr 155 dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy oraz z art. 13 ust. 2, pkt. e dyrektywy 89/391/EWG. Oznacza to w praktyce, że niestosowanie środków ochrony zbiorowej, np. urządzeń wentylacyjnych czy odpylających, lub świadome uchylanie się od współpracy, o której mowa w art. 211 pkt. 7, może być podstawą do zastosowania w odniesieniu do pracownika odpowiedzialności porządkowej za nieprzestrzeganie podstawowych obowiązków pracowniczych, określonej w art. 108 k. p.

W kodeksie pracy wyróżniono pracowników, którzy kierują innymi pracownikami, i nazwano ich osobami kierującymi pracownikami. W praktyce dotyczy to każdego pracownika, który kieruje co najmniej jednym innym pracownikiem, bez względu na nazwę stanowiska, na którym został zatrudniony, np. kierownik, mistrz, brygadzista, sztygar.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem

organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem

egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Należy podkreślić, że w przypadku niewykonywania ww. obowiązków, osoba kierująca pracownikami podlega odpowiedzialności porządkowej określonej w art. 108, a także odpowiedzialności za wykroczenia określonej w art. 283 k.p. i w kodeksie wykroczeń.

W wyniku nowelizacji kodeksu pracy wyraźnie zostały rozdzielone obowiązki osób kierujących pracownikami od obowiązków pracodawcy. Dokonano także modyfikacji zapisu punktu drugiego przez wprowadzenie obowiązku dbałości o sprawność środków ochrony indywidualnej, zamiast dotychczasowego obowiązku zapewnienia pracownikom odzieży ochronnej i sprzętu ochronnego, który spoczywał na pracodawcy. W punkcie czwartym wprowadzono obowiązek dbałości o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem. Obowiązki osób kierujących pracownikami zostały uzupełnione także o nowy obowiązek dotyczący zapewnienia wykonania zaleceń lekarskich.

1.4. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

Obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, powinny spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 213 § 2), a każda ich przebudowa powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 213 § 3). Pomieszczenia przeznaczone do pracy powinny być dostosowane odpowiednio do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników (art. 214 § 1). Przez dostosowanie pomieszczeń do liczby zatrudnionych pracowników rozumie się zapewnienie odpowiedniej, zgodnej z ogólnymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, kubatury oraz powierzchni pomieszczeń.

Pracodawca obowiązany jest ponadto utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia przeznaczone do pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane, w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art. 214 § 2).

Budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia przeznaczone do wykonywania pracy, powinna być dokonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców.

Uprawnienia te są nadawane i cofane na podstawie rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie nadawania uprawnień rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, zasad opiniowania projektów obiektów budowlanych, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, oraz trybu powoływania członków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców (Dz. U. nr 62 poz. 290).

Zgodnie z przepisem § 1 ust. 2 tego rozporządzenia, w okresie dwóch lat od daty wejścia w życie rozporządzenia, dotychczasowi projektanci - specjaliści w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii (działający na podstawie uchwały nr 139 Rady Ministrów z dnia 18 września 1987 r. w sprawie zasad i trybu opiniowania projektów...), byli traktowani na równi z rzeczoznawcami, którzy uzyskali uprawnienia w trybie nowego przepisu.

Budynki oraz pomieszczenia przeznaczone do wykonywania pracy powinny spełniać wymagania określone w rozporządzeniu ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690) oraz rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 129, poz. 844 - tekst jednolity Dz. U. 2002/91 poz. 811). W odniesieniu do pomieszczeń przeznaczonych do wykonywania pracy wymagania te dotyczą na przykład: wolnej kubatury i wolnej powierzchni podłogi przypadającej na jednego pracownika, wysokości pomieszczenia, oświetlenia, ogrzewania i wentylacji. W załączniku do rozporządzenia zostały określone wymagania dotyczące pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.

1.5. Maszyny i inne urządzenia techniczne

Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak konstruowane i budowane, aby:

zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym,

nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy

uwzględniały zasady ergonomii.

Na podkreślenie zasługuje fakt, iż pojęcie ergonomia znalazło się po raz pierwszy w polskim prawie pracy (art. 215 § 1 pkt. 2 i art. 2372 k.p.). Szczegółowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i obsłudze maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych, a także wymagania dotyczące osłon i innych urządzeń ochronnych zostały określone w rozdziale 3 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 129, poz. 844 - tekst jednolity Dz. U. 2002/91 poz. 811).

Konstruktor oraz producent maszyn i innych urządzeń technicznych ponoszą odpowiednio odpowiedzialność cywilną lub karną za niedopełnienie wymagań określonych w art. 215 §1, jeżeli niedopełnienie tych obowiązków powoduje skutki w postaci strat lub stanowi naruszenie prawa karnego, np. stało się przyczyną utraty zdrowia lub życia ludzkiego.

W przypadku, gdy maszyny lub inne urządzenia techniczne nie spełniają wymagań określonych w art. 215 § 1, należy je wyposażyć w odpowiednie zabezpieczenia. Jeżeli konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona od warunków lokalnych, obowiązek wyposażenia maszyny lub innego urządzenia technicznego w odpowiednie zabezpieczenia spoczywa na pracodawcy (art. 216 § 2).

Producent, importer, dystrybutor lub inny dostawca maszyn, innych urządzeń technicznych lub narzędzi pracy, które są objęte obowiązkową certyfikacją na znak bezpieczeństwa, jest obowiązany dostarczyć odbiorcy (w tym przypadku pracodawcy) certyfikat na znak bezpieczeństwa.

Obowiązek certyfikacji i oznakowania wyrobów krajowych i importowanych, które mogą stwarzać zagrożenia lub które służą ratowaniu życia, zdrowia i środowiska, wynika z ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie ocen zgodności (Dz. U. nr 166, poz. 1360).

Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach (art. 217).

Złamanie tego zakazu jest zagrożone grzywną w ramach odpowiedzialności za wykroczenia przeciwko prawom pracownika (art. 283 § 2, pkt. 3).

Na mocy art. 43 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 24, poz. 110), obowiązki i zakazy określone w art. 217 weszły w życie po upływie jednego roku od dnia wejścia w życie ustawy, czyli w dniu 2 czerwca 1997 r. Wynika z tego, że pracodawca, który przed tą datą wyposażył stanowisko pracy w maszynę, urządzenie techniczne lub narzędzia pracy, które mimo takiego wymogu nie posiadały certyfikatu na znak bezpieczeństwa albo nie posiadają deklaracji zgodności - nie może być ukarany za naruszenie tego przepisu. Nie oznacza to jednak, że pracodawca nie mógł przed dniem 2 czerwca 1997 r. wymagać od dostawcy certyfikatu na znak bezpieczeństwa na podstawie ustawy o badaniach i certyfikacji.

Pracodawca powinien wymagać deklaracji zgodności dotyczącej wyrobów nie objętych obowiązkową certyfikacją. W sytuacji, w której dostawca odmawia wydania deklaracji zgodności, należy przypuszczać, że maszyna, inne urządzenie techniczne lub narzędzie pracy nie spełnia wymagań norm lub odpowiednich przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

1.6. Substancje chemiczne oraz procesy pracy szczególnie szkodliwe lub niebezpieczne dla zdrowia

Wszystkie materiały i procesy technologiczne, przed ich zastosowaniem w produkcji, powinny być sprawdzone w celu ustalenia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych (art. 220 § 1). W przypadkach, w których dla ustalenia stopnia szkodliwości materiałów i procesów technologicznych konieczne jest przeprowadzenie badań, badania takie wykonują jednostki wymienione w załączniku do rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 12 lipca 1996 r. w sprawie wykazu jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia oraz zakresu tych badań (Dz. U. nr 101, poz. 473), wydanego na podstawie upoważnienia art. 220 § 2 pkt 1. Konieczność przeprowadzenia takich badań będzie występowała w szczególności w przypadkach zastosowania nowych materiałów i technologii o nie ustalonym jeszcze stopniu szkodliwości i braku danych dotyczących norm higienicznych (NDS i NDN).

Niedopuszczalne jest stosowanie substancji chemicznych nie oznakowanych w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację (art. 220 §1). Przepis ten (na podstawie art. 43 ustawy nowelizującej kodeks pracy) wszedł w życie po upływie roku od daty ogłoszenia przepisów wykonawczych, o których mowa w art. 220 § 2.

Spośród wszystkich substancji chemicznych wyróżniono w kodeksie niebezpieczne substancje chemiczne.

Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych określa warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, i wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji chemicznych i preparatów chemicznych w celu ochrony przed szkodliwym wpływem tych substancji na zdrowie człowieka lub środowisko. (Dz. U. nr 11, poz. 84).

Artykuł 4 pkt 1 tej ustawy zobowiązuje ministra właściwego do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrami do spraw gospodarki, środowiska, pracy oraz rolnictwa do określenia w drodze rozporządzenia wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem.

Wykaz ten znajduje się w rozporządzeniu ministra zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (Dz. U. nr 101. poz. 1674).

Wprowadzono kategoryczny zakaz stosowania niebezpiecznych substancji chemicznych w sytuacji braku kart charakterystyki tych substancji, opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem oraz niestosowania środków zapewniających pracownikom ochronę życia i zdrowia.

Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych jest obowiązany:

zastępować te substancje i czynniki mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki

rejestrować wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami i czynnikami o działaniu rakotwórczym lub prawdopodobnym działaniu rakotwórczym.

W znowelizowanym kodeksie pracy wprowadzono obowiązek ochrony pracownika przed promieniowaniem jonizującym pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych. Dopuszczalna dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł naturalnych, otrzymywana przez pracownika, nie może przekraczać dawek ustalonych dla sztucznych źródeł promieniowania jonizującego (art. 223 §1 i 2). W praktyce przepis ten może dotyczyć np. górników narażonych na promieniowanie jonizujące pochodzące od radonu, który występuje w kopalniach, lub złóż rud uranu.

Przepis art. 224 wypełnia lukę, jaka zaistniała w polskim ustawodawstwie w związku z brakiem ustawowej regulacji dotyczącej przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom (katastrofom).

W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń zobowiązano pracodawców, którzy prowadzą działalność stwarzającą możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia pracowników, do zapewnienia:

odpowiednich do rodzaju niebezpieczeństwa urządzeń i sprzętu ratowniczego

należycie przeszkolonej obsługi tych urządzeń i sprzętu

udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanym.

Prace, przy których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji. Prace takie zostały wymienione w załączniku do rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. (Dz. U. nr 62, poz. 288). Wykaz zawiera 50 rodzajów prac, których wykonywanie wymaga asekuracji. Są to głównie prace niebezpieczne lub prace w warunkach narażenia na czynniki szkodliwe, co stwarza możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, np. prace wewnątrz zbiorników, w kanałach i w innych przestrzeniach zamkniętych, w których wydzielać się mogą szkodliwe gazy lub pary. W przypadku, gdy inne przepisy wymagają, aby przy wykonywaniu jakiejś pracy było zatrudnionych jednocześnie dwóch lub więcej pracowników, należy stosować się do tych przepisów.

1.7. Profilaktyczna ochrona zdrowia

Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226). Obowiązek ten został wprowadzony do kodeksu pracy jeszcze w wyniku poprzedniej jego nowelizacji (dawny art. 215 § 2 w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 23 maja 1991 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy, Dz. U. nr 55, poz. 237).

Ryzyko (risk) to w zrozumieniu potocznym możliwość wystąpienia niepożądanych zdarzeń, powodujących straty. Ocena ryzyka polega na oszacowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanych zdarzeń oraz wysokości prawdopodobnych strat. Straty w tym przypadku są rozumiane nie tylko jako straty materialne, lecz także jako straty związane z utratą zdrowia lub życia.

Pojęcie ryzyka zawodowego zostało zdefiniowane w polskim prawie w § 2 pkt. 7 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 129, poz. 844). Zgodnie z tą definicją, przez pojęcie ryzyka zawodowego rozumie się prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, które powodują straty, w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy. Środowisko pracy to warunki środowiska materialnego (określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w których odbywa się proces pracy.

Zgodnie z brzmieniem § 39 tego rozporządzenia, pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe występujące przy określonych pracach oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko.

W szczególności pracodawca jest obowiązany:

zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości

zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń.

Przez zagrożenie rozumie się taki stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę.

Jeżeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, które ograniczają wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. W sytuacji, gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń.

Po wejściu w życie przepisów ogólnych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 39), prawo polskie przewiduje pierwszeństwo stosowania ochron zbiorowych przed ochronami indywidualnymi, co jest zgodne z priorytetami określonymi w art. 6 dyrektywy 89/391/EWG.

W wykonaniu obowiązku pracodawcy dotyczącego oceny ryzyka mogą być przydatne, dostępne już na rynku, specjalne programy zawierające odpowiednie moduły, które pozwalają na zobiektywizowaną, opartą na z góry ustalonych kryteriach, ocenę ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy (np. opracowany przez CIOP komputerowy system rejestracji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego STER).

W okresie kilku ubiegłych lat obserwowano rozwój różnych metod oceny ryzyka zmierzających do jej zobiektywizowania i udoskonalenia. Metody te zostały opisane w wielu publikacjach dotyczących samej problematyki oceny ryzyka zawodowego.

Należy uznać, że w zakładach pracy, w których nie działają takie systemy i procedury, obowiązek określony w art. 226 jest wykonany, gdy pracodawca przed dopuszczeniem pracownika do pracy (w ramach szkolenia wstępnego) poinformuje go o:

rodzajach czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych występujących na stanowisku pracy oraz o ich poziomie (np. stężeniach substancji chemicznych i pyłów w powietrzu, natężeniu hałasu, poziomie szkodliwych drgań, warunkach mikroklimatycznych), a także częstotliwości występowania tych zagrożeń i uciążliwości

wypadkach i chorobach zawodowych, jakie miały miejsce na tym lub podobnych stanowiskach pracy w zakładzie, przyczynach oraz skutkach tych wypadków i chorób, a także podjętych działaniach profilaktycznych

środkach ochrony zbiorowej i indywidualnej, jakie będą do dyspozycji pracownika oraz sposobach ich stosowania.

Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą (art. 227 § 1). Jak wynika z brzmienia tego przepisu, obowiązek ten nie ogranicza się jedynie do chorób zawodowych (określonych w wykazie chorób zawodowych), ale dotyczy także innych chorób, na które może zachorować pracownik w związku z warunkami, w jakich wykonuje pracę. Wprawdzie choroby te (np. grypa, zapalenie płuc, reumatyzm, choroby alergiczne) nie dają podstaw do ubiegania się o świadczenia pieniężne przewidziane w przypadku stwierdzenia u pracownika choroby zawodowej, ale mogą być brane pod uwagę w ocenie wypełniania obowiązków w zakresie bhp przez pracodawcę, jeżeli są podstawy do uznania, iż powstały w związku z warunkami pracy.

Wykonanie obowiązku określonego w § 1 art. 227 odbywa się w szczególności przez: utrzymywanie w stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników, przeprowadzanie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz udostępnianie ich pracownikom.

Wprawdzie sposób udostępniania wyników badań i pomiarów nie został określony wprost w tym przepisie, ale niewątpliwie informacje te powinny być także przekazane w trakcie szkoleń wstępnych i okresowych oraz w ramach informowania o ryzyku zawodowym, o którym mowa w art. 226 kodeksu pracy. W razie stwierdzenia przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, pracodawca jest obowiązany niezwłocznie, w sposób ustalony w danym zakładzie pracy, poinformować o tym pracowników oraz umieścić na odpowiednim stanowisku pracy informację o stwierdzonym narażeniu.

Tryb i częstotliwość badań i pomiarów, o których mowa wyżej, a także sposób rejestrowania, przechowywania i udostępniania wyników tych badań i pomiarów określa w drodze rozporządzenia minister zdrowia i opieki społecznej na podstawie upoważnienia wynikającego z art. 227 § 2. Obecnie kwestię tę reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U nr 73/2005, poz. 645).

Wykaz najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia określa w drodze rozporządzenia minister pracy i polityki socjalnej w porozumieniu z ministrem zdrowia i opieki społecznej.

Obecnie jest to rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. nr 217, poz. 1833) oraz rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z dnia 10 października 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. nr 212/2005, poz.1769). Wykazy te sporządzone zostały na podstawie uzasadnionych wniosków przedkładanych odpowiednim ministrom przez Międzyresortową Komisję do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy, powołaną przez Prezesa Rady Ministrów.

Osoba przyjmowana do pracy podlega wstępnym badaniom lekarskim. Badaniom takim podlegają także pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Ponowne badanie wstępne pracownika przenoszonego na inne stanowisko pracy (z wyjątkiem pracowników młodocianych) powinno wykonywać się wtedy, gdy na nowym stanowisku jest wyższy poziom czynników szkodliwych albo występują czynniki szkodliwe, które nie występowały na poprzednim stanowisku pracy.

Pracownik podlega ponadto okresowym badaniom lekarskim. W przypadku niezdolności do pracy trwającej ponad 30 dni, pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim (art. 229 § 6). Wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadzane są na koszt pracodawcy (art. 229 § 6). Pracodawca ponosi także inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej, niezbędnej z uwagi na warunki pracy.

Tryb, zakres i częstotliwość profilaktycznych badań lekarskich oraz zakres czynności rozumianych jako inne czynności prowadzone w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami określił minister zdrowia i opieki społecznej, w porozumieniu z ministrem pracy i polityki socjalnej, w rozporządzeniu z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. nr 69, poz. 332). W rozporządzeniu tym określono także dodatkowe wymagania kwalifikacyjne, jakie powinni spełniać lekarze przeprowadzający badania oraz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną niezbędną z uwagi na warunki pracy.

W przypadku stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstanie choroby zawodowej lub gdy pracownik stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został zaliczony do żadnego stopnia niepełnosprawności (dawniej grupy inwalidzkiej), pracodawca, na podstawie odpowiedniego orzeczenia lekarskiego, jest obowiązany przenieść pracownika do innej odpowiedniej pracy (art. 230 § 1 i art. 231).

W razie przeniesienia pracownika do innej pracy wskutek wystąpienia objawów choroby zawodowej, praca do której zostanie on przeniesiony, może być uznana za odpowiednią tylko wtedy, gdy pracownik nie będzie narażony na czynniki, które wywołały objawy choroby zawodowej. Jeżeli przeniesienie, o którym mowa wyżej, powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy (art. 230 § 2) przez okres nie przekraczający 6 miesięcy.

Pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, pracodawca powinien zapewnić nieodpłatnie odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych (art. 232).

Rodzaje tych posiłków i napojów oraz wymagania, jakie powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania określiła Rada Ministrów w rozporządzeniu z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. nr 60, poz. 279).

Należy odnotować, iż dotychczas w prawie pracy nie było ustawowego obowiązku dostarczania napojów pracownikom wykonującym prace szczególnie uciążliwe. Godny podkreślenia jest również fakt, iż w przypadku upałów, gdy temperatura w pomieszczeniach pracy przekracza 28°C, prawo do napojów chłodzących dotyczy wszystkich pracowników, bez względu na rodzaj pracy, jaką wykonują. Pracodawca jest obowiązany dostarczać napoje w ilościach niezbędnych do zaspokojenia potrzeb. Pracownikom nie przysługuje ekwiwalent pieniężny za posiłki i napoje. Przepis ten nie przewiduje możliwości wydawania (za częściową odpłatnością) tzw. posiłków regeneracyjno-wzmacniających, ale posiłki takie mogą być wydawane, jeżeli są przewidziane w układzie zbiorowym pracy.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku (art. 233). Szczegółowe wymagania dotyczące urządzeń higieniczno-sanitarnych zawierają przepisy ogólne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisy prawa budowlanego. Ilość środków do utrzymania higieny osobistej, np. mydła, pasty do mycia oraz ręczników, zależy od rodzaju wykonywanej pracy i stopnia zabrudzenia ciała w wyniku tej pracy. Środki te powinny być wydawane w ilościach niezbędnych do utrzymania higieny osobistej.

W znowelizowanym kodeksie pracy wprowadzono nowy, ustawowy obowiązek dotyczący zapewnienia pracownikom środków do udzielania pierwszej pomocy (art. 233). Obowiązek ten został uszczegółowiony w § 44 przepisów ogólnych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca, w myśl tego przepisu, powinien zapewnić sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy. W szczególności pracodawca powinien zapewnić punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których są wykonywane prace powodujące duże zagrożenie wypadkowe lub wydzielanie się szkodliwych dla zdrowia par, gazów albo pyłów. W pozostałych wydziałach (oddziałach) należy rozmieścić odpowiednio wyposażone apteczki pierwszej pomocy. Liczbę punktów i apteczek pierwszej pomocy, ich usytuowanie oraz ilość i rodzaj środków pierwszej pomocy - pracodawca powinien ustalić w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną.

1.8. Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Minister edukacji narodowej obowiązany jest zapewnić uwzględnianie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii w programach nauczania w szkołach, po uzgodnieniu zakresu tej problematyki z ministrem pracy i polityki socjalnej (art. 237² - rozdział VIII).

Zgodnie z przepisem art. 237³ § 1, pracownik nie może być dopuszczony do pracy, do której wykonywania nie posiada wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

W ustawie wyraźnie wyróżniono pojęcia: kwalifikacje i umiejętności. Kandydata do pracy należy zatem ocenić pod kątem posiadania kwalifikacji, jeżeli kwalifikacje takie są wymagane na stanowisku, na którym ma być on zatrudniony, oraz pod kątem posiadanych przez niego umiejętności. W niektórych wypadkach może to dotyczyć kwalifikacji związanych z posiadaniem uprawnień do wykonywania określonych prac, np. prac spawalniczych, kierowania pojazdami, prac elektrycznych, prac na wysokości, samodzielnych prac w budownictwie.

Do wykonywania pracy, poza kwalifikacjami, niezbędne są umiejętności. Na przykład kwalifikacje, jakie posiada inżynier lub technik mechanik, nie dają podstaw do uznania, że posiadają oni wystarczające umiejętności do obsługi np. tokarki. Umiejętności nabywa się w wyniku przyswojenia sobie wiedzy teoretycznej i treningu praktycznego. Poziom tych umiejętności powinien zapewniać bezpieczne wykonywanie pracy. Kwalifikacje ocenia się zazwyczaj na podstawie dostarczonych przez pracownika dokumentów (dyplom ukończenia szkoły wyższej, świadectwa szkolne i zawodowe, zaświadczenia itp.).

Umiejętności należy sprawdzić w praktyce, co odbywa się w ramach szkolenia wstępnego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a ściślej, w trakcie instruktażu na stanowisku pracy.

Pracodawca powinien zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzić (organizować lub zlecać) okresowe szkolenia w tym zakresie (art. 237³ § 2). Szkolenia te powinny odbywać się w czasie pracy i na koszt pracodawcy (art. 237³ § 3).

Minister gospodarki w rozporządzeniu z dnia 27 lipca 2004 r. określił szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 180, poz. 1860). W załączniku do tego rozporządzenia zamieszczono 16 ramowych programów szkolenia, stanowiących podstawę do opracowania odpowiednich programów szczegółowych w zakładach pracy i jednostkach prowadzących szkolenie.

Pracodawca obowiązany jest zaznajomić pracowników z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac oraz wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki w tym zakresie . Pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237⁴ § 1, 2 i 3).

Obowiązek pracodawcy dotyczący udostępniania (do stałego korzystania) aktualnych instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy został uszczegółowiony w § 41 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Instrukcje takie powinny dotyczyć: stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników, obsługi maszyn i urządzeń technicznych, postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi oraz udzielania pierwszej pomocy.

1.9. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami ( art. 237⁶ § 1).

Producent, importer, dystrybutor lub inny dostawca środków ochrony indywidualnej jest obowiązany wydać deklarację zgodności tych wyrobów z normami wprowadzonymi do obowiązkowego stosowania oraz wymaganiami określonymi właściwymi przepisami (art. 237⁶ § 2). Środki ochrony indywidualnej stanowią szczególną grupę wyrobów. Od jakości tych środków zależy zdrowie lub życie użytkownika. Z tego też powodu wszystkie środki ochrony indywidualnej są objęte obowiązkową certyfikacją na znak bezpieczeństwa.

Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach (art. 237⁶ § 3).

Pracodawca jest obowiązany ponadto dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w polskich normach:

jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu

ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zabronione jest dopuszczenie pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy (art. 237⁹ § 1).

Pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową może ustalić stanowiska, na których dopuszcza się używanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237⁷ § 1 i 2). Jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca dokonuje takich ustaleń w porozumieniu z przedstawicielami pracowników, wybranymi przez załogę w trybie przyjętym w zakładzie pracy.

Przepis art. 237⁷ § 3 wyklucza możliwość wykonywania pracy we własnej odzieży pracownika na stanowiskach, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi, promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi.

Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego (zgodnie z postanowieniem art. 237⁷ § 2) pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny.

Znowelizowany kodeks pracy nie przewiduje wydania przepisu wykonawczego, dotyczącego zasad przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz dostarczania odzieży roboczej. Oznacza to, że wszystkie obowiązki pracodawcy w tej dziedzinie oraz uprawnienia pracowników wynikają z treści przepisów ustawy.

Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, a także przewidywane okresy użytkowania tej odzieży i obuwia, pracodawca ustala w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli organizacja taka nie działa w zakładzie pracy, to ustaleń takich dokonuje z pracownikiem, przedstawicielem załogi wybranym w trybie przyjętym w zakładzie pracy (art. 237⁸ § 1).

Zarówno środki ochrony indywidualnej, jak i odzież oraz obuwie robocze stanowią własność pracodawcy (art. 237⁸ § 2).

Pracodawca ma obowiązek zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe oraz zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie (art. 237⁹ § 2 i 3). W przypadku gdy pracodawca nie może zapewnić prania odzieży roboczej, może powierzyć te czynności pracownikowi, za jego zgodą, wypłacając jednocześnie ekwiwalent pieniężny w wysokości poniesionych przez pracownika kosztów (art. 237⁹ § 3).

Nie wolno powierzyć pracownikowi prania odzieży, która w wyniku stosowania w procesie pracy uległa skażeniu środkami chemicznymi, promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. Pracodawca powinien ponadto zadbać, aby skażone: odzież, obuwie oraz środki ochrony indywidualnej były przechowywane wyłączne w miejscach przez niego przeznaczonych do tego celu. Niedopuszczalne jest powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania przedmiotów skażonych, o których mowa wyżej (art. 237¹⁰ § 1 i 2).

1.10. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy

Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników, tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykonywać zadania tej służby jeżeli zatrudnia do 10 pracowników lub zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w zrozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków i chorób zawodowych (art. 237¹¹).

Pracodawca - w wypadku braku kompetentnych pracowników - może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy. Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp, a także specjalista spoza zakładu pracy powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby.

Wymagane kwalifikacje, zadania i uprawnienia służby bhp zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 109, poz. 704). Rozporządzenie to jest jednym z ważniejszych elementów polityki krajowej w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Służbę bhp stanowią wyodrębnione komórki organizacyjne, jednoosobowe lub wieloosobowe, podległe bezpośrednio pracodawcy lub członkowi organu zarządzającego (np. zarządu), upoważnionego przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy.

Służba bhp nie może być obciążana zadaniami innymi niż wymienione w rozporządzeniu (z wyjątkiem pracowników, którym powierzono zadania służby bhp obok innych obowiązków, w podmiotach zatrudniających nie więcej niż 100 pracowników). Liczbę pracowników służby bhp, z uwzględnieniem minimalnego zatrudnienia określonego w ww. rozporządzeniu, ustala pracodawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy, a także związane z nimi zagrożenia zawodowe i uciążliwości pracy. W zakładach pracy zatrudniających od 100 do 600 pracowników, tworzy się wieloosobową lub jednoosobową komórkę organizacyjną albo zatrudnia w tej komórce pracownika w niepełnym wymiarze czasu pracy. Pracodawcy zatrudniający ponad 600 pracowników zatrudniają w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na 600 pracowników.

Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień służby bhp.

Właściwy inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp, albo zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi.

1.11. Konsultacje pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, a w szczególności dotyczące:

- zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzenia nowych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,

- oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,

- tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy,

- przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,

- szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracownicy lub ich przedstawiciele mogą przedstawiać pracodawcy wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych.

Pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia odpowiednich warunków do przeprowadzania konsultacji, a zwłaszcza powinien zapewnić, aby odbywały się w godzinach pracy. Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w konsultacjach pracownicy lub ich przedstawiciele zachowują prawo do wynagrodzenia.

U pracodawcy, u którego została powołana komisja bezpieczeństwa i higieny pracy - konsultacje mogą być prowadzone w ramach tej komisji. Wszystkie uprawnienia wynikające z kodeksu pracy przysługują pracownikom lub ich przedstawicielom wchodzącym w skład komisji.

1.12. Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy

Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy jako swój organ doradczy i opiniodawczy. W skład komisji wchodzą pracownicy służby bhp, lekarz sprawujący opiekę zdrowotną nad pracownikami, społeczny inspektor pracy oraz przedstawiciele pracowników wybrani przez zakładową organizację związkową, a w przypadku, gdy u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa - przez pracowników w trybie przyjętym w zakładzie pracy. Przewodniczącym komisji jest pracodawca lub osoba przez niego upoważniona, a wiceprzewodniczącym - społeczny inspektor pracy (art. 237¹² § 1 i 2).

Zadania komisji zostały określone w art. 237¹³. Należą do nich: dokonywanie przeglądu warunków pracy, okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Posiedzenia komisji odbywają się w godzinach pracy, nie rzadziej niż raz w kwartale. Za czas nie przepracowany w związku z udziałem w posiedzeniu komisji pracownicy zachowują prawo do wynagrodzenia. Udział lekarza w pracach komisji odbywa się na koszt pracodawcy w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w art. 229 § 6 (zdanie drugie) kodeksu pracy, oraz w związku z brzmieniem § 6, pkt. 4 rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. nr 69, poz. 332). W przypadkach uzgodnionych z pracodawcą, komisja może korzystać z ekspertyz i opinii specjalistów spoza zakładu pracy, wykonanych na koszt pracodawcy (art. 237¹³ § 3).

1.13. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy

Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2, także osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (art. 304 § 1).

Podobny obowiązek dotyczy jednostek organizujących prace wykonywane przez osoby fizyczne w ramach prac społecznie użytecznych (art. 304 § 3).

Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki zajęć odbywanych na terenie zakładu pracy przez studentów i uczniów nie będących jego pracownikami (art. 304 § 2).

W razie prowadzenia prac w miejscu, do którego mają dostęp osoby postronne, pracodawca jest obowiązany zastosować środki niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia tym osobom (art. 304 § 4). Przykładem takich prac mogą być prace remontowo-budowlane, wykonywane nad chodnikiem ruchliwej ulicy.

Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, określone w art. 211, dotyczą również osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. umowa zlecenie), jeżeli praca wykonywana jest w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (art. 304¹).

Intencją ustawodawcy jest, aby osoba wykonująca pracę na podstawie umowy cywilnej, w zakładzie pracy lub w miejscu wskazanym przez pracodawcę, dostosowała się do przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujących w tym zakładzie pracy. W przeciwnym razie praca wykonywana przez taką osobę mogłaby zagrażać zdrowiu i życiu pracowników zakładu lub grozić innymi stratami. Należy zwrócić uwagę, że przepis ten rodzi jedynie obowiązek po stronie osoby świadczącej pracę i nie powoduje podobnego (symetrycznego) obowiązku po stronie pracodawcy, np. obowiązku szkolenia w zakresie bhp lub profilaktycznych badań lekarskich. Jeżeli jednak pracodawca zdecyduje się na przeprowadzenie na swój koszt np. szkoleń wstępnych w zakresie bhp dla osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnych, to osoby te mają obowiązek uczestniczenia w takich szkoleniach.

Do członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i współpracujących z nimi członków ich rodzin oraz członków spółdzielni kółek rolniczych stosuje się odpowiednio art. 208 § 1, art. 213 § 2, art. 217 § 2, art. 218, art. 220 § 1 i art. 221 § 1,2 i 3 kodeksu pracy (art. 304²).

Do osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą stosuje się odpowiednio art. 208 § 1 dotyczący koordynowania prac różnych wykonawców w tym samym miejscu (art. 304³).

Pracodawca jest obowiązany przydzielić niezbędną odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej osobom wykonującym krótkotrwałe prace albo czynności inspekcyjne, w czasie których ich własna odzież może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, a także ze względu na bezpieczeństwo wykonywania tych prac lub czynności (art. 304).

2. ZAKŁADOWE SŁUŻBY BHP

Problematyka zakładowych służb bezpieczeństwa i higieny pracy omówiona jest w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 roku w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 109 poz. 704 wraz z późniejszymi zmianami Dz. U 2004/246 poz. 2468, Dz. U. 2005/117 poz. 986).

Zgodnie z tym rozporządzeniem służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej "służbą bhp", stanowią wyodrębnione komórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe.

Liczbę pracowników służby bhp ustala, z zastrzeżeniem, pracodawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy.

Pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Pracodawca zatrudniający ponad 600 pracowników zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pracowników.

Służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy. U pracodawcy będącego jednostką organizacyjną służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnionej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Do zakresu działania służby bhp należy:

  1)  przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których zatrudnione są kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczony przez pracodawcę,

  2)  bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń,

  3)  sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,

  4)  udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyjnych zapewniających poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,

  5)  udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji zakładu pracy albo jego części, a także nowych inwestycji, oraz zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w tych założeniach i dokumentacji,

  6)  udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, urządzeń produkcyjnych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników,

  7)  zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych,

  8)  przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy,

  9)  udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

  10) opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,

  11) udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków,

  12) prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

  13) doradztwo w zakresie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

  14) udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą,

  15) doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,

  16) współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szczególności w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienia właściwej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników,

  17) współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepisami, do dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, występujących w środowisku pracy, w zakresie organizowania tych badań i pomiarów oraz sposobów ochrony pracowników przed tymi czynnikami lub warunkami,

  18) współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami stanu środowiska naturalnego, działającymi w systemie państwowego monitoringu środowiska, określonego w odrębnego przepisach,

  19) współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, a w szczególności przy organizowaniu okresowych badań lekarskich pracowników,

  20) współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakładowymi organizacjami związkowymi przy:

a)    podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie i w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach,

b)    podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mających na celu poprawę warunków pracy,

  21) uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a także w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy oraz innych zakładowych komisji zajmujących się problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym zapobieganiem chorobom zawodowym i wypadkom przy pracy,

  22) inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.

Służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wymienione z wyjątkiem pracownika zatrudnionego przy innej pracy, o którym mowa w art. 237¹¹ § 3 Kodeksu pracy.

Organizacja o rozkład czasu pracy pracownika służby bhp oraz pracownika zatrudnionego przy innej pracy o którym mowa w art. 237¹¹ Kodeksu Pracy, powinny zapewnić pełną realizację zadań, o których mowa powyżej. W celu realizacji tych zadań pracodawca powinie udostępnić służbie bhp oraz pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy o którym mowa w art. 237¹¹ Kodeksu Pracy, a także specjaliście spoza zakładu pracy, o którym mowa w art. 237¹¹ Kodeksu Pracy, informacje mogące wywierać wpływ na bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia pracowników, a w szczególności:

- stanu środowiska pracy, w tym wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

- zastosowanych dotychczas środków, w tym technicznych i organizacyjnych, zapobiegających zagrożeniom zdrowia lub życia pracowników w odniesieniu do zakładu pracy i poszczególnych stanowisk pracy,

- środków przewidzianych w razie udzielania pierwszej pomocy, gaszenia pożaru i ewakuacji pracowników.

Służba bhp jest uprawniona do:

  1)  przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy,

  2)  występowania do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

  3)  występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy,

  4)  występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

  5)  niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,

  6)  niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej,

  7)  niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób,

8. wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.

Uprawnienia o którym mowa powyżej przysługują również pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy o którym mowa w art. 237¹¹ Kodeksu Pracy, a także specjaliście spoza zakładu pracy, o którym mowa w art. 237¹¹ Kodeksu Pracy.

Pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach: inspektorów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjalistów oraz głównych specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracownikami służby bhp mogą być osoby spełniające następujące wymagania kwalifikacyjne:

  1)  inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy,

  2)  starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca:

a)    zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub

b)    wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy lub studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

  3)  specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy lub studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp,

4) starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy lub studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3 letni staż pracy w służbie bhp,

  4)  głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy lub studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp

W wypadku, o którym mowa w art. 237¹¹ § 2 Kodeksu pracy, pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy, którzy spełniają wymagania określone powyżej, lub osobie, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pracy w Państwowej Inspekcji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.

Osoby o których mowa w art. 237¹¹ § 1 i 2 Kodeksu Pracy zatrudnione w służbie bhp i wykonujące zadania tej służby w dniu wejścia w życie rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, niespełniające wymagań kwalifikacyjnych zachowują prawo do zatrudnienia w służbach bhp i wykonywania zadań tej służby przez okres 8 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia - tzn od 1 lipca 2005 roku (Dz, U. 2004/246 poz. 2468, Dz. U. 2005/127/986).

3. NADZÓR NAD WARUNKAMI PRACY

Państwowy nadzór nad warunkami pracy sprawują miedzy innymi:

• Państwowa Inspekcja Pracy,

• Inspekcja Sanitarna,

• Urząd Dozoru Technicznego,

• inne państwowe organy nadzoru, jak urzędy morskie, urzędy górnicze prokuratura. a także organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego (starosta, wojewoda, Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego).

Społeczny nadzór nad warunkami pracy sprawują:

• Związki zawodowe,

• Społeczna Inspekcja Pracy.

3. 1. PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY

Państwowa Inspekcja Pracy jest organem powołanym do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi. Nadzór nad Państwową Inspekcją Pracy w zakresie ustalonym ustawą sprawuje Rada Ochrony Pracy.

Państwową Inspekcję Pracy tworzy: Główny Inspektorat Pracy i okręgowe inspektoraty pracy oraz działający w ramach terytorialnej właściwości okręgowych inspektoratów pracy - inspektorzy pracy.

Państwową Inspekcją Pracy kieruje Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców.

Okręgowy inspektorat pracy obejmuje zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar jednego lub więcej województw.

Okręgowym inspektoratem pracy kieruje okręgowy inspektor pracy przy pomocy zastępców.

Okręgowy inspektor pracy nadzoruje i koordynuje pracę działających na terenie jego właściwości inspektorów pracy; okręgowy inspektor pracy dokonuje podziału zadań między poszczególnych inspektorów pracy.

Marszałek Sejmu na wniosek Głównego Inspektora Pracy ustala:

1) siedziby i zakres właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy,

2) statut Państwowej Inspekcji Pracy.

2. Zarządzenia Marszałka Sejmu w sprawach, o których mowa powyżej podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

Organem nadzoru nad warunkami pracy i działalnością Państwowej Inspekcji Pracy jest Rada Ochrony Pracy. Rada składa się z przewodniczącego, zastępców przewodniczącego, sekretarza i członków, których powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu; kadencja Rady trwa cztery lata.

Radę powołuje się spośród posłów, senatorów, kandydatów zgłoszonych przez Prezesa Rady Ministrów, kandydatów zgłoszonych przez: organizacje związkowe oraz organizacje pracodawców — reprezentatywne w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080), ogólnokrajowe federacje i konfederacje pracodawców, a także przez inne organizacje społeczne zajmujące się problematyką ochrony pracy. W skład Rady powołuje się także ekspertów i przedstawicieli nauki.

W skład Rady nie można powołać pracownika Państwowej Inspekcji Pracy, chyba że korzysta on z urlopu bezpłatnego udzielonego w celu wykonywania funkcji z wyboru.

Zasady reprezentacji w Radzie oraz wysokość diety członków Rady za udział w jej pracach określa Marszałek Sejmu w drodze zarządzenia.

Do zadań Rady należy wyrażanie stanowiska w sprawach objętych zakresem działania Państwowej Inspekcji Pracy, a w szczególności dotyczących:

1) programów działalności i zadań Państwowej Inspekcji Pracy,

2) okresowych ocen działalności Państwowej Inspekcji Pracy 
     oraz wniosków wynikających z tych ocen,

3) problemów ochrony pracy o zasięgu ogólnokrajowym.

6. Rada wyraża opinię o kandydatach na stanowiska Głównego Inspektora Pracy i jego zastępców oraz okręgowych inspektorów pracy.

7. Rada działa na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu, zatwierdzonego przez Marszałka Sejmu.

Główny Inspektor Pracy przedstawia Sejmowi oraz Radzie Ministrów informacje z działalności Państwowej Inspekcji Pracy oraz coroczne sprawozdanie z działalności tej Inspekcji wraz z wynikającymi z tej działalności wnioskami co do przestrzegania prawa pracy przez podmioty kontrolowane i organy sprawujące nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi.

Sprawozdania roczne, o których mowa powyżej, Główny Inspektor Pracy przedstawia Radzie Ochrony Pracy oraz podaje do wiadomości publicznej.

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Pracy należą w szczególności:

1) nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, ochrony pracy kobiet, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,

2) kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicznych oraz technologii,

3) uczestniczenie w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy albo ich części w zakresie ustalonym w przepisach prawa pracy,

4) nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń oraz narzędzi pracy,

5) nadzór i kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji wyrobów i opakowań, których użytkowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia,

6) analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu okoliczności wypadków przy pracy, na zasadach określonych w przepisach prawa pracy,

7) współdziałanie z organami ochrony środowiska w kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska,

7a) kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, o których mowa w ustawie z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 76, poz. 811),

8) ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, a także innych wykroczeń związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej, gdy ustawa tak stanowi, oraz udział w postępowaniu w tych sprawach przed sądami grodzkimi w charakterze oskarżyciela publicznego,

9) opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy oraz inicjowanie prac legislacyjnych w tej dziedzinie,

10) inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie przestrzegania prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy,

11) udzielanie porad i informacji technicznych w zakresie eliminowania zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników oraz porad i informacji w zakresie przestrzegania prawa pracy,

11a) wnoszenie powództw, a za zgodą zainteresowanej osoby - uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy, o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy,

12) wykonywanie innych zadań określonych w ustawie i przepisach szczególnych.

 

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Pracy należy ponadto:

1) nadzór i kontrola zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,

2) nadzór i kontrola zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów nie będących pracownikami,

3) nadzór i kontrola zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przez jednostki organizujące pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, w ramach prac społecznie użytecznych,

4) nadzór i kontrola zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przez pracodawcę przy wykonywaniu pracy na terenie zakładu pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę przez osoby przebywające w zakładach karnych i w zakładach poprawczych oraz zadań i prac wykonywanych przez żołnierzy w czynnej służbie.

Pracownicy Państwowej Inspekcji Pracy wykonujący lub nadzorujący czynności kontrolne mają prawo przeprowadzania czynności kontrolnych wobec podmiotów, na rzecz których jest wykonywana praca przez osoby fizyczne, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy

Pracownicy, o których mowa powyżej, uprawnieni są do przeprowadzania bez uprzedzenia kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, o każdej porze dnia i nocy.

Kontrolę przeprowadza się po okazaniu legitymacji służbowej.

Marszałek Sejmu, na wniosek Głównego Inspektora Pracy, ustala w drodze zarządzenia wzór legitymacji służbowej, o której mowa powyżej. Zarządzenie Marszałka Sejmu podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

Zgodnie z Ustawą utworzona została Komisja Kwalifikacyjna do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców. Główny Inspektor Pracy w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy powołuje i odwołuje członków Komisji.

Członkowie Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców otrzymują za udział w pracach Komisji wynagrodzenie na zasadach ustalonych przez Głównego Inspektora Pracy oraz diety i zwrot kosztów podróży - według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.

Główny Inspektor Pracy, na wniosek Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców, nadaje uprawnienia rzeczoznawcy do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, upoważnionego do opiniowania projektów nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, pod względem zgodności z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii. Główny Inspektor Pracy może cofnąć uprawnienia rzeczoznawcy z własnej inicjatywy lub na wniosek okręgowego inspektora pracy.

Koszty związane z przygotowaniem kandydatów na rzeczoznawców i podnoszeniem kwalifikacji przez rzeczoznawców, o których mowa i nadaniem uprawnienia, o którym mowa powyżej, ponosi kandydat na rzeczoznawcę lub rzeczoznawca albo pracodawca zatrudniający te osoby - na zasadach ustalonych przez Głównego Inspektora Pracy.

Minister właściwy do spraw pracy w porozumieniu z Głównym Inspektorem Pracy określa, w drodze rozporządzenia:

1) szczegółowe zasady oraz tryb nadawania i cofania uprawnień rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wymagany zakres przygotowania kandydatów na rzeczoznawców i podnoszenia kwalifikacji przez rzeczoznawców,

2) szczegółowe zasady opiniowania przez rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy projektów nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, oraz tryb odwoływania się od opinii,

3) tryb powoływania i odwoływania członków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców i szczegółowe zasady działania tej Komisji.

W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy uprawnione są do:

1) w wypadku gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy - nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym w nakazie terminie,

2) nakazania: wstrzymania prac, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,

2a) nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi,

3) nakazania, w wypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników, zaprzestania przez zakład pracy lub jego część działalności bądź działalności określonego rodzaju,

4) zgłoszenia sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy albo jego części, jeżeli z powodu nieuwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy dopuszczenie ich do eksploatacji mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników; sprzeciw wstrzymuje uruchomienie zakładu lub jego części,

5) skierowania wystąpienia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione powyżej, do pracodawcy lub organu nadzoru, o usunięcie stwierdzonych naruszeń, a także w razie potrzeby o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych.

W postępowaniu przed organami Państwowej Inspekcji Pracy w sprawach nieuregulowanych w ustawie bądź przepisach wydanych na jej podstawie albo w przepisach szczególnych stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.

Nadzorem i kontrolą Państwowej Inspekcji Pracy są objęci wszyscy pracodawcy oraz inne podmioty, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne.

Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia określa zasady współdziałania innych organów nadzoru i kontroli warunków pracy z Państwową Inspekcją Pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy w zakresie swego działania współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi oraz ze społeczną inspekcją pracy.

Organy Policji, w razie uzasadnionej potrzeby oraz w celu zapewnienia bezpieczeństwa kontrolującym, są obowiązane, na wniosek inspektora pracy, do udzielenia stosownej pomocy.

Państwowa Inspekcja Pracy może, na wniosek związków zawodowych, prowadzić szkolenie i instruktaż oraz udzielać pomocy w szkoleniu społecznych inspektorów pracy, a także podejmować działania na rzecz doskonalenia i zwiększenia skuteczności działania społecznej inspekcji pracy.

Do zakresu działania Głównego Inspektora Pracy należy w szczególności:

1) kierowanie działalnością Głównego Inspektoratu Pracy i okręgowych inspektorów pracy,

1a)sprawowanie nadzoru zwierzchniego nad postępowaniem mandatowym w sprawach o wykroczenia, o których mowa w art. 75 § 1 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia,

2) sprawowanie ogólnego nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy oraz przedkładanie właściwym organom ocen, opinii i wniosków w tej dziedzinie,

3) opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących prawa pracy oraz inicjowanie prac legislacyjnych w tej dziedzinie,

4) inicjowanie przedsięwzięć w zakresie rozwiązywania i wdrażania postępu technicznego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,

5) przedstawianie wniosków w sprawach nauczania i szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenie działalności w zakresie szkolenia inspektorów pracy oraz nadzór nad działalnością Ośrodka Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy im. Profesora Jana Rosnera,

6) prowadzenie działalności wydawniczej i propagandowej w zakresie ochrony pracy,

7) udział w pracach komisji rządowych badających wypadki przy pracy, powołanych na podstawie przepisów szczególnych,

7a) rozpatrywanie odwołań od nakazów i innych decyzji okręgowych inspektorów pracy,

8) sporządzanie i przedkładanie informacji i sprawozdań

Główny Inspektor Pracy wykonuje swoje zadania przy pomocy podległego mu Głównego Inspektoratu Pracy.

Główny Inspektor Pracy jest pracodawcą, w rozumieniu prawa pracy, dla pracowników Głównego Inspektoratu Pracy oraz pracowników wykonujących lub nadzorujących czynności kontrolne.

Główny Inspektor Pracy udostępnia ministrowi właściwemu do spraw pracy zbiorcze wyniki kontroli oraz oceny przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Do zakresu działania okręgowego inspektora pracy należy w szczególności:

1) kierowanie działalnością okręgowego inspektoratu pracy oraz nadzór i koordynacja działalności inspektorów pracy,

2) dokonywanie podziału zadań między inspektorów pracy z uwzględnieniem ich kwalifikacji zawodowych,

3) zatwierdzanie planów kontroli, sporządzanych przez inspektorów pracy,

4) rozpatrywanie odwołań od nakazów, sprzeciwów i innych decyzji inspektorów pracy,

5) prowadzenie ewidencji pracodawców działających na terenie jego właściwości,

6) sporządzanie sprawozdań z działalności okręgowego inspektoratu pracy.

Okręgowy inspektor pracy wykonuje swoje zadania przy pomocy okręgowego inspektoratu pracy.

Okręgowy inspektor pracy jest pracodawcą, w rozumieniu prawa pracy, dla pracowników okręgowego inspektoratu pracy

Okręgowy inspektor pracy wydaje nakazy, o których mowa w art. 9 pkt 3. Ustawy. Nakazy te wydaje z własnej inicjatywy bądź na wniosek inspektora pracy.

Okręgowy inspektor pracy sporządza roczne sprawozdanie z działalności inspektorów pracy i dokonuje na tej podstawie oceny stanu przestrzegania prawa pracy, w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy na terenie okręgu. Sprawozdanie i ocenę okręgowy inspektor pracy przedkłada wojewodzie, marszałkowi województwa oraz dyrektorowi delegatury Najwyższej Izby Kontroli. 

Kontrola ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie przestrzegania przez podmiot kontrolowany prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, oraz udokumentowanie dokonanych ustaleń.

Dla realizacji celu, o którym mowa powyżej, inspektor pracy ma prawo:

1) swobodnego wstępu na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotów kontrolowanych,

2) przeprowadzania oględzin obiektów, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy,

3) żądania od pracodawcy lub innego kontrolowanego podmiotu oraz od wszystkich pracowników lub osób, które pracodawca zatrudnia lub zatrudniał albo które wykonują lub wykonywały pracę na rzecz kontrolowanego podmiotu, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą,

4) żądania okazania dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy, planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej, wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności zakładu, jak również dostarczenia mu próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia analiz lub badań, gdy mają one związek z przeprowadzaną kontrolą,

5) żądania od pracodawcy lub innego podmiotu kontrolowanego przedłożenia akt osobowych oraz dokumentów związanych z zatrudnianiem pracowników lub innych osób wykonujących pracę na rzecz podmiotu kontrolowanego na innej podstawie niż stosunek pracy,

6) zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją,

7) utrwalania przebiegu i wyników oględzin, za pomocą aparatury i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku,

8) sporządzania niezbędnych dla kontroli odpisów lub wyciągów z dokumentów, jak również zestawień i obliczeń na podstawie dokumentów, a w razie potrzeby zażądania tego od podmiotu kontrolowanego,

9) sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę,

10) korzystania z pomocy biegłych i specjalistów.

Podmiot kontrolowany ma obowiązek zapewnić inspektorowi pracy warunki i środki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia kontroli, a w szczególności niezwłocznie przedstawić żądane dokumenty i materiały, zapewnić terminowe udzielanie informacji przez kompetentne osoby, udostępnić urządzenia techniczne oraz, w miarę możliwości, oddzielne pomieszczenie z odpowiednim wyposażeniem.

Kontrolę przeprowadza się w siedzibie podmiotu kontrolowanego oraz w innych miejscach wykonywania jego zadań.

Kontrola lub poszczególne jej czynności mogą być również prowadzone w siedzibie jednostki organizacyjnej Państwowej Inspekcji Pracy.

Przed podjęciem czynności kontrolnych inspektor pracy zgłasza swoją obecność pracodawcy, z wyjątkiem przypadków, gdy uzna, że takie zawiadomienie może wpłynąć na obiektywny wynik kontroli.

Czynności kontrolne mogą być wykonywane przez pracowników organów kontroli po okazaniu legitymacji służbowej upoważniającej do wykonywania takich czynności oraz po doręczeniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli działalności przedsiębiorcy, chyba że przepisy szczególne przewidują możliwość przeprowadzenia kontroli po okazaniu legitymacji. W takim przypadku upoważnienie doręcza się przedsiębiorcy w terminie określonym w tych przepisach.

Czynności kontrolne mogą być wykonywane przez osoby niebędące pracownikami organu kontroli, jeżeli przepisy odrębnych ustaw tak stanowią.

Zmiana osób upoważnionych do wykonania kontroli wymaga każdorazowo wydania odrębnego upoważnienia. Zmiana ta nie może prowadzić do wydłużenia ustalonego wcześniej terminu zakończenia kontroli.

Upoważnienie, o którym mowa powyżej powinno zawiera co najmniej:

  1)  wskazanie podstawy prawnej;

  2)  oznaczenie organu kontroli;

  3)  datę i miejsce wystawienia;

  4)  imię i nazwisko pracownika organu kontroli uprawnionego do wykonania kontroli oraz numer jego legitymacji służbowej;

  5)  firmę przedsiębiorcy objętego kontrolą;

  6)  określenie zakresu przedmiotowego kontroli;

  7)  wskazanie daty rozpoczęcia i przewidywanego terminu zakończenia kontroli;

  8)  podpis osoby udzielającej upoważnienia z podaniem zajmowanego stanowiska lub funkcji;

  9)  pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego przedsiębiorcy.

Zakres kontroli nie może wykraczać poza zakres wskazany w upoważnieniu.

Czynności kontrolnych dokonuje się w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej.

2. Przepisu tego nie stosuje się, w przypadkach gdy:

  1)  ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej;

  2)  przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla prowadzonego przeciwko przedsiębiorcy śledztwa lub dochodzenia;

  3)  odrębne przepisy przewidują możliwość przeprowadzenia kontroli w toku prowadzonego postępowania dotyczącego przedsiębiorcy;

  4)  przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego.

Kontrolowany jest obowiązany do pisemnego wskazania osoby upoważnionej do reprezentowania go w trakcie kontroli, w szczególności w czasie jego nieobecności.

Przedsiębiorca jest obowiązany prowadzić i przechowywać w swojej siedzibie książkę kontroli oraz upoważnienia i protokoły kontroli, a także udostępniać je na żądanie organu kontroli.

Książka kontroli zawiera wpisy dokonywane przez organ kontroli. Wpisy obejmują:

  1)  oznaczenie organu kontroli;

  2)  oznaczenie upoważnienia do kontroli;

  3)  zakres przedmiotowy przeprowadzonej kontroli;

  4)  daty podjęcia i zakończenia kontroli;

  5)  zalecenia pokontrolne oraz określenie zastosowanych środków pokontrolnych.

Przedsiębiorca jest obowiązany dokonywać w książce kontroli wpisu informującego o wykonaniu zaleceń pokontrolnych bądź wpisu o ich uchyleniu przez organ kontroli lub jego organ nadrzędny albo sąd administracyjny.

Nie można równocześnie podejmować i prowadzić więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy. Nie dotyczy to sytuacji, gdy:

  1)  ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej;

  2)  przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla prowadzonego przeciwko przedsiębiorcy śledztwa lub dochodzenia;

  3)  odrębne przepisy przewidują możliwość przeprowadzenia kontroli w toku prowadzonego postępowania dotyczącego przedsiębiorcy;

  4)  przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego;

  5)  kontrola dotyczy zasadności dokonania zwrotu podatku od towarów i usług przed dokonaniem tego zwrotu;

  6)  przeprowadzenie kontroli jest realizacją obowiązków wynikających z przepisów prawa wspólnotowego o ochronie konkurencji lub przepisów prawa wspólnotowego w zakresie ochrony interesów finansowych Wspólnoty Europejskiej.

Organ kontroli jest zobowiązany do odstąpienia od podjęcia czynności kontrolnych oraz ustalenia z przedsiębiorcą termin przeprowadzenia kontroli, jeżeli działalność przedsiębiorcy jest już objęta kontrolą innego organu.

Czas trwania wszystkich kontroli organu kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym nie może przekraczać:

  1)  w odniesieniu do mikroprzedsiębiorców, małych i średnich firm - 4 tygodni;

  2)  w odniesieniu do pozostałych przedsiębiorców - 8 tygodni.

Ograniczeń czasu kontroli nie stosuje się, w przypadkach gdy:

  1)  ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej;

  2)  przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla prowadzonego przeciwko przedsiębiorcy śledztwa lub dochodzenia;

  3)  odrębne przepisy przewidują możliwość przeprowadzenia kontroli w toku postępowania prowadzonego przez organ;

  4)  przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego;

  5)  kontrola dotyczy zasadności dokonania zwrotu podatku od towarów i usług przed dokonaniem tego zwrotu;

  6)  przeprowadzenie kontroli jest realizacją obowiązków wynikających z przepisów prawa wspólnotowego o ochronie konkurencji lub przepisów prawa wspólnotowego w zakresie ochrony interesów finansowych Wspólnoty Europejskiej.

Przedłużenie czasu trwania kontroli określonego w upoważnieniu wymaga uzasadnienia na piśmie. Uzasadnienie doręcza się przedsiębiorcy i wpisuje do książki kontroli przed podjęciem dalszych czynności kontrolnych.

Jeżeli wyniki kontroli wykazały rażące naruszenie przepisów prawa przez przedsiębiorcę, można przeprowadzić powtórną kontrolę w tym samym zakresie przedmiotowym w danym roku kalendarzowym, a czasu jej trwania nie wlicza się do czasu, o którym mowa powyżej (podstawa prawna: Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. z 2004 roku nr 173 poz. 1807).

Inspektor pracy, przystępując do sprawdzenia tożsamości osoby wykonującej pracę, jest obowiązany okazać legitymację służbową w taki sposób, aby osoba ta mogła odczytać i zanotować jego dane osobowe.

W toku wykonywania czynności kontrolnych inspektor pracy współdziała ze związkami zawodowymi, organami samorządu załogi i społeczną inspekcją pracy.

2. Współdziałanie, o którym mowa powyżej, polega w szczególności na:

1) informowaniu o tematyce i zakresie przeprowadzanej kontroli,

2) analizowaniu uwag i spostrzeżeń wnoszonych przez zakładowe organizacje związkowe, organy samorządu załogi i społecznych inspektorów pracy w trakcie wykonywania czynności kontrolnych,

3) poinformowaniu o wynikach kontroli i podjętych decyzjach,

4) udzielaniu porad i informacji z zakresu prawa pracy.

Podczas czynności kontrolnych inspektor pracy oraz osoby współpracujące z nim, obowiązani są do przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych oraz przepisów o ochronie informacji niejawnych.

Ustalenia z kontroli dokumentowane są w formie protokołu.

Protokół kontroli powinien zawierać:

1) nazwę pracodawcy w pełnym brzmieniu i jego adres oraz numer z krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON),

2) imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe inspektora pracy,

3) imię i nazwisko pracodawcy albo imię i nazwisko osoby lub nazwę organu reprezentującego pracodawcę,

4) datę rozpoczęcia działalności przez pracodawcę i datę objęcia stanowiska przez osobę lub powołania organu reprezentującego pracodawcę,

5) oznaczenie dni, w których przeprowadzano kontrolę,

6) informację o realizacji uprzednich decyzji i wystąpień organów Państwowej Inspekcji Pracy oraz wniosków, zaleceń i decyzji innych organów kontroli i nadzoru nad warunkami pracy; informacji tej można nie podawać w przypadku, gdy kontrola związana jest z rozpatrzeniem skargi lub udziałem w przejmowaniu zakładów pracy lub ich części do eksploatacji,

7) opis stwierdzonych naruszeń prawa pracy w zakresie zagadnień objętych kontrolą oraz inne informacje mające istotne znaczenie dla rozstrzygania spraw,

8) dane osoby legitymowanej oraz określenie czasu, miejsca i przyczyny legitymowania,

9) informację o pobraniu próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji,

10) treść decyzji ustnych oraz informację o ich realizacji,

11) informację o liczbie i rodzaju udzielonych porad z zakresu prawa pracy,

12) liczbę i wyszczególnienie załączników stanowiących składową część protokołu,

13) informację o osobach, w których obecności przeprowadzano kontrolę,

14) wzmiankę o wniesieniu lub niewniesieniu zastrzeżeń do treści protokołu,

15) datę i miejsce podpisania protokołu przez osobę kontrolującą oraz przez pracodawcę albo osobę lub organ reprezentujący pracodawcę.

3. Protokół podpisuje inspektor pracy prowadzący kontrolę oraz pracodawca albo osoba lub organ reprezentujący pracodawcę.

4. Pracodawcy albo osobie lub organowi reprezentującemu pracodawcę przysługuje prawo zgłoszenia, przed podpisaniem protokołu kontroli, umotywowanych zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole.

5. Zastrzeżenia należy zgłosić na piśmie w terminie 7 dni od dnia przedstawienia protokołu.

6. W razie zgłoszenia zastrzeżeń, o których mowa powyżej, inspektor pracy przeprowadzający kontrolę zobowiązany jest je zbadać, a w przypadku stwierdzenia zasadności zastrzeżeń - zmienić lub uzupełnić odpowiednią część protokołu.

7. Odmowa podpisania protokołu przez pracodawcę albo osobę lub organ reprezentujący pracodawcę nie stanowi przeszkody do zastosowania przez inspektora pracy stosownych środków prawnych przewidzianych ustawą.

8. Kopię protokołu kontroli inspektor pracy pozostawia pracodawcy.

9. W przypadku niewydania decyzji ustalenia z kontroli mogą być dokumentowane w formie notatki urzędowej.

10. Notatka urzędowa, o której mowa powyżej, powinna zawierać w szczególności dane określone w odpowiednich paragrafach Ustawy oraz krótki opis stanu stwierdzonego w czasie kontroli.

11. Notatkę urzędową podpisuje inspektor pracy.

W wyniku ustaleń dokonanych w toku kontroli oraz po przeprowadzeniu postępowania wynikającego z przepisów ustawy inspektor pracy:

1) wydaje nakazy i zgłasza sprzeciwy,

2) kieruje wystąpienia,

3) wnosi powództwa oraz wstępuje do postępowania w sprawach o których mowa powyżej,

4) podejmuje inne działania, jeżeli prawo lub obowiązek ich podjęcia wynika z odrębnych przepisów.

Nakazy inspektor pracy wydaje w formie decyzji:

1) pisemnej,

2) stanowiącej wpis do dziennika budowy,

3) ustnej.

Decyzja inspektora pracy powinna, oprócz treści, zawierać określenie podstawy prawnej, termin realizacji oraz pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych.

W przypadku wydawania decyzji w formie wpisu do dziennika budowy, kopia lub odpis tych decyzji stanowi załącznik do protokołu kontroli.

Decyzje ustne inspektor pracy wydaje w celu usunięcia ujawnionych w toku kontroli nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, jeżeli mogą być one usunięte podczas trwania kontroli.

W razie gdy zakład pracy posiada wydzielone terenowe jednostki organizacyjne, inspektor pracy wydaje decyzję osobie kierującej taką wydzieloną jednostką organizacyjną, jeżeli usunięcie naruszeń przepisów prawa pracy nie wymaga decyzji pracodawcy, a także gdy nie można inaczej uniknąć niebezpieczeństwa zagrażającego życiu lub zdrowiu pracowników.

W razie wniesienia odwołania od nakazu, o którym mowa inspektor pracy lub okręgowy inspektor pracy może wstrzymać wykonanie nakazu do czasu rozpatrzenia odwołania, jeżeli podjęte przez pracodawcę przedsięwzięcia wyłączają bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników.

Sprzeciw inspektor pracy zgłasza niezwłocznie po stwierdzeniu, że uruchomienie wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy lub jego części mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia przyszłych pracowników.

Podmiot, do którego została skierowana decyzja ma obowiązek informowania odpowiedniego organu Państwowej Inspekcji Pracy o jej realizacji z upływem terminów określonych w decyzji.

Wystąpienie inspektora pracy powinno zawierać określenie wniosków i podstawy prawnej przy uwzględnieniu stanu faktycznego wynikającego z ustaleń protokołu kontroli lub notatki urzędowej.

Pracodawca lub organ sprawujący nadzór nad przedsiębiorstwem lub inną jednostką organizacyjną państwową albo samorządową, do którego skierowano wystąpienie, jest obowiązany w terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym niż 30 dni, zawiadomić inspektora pracy o terminie i sposobie wykonania ujętych w wystąpieniu wniosków.

Jeżeli ustalenia w toku kontroli wskazują na potrzebę zajęcia stanowiska przez naczelne lub centralne organy administracji państwowej albo organy samorządowe lub administracji rządowej stopnia wojewódzkiego, wystąpienie o podjęcie niezbędnych decyzji kieruje odpowiednio Główny Inspektor Pracy lub okręgowy inspektor pracy.

Na zasadach i w trybie określonym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia inspektor pracy ściga wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej, a także inne wykroczenia, gdy ustawa tak stanowi, oraz bierze udział w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego.

Pracownikiem Państwowej Inspekcji Pracy wykonującym lub nadzorującym czynności kontrolne może być osoba, która ma wykształcenie wyższe i niezbędną znajomość zagadnień wchodzących w zakres działania inspekcji, daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków służbowych oraz złożyła państwowy egzamin przed komisją powołaną przez Głównego Inspektora Pracy.

Główny Inspektor Pracy określa zakres i tryb przeprowadzania egzamin.

Pracownicy Państwowej Inspekcji Pracy zatrudnieni na stanowiskach: nadinspektora pracy, starszego inspektora pracy - głównego specjalisty, starszego inspektora pracy - specjalisty, starszego inspektora pracy, inspektora pracy oraz młodszego inspektora pracy, zwani inspektorami pracy, nadzorują i przeprowadzają kontrolę przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, na terenie objętym zakresem właściwości okręgowego inspektoratu pracy.

Pracownikami nadzorującymi czynności kontrolne są pracownicy Głównego Inspektoratu Pracy i okręgowych inspektoratów pracy wyznaczeni do wykonywania tych czynności.

Kontrolę, o której mowa powyżej, mogą również przeprowadzać, wspólnie z inspektorami pracy, pracownicy nadzorujący czynności kontrolne oraz podinspektorzy pracy, na podstawie imiennego upoważnienia, wydanego odpowiednio przez Głównego Inspektora Pracy lub okręgowego inspektora pracy.

Główny Inspektor Pracy może upoważnić inspektora pracy do wykonywania czynności kontrolnych na terenie działania innego okręgowego inspektoratu pracy, a także poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie stosunek pracy podlega przepisom polskiego prawa pracy.

. Pracownicy wykonujący lub nadzorujący czynności kontrolne są odpowiedzialni za sumienne wykonywanie swoich obowiązków, a w szczególności za rzetelne i obiektywne ujmowanie i dokumentowanie wyników kontroli oraz za przestrzeganie tajemnicy państwowej i służbowej.

3. 2. PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA

Państwowa Inspekcja Sanitarna działa na podstawie Ustawy z dnia z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. 1998/90/575)

Państwowa Inspekcja Sanitarna jest organem powołanym do nadzoru nad warunkami:

  1)  higieny środowiska,

2. higieny pracy w zakładach pracy,

3. higieny radiacyjnej,

4. higieny procesów nauczania i wychowania,

5. higieny wypoczynku i rekreacji,

  6)  zdrowotnymi żywności i żywienia i przedmiotów użytku,

7) higieniczno sanitarnymi jakie powinny spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia w których udzielane są świadczenia medyczne,

- w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobieganiu powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych.

Wykonywanie zadań określonych powyżej polega na sprawowaniu zapobiegawczego i bieżącego nadzoru sanitarnego oraz prowadzeniu działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska, a także na prowadzeniu działalności oświatowo-zdrowotnej.

 Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego należy w szczególności:

  1)  uzgadnianie projektów planów zagospodarowania przestrzennego województwa, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz ustalanie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych,

2. uzgadnianie dokumentacji projektowej pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych dotyczących:

- budowy oraz zmiany sposobu użytkowania obiektów budowlanych, statków morskich, żeglugi śródlądowej oraz powietrznych,

- nowych materiałów i procesów technologicznych przed ich zastosowaniem w produkcji lub budownictwie,

3. uczestniczenie w dopuszczaniu do użytku obiektów budowlanych, statków morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznych oraz komunikacji lądowej,

  4)  inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie zapobiegania negatywnym wpływom czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi.

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego należy kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne, w szczególności dotyczących:

  1)  higieny środowiska, a zwłaszcza wody do spożycia, czystości powietrza atmosferycznego, gleby, wody i innych elementów środowiska w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach,

  2)  utrzymania należytego stanu higienicznego nieruchomości, zakładów pracy, instytucji, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, dróg, ulic oraz osobowego i towarowego transportu kolejowego, drogowego, morskiego i lotniczego,

  3)  warunków produkcji, transportu, przechowywania i sprzedaży żywności oraz warunków żywienia zbiorowego oraz nadzoru nad jakością zdrowotną żywności,

  4)  warunków zdrowotnych produkcji i obrotu przedmiotami użytku, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, kosmetykami oraz innymi wyrobami mogącymi mieć wpływ na zdrowie ludzi,

  5)  warunków zdrowotnych środowiska pracy, a zwłaszcza zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy,

  6)  higieny pomieszczeń i wymagań w stosunku do sprzętu używanego w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych, szkołach wyższych oraz w ośrodkach wypoczynku,

7. higieny procesów nauczania,

8. przestrzegania przez osoby wprowadzające substancje lub preparaty chemiczne do obrotu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej oraz przez użytkowników substancji lub preparatów chemicznych obowiązków wynikających z ustawy z dnia 11 stycznia 2001 roku o substancjach i preparatach chemicznych.

9. przestrzegania przez podmioty wprowadzające do obrotu prekursory kategorii 2 i 3 obowiązków wynikających z ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. 2005/179 poz. 1485).

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego należy również kontrola przestrzegania przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu produktów biobójczych i substancji czynnych oraz ich stosowania w działalności zawodowej.

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie zapobiegania i zwalczania chorób należy:

  1)  dokonywanie analiz i ocen epidemiologicznych,

  2)  opracowywanie programów i planów działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej, przekazywanie ich do realizacji publicznym zakładom opieki zdrowotnej oraz kontrola realizacji tych programów i planów,

  3)  ustalanie zakresów i terminów szczepień ochronnych oraz sprawowanie nadzoru w tym zakresie,

4. wydawanie zarządzeń i decyzji lub występowanie do innych organów o ich wydanie - w wypadkach określonych w przepisach o zwalczaniu chorób zakaźnych,

5. wydawanie decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do jej stwierdzenia,

6)  planowanie i organizowanie sanitarnego zabezpieczenia granic państwa,

7)  nadzór sanitarny nad ruchem pasażerskim i towarowym w morskich i lotniczych portach oraz przystaniach,

8)  udzielanie poradnictwa w zakresie spraw sanitarno-epidemiologicznych lekarzom okrętowym i personelowi pomocniczo-lekarskiemu, zatrudnionemu na statkach morskich, żeglugi śródlądowej i powietrznych,

   8)  kierowanie akcją sanitarną przy masowych przemieszczeniach ludności, zjazdach i zgromadzeniach.

Państwowa Inspekcja Sanitarna inicjuje, organizuje, prowadzi, koordynuje i nadzoruje działalność oświatowo-zdrowotną w celu ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań zdrowotnych, a w szczególności:

  1)  inicjuje i wytycza kierunki przedsięwzięć zmierzających do zaznajamiania społeczeństwa z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, popularyzowania zasad higieny i racjonalnego żywienia, metod zapobiegania chorobom oraz umiejętności udzielania pierwszej pomocy,

  2)  pobudza aktywność społeczną do działań na rzecz własnego zdrowia,

  3)  udziela porad i informacji w zakresie zapobiegania i eliminowania negatywnego wpływu czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi,

4. ocenia działalność oświatowo-zdrowotną prowadzoną przez szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze, szkoły wyższe oraz środki masowego przekazywania, zakłady opieki zdrowotnej, inne zakłady, instytucje i organizacje oraz udziela im pomocy w prowadzeniu tej działalności.

Do zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej należy również wydawanie decyzji, co do zgodności z warunkami sanitarnymi określonymi przepisami Unii Europejskiej przedsięwzięć i zrealizowanych inwestycji, których realizacja jest wspomagana przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ze środków pochodzących z funduszy Unii europejskiej.

Państwowa Inspekcja Sanitarna podlega ministrowi właściwemu do spraw zdrowia. Kieruje nią Główny Inspektor Sanitarny jako centralny organ administracji rządowej.

Głównego Inspektora Sanitarnego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw zdrowia.

Główny Inspektor Sanitarny zadania wykonuje przy pomocy Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Organizację Głównego Inspektoratu Sanitarnego określa statut nadany w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zdrowia. Zastępców Głównego Inspektora Sanitarnego w liczbie 2 powołuje i odwołuje minister zdrowia.

Organem doradczym i opiniodawczym Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawach objętych zakresem działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest Rada Sanitarno-Epidemiologiczna, powoływana na okres trzech lat.

Rada Sanitarno-Epidemiologiczna składa się z przewodniczącego, sekretarza i 15 członków, których powołuje i odwołuje minister zdrowia na wniosek Głównego Inspektora Sanitarnego spośród pracowników nauki i osób posiadających wybitne przygotowanie praktyczne z dziedziny sanitarno-epidemiologicznej. W pracach Rady, na zaproszenie ministra zdrowia, uczestniczą przedstawiciele centralnych organów administracji państwowej, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków zawodowych, organizacji pracodawców i organizacji społecznych statutowo zajmujących się problemami sanitarno epidemiologicznymi.

Rada Sanitarno-Epidemiologiczna działa na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu, zatwierdzonego w drodze zarządzenia przez Głównego Inspektora Sanitarnego..

  Zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykonują następujące organy:

  1)  Główny Inspektor Sanitarny,

  2)  państwowi wojewódzcy inspektorzy sanitarni,

  3)  państwowi terenowi inspektorzy sanitarni dla gmin,

  4)  państwowi graniczni inspektorzy sanitarni dla obszaru przejść granicznych drogowych kolejowych, lotniczych, rzecznych i morskich, portów lotniczych i morskich oraz jednostek pływających na obszarze wód terytorialnych.

Główny Inspektor Sanitarny koordynuje i nadzoruje ustawową działalność państwowych Inspektorów Sanitarnych.

Państwowego wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego powołuje Głowiny Inspektor Sanitarny po zakończeniu postępowania kwalifikacyjnego przeprowadzonego z udziałem wojewody. Powołanie następuje na okres 5 lat.

Państwowym inspektorem sanitarnym może być osoba, która:

  1)  jest obywatelem polskim,

  2)  ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych,

  3)  jest lekarzem i uzyskała kierunkową specjalizację w trybie przewidzianym w odrębnych przepisach, albo uzyskała inne wykształcenie i uzyskała specjalizację z zakresu medycyny,

  4)  swoją postawą obywatelską daje rękojmię należytego wykonywania zadań pracownika organu państwowego,

  5)  posiada stan zdrowia pozwalający na zatrudnienie na określonym stanowisku.

Do państwowych inspektorów sanitarnych stosuje się przepisy dotyczące pracowników publicznych zakładów opieki zdrowotnej.

Pracownikom Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykonującym czynności kontrolne przysługuje dodatek specjalny do wynagrodzenia.

Minister zdrowia, w drodze rozporządzenia, określa tryb przyznawania dodatku oraz jego wysokość.

Państwowy Inspektor Sanitarny wykonuje zadania przy pomocy podległej mu stacji sanitarno-epidemiologicznej, będącej zakładem opieki zdrowotnej, finansowanym z budżetu państwa.

Minister właściwy do spraw zdrowia posiada w stosunku do stacji sanitarno epidemiologicznej uprawnienia organu założycielskiego w rozumieniu przepisów o zakładach opieki zdrowotnej.

Minister zdrowia określa w drodze rozporządzenia strukturę organizacyjną, warunki i sposób działania stacji sanitarno epidemiologicznych oraz kwalifikacje osób wymagane na poszczególne stanowiska pracy, a także wzór legitymacji służbowej pracownika stacji sanitarno epidemiologicznej.

Stacja sanitarno-epidemiologiczna może być prowadzona jest w formie jednostki budżetowej.

 Państwowy inspektor sanitarny jest uprawniony do kontroli zgodności budowanych obiektów z wymaganiami higienicznymi i zdrowotnymi, określonymi w obowiązujących przepisach.

Stwierdzone w toku kontroli nieprawidłowości są wpisywane do dziennika budowy, z wyznaczeniem terminu ich usunięcia.

Państwowy inspektor sanitarny w związku z wykonywaną kontrolą ma prawo:

1)  wstępu o każdej porze dnia i nocy, na terenie miast i wsi do:

a)    zakładów pracy oraz wszystkich pomieszczeń i urządzeń wchodzących w ich skład,

b)    obiektów użyteczności publicznej, obiektów handlowych, ogrodów działkowych i nieruchomości oraz wszystkich pomieszczeń wchodzących w ich skład,

c)    środków transportu i obiektów z nimi związanych, w tym również na statki morskie, żeglugi śródlądowej i powietrzne,

d)    obiektów będących w trakcie budowy,

2)  żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób,

  3)  żądania okazania dokumentów i udostępniania wszelkich danych,

  4)  pobierania nieodpłatnie próbek do badań.

Warunki i tryb pobierania próbek do badań określają Polskie Normy, a w braku Polskiej Normy warunki te i tryb określa w drodze rozporządzenia minister zdrowia.

Państwowy inspektor sanitarny ma prawo wstępu do mieszkań w razie podejrzenia lub stwierdzenia choroby zakaźnej, zagrożenia zdrowia czynnikami środowiskowymi, a także jeżeli w mieszkaniu jest lub ma być prowadzona działalność produkcyjna lub usługowa.

Wstęp do mieszkań osób korzystających z immunitetów dyplomatycznych na mocy ustaw, umów bądź zwyczajów międzynarodowych jest dozwolony jedynie w porozumieniu z właściwym przedstawicielem dyplomatycznym.

W razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych, państwowy inspektor sanitarny nakazuje, w drodze decyzji, usunięcie w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień.

Jeżeli naruszenie wymagań, o których mowa powyżej, spowodowało bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, państwowy inspektor sanitarny nakazuje unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (stanowiska pracy, maszyny lub innego urządzenia), zamknięcie obiektu użyteczności publicznej, wyłączenie z eksploatacji środka transportu, wycofanie z obrotu środka spożywczego, przedmiotu użytku lub innego wyrobu mogącego mieć wpływ na zdrowie ludzi albo podjęcie lub zaprzestanie innych działań; decyzje w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu.

Państwowemu inspektorowi sanitarnemu przysługuje prawo zgłoszenia sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy lub innego obiektu budowlanego, wprowadzeniu nowych technologii lub zmian w technologii, dopuszczeniu do obrotu materiałów stosowanych w budownictwie lub innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi - jeżeli w toku wykonywanych czynności stwierdzi, że z powodu nieuwzględnienia wymagań higienicznych i zdrowotnych określonych w obowiązujących przepisach mogłoby nastąpić zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.

Zgłoszenie sprzeciwu wstrzymuje dalsze działania w sprawach, o których mowa powyżej, do czasu wydania decyzji przez państwowego inspektora sanitarnego wyższego stopnia.

  W wypadkach wymienionych powyżej państwowi inspektorzy sanitarni są uprawnieni do zabezpieczenia pomieszczeń, środków transportu, maszyn i innych urządzeń, środków spożywczych, przedmiotów użytku i innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi. Do postępowania zabezpieczającego stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 1991 r. Nr 36, poz. 161, z 1992 r. Nr 20, poz. 78, z 1993 r. Nr 28, poz. 127, z 1995 r. Nr 85, poz. 426, z 1996 r. Nr 43, poz. 189 i Nr 146, poz. 680 oraz z 1997 r. Nr 137, poz. 926 i Nr 141, poz. 943 i 944), o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

W razie stwierdzenia istotnych uchybień w działalności kontrolowanej jednostki, mogących mieć wpływ na stan zdrowia lub życie ludzi, państwowy inspektor sanitarny, niezależnie od przysługujących mu środków, o których mowa powyżej, zawiadamia o stwierdzonych uchybieniach kierownictwo kontrolowanej jednostki lub jednostkę albo organ powołany do sprawowania nadzoru nad tą jednostką.

W razie stwierdzenia na terenach skażeń przemysłowych upraw roślin spożywczych i paszowych, państwowy wojewódzki inspektor sanitarny zawiadamia o tym wojewodę.

Jednostka organizacyjna lub organ, do którego skierowano zawiadomienie, jest obowiązany w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, powiadomić o podjętych i wykonanych czynnościach właściwego państwowego inspektora sanitarnego.

Doraźne zalecenia, uwagi i wnioski, wynikające z przeprowadzonej kontroli zakładu pracy (statku), państwowy inspektor sanitarny wpisuje do książki kontroli sanitarnej, którą jest obowiązany posiadać zakład pracy (statek).

  Minister zdrowia, w drodze rozporządzenia, określa wzór książki kontroli sanitarnej, sposób jej prowadzenia, zasady dokonywania wpisów oraz tryb powiadamiania o usunięciu stwierdzonych uchybień.

  Państwowi terenowi i portowi inspektorzy sanitarni są właściwi w I instancji we wszystkich sprawach należących do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej, które nie zostały na mocy ustaw lub wydanych na ich podstawie przepisów zastrzeżone dla Głównego Inspektora Sanitarnego lub państwowych wojewódzkich inspektorów sanitarnych.

W postępowaniu administracyjnym organami wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego są:

  1)  w stosunku do państwowych terenowych i portowych inspektorów sanitarnych - państwowi wojewódzcy inspektorzy sanitarni,

  2)  w stosunku do państwowych wojewódzkich inspektorów sanitarnych - Główny Inspektor Sanitarny.

  Państwowy inspektor sanitarny wyższego stopnia może podejmować wszelkie czynności należące do zakresu działania państwowego inspektora sanitarnego niższego stopnia, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy. W tych wypadkach państwowy inspektor sanitarny wyższego stopnia staje się organem I instancji. O podjęciu czynności Główny Inspektor Sanitarny lub państwowy wojewódzki inspektor sanitarny powiadamia właściwego państwowego inspektora sanitarnego.

Główny Inspektor Sanitarny może osobie posiadającej wymagane kwalifikacje nadać w określonym zakresie uprawnienie rzeczoznawcy do spraw sanitarnohigienicznych do opiniowania w imieniu państwowego inspektora sanitarnego dokumentacji projektowej pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych.

  Minister Zdrowia określa, w drodze rozporządzenia, wymagane od rzeczoznawców: kwalifikacje, szczegółowe zasady, zakres i tryb nadawania uprawnień rzeczoznawcy do spraw sanitarnohigienicznych oraz zasady i tryb opiniowania przez rzeczoznawców dokumentacji projektowej.

Państwowy inspektor sanitarny może upoważnić niektórych pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych do wykonywania w jego imieniu określonych czynności kontrolnych i wydawania decyzji na zasadach i w trybie określonych przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w drodze rozporządzenia.

Osoby dokonujące czynności kontrolnych podlegają przy wykonywaniu swoich zadań szczególnej ochronie prawnej, przewidzianej w odrębnych przepisach dla funkcjonariuszy publicznych.

  Za badania oraz inne czynności wykonywane przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w związku ze sprawowaniem bieżącego i zapobiegawczego nadzoru sanitarnego pobiera się opłaty w wysokości kosztów ich wykonania. Opłaty ponosi osoba lub jednostka organizacyjna obowiązana do przestrzegania wymagań higienicznych i zdrowotnych.

Za badania i inne czynności wykonywane w związku ze sprawowaniem bieżącego nadzoru sanitarnego przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej nie pobiera się opłat od osób oraz jednostek organizacyjnych obowiązanych do przestrzegania wymagań higienicznych i zdrowotnych, jeżeli w wyniku badań nie stwierdzono naruszenia tych wymagań.

Za badania i inne czynności związane z wydaniem oceny o środkach spożywczych, używkach, substancjach dodatkowych dozwolonych i przedmiotach użytku, przywożonych z zagranicy w celu wprowadzenia do obrotu lub produkcji, wykonywane w ramach bieżącego nadzoru sanitarnego, pobiera się od osób lub jednostek organizacyjnych, na rzecz których są one przywożone, opłaty w wysokości określonej powyęj, choćby badania związane z wydaniem oceny nie wykazały naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych.

Wysokość opłat, ustala, na zasadach określonych przez Ministra zdrowia, kierownik jednostki organizacyjnej, w której przeprowadza się badania.

Do usług świadczonych przez stacje sanitarno-epidemiologiczne, wykonywanych na podstawie umowy zawartej z osobami fizycznymi lub osobami prawnymi oraz jednostkami organizacyjnymi nie posiadającymi osobowości prawnej, stosuje się ceny umowne.

W postępowaniu przed organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.

Kto utrudnia lub udaremnia działalność organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej podlega karze aresztu do 3 miesięcy, ograniczenia wolności do 3 miesięcy albo grzywny.

3.3. URZĄD DOZORU TECHNICZNEGO

Podstawowym dokumentem prawnym dotyczącym Urzędu Dozoru Technicznego jest USTAWA z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz. U. nr 122 z dnia 31 grudnia 2000 r., poz. 1321).

Ustawa ta określa zasady, zakres i formy wykonywania dozoru technicznego oraz jednostki właściwe do jego wykonywania.

Dozorem technicznym są określone ustawą działania zmierzające do zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania urządzeń technicznych.

Dozór techniczny jest wykonywany przez jednostki dozoru technicznego.

 Wykonywanie dozoru technicznego przez jednostki dozoru technicznego nie zwalnia projektujących, wytwarzających, eksploatujących, naprawiających i modernizujących urządzenia techniczne od odpowiedzialności za jakość i stan tych urządzeń, mające wpływ na ich bezpieczną pracę, zgodnie z przepisami o dozorze technicznym i przepisami szczególnymi.

Przepisów ustawy nie stosuje się do:

  1)  urządzeń technicznych, nad którymi są prowadzone prace naukowo-badawcze,

  2)  górniczych szybowych urządzeń wyciągowych oraz urządzeń technicznych w podziemnych wyrobiskach zakładów górniczych.

Ilekroć w ustawie jest mowa o:

  1)  urządzeniach technicznych - należy przez to rozumieć urządzenia, które mogą stwarzać zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska wskutek:

a)    rozprężenia cieczy lub gazów znajdujących się pod ciśnieniem różnym od atmosferycznego,

b)    wyzwolenia energii potencjalnej lub kinetycznej przy przemieszczaniu ludzi lub ładunków w ograniczonym zasięgu,

c)    rozprzestrzeniania się materiałów niebezpiecznych podczas ich magazynowania lub transportu,

  2)  warunkach technicznych dozoru technicznego - należy przez to rozumieć ustalone przez właściwych ministrów na podstawie ustawy wymagania, jakim powinny odpowiadać urządzenia techniczne,

  3)  jednostkach dozoru technicznego - należy przez to rozumieć Urząd Dozoru Technicznego oraz specjalistyczne jednostki dozoru technicznego,

  4)  specjalistycznych jednostkach dozoru technicznego - należy przez to rozumieć Transportowy Dozór Techniczny i Wojskowy Dozór Techniczny.

 Dozorowi technicznemu podlegają urządzenia techniczne w toku ich projektowania, wytwarzania, w tym wytwarzania materiałów i elementów, naprawy i modernizacji, obrotu oraz eksploatacji.

Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, określa rodzaje urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu.

Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, objąć przepisami ustawy urządzenia mogące stwarzać inne niż określone powyżej zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska.

 Urządzenia techniczne powinny być projektowane, wytwarzane, naprawiane, modernizowane oraz eksploatowane zgodnie z ich przeznaczeniem, w sposób zapewniający bezpieczeństwo ich eksploatacji - zgodnie z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi.

Do postępowania przed organami jednostek dozoru technicznego stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.

W sprawach należących do zakresu działania Urzędu Dozoru Technicznego, organem właściwym, w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, jest Prezes Urzędu, a organem wyższego stopnia - minister właściwy do spraw gospodarki.

 W sprawach należących do zakresu działania Transportowego Dozoru Technicznego, organem właściwym, w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, jest Dyrektor Transportowego Dozoru Technicznego, a organem wyższego stopnia - minister właściwy do spraw transportu.

W sprawach należących do zakresu działania Wojskowego Dozoru Technicznego, organem właściwym, w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, jest Szef Wojskowego Dozoru Technicznego, a organem wyższego stopnia - Minister Obrony Narodowej.

Zakres i formy wykonywania dozoru technicznego

Wytwarzanie urządzeń technicznych z zamiarem ich wprowadzenia do eksploatacji odbywa się na podstawie dokumentacji technicznej uzgodnionej z organem właściwej jednostki dozoru technicznego w zakresie zgodności tej dokumentacji z warunkami technicznymi dozoru technicznego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

W toku uzgadniania dokumentacji technicznej ustala się formę wykonywania dozoru technicznego.

Zmiana uzgodnionej dokumentacji technicznej wymaga ponownego uzgodnienia z organem właściwej jednostki dozoru technicznego.

Minister właściwy do spraw gospodarki określa, w drodze rozporządzenia, warunki techniczne dozoru technicznego w zakresie:

  1)  projektowania urządzeń technicznych,

  2)  materiałów i elementów stosowanych do wytwarzania, naprawy lub modernizacji urządzeń technicznych,

  3)  wytwarzania urządzeń technicznych,

  4)  eksploatacji urządzeń technicznych,

  5)  naprawy i modernizacji urządzeń technicznych.

Minister właściwy do spraw gospodarki, wydając rozporządzenie, o którym mowa powyżej, uwzględnia w szczególności wymagania dotyczące konstrukcji, obliczeń wytrzymałościowych, wykonania, osprzętu, oznaczeń, materiałów i elementów, naprawy lub modernizacji, zakresu badań technicznych urządzeń i elementów, terminów badań okresowych, rodzaju dokumentacji niezbędnej do objęcia dozorem i potwierdzenia prawidłowości wykonania, spawania, zgrzewania, lutowania, przeróbki plastycznej i obróbki cieplnej, badań nieniszczących oraz obsługi i konserwacji.

Jeżeli dla urządzenia technicznego nie ma ustalonych warunków technicznych dozoru technicznego, urządzenie to może być projektowane, wytwarzane, naprawiane lub modernizowane na podstawie warunków technicznych ustalonych z organem właściwej jednostki dozoru technicznego.

Organ właściwej jednostki dozoru technicznego uzgadnia warunki techniczne, po stwierdzeniu, że warunki te spełniają odpowiednie wymagania.

Urządzenia techniczne oraz materiały i elementy stosowane do ich wytwarzania, naprawy lub modernizacji mogą być wytwarzane, naprawiane lub modernizowane przez wytwarzającego, naprawiającego lub modernizującego, który posiada uprawnienie, wydane w formie decyzji administracyjnej, do ich wytwarzania, naprawiania lub modernizacji, zwane dalej "uprawnieniem", wydane przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Organ właściwej jednostki dozoru technicznego, na wniosek wytwarzającego urządzenia techniczne oraz materiały i elementy stosowane do ich wytwarzania, naprawiającego lub modernizującego urządzenia techniczne, wydaje uprawnienie po stwierdzeniu, że wytwarzający, naprawiający lub modernizujący spełnia wymagania w zakresie wytwarzania, naprawy lub modernizacji tych urządzeń, a w szczególności:

  1)  wdrożył właściwą technologię wytwarzania, naprawy lub modernizacji,

  2)  posiada urządzenia zapewniające wytwarzanie, naprawę lub modernizację zgodnie z technologią, o której mowa w pkt 1,

  3)  zatrudnia pracowników o odpowiednich kwalifikacjach, określonych w odrębnych przepisach,

  4)  posiada zorganizowaną kontrolę jakości,

  5)  ma możliwość przeprowadzenia badań niszczących i nieniszczących wytwarzanych, naprawianych lub modernizowanych urządzeń technicznych oraz materiałów we własnym laboratorium lub laboratorium uznanym przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego.

 Wymagania określone w ustawie uważa się za spełnione, jeżeli wytwarzający, naprawiający lub modernizujący urządzenia techniczne posiada system jakości zgodny z Polskimi Normami, zatwierdzony i nadzorowany przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego.

Dokument potwierdzający przyznanie uprawnienia zawiera określenie warunków stanowiących podstawę jego wydania, a w szczególności:

  1)  specyfikacje techniczne - dokumenty określające cechy, jakie urządzenie techniczne powinno posiadać w zakresie jakości, parametrów technicznych, bezpieczeństwa lub wymiarów, w tym w odniesieniu do nazewnictwa, symboli, badań i metodologii badań, znakowania i oznaczania urządzenia - które powinny być stosowane przy wytwarzaniu urządzenia technicznego, materiałów i elementów stosowanych do wytwarzania, naprawy lub modernizacji urządzenia technicznego,

  2)  technologie stosowane przy wytwarzaniu, naprawie lub modernizacji urządzeń technicznych,

  3)  materiały stosowane do wytwarzania, naprawy lub modernizacji urządzeń technicznych,

  4)  wymagania dotyczące kontroli jakości urządzeń technicznych.

Wytwarzający, naprawiający lub modernizujący urządzenia techniczne jest obowiązany zawiadomić organ właściwej jednostki dozoru technicznego o wszelkich zmianach warunków określonych w uprawnieniu.

Na podstawie zawiadomienia, o którym mowa powyżej, organ właściwej jednostki dozoru technicznego podejmuje decyzję o zmianie warunków określonych w uprawnieniu. O podjętej decyzji organ właściwej jednostki dozoru technicznego powiadamia wytwarzającego, naprawiającego lub modernizującego urządzenie techniczne.

W przypadku nieprzestrzegania warunków określonych w uprawnieniu lub wytwarzania materiałów, elementów lub urządzeń technicznych niewłaściwej jakości, mającej wpływ na bezpieczeństwo eksploatacji tych urządzeń, organ właściwej jednostki dozoru technicznego zawiesza uprawnienie.

Organ właściwej jednostki dozoru technicznego, zawieszając uprawnienie, wyznacza termin usunięcia uchybień stanowiących podstawę zawieszenia, po którego upływie, w razie ich nieusunięcia, cofa uprawnienie.

Dozór techniczny nad urządzeniami technicznymi jest wykonywany w formie:

  1)  dozoru technicznego pełnego,

  2)  dozoru technicznego ograniczonego,

  3)  dozoru technicznego uproszczonego.

Jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej:

  1)  w toku wytwarzania urządzeń technicznych objętych dozorem technicznym pełnym lub ograniczonym organ właściwej jednostki dozoru technicznego sprawdza wykonanie określonych materiałów i elementów stosowanych do wytwarzania tych urządzeń oraz przeprowadza badania typu urządzeń produkowanych seryjnie, a także wykonuje badania techniczne sprawdzające zgodność wykonania urządzeń technicznych z dokumentacją i warunkami technicznymi dozoru technicznego,

  2)  w toku eksploatacji urządzeń technicznych objętych dozorem technicznym pełnym organ właściwej jednostki dozoru technicznego:

a)    przeprowadza badania urządzenia w warunkach gotowości do pracy - badania odbiorcze,

b)    wykonuje okresowe i doraźne badania techniczne,

c)    sprawdza zaświadczenia kwalifikacyjne osób obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne,

  3)  w toku eksploatacji urządzeń technicznych objętych dozorem technicznym ograniczonym organ właściwej jednostki dozoru technicznego:

a)    przeprowadza badania urządzenia w warunkach gotowości do pracy - badania odbiorcze,

b)    wykonuje doraźne badania techniczne,

c)    sprawdza zaświadczenia kwalifikacyjne osób obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne,

  4)  w toku wytwarzania urządzeń technicznych objętych dozorem technicznym uproszczonym organ właściwej jednostki dozoru technicznego przeprowadza badania typu oraz sprawdza, czy urządzenia są wytwarzane zgodnie z warunkami określonymi w ustawie.

W przypadku zagrożenia utrzymania ciągłości produkcji w zakładzie o ruchu ciągłym organ właściwej jednostki dozoru technicznego jest obowiązany przystąpić do doraźnego badania technicznego w czasie nie dłuższym niż 12 godzin od zgłoszenia zagrożenia.

 Urządzenia techniczne objęte dozorem technicznym, mogą być eksploatowane tylko na podstawie decyzji zezwalającej na ich eksploatację, wydanej przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego.

Organ właściwej jednostki dozoru technicznego przed wydaniem decyzji, przeprowadza badania i wykonuje czynności sprawdzające,, oraz:

 1)  sprawdza kompletność i prawidłowość przedłożonej dokumentacji,

 2)  dokonuje badania urządzenia poprzez sprawdzenie zgodności wykonania tego urządzenia z dokumentacją i warunkami technicznymi dozoru technicznego, a także stanu urządzenia, jego wyposażenia i oznakowań,

  3)  przeprowadza próby techniczne przed uruchomieniem urządzenia oraz w warunkach pracy w zakresie ustalonym w warunkach technicznych dozoru technicznego dla poszczególnych rodzajów urządzeń,

  4)  przeprowadza badanie specjalne ustalone w dokumentacji projektowej urządzenia lub, w technicznie uzasadnionych przypadkach, na żądanie organu właściwej jednostki dozoru technicznego.

W technicznie uzasadnionych przypadkach część badań urządzenia technicznego, może być przeprowadzona u wytwarzającego urządzenie. Wyniki tych badań oraz stan techniczny urządzenia określa się w protokole badania; wyniki te mogą być uwzględniane przy badaniu urządzenia u eksploatującego, poprzedzającym wydanie decyzji zezwalającej na eksploatację urządzenia.

Na podstawie pozytywnych wyników badań i wykonanych czynności, o których mowa powyżej, organ właściwej jednostki dozoru technicznego wydaje decyzję zezwalającą na eksploatację urządzenia, w której ustala formę dozoru technicznego, jaką będzie objęte to urządzenie.

Decyzji zezwalającej nie wydaje się, jeżeli urządzenie znajduje się w obrocie i jest oznaczone przez wytwarzającego znakiem dozoru technicznego.

Przez oznaczenie znakiem, o którym mowa powyżej, wytwarzający stwierdza, że urządzenie techniczne zostało wyprodukowane w sposób zgodny z warunkami określonymi w ustawie.

Minister właściwy do spraw gospodarki określi, w drodze rozporządzenia, wzór znaku dozoru technicznego.

Oznaczeniu znakiem dozoru technicznego, podlegają urządzenia techniczne dopuszczone do obrotu na podstawie decyzji o dopuszczeniu do obrotu, wydanej przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego.

Organ właściwej jednostki dozoru technicznego może, na wniosek wytwarzającego, wydać decyzję, jeżeli urządzenie techniczne objęte dozorem technicznym uproszczonym jest produkowane seryjnie na podstawie tej samej dokumentacji i według tej samej technologii oraz jest sprzedawane w stanie przygotowanym do eksploatacji.

Wydanie decyzji, powinno być poprzedzone przeprowadzeniem badania typu urządzenia.

Badanie polega na zbadaniu wybranego losowo urządzenia w zakresie zgodności wykonania urządzenia z uzgodnioną dokumentacją oraz przeprowadzeniu prób technicznych w warunkach gotowości do pracy, jeśli przewidują to warunki techniczne dozoru technicznego.

Urządzenie może być poddane dodatkowym badaniom specjalistycznym, włącznie z badaniami niszczącymi.

Dokonanie naprawy lub modernizacji urządzenia technicznego, wymaga uprzedniego uzgodnienia z organem właściwej jednostki dozoru technicznego.

W przypadku nieprzestrzegania przez eksploatującego przepisów o dozorze technicznym organ właściwej jednostki dozoru technicznego wydaje decyzję o wstrzymaniu eksploatacji urządzenia.

Przepis ten stosuje się odpowiednio w razie stwierdzenia zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska.

3Jeżeli urządzenie dopuszczone do obrotu stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska, organ właściwej jednostki dozoru technicznego wydaje decyzję o wycofaniu tego urządzenia z obrotu i wstrzymaniu jego wytwarzania.

Decyzję o wycofaniu urządzenia technicznego z obrotu z przyczyn określonych powyżej organ właściwej jednostki dozoru technicznego podaje do publicznej wiadomości w formie komunikatu w środkach masowego przekazu.

Eksploatujący urządzenie techniczne jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić organ właściwej jednostki dozoru technicznego o każdym niebezpiecznym uszkodzeniu urządzenia lub nieszczęśliwym wypadku związanym z jego eksploatacją.

Importer urządzeń technicznych oraz materiałów i elementów stosowanych do wytwarzania, naprawy lub modernizacji tych urządzeń jest obowiązany do uprzedniego uzgodnienia wymagań technicznych z organem właściwej jednostki dozoru technicznego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Organ właściwej jednostki dozoru technicznego dokonuje uzgodnienia, o którym mowa powyżej, na wniosek importera.

3. Wniosek taki powinien zawierać w szczególności oznaczenie wytwórcy i dostawcy oraz określenie:

  1)  dla urządzeń technicznych:

a)    rodzaju i nazwy urządzenia,

b)    typu urządzenia,

c)    parametrów pracy urządzenia,

d)    liczby urządzeń,

  2)  dla materiałów i elementów stosowanych do wytwarzania, naprawy lub modernizacji urządzeń technicznych:

a)    rodzaju, gatunku i wymiarów materiału lub elementu,

b)    przeznaczenia materiału lub elementu,

c)    ilości materiałów lub elementów.

Organ właściwej jednostki dozoru technicznego w trakcie uzgadniania określa:

  1)  wymagania w zakresie konstrukcji i wytwarzania urządzeń technicznych,

  2)  normy i przepisy, na podstawie których wytwarzane będą materiały i elementy stosowane do wytwarzania, naprawy lub modernizacji urządzeń technicznych,

  3)  zakres badań odbiorczych oraz przeprowadzającego te badania,

  4)  zakres dokumentacji technicznej.

Uzgodnienie nie zwalnia od obowiązku uzyskania odpowiedniej decyzji.

Warunkiem dopuszczenia do obrotu, w rozumieniu Kodeksu celnego, urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu, wyprodukowanych za granicą, jest dołączenie do zgłoszenia celnego potwierdzenia dokonania uzgodnienia,. W przypadku niespełnienia tego wymogu, organ celny cofa natychmiast urządzenie za granicę lub nakazuje powrotny wywóz urządzenia albo może nakazać zniszczenie urządzenia.

Dokumenty wydane za granicą, stwierdzające wykonanie badań urządzenia technicznego, mogą być uznane przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego, jeżeli:

  1)  przewidują to odpowiednie porozumienia zawarte między jednostkami dozoru technicznego a właściwą w danym państwie instytucją wykonującą funkcję dozoru technicznego lub

  2)  wymagania techniczne, na podstawie których urządzenie zostało zaprojektowane i wytworzone, zapewniają bezpieczeństwo nie mniejsze niż polskie przepisy o dozorze technicznym.

Osoby odpowiedzialne za wytwarzanie, naprawę, modernizację i kontrolę jakości urządzeń technicznych oraz materiałów i elementów stosowanych do wytwarzania, naprawy lub modernizacji tych urządzeń powinny posiadać:

  1)  wyższe wykształcenie techniczne i co najmniej dwuletnią praktykę zawodową lub

  2)  wykształcenie średnie techniczne i co najmniej pięcioletnią praktykę zawodową oraz

  3)  znajomość norm, przepisów o dozorze technicznym i warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie prowadzonej działalności.

Osoby wykonujące czynności spawania, zgrzewania, lutowania oraz przeróbkę plastyczną i obróbkę cieplną w toku wytwarzania, naprawy i modernizacji urządzeń technicznych oraz wytwarzania elementów stosowanych do wytwarzania, naprawy lub modernizacji tych urządzeń obowiązane są posiadać zaświadczenia kwalifikacyjne potwierdzające umiejętność praktycznego wykonywania tych czynności oraz znajomość warunków technicznych dozoru technicznego, norm i przepisów prawnych w tym zakresie.

Przepis ten stosuje się do osób obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne.

W razie nieprzestrzegania przez osoby wymienione w ustawie warunków technicznych dozoru technicznego oraz norm i przepisów prawnych w tym zakresie, organ właściwej jednostki dozoru technicznego może:

  1)  zawiesić zaświadczenie do czasu przeprowadzenia ponownego sprawdzenia kwalifikacji,

  2)  cofnąć zaświadczenie kwalifikacyjne.

Organ właściwej jednostki dozoru technicznego, na wniosek zainteresowanych osób, sprawdza kwalifikacje, o których mowa powyżej, w drodze postępowania kwalifikacyjnego.

Postępowanie takie przeprowadzają komisje kwalifikacyjne powoływane przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego.

Za sprawdzenie kwalifikacji pobierane są opłaty od osób kierujących wnioski o ich sprawdzenie.

Opłaty pobierane są w wysokości 20% najniższego wynagrodzenia za pracę, ogłaszanego przez ministra właściwego do spraw pracy, obowiązującego w dniu złożenia wniosku. Opłaty te stanowią przychód jednostek dozoru technicznego.

Minister właściwy do spraw gospodarki określi\a, w drodze rozporządzenia:

  1)  tryb sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych,

  2)  rodzaje urządzeń technicznych, przy których obsłudze i konserwacji wymagane jest posiadanie kwalifikacji, uwzględniając stopień zagrożenia związanego z eksploatacją tych urządzeń,

  3)  wzór wniosku o sprawdzenie kwalifikacji.

Czynności dozoru technicznego wykonują pracownicy jednostek dozoru technicznego, zwani dalej "inspektorami", na podstawie upoważnienia wydanego przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego oraz legitymacji służbowej.

Czynności dozoru technicznego w jednostkach organizacyjnych Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Urzędu Ochrony Państwa wykonują inspektorzy, którzy na podstawie odrębnych przepisów są uprawnieni do dostępu do informacji niejawnych.

Czynności dozoru technicznego inspektorzy wykonują u projektujących i wytwarzających urządzenia techniczne, a także wytwarzających materiały i elementy stosowane do ich wytwarzania, naprawy lub modernizacji oraz eksploatujących, naprawiających i modernizujących te urządzenia, zwanych dalej "przedsiębiorcami, u których są wykonywane czynności dozoru technicznego".

Przedsiębiorca, u którego są wykonywane czynności dozoru technicznego, jest obowiązany zapewnić warunki do sprawnego ich wykonania oraz, na żądanie inspektora, przedstawić dokumenty i udzielić informacji koniecznych do prawidłowego wykonania tych czynności.

Inspektor nie podlega przeszukaniu przewidzianemu w wewnętrznych regulaminach przedsiębiorcy, u którego wykonuje czynności dozoru technicznego.

Inspektor jest uprawniony do:

  1)  wstępu za okazaniem upoważnienia i legitymacji służbowej, bez potrzeby uzyskiwania przepustki, do pomieszczeń i obiektów, w których znajdują się urządzenia techniczne,

  2)  swobodnego poruszania się w tych pomieszczeniach i obiektach, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej,

  3)  dostępu do urządzeń technicznych,

  4)  żądania od przedsiębiorcy udzielania niezbędnych informacji i przedstawienia koniecznych dokumentów oraz wyników badań,

  5)  przeprowadzania w wyznaczonych terminach badań, prób i pomiarów oraz innych czynności potrzebnych do ustalenia stanu urządzenia technicznego, prawidłowości jego eksploatacji, naprawy lub modernizacji, a także prawidłowości wykonania określonych materiałów i elementów stosowanych do wytwarzania, naprawy lub modernizacji urządzenia technicznego,

  6)  wydawania zaleceń technicznych.

Czynności dozoru technicznego inspektorzy wykonują w obecności przedsiębiorcy lub osoby upoważnionej przez przedsiębiorcę.

Inspektorzy są obowiązani do przestrzegania przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujących u przedsiębiorcy.

Przedsiębiorca, u którego są wykonywane czynności dozoru technicznego, w celu sprawnego ich przeprowadzenia jest obowiązany zapewnić bezpieczne warunki pracy przez umożliwienie inspektorowi bezpiecznego dostępu do badanego urządzenia technicznego, w szczególności spowodowanie wstrzymania, w bezpośrednim otoczeniu badanego urządzenia, prac budowlanych, montażowych, remontowych i innych, mogących zagrażać bezpieczeństwu inspektora.

Inspektor ma prawo odmówić wykonania czynności dozoru technicznego w przypadku wystąpienia niewłaściwych warunków do ich przeprowadzenia, a w szczególności:

  1)  niedostatecznego stanu przygotowania urządzenia technicznego do badania,

  2)  niewłaściwego oświetlenia lub występowania oparów utrudniających widoczność,

  3)  przekroczenia dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy lub dopuszczalnej granicy niskich i wysokich temperatur.

Inspektor sporządza protokół wykonania czynności dozoru technicznego.

Odbiór protokołu potwierdza podpisem przedsiębiorca lub osoba przez niego upoważniona. Jeden egzemplarz protokołu inspektor pozostawia u przedsiębiorcy.

Przedsiębiorca przechowuje zbiór protokołów dotyczących danego urządzenia technicznego, zwany "księgą rewizyjną urządzenia".

Za czynności jednostek dozoru technicznego, z wyłączeniem czynności wykonywanych przez Wojskowy Dozór Techniczny, pobierane są opłaty.

Opłaty uiszczają osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, na rzecz których wykonywane są czynności dozoru technicznego.

Minister właściwy do spraw gospodarki określa, w drodze rozporządzenia, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, wysokość opłat, uwzględniając w szczególności rodzaje urządzeń technicznych oraz czynności wykonywane przez jednostki dozoru technicznego, za które pobierane są opłaty.

Jednostki dozoru technicznego

Na podstawie ustawy utworzony został Urząd Dozoru Technicznego, zwany dalej "UDT". UDT jest państwową osobą prawną.

Siedzibą UDT jest miasto stołeczne Warszawa.

UDT nie odpowiada za zobowiązania Skarbu Państwa, a Skarb Państwa nie odpowiada za zobowiązania UDT.

UDT podlega ministrowi właściwemu do spraw gospodarki.

Do zakresu działania UDT należy:

  1)  nadzór i kontrola przestrzegania przepisów o dozorze technicznym, a także przepisów i zasad z zakresu bezpieczeństwa techniki, dotyczących urządzeń technicznych,

  2)  wykonywanie dozoru technicznego nad urządzeniami technicznymi, w zakresie określonym ustawą,

  3)  wydawanie decyzji w sprawach wynikających z wykonywania dozoru technicznego,

  4)  szkolenie pracowników dozoru technicznego,

  5)  prowadzenie ewidencji eksploatowanych urządzeń technicznych,

  6)  współpraca ze specjalistycznymi jednostkami dozoru technicznego w zakresie wykonywania dozoru technicznego,

  7)  inicjowanie działalności normalizacyjnej, współudział w opracowywaniu lub opracowywanie projektów warunków technicznych dozoru technicznego oraz norm określających zasady i warunki bezpiecznej pracy urządzeń technicznych,

  8)  analizowanie przyczyn i skutków uszkodzeń urządzeń technicznych oraz stała ocena stopnia zagrożenia stwarzanego przez te urządzenia,

  9)  inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w zakresie bezpiecznej pracy urządzeń technicznych oraz prowadzenie w tym zakresie badań diagnostycznych i wykonywanie ekspertyz,

 10) inicjowanie działalności mającej na celu podnoszenie zawodowych kwalifikacji wytwórców oraz użytkowników w zakresie bezpiecznej pracy urządzeń technicznych,

11) popularyzowanie zagadnień związanych z bezpieczną pracą urządzeń technicznych oraz organizowanie doradztwa w tym zakresie,

12) współpraca międzynarodowa w zakresie zagadnień dotyczących bezpiecznej pracy urządzeń technicznych,

13) współpraca z instytucjami polskimi i zagranicznymi w zakresie działań zmierzających do harmonizacji przepisów dozoru technicznego z wymaganiami Unii Europejskiej,

14) uzgadnianie programów szkolenia osób obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne,

 15) sprawdzanie kwalifikacji osób wytwarzających, naprawiających, modernizujących, obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne oraz osób wykonujących badania nieniszczące,

16) certyfikowanie systemów jakości dotyczących urządzeń technicznych,

17) występowanie z wnioskami o zmianę wysokości opłat za czynności jednostek dozoru technicznego.

Organem UDT jest Prezes, powoływany i odwoływany przez ministra właściwego do spraw gospodarki.

Prezes kieruje UDT i reprezentuje go na zewnątrz.

Prezes UDT składa roczne sprawozdania z działalności UDT ministrowi właściwemu do spraw gospodarki do dnia 30 czerwca roku następnego.

Wiceprezesa UDT powołuje i odwołuje, na wniosek Prezesa UDT, minister właściwy do spraw gospodarki.

Do zakresu działania TDT należy:

  1)  wykonywanie dozoru technicznego nad:

a)    urządzeniami technicznymi zainstalowanymi na obszarze kolejowym, w kolejowych pojazdach szynowych oraz na bocznicach kolejowych,

b)    osobowymi i towarowymi kolejami linowymi oraz wyciągami narciarskimi,

c)    zbiornikami, w tym cysternami wykorzystywanymi w ruchu kolejowym, drogowym i żegludze śródlądowej,

d)    urządzeniami technicznymi na statkach morskich, z wyłączeniem statków, na których urządzenia techniczne objęte są nadzorem technicznym instytucji klasyfikacyjnej, pontonach, dokach oraz na terenie portów i przystani morskich nad urządzeniami związanymi bezpośrednio z żeglugą morską, w szczególności urządzeniami ciśnieniowymi, bezciśnieniowymi zbiornikami (cysternami) i dźwignicami,

e)    urządzeniami technicznymi w ciągach technologicznych portowych baz przeładunkowych oraz urządzeniami technicznymi stanowiącymi wyposażenie innych stanowisk usytuowanych na terenie przeznaczonym do prac przeładunkowych i innych czynności wchodzących w zakres obsługi żeglugi morskiej,

  2)  wydawanie świadectw dopuszczenia pojazdów do przewozu niektórych materiałów niebezpiecznych, na podstawie odrębnych przepisów,

  3)  wydawanie decyzji w sprawach wynikających z wykonywania dozoru technicznego nad urządzeniami technicznymi określonymi ustawie,

  4)  prowadzenie ewidencji eksploatowanych urządzeń technicznych, o których mowa w ustawie,

  5)  szkolenie pracowników TDT,

Specjalistyczne jednostki dozoru technicznego wykonują dozór techniczny nad urządzeniami technicznymi o szczególnej konstrukcji, przeznaczeniu lub sposobie eksploatacji, w zakresie określonym w ustawie, oraz nad innymi urządzeniami technicznymi w toku ich eksploatacji, napraw i modernizacji, jeżeli urządzenia te podlegają właściwości tych organów.

Właściwi ministrowie, którym podlegają specjalistyczne organy dozoru technicznego, ustalają, w drodze rozporządzenia, dla urządzeń technicznych o szczególnej konstrukcji, sposobie eksploatacji lub przeznaczeniu, objętych dozorem technicznym tych organów, warunki techniczne dozoru technicznego w zakresie określonym w ustawie oraz rodzaje specjalistycznych urządzeń, przy których obsłudze i konserwacji wymagane jest posiadanie szczególnych kwalifikacji.

Właściwi ministrowie, wydając rozporządzenie, o którym mowa powyżej uwzględnią w szczególności wymagania dotyczące konstrukcji, obliczeń wytrzymałościowych, wykonania, osprzętu, oznaczeń, materiałów i elementów, naprawy lub modernizacji, zakresu badań technicznych urządzeń i elementów, terminów badań okresowych, rodzaju dokumentacji niezbędnej do objęcia dozorem i potwierdzenia prawidłowości wykonania, spawania, zgrzewania, lutowania, przeróbki plastycznej i obróbki cieplnej, badań nieniszczących oraz obsługi i konserwacji.

Przepisy karne

Kto dopuszcza do eksploatacji urządzenie techniczne:

1)  bez otrzymania decyzji organu właściwej jednostki dozoru technicznego o dopuszczeniu urządzenia do eksploatacji lub obrotu,

  2)  wbrew decyzji organu właściwej jednostki dozoru technicznego o wstrzymaniu eksploatacji lub wycofaniu z obrotu urządzenia technicznego, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

 Tej samej karze podlega ten, kto przerabia urządzenie techniczne bez zgody organu właściwej jednostki dozoru technicznego.

Kto:

  1)  uniemożliwia lub utrudnia wykonywanie czynności, o których mowa w ustawie,

  2)  nie wykonuje obowiązku zawiadomienia organu właściwej jednostki dozoru technicznego o niebezpiecznym uszkodzeniu urządzenia technicznego lub nieszczęśliwym wypadku związanym z eksploatacją urządzenia technicznego, podlega karze grzywny.

Postępowanie w sprawach określonych powyżej następuje w trybie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, na podstawie wniosku o ukaranie złożonego przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego.

3.4. SPOŁECZNA INSPEKCJA PRACY

Podstawy prawne działalności Społecznej Inspekcji Pracy reguluje USTAWA O SPOŁECZNEJ INSPEKCJI PRACY z dnia 24 czerwca 1983 r.  (Dz. U. z dnia 30 czerwca 1983 r. poz. 163)  z późniejszymi zmianami (Tekst ujednolicony na podstawie Dzienników Ustaw:  Dz. U. 83.35.163; zm.: Dz. U. 85.35.162; zm.: Dz.U.96.24.110; zm.: Dz.U.98.113.717; Dz. U. 01.128.1405, tekst ujednolicony po zmianie z 24 sierpnia 2001 roku, ostatnie zmiany weszły w życie 1 stycznia 2002.

Zgodne z Ustawą Społeczna inspekcja pracy jest służbą społeczną pełnioną przez pracowników, mającą na celu zapewnienie przez zakład pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy. 
Społeczna inspekcja pracy reprezentuje interesy wszystkich pracowników w zakładach pracy i jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe. Społeczną inspekcję pracy w zakładzie pracy tworzą: 

1) zakładowy społeczny inspektor pracy - dla całego zakładu pracy, 
2) oddziałowi (wydziałowi) społeczni inspektorzy pracy - dla poszczególnych oddziałów (wydziałów), 
3) grupowi społeczni inspektorzy pracy - dla komórek organizacyjnych oddziałów (wydziałów). 

Zakładowe organizacje związkowe dostosowują organizację społecznej inspekcji pracy do potrzeb wynikających ze struktury zakładu pracy. 

Społeczni inspektorzy pracy mają prawo: 
1) kontrolować stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesy technologiczne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy, 
2) kontrolować przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, 
2a) uczestniczyć w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego, 
3) brać udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, zgodnie z przepisami prawa pracy, 
4) brać udział w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontrolować stosowanie przez zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych, 
5) uczestniczyć w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy, 
6) opiniować projekty planów poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontrolować realizację tych planów, 
7) podejmować działania na rzecz aktywnego udziału pracowników zakładów pracy w kształtowaniu właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz oddziaływać na przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 
8) wykonywać inne zadania określone w ustawie i w przepisach szczególnych. 



Społecznym inspektorem pracy może być pracownik danego zakładu pracy, który jest członkiem związku zawodowego i nie zajmuje stanowiska kierownika zakładu pracy lub stanowiska kierowniczego bezpośrednio podległego kierownikowi zakładu. 
Zakładowe organizacje związkowe mogą postanowić, że społecznym inspektorem pracy może być również pracownik zakładu nie będący członkiem związku zawodowego. 

Społeczny inspektor pracy powinien posiadać niezbędną znajomość zagadnień wchodzących w zakres działania społecznej inspekcji pracy. Zakładowy społeczny inspektor pracy powinien posiadać, co najmniej pięcioletni staż pracy w branży, do której zakład należy, i co najmniej dwuletni staż pracy w danym zakładzie, a oddziałowy lub grupowy społeczny inspektor pracy - co najmniej dwuletni staż pracy w tej branży i co najmniej jeden rok pracy w danym zakładzie. 

Społecznych inspektorów pracy wybierają i odwołują pracownicy zakładu pracy. 

Społecznych inspektorów pracy wybiera się na okres 4 lat. 

Zakładowych i oddziałowych (wydziałowych) społecznych inspektorów pracy wybiera: 
1) w zakładach pracy lub oddziałach (wydziałach) liczących do 300 pracowników - ogólne zebranie pracowników zakładu pracy lub oddziału (wydziału), 
2) w zakładach pracy lub oddziałach (wydziałach) liczących powyżej 300 pracowników: 

a) zakładowego społecznego inspektora pracy - zebranie oddziałowych (wydziałowych) i grupowych społecznych inspektorów pracy, 
b) oddziałowego (wydziałowego) społecznego inspektora pracy - zebranie grupowych społecznych inspektorów pracy. 

Grupowych społecznych inspektorów pracy wybiera ogólne zebranie pracowników komórek organizacyjnych oddziału (wydziału). 
W zakładach, w których nie wybrano grupowych społecznych inspektorów pracy, tryb wyborów społecznych inspektorów pracy, określają zakładowe organizacje związkowe. 

Wybory społecznych inspektorów pracy przeprowadzają zakładowe organizacje związkowe na podstawie uchwalonych przez siebie regulaminów wyborów. 
Ogólnokrajowe organizacje związkowe mogą ustalać ramowe wytyczne do regulaminów wyborów społecznych inspektorów pracy. 
Społeczny inspektor pracy w razie nie wywiązywania się ze swoich obowiązków może być, na zasadach określonych w ustawie, odwołany przed upływem okresu, o którym mowa powyżej. 

Odwołanie następuje na wniosek: 
1) zakładowych organizacji związkowych, 
2) co najmniej jednej piątej pracowników. 

Społeczny inspektor pracy przestaje pełnić swoją funkcję również w wypadku zrzeczenia się jej lub ustania stosunku pracy. 

W wypadkach, o których mowa powyżej, przeprowadza się uzupełniające wybory społecznego inspektora pracy. 

UPRAWNIENIA I ZASADY POSTĘPOWANIA SPOŁECZNYCH INSPEKTORÓW PRACY
Społeczny inspektor pracy ma prawo wstępu w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy dla wykonywania zadań określonych w ustawie..
Społeczny inspektor pracy ma prawo żądać od kierownika zakładu pracy oraz oddziału (wydziału) i od pracowników informacji oraz okazania dokumentów w sprawach wchodzących w zakres jego działania. 
Wykonywania czynności, o których mowa powyżej, następuje z zachowaniem przepisów o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej. 

W razie stwierdzenia, że nie są przestrzegane odpowiednie przepisy, społeczny inspektor pracy informuje o tym kierownika zakładu pracy oraz oddziału (wydziału), czyniąc jednocześnie stosowny zapis w księgach. 
Kierownik zakładu pracy oraz oddziału (wydziału) podejmuje decyzję w sprawie usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości i informuje o tym społecznego inspektora pracy. 

W razie stwierdzenia naruszenia przez pracownika przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, społeczny inspektor pracy zwraca uwagę pracownikowi na obowiązek przestrzegania tych przepisów i zasad. 

W przypadku, gdy zachowanie pracownika na stanowisku pracy wskazuje na niedostateczną znajomość przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz nieumiejętność wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie lub innych pracowników, społeczny inspektor pracy zwraca się do kierownika właściwej komórki organizacyjnej o czasowe odsunięcie pracownika od tej pracy i zapoznaje go z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. 


Na podstawie ustaleń własnych, oddziałowego (wydziałowego) lub grupowego społecznego inspektora pracy zakładowy społeczny inspektor pracy wydaje kierownikowi zakładu pracy, w formie pisemnej, zalecenie usunięcia w określonym terminie stwierdzonych uchybień (pkt. 1) 
W razie bezpośredniego zagrożenia mogącego spowodować wypadek przy pracy, zakładowy społeczny inspektor pracy występuje do kierownika zakładu pracy o natychmiastowe usunięcie tego zagrożenia, a w wypadku niepodjęcia odpowiednich działań wydaje, w formie pisemnej, zalecenie wstrzymania pracy danego urządzenia technicznego lub określonych robót, zawiadamiając o tym równocześnie zakładowe organizacje związkowe (pkt. 2).

Kierownik zakładu pracy może wnieść sprzeciw od zalecenia zakładowego społecznego inspektora pracy do właściwego inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy. Sprzeciw od zalecenia wnosi się w terminie 7 dni od dnia doręczenia zalecenia jak w pkt. 1, a od zalecenia, jak w pkt. 2 - niezwłocznie. 

W razie wniesienia sprzeciwu, inspektor pracy Państwowej Inspekcji Pracy wydaje decyzję lub podejmuje inne środki prawne przewidziane w przepisach o Państwowej Inspekcji Pracy. 

Zakład pracy jest zobowiązany założyć zakładową księgę zaleceń i uwag oraz oddziałowe (wydziałowe) księgi uwag, przeznaczone do zapisów społecznych inspektorów pracy. 

Księgi, o których mowa powyżej, przechowuje się w miejscu ustalonym przez kierownika zakładu pracy oraz udostępnia do wglądu zakładowym organizacjom związkowym, organom samorządu załogi, organom Państwowej Inspekcji Pracy oraz innym organom nadzoru i kontroli warunków pracy. 

Zapisy w księgach, mają moc dokumentów urzędowych w postępowaniu przed organami państwowymi. 

Zakład pracy nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. W takim wypadku rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody statutowo właściwego organu zakładowej organizacji związkowej. 
Przepis powyższy nie narusza art. 40 Kodeksu pracy. 

Zakład pracy nie może wypowiedzieć pracownikowi pełniącemu funkcję społecznego inspektora pracy warunków pracy i płacy na jego niekorzyść, chyba że wypowiedzenie stało się konieczne z przyczyn, o których mowa w art. 43 Kodeksu pracy. 

Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy pracownik jest zatrudniony na podstawie mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. 

Zakład pracy jest obowiązany zapewnić społecznym inspektorom pracy odpowiednie warunki realizacji ich zadań. 
Koszty związane z działalnością społecznej inspekcji pracy ponosi zakład pracy. 

Społeczni inspektorzy pracy powinni wykonywać swoje czynności w zasadzie poza godzinami pracy. 
W razie konieczności wykonywania swoich czynności w godzinach pracy lub uczestniczenia w naradach i szkoleniach, społeczni inspektorzy pracy zachowują prawo do wynagrodzenia. 

W razie znacznego obciążenia zadaniami wynikającymi z pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy, kierownik zakładu pracy na wniosek zakładowych organizacji związkowych może ustalić miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane do wysokości nie przekraczającej wynagrodzenia za 30 godzin pracy osoby pełniącej funkcję społecznego inspektora pracy. 
W szczególnie uzasadnionych wypadkach kierownik zakładu pracy, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może podwyższyć wynagrodzenie, o którym mowa w ust. 3, do wysokości nie przekraczającej wynagrodzenia za 60 godzin pracy. 
W zakładach pracy, w których występuje szczególne zagrożenie zdrowia i życia pracowników, a warunki pracy wymagają stałego społecznego nadzoru, kierownik zakładu pracy, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może zwolnić na czas pełnienia funkcji zakładowego społecznego inspektora pracy z obowiązku wykonywania pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. 
W wypadku, o którym mowa powyżej, zakładowy społeczny inspektor pracy zachowuje przez czas pełnienia funkcji prawo do wynagrodzenia, jakie przysługiwało mu na stanowisku pracy zajmowanym w dniu oddelegowania, z uwzględnieniem zmian tego wynagrodzenia, jakie nastąpią w okresie oddelegowania. 
Ogólnokrajowe organizacje związkowe mogą określać wytyczne do działalności społecznych inspektorów pracy. 

WSPÓŁDZIAŁANIE SPOŁECZNEJ INSPEKCJI PRACY Z PAŃSTWOWĄ INSPEKCJĄ PRACY I INNYMI ORGANAMI NADZORU I KONTROLI WARUNKÓW PRACY
Społeczni inspektorzy pracy współdziałają z Państwową Inspekcją Pracy i innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy w zakresie ustalonym ustawą oraz wytycznymi, o których mowa w ustawie. 

Państwowa Inspekcja Pracy udziela pomocy społecznej inspekcji pracy w realizacji jej zadań, w szczególności przez poradnictwo prawne, specjalistyczną prasę oraz szkolenie. 
Inspektorzy pracy Państwowej Inspekcji Pracy przeprowadzają kontrole wykonania zaleceń i uwag społecznych inspektorów pracy. 
Na umotywowany wniosek zakładowego społecznego inspektora pracy, uzgodniony z zakładowymi organizacjami związkowymi, dotyczący spraw zagrożenia zdrowia i życia pracowników, inspektorzy pracy Państwowej Inspekcji Pracy przeprowadzają kontrole oraz wszczynają postępowanie w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika.
Zakładowy społeczny inspektor pracy ma prawo uczestniczyć w kontrolach przeprowadzanych w zakładzie przez inspektora pracy Państwowej inspekcji pracy oraz w podsumowaniu kontroli. 
Państwowa Inspekcja Sanitarna, Urząd Dozoru Technicznego oraz inne organy nadzoru i kontroli warunków pracy obowiązane są udzielać społecznej inspekcji pracy pomocy w wykonywaniu jej zadań. 

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NARUSZENIE PRZEPISÓW O SPOŁECZNEJ INSPEKCJI PRACY
Kto działając w imieniu zakładu pracy narusza przepisy niniejszej ustawy, a w szczególności uniemożliwia działalność społecznego inspektora pracy, podlega karze grzywny do 20 000 zł. 
Tej samej karze podlega, kto nie wykonuje zalecenia zakładowego społecznego inspektora pracy. 
Orzekanie następuje na podstawie wniosku pochodzącego od inspektora pracy w trybie określonym w dziale VII Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. 

Wytyczne do działalności społecznych inspektorów pracy znajdują się w załączniku do uchwały Rady Państwa z dnia 6 lipca 1983 roku (Monitor Polski z dnia 9 lipca `983, nr 23 poz. 128).

Zgodnie z wytycznymi społeczna inspekcja pracy jest kierowana przez zakładową organizację związkową.

Sprawowanie funkcji społecznego inspektora pracy stanowi służbę społeczną, pełnioną przez pracowników dla zapewnienia przez zakłady pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochrony uprawnień pracowniczych określonych w przepisach prawa pracy.

Działalność społecznych inspektorów pracy ma na celu kontrolę przestrzegania obowiązujących przepisów prawa pracy, a w szczególności zawartych w:

- Kodeksie pracy i w przepisach szczególnych oraz

- układach zbiorowych pracy i

- regulaminach pracy.

Społeczny inspektor pracy ma prawo przeprowadzania kontroli pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy, a także wszystkich miejsc pracy pracowników.

Realizując zadania określone w ustawie z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz. U. Nr 35, poz. 163) społeczni inspektorzy pracy powinni:

1) w zakresie bezpieczeństwa pracy skupiać swoje oddziaływanie na eliminowaniu zagrożeń, które są przyczyną wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a których likwidacja lub ograniczenie przyniesie trwałą poprawę warunków pracy; w szczególności powinni kontrolować:

a) przestrzeganie wymogów technologicznych pod względem bezpieczeństwa pracy, postanowień dokumentacji techniczniczno -r uchowej oraz instrukcji obsługi maszyn,

b) wyposażenie maszyn u urządzeń technologicznych w osłony i urządzenia zabezpieczające oraz sprawność i przydatność tych osłon i urządzeń podczas ruchu,

c) stan urządzeń energetycznych i skuteczność działania ochron przeciwporażeniowych,

d) wyposażenie pracowników w sprawny sprzęt ochron osobistych,

e) przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa pracy,

2) w zakresie higieny pracy kontrolować:

a) zapewnianie pracownikom, zgodnie z obowiązującymi przepisami: szatni, pomieszczeń do spożywania posiłków, urządzeń higieniczno-sanitarnych odpowiednich do rodzaju pracy i liczby osób,

b) przestrzeganie norm higienicznych, a w szczególności dotyczących substancji szkodliwych, zapylenia, hałasu, wibracji, mikroklimatu i oświetlenia,

c) wydawanie przysługujących na określonych stanowiskach pracy środków odżywczych, napojów i środków higieny osobistej,

d) poddawanie pracowników obowiązkowym badaniom profilaktycznym oraz ważność orzeczeń lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań do zatrudnienia na danym stanowisku pracy pracowników zatrudnionych w uciążliwych i szkodliwych warunkach dla zdrowia,

3) w zakresie prawnej ochrony pracy kontrolować w szczególności przestrzeganie przepisów dotyczących:

a) skróconego czasu pracy wprowadzonego ze względu na uciążliwe lub szkodliwe warunki pracy,

b) ochrony pracy kobiet i młodocianych, zwłaszcza czy osoby te nie są zatrudnione przy pracach im wzbronionych, a czas pracy jest zgodny z przepisami prawa pracy,

c) ustalania przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy,

d) świadczeń pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz świadczeń należnych z układów zbiorowych pracy.

Grupowy społeczny inspektor pracy obejmuje swoją działalnością pracowników komórki organizacyjnej, w której został wybrany, realizując odpowiednio zadania określone w ustawie.

W razie stwierdzenia naruszeń przepisów, grupowy społeczny inspektor pracy informuje o tym bezpośredniego przełożonego, czyniąc jednocześnie stosowny zapis w oddziałowej (wydziałowej) księdze uwag.

Oddziałowy (wydziałowy) społeczny inspektor pracy obejmuje swoją działalnością oddział (wydział), realizując odpowiednio zadania, o których mowa w ustawie, na podstawie planu pracy.

Na podstawie ustaleń własnych bądź grupowego społecznego inspektora pracy oddziałowy (wydziałowy) społeczny inspektor pracy informuje kierownika oddziału (wydziału) o stwierdzonych uchybieniach i naruszeniach, czyniąc jednocześnie stosowny zapis w oddziałowej (wydziałowej) księdze uwag.

W razie stwierdzenia naruszeń, których usunięcie należy do kompetencji kierownika zakładu pracy, oddziałowy (wydziałowy) społeczny inspektor pracy przedstawia zakładowemu społecznemu inspektorowi pracy wnioski w sprawie uwag lub zaleceń.

Oddziałowi (wydziałowi) i grupowi społeczni inspektorzy pracy składają sprawozdania zakładowemu społecznemu inspektorowi pracy z realizacji swoich planów pracy.

Zakładowy społeczny inspektor pracy prowadzi działalność na podstawie planu pracy zatwierdzonego przez zakładową organizację związkową.

W planie pracy, o którym mowa powyżej, należy określać zamierzenia związane z kontrolą poszczególnych zagadnień ochrony pracy, organizacją społecznych przeglądów warunków pracy, rodzajem i częstotliwością kontroli przeprowadzanych przez poszczególnych społecznych inspektorów pracy oraz z przygotowaniem ocen wraz z wnioskami, które będą przedstawiane zakładowej organizacji związkowej.

Zakładowy społeczny inspektor pracy organizuje i kieruje działalnością oddziałowych (wydziałowych) i grupowych społecznych inspektorów pracy oraz zatwierdza plany pracy oddziałowych (wydziałowych) społecznych inspektorów pracy.

Zakładowy społeczny inspektor pracy realizuje zadania, o których mowa w ustawie, a ponadto:

1) sprawdza rozpatrywanie uwag wpisywanych przez oddziałowych (wydziałowych) i grupowych społecznych inspektorów pracy do oddziałowych (wydziałowych) ksiąg uwag, w razie stwierdzenia niewłaściwego stosunku do uwag, informuje kierownika zakładu pracy i zakładową organizację związkową bądź wydaje odpowiednie zalecenie,

2) czuwa nad wykonaniem zaleceń, decyzji i nakazów organów nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, a w razie ich niewykonania zawiadamia te organy,

3) organizuje szkolenie oddziałowych (wydziałowych) i grupowych społecznych inspektorów pracy,

4) występuje z pisemnymi wnioskami o przeprowadzenie kontroli do inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy w sprawach zagrożenia życia i zdrowia pracowników, a w szczególności zagrożeń związanych z substancjami szkodliwymi, zapyleniem, hałasem lub wibracją, albo w sprawach wymagających specjalistycznej oceny; wnioski takie powinny być uzgodnione z zakładową organizacją związkową.

5) w razie stwierdzenia naruszeń przepisów prawa pracy mających znamiona wykroczenia przeciw prawom pracownika, występuje do inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy o wszczęcie postępowania; wystąpienie może również dotyczyć przypadków naruszenia przepisów ustawy o społecznej inspekcji pracy oraz niewykonywania zaleceń zakładowego społecznego inspektora pracy, od których nie wniesiono sprzeciwu.

Na podstawie ustaleń własnych, oddziałowego (wydziałowego) lub grupowego inspektora pracy zakładowy społeczny inspektor pracy informuje kierownika zakładu pracy o stwierdzonych uchybieniach oraz wydaje zalecenie ich usunięcia w określonym terminie, wpisując jego treść do zakładowej księgi zaleceń i uwag.

W razie bezpośredniego zagrożenia mogącego spowodować wypadek przy pracy, zakładowy społeczny inspektor pracy występuje do kierownika zakładu pracy o natychmiastowe usunięcie tego zagrożenia, a w razie niepodjęcia przez kierownika zakładu odpowiednich działań, wydaje zalecenie wstrzymania pracy danego urządzenia technicznego lub robót, zawiadamiając o tym równocześnie zakładową organizację zakładową.

3. Zalecenie, o którym mowa w powyżej, powinno dotyczyć w szczególności wyeliminowania zagrożeń związanych z wadliwością działania osłon i urządzeń zabezpieczających lub ich brakiem przy maszynach i urządzeniach, możliwością wybuchów, zatruciami, porażeniem prądem elektrycznym przy maszynach, urządzeniach i narzędziach o napędzie elektrycznym, nie posiadających skutecznej ochrony przeciwporażeniowej, pożarami, upadkiem osób z wysokości, niesprawnymi środkami transportowymi mogącymi spowodować wypadek komunikacyjny oraz niesprawnymi urządzeniami ciśnieniowymi i dźwignicami, działaniem substancji promieniotwórczych, wykonywaniem niezgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa pracy prac budowlanych, transportowych, przeładunkowych i remontowych,

W razie wątpliwości co do stanu zagrożeń, o których mowa powyżej, społeczny inspektor pracy powinien zasięgać opinii specjalistów w zakładzie pracy lub organów nadzoru i kontroli nad warunkami pracy.

W sprawach, w których zdaniem zakładowego społecznego inspektora pracy nie występuje potrzeba wydania zalecenia, inspektor informuje kierownika zakładu pracy, zapisując stosowną uwagę w zakładowej księdze zaleceń i uwag.

W razie wniesienia sprzeciwu przez kierownika zakładu pracy od zalecenia zakładowego społecznego inspektora pracy, nie orzeka się kary grzywny za niewykonywanie tego zalecenia.

 Zakładowe księgi zaleceń i uwag oraz oddziałowe (wydziałowe) księgi uwag prowadzi się według wzorów określonych przez Głównego Inspektora Pracy.

4. OCHRONA PRACY KOBIET I MŁODOCIANYCH

4.1. OCHRONA PRACY MŁODOCIANYCH

Ochrona pracy młodocianych wynika z ROZPORZĄDZENIA RADY MINISTRÓW z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. nr 200 z dnia 14 września 2004 r., poz. 2047)

 Ustalono się wykaz prac wzbronionych młodocianym, który jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

 Zezwala się na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych młodocianym, które są określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia, jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego młodocianych.

Zatrudnianie młodocianych przy pracach, o których mowa powyżej, nie może mieć charakteru pracy stałej, lecz ma ograniczać się do zaznajamiania młodocianych z czynnościami podstawowymi, niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego.

Pracodawca zatrudniający pracowników młodocianych przy pracach, o których mowa powyżej, powinien podjąć działania niezbędne do zapewnienia im szczególnej ochrony zdrowia podczas pracy, biorąc w szczególności pod uwagę ryzyko wynikające z ich braku doświadczenia, braku świadomości istniejących lub potencjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej, w tym:

  1)  zapewniać wykonywanie pracy i zajęć przez młodocianych na stanowiskach pracy i w warunkach niestwarzających zagrożeń dla ich bezpieczeństwa i zdrowia;

  2)  zapewniać nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych;

   3)  informować młodocianych o możliwych zagrożeniach i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ich zdrowia;

  4)  organizować przerwy w pracy młodocianych dla ich odpoczynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych.

Dopuszczenie młodocianych do prac, o których mowa powyżej, może nastąpić na podstawie oceny ryzyka związanego z wykonywaną pracą, dokonanej przed rozpoczęciem pracy przez młodocianych lub w razie istotnej zmiany warunków wykonywania pracy. Podczas oceny ryzyka należy uwzględniać w szczególności:

  1)  ocenę wyposażenia oraz organizacji miejsc pracy i stanowisk pracy młodocianych;

  2)  organizację procesów pracy oraz ich powiązanie;

  3)  charakter, stopień i okres narażenia na czynniki fizyczne, biologiczne i chemiczne;

  4)  formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pracy, w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu;

  5)  zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodocianym.

W celu umożliwienia zapewnienia szczególnej ochrony zdrowia młodocianym pracodawca, jest zobowiązany sporządzić wykazy prac wykonywanych w jego zakładzie pracy:

  1)  wzbronionych młodocianym;

  2)  wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnianie młodocianych w celu odbycia przygotowania zawodowego.

2. Wykaz prac wzbronionych młodocianym i stanowisk pracy, na których są wykonywane te prace, zamieszcza się w widocznym miejscu, w każdej komórce organizacyjnej, w której są zatrudniani młodociani.

3. W ustalaniu wykazów, o których mowa w ust. 1, uczestniczy lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi.

WYKAZ PRAC WZBRONIONYCH MŁODOCIANYM

Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu

Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym

  1)  Prace polegające wyłącznie na podnoszeniu, przenoszeniu i przewożeniu ciężarów oraz prace wymagające powtarzania dużej liczby jednorodnych ruchów.

  2)  Prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonywanie pracy, przekraczają:

a)    dla dziewcząt - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy - 2.300 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 10,5 kJ na minutę,

b)    dla chłopców - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy - 3.030 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 12,6 kJ na minutę.

  3)  Prace załadunkowe i wyładunkowe, przy przewożeniu ciężarów środkami transportu, przy przetaczaniu beczek, bali, kloców itp.

  4)  Ręczna obsługa dźwigni, korb i kół sterowniczych, przy której niezbędna jest siła przekraczająca:

a)    przy pracy dorywczej (wykonywanej do 4 razy na godzinę, jeżeli łączny czas wykonywania prac nie przekracza połowy dobowego wymiaru czasu pracy młodocianych):

-        dla dziewcząt - 70 N,

-        dla chłopców - 100 N,

b)    przy obciążeniu powtarzalnym:

-        dla dziewcząt - 40 N,

-        dla chłopców - 60 N.

  5)  Nożna obsługa elementów urządzeń (pedałów, przycisków nożnych itp.) wymagająca siły przekraczającej:

a)    przy obsłudze dorywczej:

-        dla dziewcząt - 100 N,

-        dla chłopców - 170 N,

b)    przy obciążeniu powtarzalnym:

-        dla dziewcząt - 70 N,

-        dla chłopców - 130 N.

  6)  Ręczne dźwiganie i przenoszenie przez jedną osobę na odległość powyżej 25 m przedmiotów o masie przekraczającej:

a)    przy pracy dorywczej:

-        dla dziewcząt - 14 kg,

-        dla chłopców - 20 kg,

b)    przy obciążeniu powtarzalnym:

-        dla dziewcząt - 8 kg,

-        dla chłopców - 12 kg.

  7)  Ręczne przenoszenie pod górę, w szczególności po schodach, których wysokość przekracza 5 m, a kąt nachylenia - 30°, ciężarów o masie przekraczającej:

a)    przy pracy dorywczej:

-        dla dziewcząt - 10 kg,

-        dla chłopców - 15 kg,

b)    przy obciążeniu powtarzalnym:

-        dla dziewcząt - 5 kg,

-        dla chłopców - 8 kg.

  8)  Przewożenie przez dziewczęta ciężarów na taczkach i wózkach 2-kołowych poruszanych ręcznie.

Prace wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała

  1)  Prace wykonywane w pozycji pochylonej lub w przysiadzie.

  2)  Prace wykonywane w pozycji leżącej, na boku lub na wznak, w tym w szczególności przy naprawach pojazdów mechanicznych.

  3)  Prace wykonywane na kolanach, w tym w szczególności przy ręcznym cyklinowaniu podłóg, przy pracach brukarskich i posadzkarskich.

Prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu

  1)  Prace, przy których mógłby być zagrożony dalszy prawidłowy rozwój psychiczny młodocianych, w szczególności:

a)    prace związane z produkcją, sprzedażą i konsumpcją wyrobów alkoholowych, w tym obsługa konsumentów w zakładach gastronomicznych,

b)    prace związane z produkcją, sprzedażą i reklamą wyrobów tytoniowych,

c)    prace związane z ubojem i obróbką poubojową zwierząt,

d)    obsługa zakładów kąpielowych i łaźni,

e)    prace rakarzy,

f)    prace przy sztucznym unasiennianiu zwierząt,

g)    prace w szpitalach (oddziałach) dla nerwowo i psychicznie chorych.

  2)  Prace w warunkach mogących stanowić nadmierne obciążenie psychiczne, np. wymagające odbioru i przetwarzania dużej liczby lub szybko po sobie następujących informacji i podejmowania decyzji mogących spowodować groźne następstwa, szczególnie w sytuacjach przymusu czasowego, w tym zwłaszcza obsługa automatycznej linii obróbki i obsługa urządzeń sterowniczych.

  3)  Prace pokojowych w domach wczasowych i turystycznych, pensjonatach i hotelach, w tym hotelach robotniczych.

  4)  Udział w występach tancerzy w zakładach gastronomicznych.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych

  1)  Prace w narażeniu na działanie substancji i preparatów chemicznych, w tym środków ochrony roślin, sklasyfikowanych w przepisach w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych jako: toksyczne (T), bardzo toksyczne (T+), żrące (C) lub wybuchowe (E).

  2)  Prace w narażeniu na działanie substancji i preparatów chemicznych, w tym środków ochrony roślin, sklasyfikowanych w przepisach w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych jako szkodliwe (Xn), którym przypisano jeden lub więcej następujących zwrotów zagrożeń:

a)    zagraża powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia (R39),

b)    może powodować uczulenie w następstwie narażenia drogą oddechową (R42),

c)    może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą (R43),

d)    może powodować raka (R45),

e)    może powodować dziedziczne wady genetyczne (R46),

f)    stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie długotrwałego narażenia (R48),

g)    może upośledzać płodność (R60),

h)    może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki (R61),

i)    możliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia (R68).

  3)  Prace w narażeniu na działanie substancji i preparatów chemicznych, w tym środków ochrony roślin, sklasyfikowanych w przepisach w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych jako drażniące (Xi), którym przypisano jeden lub więcej następujących zwrotów zagrożeń:

a)    produkt skrajnie łatwo palny (R12),

b)    może powodować uczulenie w następstwie narażenia drogą oddechową (R42),

c)    może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą (R43).

4)  Prace w narażeniu na działanie czynników i procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonych w odrębnych przepisach.

  5)  Prace w kontakcie z lekami psychotropowymi.

  6)  Prace związane z używaniem kadzi, zbiorników lub pojemników szklanych zawierających czynniki chemiczne, o których mowa w pkt 1-4.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie pyłów

Prace w środowisku, w którym występuje narażenie na szkodliwy wpływ:

  1)  pyłów o działaniu zwłókniającym i drażniącym, których stężenia przekraczają 2/3 wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń określonych w przepisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy;

  2)  pyłów o działaniu uczulającym;

  3)  pyłów o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonych w odrębnych przepisach.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych

  1)  Prace w zasięgu pól elektromagnetycznych o natężeniach przekraczających wartości dla strefy bezpiecznej, określone w przepisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

  2)  Prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące na poziomie przekraczającym dopuszczalne wartości dawek granicznych określone w przepisach prawa atomowego.

  3)  Prace w warunkach narażenia na promieniowanie laserowe.

  4)  Prace w warunkach narażenia na promieniowanie nadfioletowe, zwłaszcza emitowane przez technologiczne urządzenia przemysłowe, w tym w szczególności przy spawaniu, cięciu i napawaniu metali.

  5)  Prace w warunkach narażenia na promieniowanie podczerwone, w tym w szczególności przy piecach hutniczych i grzewczych oraz spiekaniu, odlewaniu, walcowaniu i kuciu metali.

  6)  Prace w warunkach narażenia na hałas, którego:

a)    poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza wartość 80 dB,

b)    szczytowy poziom dźwięku C przekracza wartość 130 dB,

c)    maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 dB.

  7)  Prace w warunkach narażenia na hałas infradźwiękowy, którego:

a)    równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza wartość 86 dB,

b)    szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego przekracza wartość 135 dB.

  8)  Prace w warunkach narażenia na hałas ultradźwiękowy, którego:

a)    równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 kHz do 40 kHz odniesione do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy,

b)    maksymalne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 kHz do 40 kHz

przekraczają wartości podane w tabeli:

 

Częstotliwość środkowa pasm tercjowych (kHz)	Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy (dB)	Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego (dB)
1	2	3
10; 12,5; 16	75	100
20	85	110
25	100	125
31,5; 40	105	130

  

9)  Prace w warunkach narażenia na drgania działające na organizm przez kończyny górne, których:

a)    wartość sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyśpieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych X, Y i Z, przy 8-godzinnym działaniu drgań na organizm, przekracza 1 m/s²,

b)    maksymalna wartość sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyśpieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych X, Y i Z, dla ekspozycji trwających 30 minut i krótszych, przekracza 4 m/s².

  10) Prace w warunkach narażenia na drgania o ogólnym działaniu na organizm, których:

a)    wartość sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyśpieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych X, Y i Z, przy 8-godzinnym działaniu na organizm, przekracza 0,25 m/s²,

b)    maksymalna wartość sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyśpieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych X, Y i Z, dla ekspozycji trwających 30 minut i krótszych, przekracza 1 m/s².

  11) Prace w pomieszczeniach, w których temperatura powietrza przekracza 30 °C, a wilgotność względna powietrza przekracza 65 %, a także w warunkach bezpośredniego oddziaływania otwartego źródła promieniowania, w tym w szczególności: obsługa suszarni, spiekanie i prażenie rud, walcowanie, wytapianie, rozlewanie i odlewanie metali lub ich stopów, naprawa pieców hutniczych, obsługa pieców do termicznej obsługi cieplnej, w hutach szkła i przetwórniach szkła - obsługa pieców do wytapiania i odprężania, naprawa pieców szklarskich, formowanie szkła oraz wszelkie prace na pomostach czynnych pieców do wytapiania szkła, prace przy wypalaniu dolomitu i wapna, gotowanie asfaltu i prace z gorącym asfaltem, bezpośrednia obsługa pieców piekarniczych, prace przy przygotowaniu karmelu w kociołkach.

  12) Prace w temperaturze powietrza niższej niż 14 °C, a także przy wilgotności względnej wyższej niż 65 %, w tym w szczególności: prace w chłodniach, przechowalniach produktów żywnościowych, zamrażalniach, w stałym kontakcie z wodą, solanką i innymi płynami, przy robotach ziemnych w mokrym gruncie - osuszanie i nawadnianie, a także prace w warunkach narażających na stałe przemakanie odzieży, powodujące naruszenie bilansu cieplnego u młodych pracowników.

  13) Prace w środowisku o dużych wahaniach parametrów mikroklimatu, szczególnie przy występowaniu nagłych zmian temperatury powietrza w zakresie przekraczającym 15 °C, przy braku możliwości stosowania co najmniej 15-minutowej adaptacji w pomieszczeniach o temperaturze pośredniej.

  14) Prace w warunkach podwyższonego ciśnienia, w tym w szczególności:

a)    w komorach wysokich ciśnień lub w innych urządzeniach hiperbarycznych nawodnych albo naziemnych,

b)    w urządzeniach komunikacji lotniczej,

c)    prace nurków i płetwonurków,

d)    prace w kesonach.

  15) Prace w warunkach obniżonego ciśnienia, w tym w szczególności w komorach niskich ciśnień lub w innych urządzeniach hipobarycznych nawodnych lub naziemnych.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników biologicznych

  1)  Prace, przy których źródłem zakażenia lub zarażenia może być chory człowiek lub materiał zakaźny pochodzenia ludzkiego, tj. krew, tkanki, mocz, kał itp., w tym w szczególności wszelkie prace w szpitalach (oddziałach) zakaźnych.

  2)  Prace, przy których występują zagrożenia czynnikami biologicznymi, przenoszonymi na człowieka przez kontakt ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego, w tym szczególnie:

a)    drobnoustrojami chorób odzwierzęcych, tj. zoonozami,

b)    alergenami pochodzenia zwierzęcego: wydalinami, roztoczem, sierścią, łupieżem zwierząt hodowlanych, pyłem jedwabiu naturalnego, pierzem ptaków, mączką rybną itp., występującymi w hodowli i przetwórstwie.

  3)  Prace, przy których występują zagrożenia czynnikami biologicznymi pochodzenia roślinnego lub mikroorganizmami przenoszonymi przez rośliny:

a)    drobnoustrojami występującymi w roślinach, tj. bakteriami, promieniowcami, grzybami itp., które stanowią zagrożenie w trakcie procesów magazynowania, przetwarzania i użytkowania różnych surowców roślinnych,

b)    pyłami pochodzenia roślinnego, powodującymi stany uczuleniowe, w tym w szczególności pyłami zbożowymi, paszowymi, tytoniowymi i z ziół leczniczych.

Prace stwarzające zagrożenia wypadkowe

  1)  Prace, podczas których młodociani są narażeni na zwiększone niebezpieczeństwo urazów, w tym w szczególności związane z:

a)    obsługą młotów mechanicznych, pras, walców, nożyc, krajalnic, szarpaczy oraz napędów i przystawek przenoszących ruch na maszyny,

b)    uruchamianiem maszyn i innych urządzeń bezpośrednio po ich naprawie,

c)    połowem ryb, ich patroszeniem i filetowaniem oraz wszelkimi pracami w działach produkcyjnych fabryk przetworów rybnych,

d)    rozbiorem, trybowaniem i mieleniem mięsa,

e)    obsługą ciągników i maszyn samojezdnych, bezpośrednią obsługą młockarni, sieczkarni i innych maszyn rolniczych, przy których występują zagrożenia wypadkowe, koszeniem kosą, obsługą buhajów, ogierów, knurów i tryków oraz wywozem obornika i gnojowic,

f)    prowadzeniem maszyn budowlanych i drogowych oraz obsługą dźwignic, kafarów i kołowrotów,

g)    obsługą kotłów parowych, urządzeń i naczyń, w których występuje ciśnienie powyżej 0,5 bara, obsługą generatorów gazowych i innych urządzeń, których eksploatacja, uszkodzenie i nieprawidłowa czynność zagraża bezpieczeństwu obsługującego i innych osób znajdujących się w pobliżu,

h)    obróbką drewna przy użyciu pilarek łańcuchowych z napędem elektrycznym lub mechanicznym, obsługą pilarek tarczowych, taśmowych, ramowych (traków), maszyn do obróbki drewna o bezpośrednim ręcznym posuwie materiału oraz wszelkich pracach przy zrywce, pozyskiwaniu i transporcie drewna.

  2)  Prace związane z wytwarzaniem i stosowaniem środków wybuchowych i łatwo palnych oraz wyrobów zawierających te środki.

  3)  Prace obejmujące wytwarzanie, stosowanie i przechowywanie sprężonych, płynnych i rozpuszczonych gazów.

  4)  Prace zagrażające porażeniem prądem elektrycznym, w tym w szczególności: prace przy liniach energetycznych będących pod napięciem lub w pobliżu tych linii, prace w rozdzielniach prądu elektrycznego, w elektrycznych podstacjach, przy transformatorach i nastawniach, wszelkie prace przy obsłudze urządzeń energetycznych znajdujących się pod napięciem, z wyjątkiem napięcia obniżonego (bezpiecznego) oraz prac konserwacyjnych przy urządzeniach central telefonicznych, wykonywanych przez absolwentów szkół zawodowych.

  5)  Prace w transporcie kolejowym, w tym w szczególności: na stanowiskach związanych z prowadzeniem ruchu kolejowego, zwłaszcza prace maszynistów pojazdów trakcyjnych i drezyn motorowych, dyżurnych ruchu, konduktorów, manewrowych, ustawiaczy, nastawniczych, zwrotniczych, operatorów maszyn torowych, sprzątaczy wagonów oraz przy budowie i utrzymaniu sieci trakcyjnej.

  6)  Prace w transporcie oraz komunikacji samochodowej i tramwajowej, w tym w szczególności:

a)    prace kierowców pojazdów silnikowych i ich pomocników,

b)    prace konduktorów w autobusach i trolejbusach,

c)    przy ręcznym przetaczaniu, spinaniu i odczepianiu wagonów i przyczep,

d)    przy zdejmowaniu, nakładaniu i pompowaniu opon samochodowych i ciągnikowych,

e)    prace konwojentów.

  7)  Prace w żegludze, w tym w szczególności: wszelkie prace na jednostkach pływających oraz prace w portach związane z obsługą techniczną statków, prace na pogłębiarkach i przy wydobywaniu wraków.

  8)  Prace w lotnictwie, w tym w szczególności: prace mechaników, pilotów samolotów oraz prace związane z obsługą pasażerów w samolocie.

  9)  Prace grożące zawaleniem, w tym w szczególności:

a)    prace pod ziemią,

b)    prace w zagłębieniach o głębokości większej niż 0,7 m, których szerokość jest mniejsza niż dwukrotna głębokość,

c)    prace przy budowie i rozbiórce obiektów budowlanych.

  10) Prace na wysokości powyżej 3 m grożące upadkiem z wysokości, w tym w szczególności:

a)    przy budowie, naprawie i czyszczeniu kominów,

b)    związane z przymusową pozycją ciała, w przestrzeni ograniczonej,

c)    narażające na zmienny mikroklimat, prowadzone na zewnątrz budynku.

  11) Prace w kamieniołomach i kopalniach odkrywkowych oraz przy wydobywaniu i przerobie siarki.

  12) Prace przy nieodpowiednim oświetleniu, przy których wykonywaniu parametry oświetlenia nie odpowiadają wymaganiom określonym w Polskich Normach.

WYKAZ NIEKTÓRYCH RODZAJÓW PRAC WZBRONIONYCH MŁODOCIANYM, PRZY KTÓRYCH ZEZWALA SIĘ NA ZATRUDNIANIE MŁODOCIANYCH W WIEKU POWYŻEJ 16 LAT

Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu

Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym

  1)  Prace polegające na podnoszeniu i przenoszeniu ciężarów o masie i na odległości nieprzekraczające wartości określonych w dziale I ust. 1 pkt 6 i 7 załącznika nr 1 do rozporządzenia oraz prace wymagające powtarzania dużej liczby jednorodnych ruchów.

  2)  Przewożenie przez chłopców na taczkach jednokołowych na odległość do 50 m ładunków o masie do 50 kg po powierzchni gładkiej, utwardzonej lub po pomostach zbitych z desek trwale zamocowanych, jeżeli pochylenie powierzchni nie przekracza 2 %.

  3)  Przewożenie przez chłopców na wózkach 2-kołowych poruszanych ręcznie na odległość do 100 m po powierzchni gładkiej ładunków o masie do 80 kg, jeżeli pochylenie powierzchni nie przekracza 2 %, a po powierzchni nierównej - ciężarów do 50 kg, jeżeli pochylenie powierzchni nie przekracza 1 %.

  4)  Przewożenie na wózkach 3- lub 4-kołowych poruszanych ręcznie na odległość do 150 m ładunków o masie: dziewczętom do 50 kg oraz chłopcom do 80 kg, jeżeli pochylenie powierzchni nie przekracza 2 %.

  5)  Przewożenie na odległość do 200 m ładunków w wagonikach, kolebach przemieszczanych ręcznie po szynach o masie: dziewczętom do 300 kg oraz chłopcom do 400 kg, jeżeli pochylenie toru nie przekracza 1 %.

Uwaga:

  1)  Łączny czas wykonywania czynności wymienionych powyżej w ciągu doby nie może przekraczać 1/3 czasu pracy młodocianego.

  2)  Masa ładunków, o których mowa powyżej, obejmuje również masę urządzenia transportowego.

Prace wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji przy pracy

Prace przy naprawach pojazdów samochodowych, układaniu podłóg oraz układaniu i naprawach nawierzchni drogowych, pod warunkiem wykonywania ich nie dłużej niż 3 godziny na dobę.

Prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu

Prace przy obsłudze konsumentów w zakładach gastronomicznych, w których podawany jest alkohol, z wyłączeniem podawania przez młodocianych napojów alkoholowych, wykonywane pomiędzy godziną 7 i 17.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych

  1)  Prace w zakładach poligraficznych przy trawieniu klisz i innych elementów, pod warunkiem wykonywania tych prac do 2 godzin na dobę.

  2)  Prace przy barwieniu wyrobów włókienniczych oraz przy garbowaniu skór przy użyciu środków chemicznych, pod warunkiem że prace będą odbywały się w wymiarze do 12 godzin na tydzień w warunkach laboratoryjnych lub w wydzielonych dla celów szkolenia zawodowego i odpowiednio wyposażonych pomieszczeniach.

  3)  Prace w kontakcie z czynnikami stwarzającymi ryzyko uczulenia, pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o braku przeciwwskazań zdrowotnych do kontaktu z tymi czynnikami.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie pyłów

Prace w kontakcie z pyłami stwarzającymi ryzyko uczulenia, pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o braku przeciwwskazań zdrowotnych do kontaktu z tymi pyłami.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych

  1)  Prace chłopców w wieku powyżej 17 lat:

a)    przy spawaniu, cięciu i stapianiu metali, z wyłączeniem metali kolorowych oraz spawania wewnątrz zbiorników i pod wodą, pod warunkiem wykonywania ich nie dłużej niż 3 godziny na dobę oraz 60 godzin w całym okresie szkolenia zawodowego, pod nadzorem nauczycieli zawodu lub instruktorów praktycznej nauki zawodu posiadających kwalifikacje spawacza; zatrudnianie młodocianych przy spawaniu, cięciu i stapianiu metali może się odbywać tylko na tych stanowiskach, na których jest zapewniona skutecznie działająca wentylacja miejscowa i ogólna,

b)    przy ręcznych pracach kowalskich z zastosowaniem młotków o masie do 5 kg, nie dłużej niż 3 godziny na dobę i 60 godzin w całym okresie szkolenia zawodowego, przy zachowaniu norm wydatku energetycznego określonych w dziale I ust. 1 pkt 2 załącznika nr 1 do rozporządzenia.

  2)  Prace w mikroklimacie gorącym do wartości 26 °C wskaźnika obciążenia termicznego WBGT, wykonywane do 3 godzin na dobę, pod warunkiem zachowania norm wydatku energetycznego określonych w dziale I ust. 1 pkt 2 załącznika nr 1 do rozporządzenia oraz zapewnienia młodocianym na stanowiskach pracy dostatecznej ilości odpowiednich napojów i dziesięciominutowych przerw po każdych pięćdziesięciu minutach pracy, to jest prace:

a)    przy obsłudze maszyn i urządzeń hutniczych oraz urządzeń walcowniczych w hutach żelaza i stali, wykonywane przez chłopców, jeżeli spełnione są następujące warunki:

-        młodociany jest stopniowo wprowadzany w realizację zadań przewidzianych w ramach nauki zawodu, poczynając od obserwacji procesów produkcyjnych, poprzez wstępne ćwiczenia na stanowiskach szkoleniowych i prace pomocnicze przy obsłudze stanowisk roboczych wyznaczonych programem nauczania,

-        na stanowiskach pracy związanych z nauką zawodu jest zapewniona pełna obsada pracowników,

-        w odniesieniu do młodocianych nie może być stosowany system prac normowanych i akordowych,

-        w wydziałach stalowni, walcowni i wielkich pieców czas zajęć młodocianych nie może przekraczać 2 godzin na dobę,

-        praktyczna nauka zawodu młodocianych nie może odbywać się w spiekalniach, w hali namiarowej i gardzieli wielkich pieców, w halach odlewniczych i lejniczych, w mieszalniach stalowni oraz walcowni blach, rur i drutu,

b)    przy formowaniu wyrobów z masy szklanej, z wyłączeniem wydmuchiwania ustnego, wykonywane przez chłopców w wieku powyżej 17 lat,

c)    przy wytwarzaniu wyrobów ceramicznych,

d)    przy bezpośredniej obsłudze pieców piekarniczych w zakładach zmechanizowanych,

e)    przy produkcji wyrobów czekoladowych i z mas karmelowych, wykonywane przez młodocianych w wieku powyżej 17 lat.

  3)  Prace w mikroklimacie zimnym, z wyłączeniem prac w chłodniach i zamrażalniach, pod następującymi warunkami:

a)    wyposażenia młodocianych w odzież o odpowiedniej ciepłochronności, zgodnej z wymaganiami Polskiej Normy,

b)    zapewnienia na stanowiskach pracy gorących napojów,

c)    przestrzegania, aby wydatek energetyczny nie przekraczał norm określonych w dziale I ust. 1 pkt 2 załącznika nr 1 do rozporządzenia oraz ograniczenia do 3 godzin na dobę czasu pracy młodocianych w pomieszczeniach z temperaturą niższą niż 10 °C.

W przypadku gdy zaistnieje konieczność wykonywania pracy bez zastosowania rękawic ochronnych, dozwolone jest zatrudnianie młodocianych w warunkach, w których wartość wskaźnika siły chłodzącej powietrza WCI nie przekracza 800 kcal x m^-2 x h^-1.

 Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników biologicznych

  1)  Prace w placówkach służby zdrowia, z wyjątkiem szpitali (oddziałów szpitali) zakaźnych, w wymiarze do 6 godzin na dobę, z wyłączeniem następujących czynności:

a)    wynoszenie, mycie i dezynfekcja naczyń z wydalinami, wydzielinami i innymi materiałami potencjalnie zakaźnymi, mycie chorych zanieczyszczonych, pomoc przy zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych,

b)    prace dezynfekcyjne, dezynsekcyjne, deratyzacyjne z zastosowaniem toksycznych środków chemicznych,

c)    pobieranie i przenoszenie materiałów do badań laboratoryjnych, takich jak kał, mocz, krew, plwocina,

d)    wykonywanie toalety pośmiertnej i prace w prosektoriach.

  2)  Prace przy ręcznym i maszynowym krojeniu skór - w wymiarze do 3 godzin na dobę.

  3)  Prace młynarskie przy obsłudze maszyn czyszczących i mielących, wykonywane przez chłopców w wieku powyżej 17 lat, pod warunkiem że stężenia pyłów nie przekraczają 2/3 wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń określonych w przepisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

4. Prace w kontakcie z czynnikami stwarzającymi ryzyko uczulenia, pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o braku przeciwwskazań zdrowotnych do kontaktu z tymi czynnikami

Prace stwarzające zagrożenia wypadkowe

  1)  Prace masarskie i kucharskie, przy wykrawaniu elementów na mięsa drobne, rozbiorze uzupełniającym i obróbce elementów mięsnych.

  2)  Prace przy filetowaniu ryb.

  3)  Prace przy budowie, naprawie i utrzymaniu nawierzchni kolejowej, w wydzielonym warsztacie szkolnym, na torach ułożonych wyłącznie dla celów szkoleniowych, na terenie ogrodzonym, z wyłączeniem bezpośredniego sąsiedztwa czynnych torów kolejowych dla ruchu pociągów.

  4)  Prace kierowcy pojazdu silnikowego, jeśli program nauki zawodu przewiduje uzyskanie przez ucznia prawa jazdy uprawniającego do kierowania takim pojazdem.

  5)  Prace marynarzy i rybaków.

  6)  Prace przy obsłudze ciągników i samojezdnych maszyn rolniczych.

  7)  Prace w zagłębieniach do 1,5 m obudowanych zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych.

  8)  Niektóre rodzaje prac pod ziemią w górnictwie węglowym, w głębinowych kopalniach rud i kopalniach soli oraz w kamieniołomach i kopalniach odkrywkowych przewidziane w programach praktycznej nauki zawodu, wykonywane przez chłopców, pod warunkiem spełnienia następujących wymagań:

a)    czas pracy młodocianych pod ziemią nie może przekraczać 14 dni w miesiącu, przy czym czas pracy młodocianych w wieku do 17 lat nie może przekraczać 4 godzin na dobę, a młodocianych w wieku powyżej 17 lat - 6 godzin na dobę,

b)    czas pracy młodocianych w kamieniołomach i kopalniach odkrywkowych nie może przekraczać 4 godzin na dobę,

c)    w czasie szkolenia zawodowego młodociani mogą być zatrudniani w polach szkoleniowych, tj. w oddziałach kopalni specjalnie przeznaczonych do szkolenia, lub na stanowiskach szkoleniowych w warsztatach energomechanicznych i w oddziałach ruchowych kopalni pod ziemią, zatwierdzonych dla celów szkoleniowych w planie ruchu zakładu górniczego przez właściwy okręgowy urząd górniczy,

d)    zatrudnianie młodocianych na stanowiskach szkoleniowych w warsztatach energomechanicznych i w oddziałach ruchowych kopalni pod ziemią odbywa się przy pełnej obsadzie pracowników dorosłych z odpowiednimi kwalifikacjami zawodowymi,

e)    praca młodocianych pod ziemią:

-        może odbywać się po stwierdzeniu zgodności warunków pracy z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym braku nadmiernego ciśnienia, braku zapylenia szkodliwego dla zdrowia, promieniowania jonizującego, nadmiernego hałasu oraz po zapewnieniu dobrego przewietrzenia, korzystnego mikroklimatu i odpowiedniego oświetlenia, bezpieczeństwa przeciwpożarowego, wodnego i gazowego, a także dogodnego i bezpiecznego dojścia do miejsca pracy,

-        nie może odbywać się w chodnikach wymagających pozycji leżącej lub pochylonej, w miejscach mokrych, przy rabunku, w polach pożarowych oraz w warunkach niebezpiecznych, gdzie wymagana jest duża ostrożność i doświadczenie,

-        nie może polegać na dźwiganiu, przenoszeniu i przewożeniu ciężarów ponad normy określone dla młodocianych,

f)    zatrudnianie młodocianych pod ziemią może odbywać się tylko pod nadzorem nauczycieli zawodu, zatwierdzonych przez właściwy okręgowy urząd górniczy, lub instruktorów praktycznej nauki zawodu, zatwierdzonych przez kierownika zakładu górniczego, przy czym na jednego instruktora nie może przypadać więcej niż 5 młodocianych.

  9)  Prace młodocianych w wieku powyżej 17 lat:

a)    związane z montażem, demontażem i konserwacją linii energetycznych, rozdzielni, stacji transformatorów i nastawni, w tym na wysokości do 10 m, przy zastosowaniu wymaganych przepisami energetycznymi środków ochronnych, pod warunkiem całkowitego wyłączenia linii lub urządzeń spod napięcia przy jednoczesnym zabezpieczeniu miejsca pracy w taki sposób, aby wykluczone było przypadkowe włączenie tych linii lub urządzeń pod napięcie oraz przypadkowe zbliżenie się na niebezpieczną odległość do części urządzeń pozostawionych pod napięciem lub ich dotknięcie, oraz pod warunkiem zastosowania zabezpieczenia przed skutkami wyładowań atmosferycznych,

b)    związane z budową i utrzymaniem sieci trakcyjnych, w tym na wysokości do 10 m, przy zastosowaniu wymaganych przepisami środków ochronnych, przy wyłączonej sieci trakcyjnej spod napięcia i jednoczesnym zabezpieczeniu miejsca pracy w taki sposób, aby wykluczone było przypadkowe włączenie tego odcinka sieci pod napięcie lub przeniesienie napięcia przez pantograf pojazdu trakcyjnego; prace te mogą być wykonywane tylko na sieci trakcyjnej zbudowanej specjalnie dla celów szkoleniowych lub na wyznaczonych odcinkach linii kolejowej, na których na czas wykonywania prac wstrzymany jest ruch pociągów,

c)    związane z obsługą pojazdów trakcyjnych i z prowadzeniem ruchu kolejowego, wykonywane pod bezpośrednim nadzorem osób upoważnionych,

d)    na wysokości do 10 m, w wymiarze do 2 godzin na dobę, pod warunkiem pełnego zabezpieczenia przed upadkiem i wyłączenia innych zagrożeń,

e)    wymienione w dziale III pkt 1 lit. a i g załącznika nr 1 do rozporządzenia wykonywane w warsztatach szkolnych lub na stanowiskach szkoleniowych w zakładach pracy przystosowanych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu.

  10) Prace przy nieodpowiednim oświetleniu:

a)    w pomieszczeniach zaciemnionych (ciemniach fotograficznych), w wymiarze do 2 godzin na dobę,

b)    młodocianych w wieku powyżej 17 lat w zakresie potrzebnym do przygotowania zawodowego:

-        w konserwatoriach filmów,

-        w ciemniach filmowych,

-        przy montażu filmów,

-        w charakterze pomocy przy obsłudze aparatów projekcyjnych 35 mm wyposażonych w lampy łukowe, pod warunkiem nieprzekraczania przy tych pracach 6 godzin na dobę, a w kabinie kinooperatora - czasu pracy w ciągu 2 seansów.

4.2. OCHRONA PRACY KOBIET

Wykaz prac wzbronionych kobietom znajduje się ROZPORZĄDZENIU RADY MINISTRÓW z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla kobiet. (Dz. U. z dnia 27 września 1996 r. poz. 545)

Zgodnie z tym rozporządzeniem nie wolno zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, wymienionych w wykazie prac wzbronionych kobietom, stanowiącym załącznik do rozporządzenia.

Wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla kobiet

Prace związane z wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów oraz wymuszoną pozycją ciała

1. Wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 5.000 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy dorywczej - 20 kJ/min.

2. Ręczne podnoszenie i przenoszenie ciężarów o masie przekraczającej:

  1)  12 kg - przy pracy stałej,

  2)  20 kg - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej).

3. Ręczna obsługa elementów urządzeń (dźwigni, korb, kół sterowniczych itp.), przy której wymagane jest użycie siły przekraczającej:

  1)  50 N - przy pracy stałej,

  2)  100 N - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej).

4. Nożna obsługa elementów urządzeń (pedałów, przycisków itp.), przy której wymagane jest użycie siły przekraczającej:

  1)  120 N - przy pracy stałej,

  2)  200 N - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej).

5. Ręczne przenoszenie pod górę - po pochylniach, schodach itp., których maksymalny kąt nachylenia przekracza 30^o, a wysokość 5 m - ciężarów o masie przekraczającej:

  1)  8 kg - przy pracy stałej,

  2)  15 kg - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej).

6. Przewożenie ciężarów o masie przekraczającej:

  1)  50 kg - przy przewożeniu na taczkach jednokołowych,

  2)  80 kg - przy przewożeniu na wózkach 2, 3 i 4-kołowych,

  3)  300 kg - przy przewożeniu na wózkach po szynach.

Wyżej podane dopuszczalne masy ciężarów obejmują również masę urządzenia transportowego i dotyczą przewożenia ciężarów po powierzchni równej, twardej i gładkiej o pochyleniu nie przekraczającym:

2% - przy pracach wymienionych w pkt 1 i 2,

1% - przy pracach wymienionych w pkt 3.

W przypadku przewożenia ciężarów po powierzchni nierównej w sposób określony w pkt 1 i 2, masa ciężarów nie może przekraczać 60% wielkości podanych w tych punktach.

7. Kobietom w ciąży i w okresie karmienia:

  1)  wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 2.900 kJ na zmianę roboczą,

  2)  prace wymienione w ust. 2-6, jeżeli występuje przekroczenie 1/4 określonych w nich wartości,

  3)  prace w pozycji wymuszonej,

  4)  prace w pozycji stojącej łącznie ponad 3 godziny w czasie zmiany roboczej.

Prace w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym

Kobietom w ciąży i w okresie karmienia:

  1)  prace w warunkach, w których wskaźnik PMV (przewidywana ocena średnia), określany zgodnie z Polską Normą, jest większy od 1,5,

  2)  prace w warunkach, których wskaźnik PMV (przewidywana ocena średnia), określany zgodnie z Polską Normą, jest mniejszy od -1,5,

  3)  prace w środowisku, w którym występują nagłe zmiany temperatury powietrza w zakresie przekraczającym 15^oC.

Prace w hałasie i drganiach

 Kobietom w ciąży zabronione są :

  1)  prace w warunkach narażenia na hałas, którego poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego, lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie Pracy, wymiaru czasu prac, przekracza wartość 65 dB, szczytowy poziom dźwięku C przekracza 130 dB a maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 dB,

2) prace w warunkach narażenia na hałas infradźwiękowy którego:

a)  równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową G, odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza wartość 86 dB,

b)  szczytowy nieskorygowany poziom ciśnienia akustycznego przekracza wartość 135 dB,

3)   prace w warunkach narażenia na hałas ultradźwiękowy, którego:

a)   równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 kHz do 40 kHz, odniesione do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy,

b)   maksymalne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościowych środkowych od 10 kHz do 40 kHz

- przekraczają wartości podane w tabeli:

 

Częstotliwość środkowa pasm tercjowych (kHz)	Równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy (dB)	Maksymalny poziom ciśnienia akustycznego (dB)
10; 12,5; 16	77	100
20	87	110
25	102	125
31,5; 40	107	130

4)  prace w warunkach narażenia na drgania działające na organizm przez kończyny górne, których:

a)  wartość sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyśpieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych X, Y, Z, przy 8-godzinnym działaniu drgań na organizm, przekracza 1 m/s²,

b)  maksymalna wartość sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyśpieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych X, Y, Z, dla ekspozycji trwających 30 minut i krótszych, przekracza 4 m/s²,

5)  wszystkie prace w warunkach narażenia na drgania o ogólnym oddziaływaniu na organizm człowieka.",

Prace narażające na działanie pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizującego i nadfioletowego oraz prace przy monitorach ekranowych

1. Kobietom w ciąży zabronione są:

  a)  prace w zasięgu pól elektromagnetycznych o natężeniach przekraczających wartości dla sfery bezpiecznej,

  b)  prace w środowisku, w którym występuje przekroczenie 1/4 wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń promieniowania nadfioletowego, określonych w przepisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

  c)  prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące określonych w przepisach prawa atomowego,

  d)  prace przy obsłudze monitorów ekranowych - powyżej 4 godzin na dobę.

2. Kobietom w okresie karmienia - prace w warunkach narażenia na promieniowane jonizujące określonych w warunkach prawa atomowego..

Prace pod ziemią, poniżej poziomu gruntu i na wysokości

1. Prace pod ziemią we wszystkich kopalniach, z wyjątkiem pracy:

  1)  na stanowiskach kierowniczych, nie wymagającej stałego przebywania pod ziemią i wykonywania pracy fizycznej,

  2)  w służbie zdrowia,

  3)  w okresie studiów, w ramach szkolenia zawodowego,

  4)  wykonywanej dorywczo i nie wymagającej pracy fizycznej.

2. Kobietom w ciąży:

  1)  praca na wysokości - poza stałymi galeriami, pomostami, podestami i innymi stałymi podwyższeniami, posiadającymi pełne zabezpieczenie przed upadkiem (bez potrzeby stosowania środków ochrony indywidualnej przed upadkiem), oraz wchodzenie i schodzenie po drabinach i klamrach,

  2)  prace w wykopach oraz w zbiornikach otwartych.

Prace w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu

Kobietom w ciąży i w okresie karmienia - prace nurków oraz wszystkie prace w warunkach podwyższonego lub obniżonego ciśnienia.

Prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi

Kobietom w ciąży i w okresie karmienia:

  1)  prace stwarzające ryzyko zakażenia: wirusem zapalenia wątroby typu B, wirusem ospy wietrznej i półpaśca, wirusem różyczki, wirusem HIV, wirusem cytomegalii, pałeczką listeriozy, toksoplazmozą,

  2)  prace przy obsłudze zwierząt dotkniętych chorobami zakaźnymi i inwazyjnymi.

Prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych

Kobietom w ciąży i w okresie karmienia:

  1)  prace w narażeniu na działanie czynników rakotwórczych i o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym, określonych w odrębnych przepisach,

  2)  prace w narażeniu na niżej wymienione substancje chemiczne niezależnie od ich stężenia w środowisku pracy:

-        chloropren,

-        2-etoksyetanol,

-        etylenu dwubromek,

-        leki cytostatyczne,

-        mangan,

-        2-metoksyetanol,

-        ołów i jego związki organiczne i nieorganiczne,

-        rtęć i jej związki organiczne i nieorganiczne,

-        styren,

-        syntetyczne estrogeny i progesterony,

-        węgla dwusiarczek,

-        preparaty od ochrony roślin,

  3)  prace w narażeniu na działanie rozpuszczalników organicznych, jeżeli ich stężenia w środowisku pracy przekraczają wartości 1/3 najwyższych dopuszczalnych stężeń.

Prace grożące ciężkimi urazami fizycznymi i psychicznymi

Kobiety w ciąży i w okresie karmienia:

  1)  prace w wymuszonym rytmie pracy (na przykład na taśmie),

  2)  prace wewnątrz zbiorników i kanałów,

  3)  prace stwarzające ryzyko ciężkiego urazu fizycznego lub psychicznego, np. gaszenie pożarów, udział w akcjach ratownictwa chemicznego, usuwanie skutków awarii, prace z materiałami wybuchowymi, prace przy uboju zwierząt hodowlanych oraz obsłudze rozpłodników.

1

2

---