Cewnikowanie pęcherza
moczowego.
Płukanie pęcherza moczowego.
Kontrola bilansu wodnego.
Badania specjalistyczne i
podstawowe układu moczowego

Cewnikowanie

• Jest zabiegiem wykonywanym w celu

odprowadzenia moczu z pęcherza
moczowego i kontroli oddawanego
moczu. Wskazane jest w
niedrożności dróg moczowych,
porażeniu mięśni pęcherza
moczowego, po operacjach lub po
urazach narządów miednicy oraz
w celu diagnostycznym.

Najczęściej stosowane rodzaje cewników:

a) Nelatona; b) Couvelaire'a; c) Tiemanna;

d) Malecota; e) Pezzera f) Foley'a

Należy dbać o systematyczny

odpływ moczu z pęcherza poprzez:

•

Umocowanie cewnika w sposób zapobiegający

pociąganiu i napinaniu cewnika

•

Sprawdzanie cewnika i drenów łączących cewnik z

pojemnikiem na mocz, czy nie są uciśnięte, zatkane

lub złamane, co utrudnia odpływ moczu

•

Uczenie chorego jak ma się obchodzić z drenami w

czasie wykonywania ruchów i w samoobsłudze

•

Wytłumaczenie, że dreny łączące i zbiornik moczowy

mają znajdować się poniżej poziomu pęcherza

•

Zabezpieczenie końca cewnika w sposób jałowy w

przypadku odłączenia go od zbiornika na pewien czas

•

Dokładne obmywanie ujścia cewki moczowej i cewnika

tkwiącego w ujściu by nie dopuścić do zakażenia

•

Systematyczne opróżnianie i wymiana zbiornika na

mocz

Zadania i kompetencje

pielęgniarki

• Przygotowanie pacjenta
• Przygotowanie sprzętu i jego zabezpieczenie

po wykonaniu zabiegu

• Wykonanie zabiegu
• Opiekowanie się pacjentem w trakcie i po

wykonaniu zabiegu. Skład zestawu zależy od
celu zabiegu. Rodzaj cewnika uzależniony
jest m.in. od wieku, płci, stanu cewki
moczowej, celu zabiegu. Pielęgniarka
powinna znać rodzaje cewników i zasady ich
doboru. Jest odpowiedzialna za zapewnienie
intymności w czasie zabiegu.

Przygotowanie pacjenta

• Poinformowanie pacjenta o istocie, celu

i przebiegu zabiegu

• Umycie okolicy krocza
• Zapewnienie intymności (np. osłonięcie

łóżka parawanem)

• Ułożenie pacjenta w pozycji grzbietowej

płaskiej , z nogami ugiętymi w kolanach

i odwiedzionymi udami

• Uniesie pośladków przez podłożenie

małej, twardej poduszki lub

prześcieradła złożonego w kostkę

Przygotowanie sprzętu

• Jałowe narzędzie chwytne w słoju lub opakowaniu

jednorazowego użytku

• 2 jałowe cewniki jednorazowego użytku

• W jałowym pakiecie: 2 jałowe narzędzia chwytne (pęsety), ok. 6

jałowych wacików

• Jałowy środek poślizgowy lub preparat znieczulający, np.

Lidokaina 2%

• Jałowe rękawice

• Jałowy płyn antyseptyczny do odkażania błon śluzowych, np.

Rivanolum 0,5-1,5%

• 2 miski nerkowate

• Podkłady (gumowy i płócienny) do zabezpieczenia łóżka

• Basen

• Pojemnik na mocz, jeśli pobiera się go do badania

• Przy zakładaniu cewnika na stałe dołączyć zestaw do

odprowadzenia moczu z urządzeniem do zawieszania oraz

jałowy płyn antyseptyczny w strzykawce do uszczelniania

cewnika Foleya

Algorytm. Sposób

wykonania

1.

Sprawdź zlecenie.

2.

Umyj ręce.

3.

Nałóż rękawiczki.

4.

Przygotuj pacjenta.

5.

Zapewnij intymność.

6.

Przygotuj zestaw.

7.

Pod pośladki pacjenta włóż twardą, płaską poduszkę.

8.

Ułóż pacjenta w pozycji grzbietowej z odwiedzionymi udami.

9.

Ustaw sprzęt w okolicy stóp pacjenta.

10. Podłóż podkłady zabezpieczające łóżko.
11. W pobliżu krocza postaw miski nerkowate (1. na odprowadzony

mocz, 2. na zużyte narzędzia i materiały).

12. Otwórz basen.
13. Otwórz jałowy pakiet.
14. Nasącz waciki jałowym środkiem antyseptycznym.
15. Jałowym narzędziem wyjmij cewnik z opakowania i ułóż w

jałowym pakiecie.

16. Pokryj końcówki cewników 2% lidokainą.
17. Nałóż jałowe rękawiczki.

Cewnikowanie kobiety

1.

Rozchyl wargi sromowe kciukiem i palcem wskazującym lewej

ręki.

2.

Weź w prawą rękę jałowe narzędzie chwytne z pakietu i

zmywaj wacikami w kierunku do odbytu

-

Pierwszym i drugim wacikiem wargi sromowe większe,

-

Trzecim i czwartym wacikiem wargi sromowe mniejsze

-

Piątym ujście zewnętrzne cewki moczowej

3.

Odłóż narzędzie do miski nerkowatej.

4.

Chwyć i wprowadź cewnik ruchem półobrotowym na

głębokość 5-6 cm.

5.

Zaprzestań jeśli pojawi się mocz.

6.

Trzymaj cewnik lewą ręką między palcem wskazującym i

kciukiem.

7.

Odprowadź mocz do miski nerkowatej

8.

Z chwilą ustania wypływania moczu usuń cewnik delikatnie

ruchem półobrotowym.

9.

Zdezynfekuj ponownie ujście zewn. cewki moczowej jałowym

gazikiem, posługując się drugim narzędziem chwytnym.

Cewnikowanie mężczyzny

1.

Cofnij napletek palcami lewej ręki aż do rowka

żołędzi.

2.

Zdezynfekuj żołądź i ujście zewn. cewki moczowej

trzykrotnie po użyciu jałowego narzędzia i jałowych

gazików.

3.

Skieruj członek prostopadle do podłoża i wprowadź

cewnik na głębokość ok.10 cm.

4.

Obniż członek, a następnie pociągnij lekko do

przodu i wsuwaj cewnik do momentu pojawienia się

moczu, który odprowadza się do miski nerkowej.

5.

Z chwilą przestania wypływania moczu usuń cewnik

delikatnie, ruchem półobrotowym

6.

Zmyj ponownie ujście zewnętrzne cewki moczowej

jałowym wacikiem.

7.

Nasuń napletek na żółądź.

Czynności końcowe

• Ułóż wygodnie pacjenta. Uporządkuj i

zabezpiecz zużyty sprzęt (umieść w
płynie odkażającym lub zabezpiecz do
spalenia).

• Zdezynfekuj i umyj ręce.
• Udokumentuj wykonanie zabiegu w

oddziałowym zeszycie zleceń,
indywidualnej dokumentacji pacjenta.

Zapamiętaj!

W przypadku nie przestrzegania zasad

pacjentowi grozi:

• Wprowadzenie infekcji

• Uraz mechaniczny cewki moczowej

• Uraz psychiczny

• Krwawienie (jeśli pęcherz moczowy jest

wypełniony dużą ilością moczu przez

dłuższy okres, niewskazane jest jego

całkowite jednorazowe opróżnienie ze

względu na nagłe zmniejszenie ciśnienia w

pęcherzu-jednorazowo 600-800ml moczu).

Płukanie pęcherza

moczowego

Wprowadzenie i wyprowadzenie płynu z
pęcherza moczowego przez założony
cewnik w celu:

• oczyszczenia pęcherza moczowego, np.

ze skrzepów krwi po operacjach
urologicznych,

• zadziałania odpowiednimi środkami lub

lekami na florę bakteryjną,

• Zabieg terapeutyczny,
aseptyczny.

Do płukania pęcherza

moczowego stosuje się

najczęściej:

• Antybiotyki zgodnie z

antybiogramem;

• 0,1% roztwór azotanu srebra

(zmniejsza obrzęk);

• 1-1,5% roztwór Rivanolum (odkaża);
• 0,9% NaCl (oczyszcza).

Przygotowanie pacjenta:
(jak przy cewnikowaniu)

Przygotowanie sprzętu:
- Sprzęt lekki jak do cewnikowania.
- Zlecony środek, podgrzany do temp. 37°C.
- Jałowa strzykawka typu Janeta.
- Jałowy dren do pobierania wprowadzanego

płynu.

Sposób wykonania.

Algorytm

•

Czynności przygotowawcze i właściwe p.

cewnikowanie p. m. do momentu upuszczenia

moczu. Następnie:

1. Załóż jałowy dren do pojemnika z płynem do

płukania

2. Zmontuj Janetę.
3. Nabierz do Janety ok. 100ml płynu i połącz ja z

końcówką cewnika.

4. Wprowadzaj płyn powoli.
5. Utrzymuj kontakt z pacjentem i zaprzestań

wprowadzania płynu, gdy pacjent zgłosi uczucie

rozpierania w pęcherzu.

6. Zaciśnij cewnik przez zagięcie na kilka sekund w

celu zadziałania płynu w pęcherzu a następnie

upuść wprowadzany płyn do miski nerkowatej.

Sposób wykonania. Algorytm

c.d.

7. Obserwuj wprowadzany płyn.
8. Prowadź płukanie do momentu uzyskania

klarownych popłuczyn.

9. Delikatnie ruchem półobrotowym usuń cewnik, a

następnie zdezynfekuj wacikiem ujście zewn. cewki

moczowej

10. Ułóż wygodnie pacjenta.
11. Zabezpiecz zużyty sprzęt – umieść w płynie

dezynfekcyjnym lub zabezpiecz do spalenia.

12. Zdezynfekuj i umyj ręce.
13. Udokumentuj wykonanie zabiegu, określając ilość

zużytego płynu do płukania w oddziałowym

zeszycie zleceń, indywidualnej dokumentacji

pacjenta.

Kontrola bilansu wodnego

• Badanie polega na zapisywaniu ilości płynów

dostarczonych do organizmu pacjenta i ilości
płynów wydalonych; najczęściej badanie
obejmuje okres 24h. Celem badania jest
pomiar i ocena objętości płynów przyjętych i
wydalonych przez pacjenta w określonym
czasie. Końcowe zestawienie pozwala ocenić
gospodarkę wodną organizmu pacjenta.

Zadania i kompetencje

pielęgniarki

• Przygotowanie naczyń do pomiaru objętości

moczu (miareczkowane naczynie z pokrywą,

oznaczone imieniem i nazwiskiem). Jeżeli pacjent

ma cewnik, należy zadbać, aby zbiornik na mocz

był zaopatrzony w podziałkę.

• Przygotowanie dokumentacji – karty bilansu w

celu odnotowania ilości płynów.

• Poinformowanie pacjenta o konieczności pomiaru

każdej ilości oddanego moczu i przyjętych płynów.

• Po 24h dokonanie zestawienia ilości płynów

dostarczonych i wydalonych (zbilansowanie),

odnotowanie w dokumentacji pacjenta.

Przygotowanie pacjenta

Pacjent powinien wiedzieć, że:
• Każdą porcję wypitych płynów

powinien zgłaszać (szpital) lub
dokładnie zapisywać (dom).

• Każdą porcję moczu należy zbierać

w oznaczonym słoju.

• Należy zgłaszać takie dolegliwości,

jak: biegunka, wymioty, pocenie się.

Sposób wykonania

1. Przez 24h należy odnotować (zgłaszać) każdą

ilość oddawanego moczu i przyjętych płynów.

2. Pierwszą porcję rannego moczu np. o 7.00 należy

oddać do ubikacji a każdą następną do godz. 7.00

dnia następnego wliczyć do bilansu.

3. Zgłoszenie dolegliwości typu: biegunka, wymioty,

pocenie się.

4. Po 24h należy zsumować ilość płynów podanych

pacjentowi (doustnie, dożylnie) i ilość płynów

wydalonych przez pacjenta (mocz, kał, przez

skórę, wymioty)

5. Od sumy płynów podanych należy odjąć sumę

płynów wydalonych i otrzymany wynik wpisać na

karcie bilansu płynów.

• Bilans wodny organizmu zdrowego

człowieka powinien wynosić zero.

• W przeciwnym przypadku dochodzi

do stanów przewodnienia lub
odwodnienia, co w skrajnych
przypadkach prowadzi do śmierci.

Badanie ogólne moczu

• Badanie polega na pobraniu próbki moczu

od pacjenta w celu oceny właściwości

fizykochemicznych moczu, tzn.: barwy,

ciężaru właściwego, pH, zawartości

glukozy, białka, ciał ketonowych, a

także oceny mikroskopowej osadu

moczu. Badanie wykonywane jest w celu

oceny stanu zdrowia pacjenta, np. w

ramach badań okresowych, a także w

diagnozowaniu objawów chorobowych ze

strony nerek.

• Pielęgniarka może samodzielnie

pobrać materiał do badania nie jest
konieczne zlecenie lekarza. Do jej
zadań należy poinformowanie
pacjenta o sposobie i czasie
oddawania moczu oraz dostarczenie
pojemniczka do badania ogólnego.

• Przez ok. 8-12h przed oddaniem moczu nie

należy przyjmować płynów i pokarmów.

• Mocz należy oddać rano, po nocnym

wypoczynku.

• Mocz należy przekazać do laboratorium w

pojemniczku (nie mniej niż 50 ml) wraz ze
skierowaniem.

• Kobiety w czasie krwawienia

miesiączkowego nie powinny oddać moczu
do badania.

• Jeżeli pacjent nie jest w stanie oddać

moczu bezpośrednio do pojemniczka,
może oddać go do czystego naczynia, a
następnie przelać do pojemniczka.

Mocz należy oddać po dokładnym
podmyciu się:

• Pierwszą porcję do ubikacji;
• Drugą do naczynia laboratoryjnego;
• Resztę do ubikacji;
• Naczynie do moczu należy zamknąć,

dołączyć do niego skierowanie i
dostarczyć do laboratorium.

Badania specjalistyczne moczu

• Zakres i rodzaj badania specjalistycznego

moczu jest ustalany indywidualnie u każdego

pacjenta. Badanie specjalistyczne może

ograniczać się jedynie do wykrycia obecności

danej substancji w moczu (badanie

jakościowe) lub też może polegać na

określeniu jej stężenia w moczu (badanie

ilościowe). Do drugiego typu badań na ogół

wymagane jest dostarczenie do laboratorium

próbki moczu zebranego w ściśle określonym

przedziale czasu (najczęściej w czasie 24

godzin).

Do badania specjalistycznego

moczu należy:

• określenie wydalania elektrolitów: np. sodu,

potasu, wapnia, magnezu, fosforanu;

• określenie wydalania końcowych produktów

przemiany materii (tzw. związków azotu):

mocznika, amoniaku, jonu amonowego,

kreatyniny, kwasu moczowego;

• określenie wielkości filtracji kłębkowej
• pomiar stężenia albuminy w moczu

(mikroalbuminuria);

• pomiar aktywności enzymów w moczu (np.

amylazy);

• określenie wydalania hormonów lub ich metabolitów np.:

hormonów nadnerczy (kortizol, adrenalina), hormonu

wzrostu (GH), gonadotropiny kosmówkowej (beta-HCG),

hormonu luteinizującego (LH) kwasu

hydroksyindolooctowego, kwasu wanilinomigdałowego;

• pomiar ilości wydalanych leków, jak np. litu, barbituranów,

salicylanów, sulfonamidów;

• wykrycie obecności środków narkotycznych, jak np.

amfetaminy, kokainy, morfiny;

• wykrycie obecności toksyn muchomora sromotnikowego

(amanityny, falloidyny);

• ocena wydalania toksycznych związków organicznych, np.

fenolu oraz metali ciężkich, np. ołowiu, rtęci;

• ocena wydalania związków powstałych w wyniku

wrodzonych zaburzeń metabolicznych, np.

fenylopirogronianu;

• ocena wydalania innych substancji drobnocząsteczkowych

(np. aminokwasy) i wielkocząsteczkowych (np. mioglobina,

białko Bence-Jonesa).

Do badań specjalistycznych moczu zalicza
się badania mikrobiologiczne
(bakteriologiczne/ na posiew)

• Badanie polega na namnożeniu na

specjalnych pożywkach w warunkach
laboratoryjnych bakterii pochodzących z
próbki badanego moczu, identyfikacji
namnożonego szczepu bakteryjnego oraz
ustaleniu stopnia oporności
wyhodowanych bakterii na leki
przeciwbakteryjne (czyli uzyskaniu tzw.
antybiogramu).

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

• Podejrzenie lub istnienie zakażenia

układu moczowego.

• Kontrola po przebytym zakażeniu

układu moczowego.

• Nieprawidłowy rozwój fizyczny dziecka.

Badanie jest wykonywane na
zlecenie lekarza.

BADANIA POPRZEDZAJĄCE
• Badanie ogólne moczu.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA
• Należy pobrać z laboratorium

bakteriologicznego odpowiedni jałowy
pojemnik na posiew moczu. Nie należy
otwierać pojemnika do czasu pobrania
próbki moczu do badania. Przed oddaniem
moczu należy dokładnie umyć wodą z
mydłem narządy moczowo-płciowe!

• Do badania należy przekazać próbkę uzyskaną

z pierwszej porcji oddanego rano moczu - po

okresie całonocnego spoczynku. Bardzo ważny

jest sposób pobierania próbki moczu do

badania: kilkadziesiąt mililitrów moczu oddaje

się do muszli klozetowej, a następnie

bezpośrednio do właściwego pojemnika

(pobranego uprzednio z laboratorium).

Pojemnik na mocz należy otworzyć wyłącznie

na czas napełniania go moczem.

• W przypadku, kiedy pacjent nie jest w stanie

oddać moczu do pojemnika (np. niemowlę,

pacjent obłożnie chory) istnieje możliwość

założenia specjalnego plastikowego woreczka

obejmującego ujście zewnętrzne cewki

moczowej. Worek taki można nabyć w aptece.

• Próbka moczu powinna być dostarczona do

laboratorium jak najszybciej (nie dłużej niż w
ciągu 2 godzin). Wskazane jest, aby do
naczynia z próbką moczu dołączyć karteczkę
zawierającą nazwisko i imię oraz datę
urodzenia pacjenta. Wynik badania
przekazywany jest zwykle po 2-3 dniach w
formie opisu z podaniem antybiogramu
(określeniem stopnia oporności ewentualnie
wyhodowanych bakterii na leki
przeciwbakteryjne).

Bibliografia
• www.zdrowie.med.pl
• Ciechaniewicz W. Pielęgniarstwo

Ćwiczenia wyd. Lekarskie PZWL
Warszawa 2004