Hormony

• Substancje wytwarzane przez komórki

układu dokrewnego zwane są
hormonami.

• Hormony klasyczne są:

– wytwarzane w komórkach gruczołowych
– wydzielane do krwioobiegu
– oddziałują na komórki zaopatrzone w swoisty

receptor

.

Miejsca wytwarzania

hormonów

• podwzgórze i przysadka
• szyszynka
• tarczyca
• przytarczyce
• grasica
• mięsień sercowy
• nadnercza

• nerki
• wątroba
• trzustka
• gonady
• pula komórek tłuszczowych
• enterohormony i rozproszone

komórki wewnątrzwydzielnicze

Miejsca wytwarzania

hormonów c.d.

produkuje:
- wazopresynę - hormon
antydiuretyczny, który zwiększa
wchłanianie zwrotne wody w kanaliku
dystalnym nerki, zatrzymując wodę w
organizmie,
- oksytocynę – która działa kurcząco na
mięsień macicy oraz na przewody
wyprowadzające gruczołu piersiowego.

Podwzgórze

Podwzgórze c.d.

Pozostałe neurohormony podwzgórza to:
• liberyny - hormony uwalniające
• statyny - hormony hamujące

Liberyny

• somatoliberyna (GHRH)

uwalnia

GH,

• kortykoliberyna (CRH) uwalnia ACTH,
• gonadoliberyna(GnRH) uwalnia LH i

FSH,

• tyreoliberyna (TRH)

uwalnia

TSH i
prolaktynę (Prl)

Statyny

• somatostatyna hamuje wytwarzanie hormonu

wzrostu (GH), tyreotropiny (TSH).

Somatostatyna jest wytwarzana także

- w trzustce - hamuje wytwarzanie insuliny i

glukagonu

- w przewodzie pokarmowym - hamuje wytwarzanie

gastryny

- w komórkach C tarczycy - hamuje wytwarzanie

hormonów tarczycy

Statyny podwzgórza c.d.

• Dopamina wytwarzana w

podwzgórzu spełnia role statyny
hamując wydzielanie prolaktyny, a
w mniejszym stopniu TSH, ß-
endorfiny i melanotropiny.

Liberyny i
statyny
dostają się do
przysadki
drogą naczyń
miejscowego
układu wrotnego
uzyskując
dostateczne
stężenie w miejscu
działania.

Neuroprzekaźniki i

neuropeptydy

• Neuroprzekaźniki i neuropeptydy

wytwarzane w ośrodkach
ponadpodwzgórzowych tworzą układ
wewnątrzwydzielniczy mózgu
wpływający na podwzgórze i przysadkę.

• Neuroprzekaźniki wpływają na

transmisję bodźca, a neuropeptydy
działąją jako neuromodulatory.

Neuropeptydy

Poza obszarem mózgu pełnią rolę

neurohormonów, hormonów

klasycznych, tkankowych lub

enterohormonów

Neuroprzekaźniki (NT)

Uwalniane z zakończeń nerwowych,
najczęściej do synapsy, zapewniając
przewodzenie bodźca.

Chemicznie są aminami lub
aminokwasami - są to acetylocholina,
dopamina, adrenalina, noradrenalina,
serotonina.

Układ podwzgórzowo-przysadkowy

odgrywa nadrzędną rolę w regulacji

gruczołów wydzielania

wewnętrznego:

• Oś podwzgórze – przysadka - gonady
• Oś podwzgórze – przysadka - tarczyca
• Oś podwzgórze – przysadka - nadnercza
• Oś podwzgórze – przysadka - IGF-I

Przysadka

Położona na podstawie czaszki w
zagłębieniu kości klinowej zwanym siodłem
tureckim. Pozostaje w ścisłym związku z
podwzgórzem. Zbudowana jest z części
gruczołowej, nerwowej i jest połączona
lejkiem (szypułą) z podwzgórzem.

Przysadka - część gruczołowa

W części gruczołowej przysadki wytwarzane są:
• ACTH - pobudza wydzielanie przez korę

nadnerczy

– glikokortykosteroidów,
– androgenów,
– mineralokortykoidów (w znacznie mniejszym

stopniu).

ACTH jest wydzielana pulsacyjnie z wyraźną
rytmiką dobową

Przysadka - część

gruczołowa c.d.

ACTH jest wydzielane pod kontrolą
podwzgórzowego CRH.
Wazopresyna potęguje wpływ CRH na
wydzielanie ACTH a oksytocyna działa
hamująco.
Glikokortykosteroidy hamują wydzielanie
ACTH na poziomie przysadki oraz na
poziomie podwzgórza, hamując
uwalnianie CRH.

Przysadka - część

gruczołowa c.d.

Takie wzajemne interakcje pomiędzy
glikokortykosteroidami a ACTH stanowią
przykład ujemnego sprzężenia
zwrotnego

Przysadka część gruczołowa

c.d.

• Hormon wzrostu (GH, somatotropina) to

kolejny hormon przedniego płata
przysadki. Pobudza procesy wzrostowe.

• Większość tych efektów wywierana jest

poprzez somatomedyny (IGF-I)
wytwarzane w wątrobie.

• Nadmiar IGF-I hamuje wytwarzanie GH

na drodze ujemnego sprzężenia
zwrotnego.

Hormon wzrostu c.d.

• wydzielanie GH pobudzają:

somatoliberyna podwzgórzowa, sen,
wysiłek fizyczny, hipoglikemia,

• czynniki farmakologiczne: agoniści

receptorów α-adrenergicznych,
dopaminergicznych, serotoninowych,

• patologiczne: głodzenie,

niedobiałczenie,TRH w akromegalii

.

Przysadka część gruczołowa

c.d.

• Prolaktyna to trzeci kolejny hormon

części gruczołowej przysadki.
Udokumentowaną fizjologiczną rolą
prolaktyny jest przygotowanie gruczołów
sutkowych do laktacji w okresie ciąży.

• Po porodzie obniża się stężenie

estrogenów i progestagenów i przy
zachowanym dużym stężeniu Prl
dochodzi do laktacji

Przysadka część gruczołowa

c.d.

• TSH to czwarty hormon tropowy

przysadki.

• TSH pobudza czynność i procesy

wzrostowe tarczycy.

• TRH podwzgórzowe pobudza a

somatostatyna hamuje wydzielanie TSH

• TSH jest w układzie ujemnego

sprzężenia zwrotnego z hormonami
tarczycy.

Przysadka część gruczołowa

c. d.

• Gonadotropiny: lutropina (LH) oraz

folitropina (FSH) są kolejnymi hormonami
tropowymi przedniego płata przysadki.

• Gonadotropiny wiążą się z receptorami w

jajnikach lub jądrach i regulują
wytwarzanie hormonów płciowych i
gametogenezę.

• Wydzielanie gonadotropin reguluje GnRH

wydzielane z podwzgórza

Część nerwowa przysadki

• W części nerwowej przysadki

wydzielane są do krążenia dwa
neurohormony podwzgórzowe:
wazopresynę (ADH) - hormon
antydiuretyczny i oksytocynę.

• Oksytocyna pobudza skurcz mięśni

gładkich , szczególnie macicy i
gruczołów sutkowych. Odgrywa ważną
rolę w procesie porodu i laktacji.

Metody obrazowania gruczołów

dokrewnych i testy

diagnostyczne oceny

prawidłowości wydzielania

Najcenniejszym badaniem obrazowym
okolicy siodła tureckiego jest wizualizacja
przy pomocy magnetycznego rezonansu
jądrowego (MRJ). Pozwala uwidocznić
zmiany powyżej 2 mm średnicy, stopień
ekspansji guzów, ucisk skrzyżowania
nerwów wzrokowych czy szypuły przysadki.

Czaszkogardlak

Obrazowanie okolicy

przysadki

Mniejszą wartość diagnostyczną ma
badanie TK - tomografia komputerowa,
wynik badania należy interpretować z
ostrożnością ze względu na artefakty
związane z sąsiedztwem struktur
kostnych.

Badanie okulistyczne

Nie należy zapominać o badaniu
dna oka i pola widzenia
(polometrycznym) w przypadku
podejrzenia guzów okolicy
podwzgórzowo-przysadkowej,
zespołu „pustego siodła”
przysadki.

Ocena czynności

hormonalnej

• Pojedyncze oznaczenia hormonów

przedniego płata przysadki (TSH, FSH,
LH) lub ocena czynności obwodowych
gruczołów dokrewnych jak gonad -
prawidłowe stężenia testosteronu u
mężczyzn lub estradiolu u kobiet
świadczą o adekwatnym wydzielaniu
gonadotropin.

Testy dynamiczne

• Rezerwa wydzielnicza hormonu wzrostu (GH)

po zastosowaniu klonidyny, glukagonu,
insuliny, L-Dopa, argininy - są to wiarygodne
testy oceniające zdolność przysadki do
wyrzutu GH; pojedyncze oznaczenie GH nie
ma znaczenia diagnostycznego u dzieci.

• Test hamowania wydzielania GH przy

pomocy glukozy: w diagnostyce akromegalii

Testy dynamiczne

Test z GnRH dla oceny wydzielania
gonadotropin w diagnostyce
przedwczesnego i opóźnionego
dojrzewania płciowego, zaburzeń
miesiączkowania i wydzielania
steroidów płciowych.

Testy dynamiczne

• Test z TRH na oznaczenie TSH, GH, Prl,

FSH, LH (wykorzystywany w diagnostyce
niedoczynności tarczycy, akromegalii,
gruczolaków przysadki).

Testy dynamiczne

• Test pobudzenia kory nadnerczy do

wydzielenia kortyzolu po podaniu
syntetycznego preparatu ACTH

• Test hamowania małą i dużą dawką

deksametazonu (dla ustalenia czy
nadmierna czynność nadnerczy
pozostaje pod wpływem układu
CRH/ACTH).