· • ● Wykłady ● • ·
Wykorzystanie i rola torfu (dawniej i obecnie)
- naturalna przeszkoda dla wojsk, a co za tym idzie schronienie dla ludności;
- tereny produkcji żywności;
- miejsce odbywania kar więzienia;
- środek leczniczy (kąpiele błotne);
- dodatek do kosmetyków lub do produkcji filtrów;
- ściółka dla zwierząt lub surowiec do produkcji nawozu organicznego;
-
Warstwy torfu:
a) Akrotelm - żywa warstwa torfowiska, torfotwórcza, do 0,5m
b) Katotelm - „martwy” podkład torfu lub warstwa podścielająca
W zależności od ilości warstw mogą być:
a) diplotelmic - posiadają obie warstwy (akrotelm i katotelm)
b) haplotelmic - nie posiada warstwy akrotelmu- jest jednowarstwowy
Procesy murszenia - zachodzą w warunkach aerobowych, na odwodnionych g.organ., zmiana warunków fiz. i fiz.-chem. subst. organ.
Gytia (saproplem) - osad denny (sedymentacyjny) organiczno-mineralny na dnie zbiorników wodnych.
Typy hydrologicznego zasilania:
- typ ombrogeniczny - wody opadowe, bez odpływu
- typ topogeniczny - wody podziemne
- typ soligeniczny - wody z rozciętych wód wodonośnych
- typ fluwiogeniczny - wody powierzchniowe
Zgrupowania roślin (od granicy lądu i wody):
- amfifity - ziemnowodne błotne i bagienne
- helofity - wysoko wyrastające nad wodne (np. trzcina)
- nimfeldy - zakorzenione o pływających liściach (rdest wodny)
- elodeidy - pod wodą
Typy mokradeł:
a) torfowiska soligeniczne - zasilane przez wody podziemne napływające przez warstwy wodonośne z
obszarów przyległych, można podzielić na 2 typy:
- torfowiska wyciekowe: otwarte (regularny odpływ), tamowane (przez różnie ukształtowane podłoże)
- torfowiska naporowe: zasilane pt. i obszarowo (regularny odpływ), tamowane (przez różnie ukształtowane podłoże)
b) mokradła fluwiogeniczne - zasilane przez wody powierzchniowe, spływy i rzeki, najczęściej w
dolinach, typy gleb: torfowiskowe, mułowiskowe, namuliskowe i mieszane;
c) torfowiska topogeniczne - zasilane przez wody podziemne przy słabym ich odpływie
d) torfowiska ombrogeniczne - w miejscu gromadzenia się wód opadowych o utrudnionym odpływie:
- hydrologicznie izolowane (w wilgotnym klimacie atlantyckim, nie ma kontaktu z wodami powierzchniowymi)
- hydrologicznie otwarte (na gruntach przepuszczalnych w miejscu gromadzenia się wody)
Właściwości fizyczne torfu
a) porowatość torfu (stosunek objętości wolnych przestrzeni w torfie do objętości próbki):
- 0,928 m3/m3 ;
- murszu - 0,819 m3/m3;
b) gęstość fazy stałej torfu:
- 1300-1700 kg/ m3;
- w silnie zamulonym do 2300 kg/ m3;
c) pojemność wodna: ok. 97%
d) gęstość gleby (stosunek s.m. gleby do jej objętości w stanie naturalnym) - im mniej domiesze mineralnych tym mniejsza gęstość;
Właściwości chemiczne torfu
a) odczyn:
- t. wysoki - pH 2,5-4,0
- t. przejściowy - pH 4-5
- t. niski - pH 5,5-6,5
b) zawartość węgla - 50-60% s.m.
c) zawartość azotu - 0,5 do 4%
d) duża pojemność sorpcyjna - spowodowana dużą ilością sb. humusowej zwiększa zdolność sorpcyjne, a materia org. jest silnie elektroujemnym koloidem. Im bardziej rozłożony torf, tym większa sorbcja,
Proces renaturyzacji torfowiska wysokiego (wg Ilnickiego 2002)
1. Zatrzymanie wód powierzchniowych.
2. Zahamowanie odpływu wód podziemnych.
3. Ustabilizowanie poziomu wody gruntowej.
4. Zmniejszenie ewapotranspiracji.
5. Zahamowanie spływów powierzchniowych (groble na stokach)
6. Zapewnienie dużej pojemności wodnej wierzchniej warstwy
7. Stworzenie urozmaiconej rzeźby terenu
8. Ograniczenie troficzności (czyli: azotu, siarki, wapnia, fosforu; odczyn pH >4)
9. Stworzenie korzystnych war. mikroklimatycznych (reliefu i mikroreliefu poprzez kępy Eriophorum vaginatum)
Podstawowe zagrożenia torfowisk
a) obniżenie poziomu wody w kopule torfowiska
b) pożary
c) intensywna gospodarka leśna
d) eksploatacja torfowisk wysokich
e) eutrofizacja
Ochrona prawna torfowisk i mokradeł
1. Miedzynarodowa:
a) Konwencja o obszarach wodno-błotnych - Ramsar 1971r.
b) Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego - Paryż 1972r.
c) Konwencja o różnorodności biologicznej - Rio de Janeiro 1992r.
d) Konwencja o ochronie gatunków dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych -
Berno 1979r.
e) Dyrektywa siedliskowa Unii Europejskiej - Dyrektywy Siedliskowa i Ptasia.
f) Konwencja „Ochrona dziedzictwa przyrodniczego Europy” - Maastricht 1993r.
2. Krajowa:
a) Prawo geologiczne i górnicze dnia 4 luty 1994r.
b) Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995r.
· • ● Ćwiczenia ● • ·
Stopień rozkładu torfu (humifikacji) to:
a) Stosunek zhumifikowanej masy torfowej do całkowitej próbki torfu [Ilinicki 2002r];
b) Ilość zawartej w niej masy amorficznej (bezpostaciowej) - humusu, wyrażona w % lub innej skali [Maciak i Liwski 1996r]
● Wynosi na ogół:
- w torfach wysokich: 10-25%;
- w torfach niskich: 20-70%;
Polowe metody oceniania poziomu rozkładu torfu polegają na określeniu:
a) charakterystyka masy torfowej;
b) zachowania szczątków roślinnych;
c) barwy i ilości wody wyciskanej;
d) stopnia przeciskania masy torfowej między palcami;
Skale rozkładu torfu:
a) skala Waligrana - 5-stopniowa (A, AB, B, BC, C) od torfu silnie rozłożonego do nie rozłożonego;
b) skala Wartygina - uwzględnia % przedziały rozkładu torfu: 5 dla t. niskiego i 4 dla t.wysokiego;
c) skala Tiuremrowa - prócz rozkładu określa się typ torfu na podstawie: barwy, struktury i zawartosci char. szczątków roślinnych (t.niski: szary do ziemisto-czarny, t.wysoki: żółty do ciemnobrunatny );
d) skala van Posta - 10-stopniowa (H1 - t. nierozłożony, H2, H3,…, H10 - t. całkowicie rozłożony);
Metody oceniania rozkładu torfu
a) metody fizyczne - pośrednia metoda, na podstawie: max. higroskopowości, gęstości fazy stałej,
zdolności sorpcyjnej, popielności itd.
b) metody chemiczne - oznaczenie substancji zmieniających się ilościowo podczas torfienia, np.
węgiel, substancji próchnicznych itp.
c) metody mechaniczne - oddzielenie części zhumifikowanych od nierozłożonych i określeniu %
zawartości masy amorficznej;
d) metoda mikroskopowo-procentowa - obserwacja zawiesiny wodnej pod makroskopem i % określenie zawartości części rozłożonych (humusu) do nie rozłożonych (szczątków roslinnych);
1