Anatomia

Układ krążenia

Serce jest mięśniowym narządem układu krążenia
o działaniu pompy ssąco-tłoczącej. Ma kształt
niezbyt równomiernie ukształtowanego stożka,
nieco spłaszczonego w wymiarze przednio-tylnym.
Wielkość serca porównuje się z wielkością prawej
pięści, a jego masa wynosi w zależności od masy
ciała i stopnia rozwoju układu mięśniowego u
mężczyzny 280-340 g, u kobiet 230-280 g.

• Wymiary serca długość 12-15 cm, wymiar

poprzeczny 9-10 cm, wymiar przednio-tylny
6-9 cm.

• Pojemność wynosi 510 – 775 cm

2

.

• Serce wraz z otaczającym je osierdziem jest

położone w śródpiersiu środkowym, przy
czym 2/3 serca leży na lewo od płaszczyzny
pośrodkowej ciała (część komory prawej,
komora lewa, większa część przedsionka
lewego), a tylko 1/3 na prawo od tej
płaszczyzny.

• Oś serca – linia łącząca środek podstawy

serca ze środkiem jego koniuszka, tworzy z
osią podłużną ciała kąt około 45

O

.

• Serce jest skręcone w lewo wokół swojej osi

tak, że do przedniej ściany klatki piersiowej
przylega głównie komora prawa, a w
mniejszym stopniu komora lewa i przedsionek
lewy.

• W stosunku od kręgosłupa serce zajmuje

przestrzeń pomiędzy IV a VII kręgiem
piersiowym.

• Położenie serca związane jest z wiekiem,

płcią, typem konstytucyjnym, postawą ciała.

• W sercu wyróżnia się podstawę serca

utworzoną przez przedsionki i duże
naczynia wychodzące lub wchodzące do
serca, komory serca oraz wierzchołek serca
zwrócony ku dołowi.

• Wnętrze serca jest podzielone na cztery

jamy: dwa przedsionki prawy i lewy i
dwie komory prawą i lewą.

• Przedsionki oddzielone są od siebie

przegrodą międzyprzedsionkową, a komory
przegrodą międzykomorową. Przedsionki od
komór są oddzielone przez przegrodę
przedsionkowo-komorową.

• Do przedsionka prawego uchodzą żyła

główna górna i żyła główna dolna. W
przedsionku znajduje się ujście zatoki
wieńcowej zbierającej krew z większości żył
serca.

• Do przedsionka lewego uchodzą żyły płucne.
• W przegrodzie międzyprzedsionkowej

znajduje się wgłębienie zwane dołem
owalnym, będące pozostałością
występującego w krążeniu płodowym
otworu owalnego. W warunkach
prawidłowych zarasta on w ciągu
pierwszego roku życia.

• Jama przedsionka prawego łączy się z jamą

prawej komory ujściem przedsionkowo-
komorowym prawym, w którym znajduje się
zastawka przedsionkowo-komorowa prawa,
zwana inaczej trójdzielną. Nie pozwala ona na
powrót krwi do przedsionka przy skurczu
komory. Zastawka zbudowana jest z 3 płatków,
które wolnymi brzegami otwierają się w stronę
komór.

• Krew komory prawej przechodzi do pnia

płucnego przez ujście pnia płucnego
zawierające zastawkę pnia płucnego, która
zapobiega cofaniu się krwi z pnia płucnego do
komory prawej.

• Zastawka składa się z 3 płatków

półksiężycowych.

• Komora lewa ma ściany prawie 3 razy grubsze

od ścian komory prawej, co wynika z lepszego
wykształcenia mięśnia sercowego w związku z
większym obciążeniem komory lewej.

• Otwór wiodący z przedsionka lewego do

komory lewej nazywa się ujściem
przedsionkowo-komoro- wym lewym. Znajduje
się w nim zastawka przedsionkowo-komorowa
lewa zwana również zastawką dwudzielną lub
mitralną, zbudowana z 2 płatków.

• W komorze lewej znajduje się ujście aorty,

które zabezpiecza zastawka aorty
utworzona z trzech płatków
półksiężycowatych.

• Ściana serca składa się z 3 warstw:

wsierdzia, mięśnia sercowego i osierdzia.
Ponadto do ścian serca zaliczamy również
szkielet serca i układ przewodzący.

• Wsierdzie stanowi najbardziej wewnętrzną

warstwę ścian serca, wyścielając jamy
serca i stanowi główną część zastawek.

• Mięsień sercowy stanowi środkową warstwę

ściany serca zbudowaną z tkanki mięśniowej
sercowej. W mięśniu sercowym wyróżniamy
dwie części: część przedsionkową
zbudowaną z 2 warstw (powierzchniowej i
głębokiej) oraz część komorową zbudowaną
z 3 warstw (zewnętrzna skośna, środkowa
okrężna i wewnętrzna podłużna).

• Ściany przedsionków są cieńsze i mniej

więcej jednakowej grubości 2-3 mm, masa
ich wynosi 1/8 masy komór, ściany komór są
grubsze, grubość ściany komory prawej
wynosi 5 mm, a komory lewej 15 mm.

Nazwa szkielet serca określa łącznotkankowe
struktury leżące głównie wokół ujść serca, do
których przyczepiają się komórki mięśnia
sercowego i zastawki.
Zaliczamy tu pierścienie włókniste przedsionko-
wo-komorowe prawy i lewy, całkowicie
odgraniczające mięsień sercowy przedsionków od
mięśnia sercowego komór, pierścienie włókniste
pnia płucnego i aorty, oraz trójkąty włókniste
lewy i prawy, z których pierwszy położony jest
między pierścieniem włóknistym przedsionkowo-
komorowym lewym a pierścieniem włóknistym

aorty, drugi zaś pomiędzy obu pierścieniami
włóknistymi przedsionkowo-komorowymi.
Ważną rolę w utrzymaniu rytmicznej pracy serca i
w koordynacji czynności poszczególnych jego
części odgrywa układ przewodzący. Układ ten
nie może jednak regulować czynności serca tak,
by ją dostosować do każdego zaopatrzenia
organizmu, co należy z kolei do układu
autonomicznego. Układ przewodzący zbudowany
jest ze zmienionych komórek mięśnia sercowego
tworzących węzły i pęczki.

Należą tu:
• węzeł zatokowo-przedsionkowy – położony przy

ujściu żyły głównej do przedsionka prawego,
stanowi on, najwyższe i najważniejsze „piętro”
układu przewodzącego, dlatego nazywany jest
również rozrusznikiem serca,

• węzeł przedsionkowo-komorowy – położony w

trójkącie ograniczonym przez przegrodę
międzyprzedsionkową, płatek zastawki
trójdzielnej i ujście zatoki wieńcowej,

• pęczek przedsionkowo-komorowy – rozpoczyna

się w węźle przedsionkowo-komorowym,
przebiega w tylnej części przegrody między-

komorowej, początkowo jako pień o długości 1-

2 cm, który dzieli się na dwie odnogi: prawą i
lewą, biegnące po obu stronach przegrody
między-

komorowej, przy czym odnoga prawa jest

nieco krótsza od lewej.

• z podziału odnóg pęczka przedsionkowo-
komorowego u podstawy mięśni

brodawkowatych powstają komórki mięśniowe
przewodzące serca, wnikające pod wsierdzie.

Otaczające serce osierdzie jest zbudowane z
blaszki ściennej i blaszki trzewnej, zwanej
nasierdziem pomiędzy którymi znajduje się jama

osierdzia zawierająca kilka mililitrów płynu
surowiczego. Obie blaszki łączą się ze sobą na
dużych naczyniach krwionośnych podstawy serca.
Jama osierdzia ma dwa zachyłki: zatokę
poprzeczną osierdzia oraz zatokę skośną osierdzia
położoną między żyłami płucnymi a żyłą główną
dolną.
W stanach zapalnych osierdzia może dojść do
zwiększenia ilości płynu w jamie osierdzia, a w
przypadku pęknięcia ściany serca wylewająca się
do jamy osierdzia krew może spowodować tzw.
tamponadę serca.

Unerwienie serca:
• Unerwienie współczulne zapewniają nerwy

sercowe szyjne górny, środkowy i dolny

odchodzące od zwojów szyjnych pnia

współczulnego oraz nerwy sercowe piersiowe

odchodzące od części piersiowej pnia

współczulnego.

• Unerwienie przywspółczulne zapewniają

gałęzie sercowe górna, środkowa i dolna

odchodzące od różnych części nerwu

błędnego.

• Z wymienionych nerwów i gałęzi tworzą się

dwa sploty sercowe: splot sercowy

powierzchowny, położony między łukiem

aorty a miejscem podziału pnia płucnego na

tętnice płucne, oraz

splot sercowy głęboki, położony między

łukiem aorty a rozdwojeniem tchawicy i
żyłami płucnymi. W splotach znajdują się
liczne zwoje nerwowe – zwoje sercowe, w
których następuje przełączenie
przedzwojowych włókien przywspółczulnych
na neurony zwojowe.

• Nerwy autonomiczne unerwiają serce

zawierające liczne włókna czuciowe
przewodzące impulsy z interoceptorów. W
unerwieniu czuciowym biorą udział nerwy
przeponowe.

Czynność serca:
Krążenie płynów w organizmie, a przede

wszystkim krążenie krwi, wyrównuje
różnice występujące w środowisku
wewnętrznym oraz stanowi drogę
przenoszenia informacji zakodowanej w
postaci drobnych cząsteczek chemicznych.

Czynność serca zapewnia utrzymanie

różnicy ciśnień pomiędzy zbiornikami krwi i
warunkuje jej krążenie.

• Ze względu na czynność mięsień sercowy

składa się z dwóch mięśni: mięśnia
przedsionków i mięśnia komór, odgrodzonych
od siebie pierścieniami włóknistymi.

• Mięsień przedsionków i mięsień komór

stanowią syncytium fizjologiczne. Każdy z
tych mięśni odpowiada na bodziec skurczem
maksymalnym według „ wszystko albo nic”.

• Skurcz i rozkurcz przedsionków i komór

powtarzają się cyklicznie, w spoczynku z
częstotliwością 1,2 Hz. Jeden cykl trwa około
800 ms.

• Skurczowi i rozkurczowi mięśnia sercowego

towarzyszy napełnianie i opróżnianie się
krwi z jam serca. Jeden kierunek przepływu
krwi od zbiorników żylnych do zbiorników
tętniczych związany jest z samą budową
jam serca i obecnością zastawek, które
uniemożliwiają cofanie się krwi.

• Pierwszy kurczy się mięsień przedsionków.

Krew wypełniająca jamy przedsionków
zostaje wtłoczona do komór przez prawe i
lewe ujście przedsionkowo-komorowe.
Następnie rozpoczyna się skurcz komór.

• Zastawki przedsionkowo-komorowe

zamykają się, a napięcie mięśnia komór
szybko wzrasta, czemu towarzyszy wzrost
ciśnienia w obu komorach. W momencie
kiedy ciśnienie krwi w komorach przewyższy
ciśnienie w zbiornikach tętniczych, zastawki
aorty i pnia płucnego otwierają się i krew
wtłaczana jest od zbiorników tętniczych.

• Następnie ciśnienie w komorach zaczyna

spadać i rozpoczyna się faza rozkurczu,
podczas którego zastawki aorty i pnia
płucnego jak i przedsionkowo-komorowe są
zamknięte.

• Objętości krwi tłoczone przez prawą i lewą

komorę do zbiorników tętniczych są sobie
prawie równe, natomiast ciśnienie
skurczowe w lewej komorze jest 5-krtonie
wyższe od ciśnienia w prawej komorze.

• Objętość wyrzutowa serca jest to ilość krwi

wtłaczanej przez jedną z komór serca do
odpowiedniego zbiornika tętniczego.

• U dorosłego mężczyzny o masie 70 kg w

spoczynku, w pozycji leżącej, każda z
komór tłoczy około 80 ml krwi w czasie
jednego cyklu pracy serca.

• W końcu skurczu pozostaje w każdej

komorze około 50 ml krwi, stanowiącej
objętość krwi zalegającej.

• Pojemność minutowa serca jest to ilość

krwi tłoczonej przez jedną z komór serca w
czasie jednej minuty i wynosi w spoczynku
około 5,4 litrów krwi.

• W różnych stanach fizjologicznych

pojemność minutowa serca wzrasta dzięki
przyśpieszeniu częstości skurczów serca i
zwiększeniu objętości wyrzutowej serca.

• W czasie maksymalnego wysiłku

fizycznego pojemność minutowa serca
zwiększa się kilkakrotnie nawet do 7 razy.

• Wzrost ciśnienia w zbiorniku tętniczym

dużym na skutek oporu naczyniowego
zmniejsza objętość wyrzutową i zwiększa
objętość krwi zalegającej w komorach.

• Wzrastająca objętość krwi zalegającej w

komorach w końcu skurczu powoduje
większe rozciąganie się komórek
mięśniowych.

• Czynniki nerwowe i humoralne wpływają na

mięsień sercowy zmieniając:

1.

Siłę jego skurczów – mają działanie
inotropowe,

2.

Częstotliwość skurczów – mają działanie
chronotropowe,

3.

Przewodzenie stanu czynnego – mają
działanie dromotropowe,

4.

Pobudliwość – mają działanie batmotropowe.

• Noradrenalina uwalniana z zakończeń

nerwów współczulnych ma działanie
dodatnie inotropowe, chronotropowe,
dromotropowe

i batmotropowe, zwiększając objętość

wyrzutową i pojemność minutową serca.

• Działanie przeciwne do noradrenaliny ma

acetylocholina (ACh) uwalniana z zakończeń
nerwów przywspółczulnych. ACh ma ujemne
działanie inotropowe, chronotropowe,
dromotropowe i batmotropowe.
Ostatecznym efektem wpływu ACh na serce
jest zmniejszenie objętości wyrzutowej i
pojemności minutowej serca.

• Serce kurcząc się wytwarza drgania, które

udzielają się sąsiednim tkankom.

• Drgania te można usłyszeć przystawiając

słuchawkę lekarską do skóry klatki

piersiowej w okolicach serca.

• Są to dźwięki o niejednorodnej

częstotliwości. W praktyce lekarskiej

przyjęto nazywać dźwięki stale występujące

w warunkach prawidłowych – tonami serca,

a dźwięki patologiczne – szmerami.

• W każdym cyklu pracy serca wysłuchuje się

dwa tony. Są to:

1.

Pierwszy ton serca, który jest wywołany

zamykaniem się zastawek przedsionkowo-

komorowych i jest początkiem skurczu

serca.

2. Drugi ton serca powstający w czasie

zamykania się płatków półksiężycowatych
zastawki aorty i pnia płucnego.

• Drgania występujące w sercu można odebrać

i zarejestrować w postaci fonokardiogramu.

• Do naczyń krwionośnych zaliczamy: tętnice,

żyły i naczynia krwionośne włosowate.

• Tętnicami nazywamy naczynia krwionośne,

którymi krew płynie od serca do narządów
(na obwód), żyłami naczynia krwionośne,
którymi krew płynie z narządów ( z obwodu)
do serca.

• Naczynia krwionośne włosowate zespalają

tętnice z żyłami, stanowiąc ważne ogniwo w
wewnątrzkomórkowej przemianie materii.
Odstępstwo od tego schematu stanowią nerki,
wątroba i śledziona, a także łożysko, w których
unaczynienie przedstawia się inaczej.

• W nerkach tętnice dzielą się na naczynia

krwionośne włosowate, które ponownie
zespalają się, tworząc sieć dziwną tętniczo-
tętniczą.

• W wątrobie żyły przechodzą w naczynia

krwionośne włosowate, a te ponownie
zespalają się w żyły, tworząc sieć dziwną
żylno-żylna.

• W śledzionie i łożysku występuje krążenie

otwarte: krew z naczyń krwionośnych

włosowatych wylewa się do miazgi

czerwonej miąższu śledziony lub do

przestrzeni między- kosmkowych

łożyska, z których jest ponownie

wchłaniana do żył.

• Budowa ścian naczyń krwionośnych jest

trójwarstwowa.

• Wyróżnia się błonę wewnętrzną wysłaną

śródbłonkiem, błonę środkową zbudowaną

z 2 warstw mięśni gładkich i z włókien

sprężystych oraz błonę zewnętrzną

zbudowaną z tkanki łącznej włóknistej.

• Średnica tętnic zmniejsza się w miarę

oddalenia ich od serca. Tętnice, w których w
błonie środkowej są dobrze wykształcone
włókna sprężyste nazywa się tętnicami typu
sprężystego. Są to tętnice o dużej średnicy,
takie jak aorta i jej gałęzie. Zapewniają one
głównie szybki przepływ (500 mm/s) dużej
ilości krwi wyrzucanej przez serce, co jest
możliwe dzięki znacznej ich średnicy i
elastyczności ściany.

• Tętnice o przewadze komórek mięśniowych

w błonie środkowej nazywa się tętnicami
typu mięśniowego. Są to tętnice o mniejszej

średnicy i elastyczności, które potrzebują

skurczu własnej ściany, aby przesunąć krew
ku narządom.

• Tętnice o jeszcze mniejszej średnicy,

zawierające w błonie środkowej tylko jedną
warstwę mięśni gładkich, nazywa się
tętniczkami, a tętniczki występujące przed
przejściem w naczynia krwionośne włosowate
– tętniczkami przedwłosowatymi. Odgrywają
one istotną rolę w regulacji przepływu krwi.

• Naczynia krwionośne włosowate pośredniczą

w wymianie gazowej oraz w wymianie
składników

odżywczych i produktów przemiany materii

pomiędzy krwią a komórkami. Ich ściana jest
bardziej delikatna i przepuszczalna, co ułatwia
proces wymiany. Ma tu także znaczenie wolny
przepływ krwi z prędkością 0,5 mm/s.

• Naczynia krwionośne włosowate w części

przytętniczej nazywają się naczyniami
krwionośnymi włosowatymi tętniczymi, a w
dalszym przebiegu w pobliżu przejścia w żyły
naczyniami włosowatymi żylnymi.

• Naczynia licznie zespalają się między sobą,

tworząc sieci naczyń krwionośnych
włosowatych.

• Stopień wykształcenia tych sieci jest różny.

Najgęstsze sieci spostrzega się w skórze, w
istocie szarej ośrodkowego układu
nerwowego, w gruczołach i mięśniach.

• Naczynia krwionośne włosowate przechodzą

w żyłkę pozawłosowatą, a ta w żyłę typu
bezmięśniowego, która z kolei przechodzi w
żyłę typu mięśniowego.

• W dolnej połowie ciała, gdzie warunki

odpływu są trudniejsze, przeważają żyły typu
mięśniowego.

• Żyły licznie zespalają się między sobą

tworząc

sieć żylną.
• Cofaniu się krwi zapobiegają występujące

w żyłach zastawki żylne, zbudowane ze
zdwojonego śródbłonka tworzącego od 1
do 3 płatków.

• Ściana naczyń krwionośnych jest

unaczyniona przez specjalne naczynia
naczyń i unerwiona autonomicznie.

• Krążenie małe czyli płucne służy

wzbogacaniu krwi w tlen w płucach i
wydalaniu CO

2

jest ono zarazem krążeniem

czynnościowym płuc.

• Rozpoczyna się w komorze prawej pniem

płucnym, który dzieli się na tętnice płucne:
trzy po stronie prawej i dwie po stronie
lewej, a te z kolei na tętnice segmentowe.

• Tętnice segmentowe przechodzą w tętnice o

jeszcze mniejszej średnicy, a te w naczynia
krwionośne włosowate oplatające
pęcherzyki płucne. Tu następuje wymiana
gazowa, tzw. oddychanie zewnętrzne.

• Naczynia krwionośne włosowate

przechodzą następnie w naczynia żylne o
coraz większej średnicy, a następnie w
żyły segmentowe i żyły płucne. Najczęściej
występują dwie żyły płucne prawe,
niekiedy zespalające się w jeden pień oraz
dwie żyły płucne lewe, również mogące się
zespalać w jeden pień.

• Żyły płucne uchodzą do przedsionka

lewego, gdzie kończy się krążenie małe i
skąd krew przepływa do komory lewej, w
której rozpoczyna się krążenie duże.

• Krążenie duże służy dostarczaniu wszystkim

narządom tlenu i składników odżywczych, a
odprowadzaniu CO

2

i składników przemiany

materii.

• Rozpoczyna się w komorze lewej, z której

wychodzi aorta, dzieląca się na aortę
wstępującą, łuk aorty i aortę zstępującą. W
aorcie zstępującej wyróżnia się aortę
piersiową i aortę brzuszną.

• Aorta wstępująca rozpoczyna się w komorze

lewej rozszerzeniem zwanym opuszką aorty
i odchodzą od niej tętnice wieńcowe serca.

• Łuk aorty przechodzi ponad oskrzelem

głównym lewym. Od niego odchodzą pień
ramienno-gło- wowy, tętnica szyjna wspólna
lewa i tętnica podobojczykowa lewa. Od łuku
odchodzą także gałęzie oskrzelowe.

• Pień ramienno-głowowy – oddaje tętnicę

tarczową najniższą, tętnicę szyjną wspólną
prawą i tętnicę podobojczykową prawą.

• Tętnica szyjna wspólna dzieli się na tętnicę

szyjną wewnętrzną i tętnicę szyjną
zewnętrzną. W miejscu podziału występuje
rozszerzenie zwane zatoką szyjną, w pobliżu
którego znajduje

kłębek szyjny. Mają w nich swoją siedzibę

presso- i chemoreceptory zaliczane do
intero- ceptorów.

• Tętnica szyjna wewnętrzna przebiega w

kierunku podstawy czaszki, wnikając do
jamy czaszki. W obrębie szyi nie oddaje
gałęzi.

• W jamie czaszki oddaje tętnicę oczną,

tętnicę naczniówkową oraz gałęzie końcowe.
Są nimi tętnica przednia mózgu i tętnica
środkowa mózgu, unaczyniające mógowie i
wchodzące w skład koła tętniczego mózgu.

• Od koła tętniczego mózgu odchodzą do

mózgowia gałęzie korowe i gałęzie ośrodkowe.

• Tętnica szyjna zewnętrzna przebiega w

kierunku śliniaki przyusznej, w której dzieli się
na gałęzie końcowe. Odchodzą od niej tętnica
tarczowa górna, tętnica językowa, tętnica
twarzowa, tętnica kątowa, tętnica gardłowa
wstępująca, tętnica potyliczna i tętnica uszna
tylna.

• Tętnica podobojczykowa przebiega nad

osklepkiem opłucnej przechodząc na wysokości
I żebra w tętnicę pachową. Odchodzi od niej
tętnica kręgowa, przebiegająca w otworach

wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych,

wnikająca przez otwór wielki od jamy czaszki,
gdzie spala się z tętnicą kręgową strony
przeciwnej, wytwarzając tętnicę podstawną.

• Od tętnicy podstawnej odchodzi tętnica

błędnika i tętnica tylna mózgu dochodząca do
koła tętniczego mózgu.

• Od tętnicy podobojczykowej odchodzi tętnica

piersiowa wewnętrzna przebiegająca w
przedniej ścianie klatki piersiowej i dzieląca
się na wysokości VII żebra na tętnicę
mięśniowo-przeponową i tętnicę nadbrzuszną
górną.

• Od tętnicy podobojczykowej odchodzą pień

tarczowo-szyjny i pień żebrowo-szyjny.

• Tętnica pachowa jest bezpośrednim

przedłużeniem tętnicy podobojczykowej.
Przebiega przez dół pachowy oddając
szereg gałęzi unaczyniających ścianę klatki
piersiowej, obręcz kończyny górnej i ramię
np. tętnica piersiowa boczna, tętnica
okalająca ramię przednia i tylna. Na
wysokości brzegu dolnego mięśnia
piersiowego większego przechodzi w
tętnicę ramienną oddającą tętnicę głęboką
ramienia i dzielącą się w dole łokciowym na

tętnicę łokciową i tętnicę promieniową

przebiegające w obrębie przedramienia.
Zespalają się one ze sobą na dłoni łukiem
dłoniowym powierzchownym położonym
na wysokości trzonów kości śródręcza i
łukiem dłoniowym głębokim położonym na
wysokości podstaw kości śródręcza.

• Od łuków odchodzą gałęzie tętnicze do

dłoni i do palców.

• Łuki dłoniowe mają ważne znaczenie

czynnościowe, gdyż mimo ucisku na
tętnice przy wykonywaniu różnych ruchów
zapewniają dobre

ukrwienie ręki i palców.
• Aorta piersiowa jest przedłużeniem łuku aorty,

przebiega w śródpiersiu tylnym, początkowo na
lewo od kręgosłupa, odchylając się następnie
w prawo, tak że przy przejściu przez rozwór
aortowy przepony przebiega w płaszczyźnie
pośrodkowej. Długość jej wynosi 19-22 cm.

• Gałęzie aorty piersiowej dzielą się na ścienne i

trzewne.

• Do gałęzi ściennych zalicza się tętnice

międzyżebrowe tylne, tętnice przeponowe
górne. Unaczyniają one międzyżebrza i
przeponę.

• Do gałęzi trzewnych należą: gałęzie

przełykowe, gałęzie oskrzelowe, gałęzie
osierdziowe i gałęzie śródpiersiowe.

• Aortę brzuszną nazywa się część aorty od

rozworu aortowego do miejsca podziału na
gałęzie końcowe na wysokości IV kręgu
lędźwiowego. Jej długość 15-16 cm.

• Gałęzie aorty brzusznej dzielą się również

na ścienne i trzewne. Wśród jednych i
drugich można wyróżnić gałęzie parzyste i
nieparzyste.

• Do gałęzi ściennych parzystych zalicza się

tętnice przeponowe dolne, tętnice lędźwiowe.

• Do gałęzi ściennych nieparzystych należy

tętnica krzyżowa pośrodkowa.

• Do gałęzi trzewnych parzystych zalicza się

tętnicę nadnerczową środkową, tętnicę

nerkową, tętnicę jądrową lub tętnicę

jajnikową.

• Do gałęzi trzewnych nieparzystych zalicza się

pień trzewny, krótkie (2 cm) naczynie

dzielące się nad brzegiem górnym trzustki na

tętnicę żołądkową lewą, tętnicę wątrobową

wspólną, która po oddaniu tętnicy żołądkowo-

dwunastniczej jako tętnica wątrobowa

właściwa

wnika do wątroby oraz na tętnicę śledzionową.
• Do innych gałęzi trzewnych nieparzystych

należy tętnica krezkowa górna, która oddaje
tętnice jelita czczego, tętnice jelita krętego,
przebiegające w liczbie 10-16 naczyń w krezce
do odpowiednich części jelita cienkiego,
tętnice krętniczo-okrężniczą, tętnicę
okrężniczą prawą i tętnicę okrężniczą
środkową.

• Tętnica krezkowa dolna odchodzi od aorty

brzusznej nieco powyżej jej podziału
końcowego. Oddaje tętnicę okrężniczą lewą,
tętnice esicze i tętnicę odbytniczą górną.

• W wyniku zespoleń, które występują

pomiędzy tętnicami okrężniczymi: prawą,

środkową i lewą, powstaje wieloodcinkowy

łuk tętniczy nazywamy tętnicą brzeżną,

odgrywający ważną rolę przy powstaniu

krążenia obocznego.

• Na wysokości IV kręgu lędźwiowego aorta

brzuszna dzieli się pod kątem 60-75

0

na

gałęzie końcowe tętnice biodrowe wspólne

prawą i lewą oraz tętnice krzyżowe środkowe.

• Tętnica biodrowa wspólna dzieli się z kolei na

wysokości stawu krzyżowo-biodrowego na

tętnicę biodrową wewnętrzną i tętnicę

biodrową zewnętrzną.

• Tętnica biodrowa wewnętrzna oddaje szereg

gałęzi ściennych (tętnice: biodrowo-lędźwiowa,
krzyżowa boczna, zasłonowa, pośladkowa górna
i dolna) oraz gałęzi trzewnych (tętnice:
pępkowa, pęcherzowa dolna, maciczna,
pochwowa, odbytnicza środkowa sromowa
wewnętrzna).

• Tętnica biodrowa zewnętrzna oddaje gałęzie do

ścian brzucha (tętnica nabrzuszna dolna,
tętnica okalająca biodro głęboka) i pod
więzadłem pachwinowym przechodzi w tętnicę
udową.

• Tętnica udowa oddaje tętnicę głęboką uda

unaczyniającą tylną grupę mięśni uda, po czym

przez rozwór przywodzicieli przechodzi do

dołu podkolanowego w tętnicę
podkolanową i tętnicę piszczelową
przednią i tętnicę piszczelową tylną.

• Tętnica piszczelowa tylna z kolei dzieli się

na dwie tętnice końcowe: tętnicę
podeszwową przyśrodkową i tętnice
podeszwową boczną. Z zespolenia ich
powstaje łuk podeszwowy wysyłający
tętnice do palców stopy.

• Największą gałęzią tętnicy piszczelowej

przedniej jest tętnica strzałkowa.

• Żyły krążenia dużego można podzielić na

dwie grupy:

1. dopływy żyły głównej górnej – zbierające

krew z głowy, szyi, kończyn górnych, klatki
piersiowej i częściowo z tylnej ściany
brzucha, a więc z części ciała
zaopatrywanych przez gałęzie łuku aorty i
aorty piersiowej,

2. dopływy żyły głównej dolnej – zbierające

krew z klatki piersiowej, jamy brzusznej,
miednicy mniejszej i kończyn dolnych, a
więc z części ciała zaopatrywanych głównie
przez gałęzie aorty brzusznej.

• Żyła główna górna jest naczyniem długości

5 – 6 cm, o średnicy do 2,5 cm,

przebiegającym ku tyłowi i bocznie od aorty

wstępującej, powstającym z zespolenia żył

ramienno-głowowych.

• Żyły te powstają z zespolenia żyły

podobojczykowej z żyłą szyjną wewnętrzną.

• Żyła główna dolna jest naczyniem o

długości 20-22 cm, średnicy do 3 cm,

przebiegającym na prawo od aorty

zstępującej. Powstaje na wysokości IV

kręgu lędźwiowego z zespolenia dwóch żył

biodrowych wspólnych – prawej i lewej.

• Żyły w zasadzie towarzyszą tętnicą i

przybierają ich miana. Wyjątek stanowią:

1. Żyły powierzchowne kończyn mające

odrębny przebieg i miana, jak żyła
odpromieniowa i żyła odłokciowa w
kończynie górnej oraz żyła odpiszczelowa
i żyła odstrzałkowa w kończynie dolnej,

2. Niektóre żyły klatki piersiowej – żyły

ramienno-głowowe, żyła nieparzysta i
żyła nieparzysta krótka, przebiegające na
tylnej ścianie tułowia i nie mające
odpowiednika wśród tętnic.

• Zespalają poprzez żyły lędźwiowe żyłę

główną dolną z żyłą główną górną, do
której uchodzą:

3. żyła wrotna, będąca odpowiednikiem, a

właściwie uzupełnieniem odchodzących od
aorty brzusznej gałęzi trzewnych
nieparzystych.

• W krążeniu dużym można wyróżnić

ponadto ze względu na ich odrębność
krążenie wieńcowe i krążenie wrotne.

• Krążenie wieńcowe, zwane również

„trzecim krążeniem” zapewnia prawidłowe
zaopatrzenie serca w składniki odżywcze i
tlen, którego mięsień sercowy potrzebuje
więcej niż inne narządy. Na jego duże
znaczenie wskazuje fakt, że około 10% krwi
przepływającej przez aortę trafia do tego
krążenia. W skład krążenia wieńcowego
wchodzą tętnice wieńcowe i żyły serca.

• Naczyniami doprowadzającymi krew do

mięśnia sercowego są tętnice wieńcowe –
prawa i lewa, rozpoczynające się w
wypukleniach ściany aorty

zwanych zatokami aorty. W czasie skurczu

komór wejście do tętnic wieńcowych
zostaje zakryte. Naczynia wieńcowe zostają
zakryte. Zmniejsza się również średnica
tętnic, co pogarsza w tej fazie czynności
serca ukrwienie mięśnia sercowego.

• Oprócz tętnic wieńcowych serce ma jeszcze

inne źródła unaczynienia. Są to gałęzie
oskrzelowe i tętnica osierdziowo-
przeponowa.

• Naczyniami odprowadzającymi krew z

mięśnia sercowego są żyły serca.

• Krążenie wrotne ma na celu

doprowadzenie do wątroby wchłoniętych w
przewodzie pokarmowym składników
pożywienia oraz produktów rozpadu krwi w
śledzionie, ich przetworzenie, częściowe
zmagazynowanie lub odprowadzenie do
krążenia dużego.

• Krążenie wrotne jest zarazem krążeniem

czynnościowym wątroby.

• Naczyniem doprowadzającym jest żyła

wrotna, naczyniami odprowadzającymi
krew z wątroby są żyły wątrobowe.

• Żyła wrotna jest naczyniem krótkim (5-6

cm), ale o znacznej średnicy (3-3,5 cm),

powstaje za głową trzustki z zespolenia żyły

śledzionowej i żył krezkowych – górnej i

dolnej, do których uchodzi szereg żył z

nieparzystych narządów jamy brzusznej: z

żołądka, jelita cienkiego, jelita grubego,

trzustki i śledziony.

• Pień żyły wrotnej wnika do wątroby i dzieli

się na gałąź prawą i gałąź lewą, a te z kolei

na żyły międzyzrazikowe, żyły

okołozrazikowe, żyłę środkową zrazika oraz

żyły podzrazikowe, z których powstają żyły

wątrobowe odprowadzające krew do żyły

głównej dolnej (sieć dziwna żylno-żylna).

• Śledziona zaliczana jest do układu

krążenia, do narządów krwiotwórczych i
niezbyt słusznie do układu chłonnego.
Pełni funkcję zbiornika krwi, wytwarza
część limfocytów, współdziała w rozpadzie
erytrocytów i płytek krwi, magazynuje
czynnik VIII krzepnięcia krwi.

• Śledziona rzutuje się na podżebrze lewe,

na żebra IX-XI.

• Do układu chłonnego zalicza się naczynia

chłonne, węzły chłonne oraz samą chłonkę

(mlecz).

• Naczynia chłonne są obecne prawie we

wszystkich narządach, tworząc oprócz sieci

naczyń żylnych i tętniczych trzecią

najgęstszą sieć.

• Naczynia chłonne dzielimy na naczynia

chłonne włosowate, naczynia chłonne małe,

naczynia chłonne duże – pnie i przewody

chłonne.

• Naczynia chłonne włosowate odgrywają rolę

w drenażu tkankowym, wchłaniając zarówno

produkty przemiany tkankowej i niektóre

składniki zewnątrzpochodne. Są to

substancje koloidalne np. białka, lipidy,
kuleczki tłuszczu, a w warunkach
patologicznych komórki nowotworowe.

• Progiem, powyżej którego następuje

wchłanianie substancji do naczyń
włosowatych, a nie do naczyń
krwionośnych jest masa cząsteczkowa 20
000.

• Największymi naczyniami chłonnymi w

organizmie są przewód piersiowy i
przewód chłonny prawy.

• Przewód piersiowy dzieli się na część

brzuszną, piersiową i szyjną. Jego długość
30-40 cm.

• Przewód chłonny prawy jest krótkim

naczyniem o długości 1 cm.

• Węzły chłonne są narządami włączonymi w

bieg naczyń chłonnych, przez które
bezpośrednio przepływa chłonka.

• Liczba węzłów chłonnych wynosi od 360 do

1200. Najwięcej ich występuje w 15 roku
życia.