Urazy narządu ruchu

dr n. med. Szymon Brużewicz

Mechanizmy i rodzaje 

urazów

• Uraz typu smagnięcia biczem – kolizje 

samochodowe

• Urazy bezpośrednie – bezpośrednie zadziałanie 

siły zewnętrznej na określony punkt ciała 
poszkodowanego

• Urazy pośrednie – przeniesienie siły z miejsca 

bezpośredniego urazu na oddaloną część ciała:

- urazy skrętne

Urazy kości i stawów 

kończyn

• Złamania
• Zwichnięcia
• Skręcenia

• Zamknięte
• Otwarte – przerwanie ciągłości skóry
• Krwawienie zewnętrzne

Złamania

• Urazy tkanek miękkich – przy przemieszczeniu 

odłamów

Objawy złamania zamkniętego
• Ból, znacznie nasila się przy próbie ruchu
• Deformacja i pogrubienie kończyny – krwotok 

wewnętrzny

• Nienaturalne ułożenie i ruchomość kończyny
• Wyczuwalne lub słyszalne tarcie odłamów

Złamania

Objawy złamania otwartego
• Objawy złamania zamkniętego
• Rana (widoczne odłamy)
• Masywny krwotok zewnętrzny

Zwichnięcie stawu

• Rozerwanie torebki stawowej
• Patologiczne przemieszczenie kości budujących staw
• Zamknięte lub otwarte
Objawy
• Nienaturalne wygięcie kończyny w stawie
• Znaczne ograniczenie (zablokowanie) możliwości 

ruchu

• Silny ból – nawet w spoczynku, nasila się przy próbie 

ruchu

Skręcenie stawu

• Uszkodzenie tkanek otaczających staw, 

w szczególności torebki stawowej, bez zmiany 
fizjologicznego ułożenia kości budujących staw

Objawy
• Ból – nasila się przy ruchu
• Obrzęk stawu
• Częściowe ograniczenie ruchomości

Postępowanie na miejscu 

wypadku

• Ocena miejsca pod kątem bezpieczeństwa 

poszkodowanego, ratownika, świadków

• Szybkie badanie poszkodowanego (ocena 

oddychania, udrożnienie dróg oddechowych, 
ocena krążenia)

• Zaopatrzenie większego krwawienia
• Stabilizacja urazu
• Profilaktyka przeciwwstrząsowa

Unieruchomienie

Cel
• Zabezpieczenie przed dodatkowymi obrażeniami 

– końce odłamów

• Zabezpieczenie przed porażeniem kończyny 

– uszkodzenia rdzenia kręgowego przy 
złamaniach kręgosłupa

• Zmniejszenie bólu na czas transportu

Unieruchomienie

Stosowane środki

• Szyny metalowe – można je dopasować do 

kształtu kończyny

• Materace próżniowe
• Chusty i temblaki
• Środki doraźne

Zasady unieruchomienia

Przed podjęciem unieruchomienia:
• Ocena i zapewnienie bezpieczeństwa działań 

ratowniczych

• Ocena i zapewnienie drożności dróg oddechowych 

i wydolności oddechu

• Opanowanie poważniejszych krwawień i ocena 

wydolności krążenia [reanimacja]

• Zabezpieczenie kręgosłupa

Zasady unieruchomienia 

kończyn

• Pozycja funkcjonalna – unieruchomienie w pozycji 

swobodnego ułożenia kończyny zdrowej

Kończyna górna
• Ręka wzdłuż osi ciała w rotacji wewnętrznej ok. 90° 

(przedramię na brzuchu), zgięcie w łokciu ok. 90 °, 
przedramię w rotacji pośredniej (kciuk w stronę głowy, 
nadgarstek w lekkim zgięciu grzbietowym, palce 
swobodnie zgięte, kciuk lekko zgięty, skierowany 
w stronę małego palca, w przeciwstawieniu).

Zasady unieruchomienia 

kończyn

Kończyna dolna
• Nieznaczne zgięcie w stawie biodrowym 

i kolanowym, udo i podudzie w rotacji pośredniej 
lub swobodnej (rzepka i palce stopy skierowane 
do przodu, ewentualnie – lekko na bok), stopa 
pod kątem prostym do podudzia

Zasady unieruchamiania 

kręgosłupa

• Oś długa głowy poszkodowanego zgodna z osią długą 

tułowia

• Ewentualnie – głowa nieznacznie uniesiona (warunek: 

brak objawów uszkodzenia kręgosłupa szyjnego)

• Kręgosłup piersiowy – ułożony płasko na sztywnym 

podłożu

• Część lędźwiowa nieznacznie uniesiona (ręcznik 

lub poduszka)

Zasady unieruchamiania

• Przed założeniem szyny założyć opatrunki
• Skontrolować tętno i czucie na obwodzie oraz kolor 

skóry

• Unieruchomienie kończyny w pozycji zastanej
• Jeśli zasinienie, bladość, brak tętna na obwodzie, 

zaburzenia czucia, itp. – zastosować wyciąg w osi 
kończyny aż do ustawienia funkcjonalnego

• Brak powrotu tętna, zasinienie, bladość, zaburzenia 

czucia – jak najszybsze przekazanie poszkodowanego 
do szpitala

Zasady unieruchamiania

• Dopasowanie kształtu szyny przed jej założeniem
• Zdrowa kończyna jako wzorzec
• Złamania kości długich – szyna obejmuje 

co najmniej 2 sąsiadujące stawy

Urazy kręgosłupa – kiedy 

podejrzewać?

• Wypadek samochodowy przy prędkości powyżej 40 

km/h

• Upadek lub skok z wysokości

• Skok na głowę do wody

• Wypadek motocyklowy

• Powieszenie

• Uraz o charakterze zgniecenia lub przygniecenia

• Poszkodowany skarży się na ból karku lub pleców w 

linii pośrodkowej

• Widoczne obrażenia okolicy szyi, karku lub głowy

• Utrata przytomności

Postępowanie przy podejrzeniu 

urazu kręgosłupa

• Ocenić i zabezpieczyć podstawowe funkcje życiowe 

– z uwzględnieniem ochrony kręgosłupa szyjnego

• Zebrać dane na temat okoliczności i mechanizmu 

urazu

• Jeśli poszkodowany przytomny – ustalić, czy i gdzie 

odczuwa ból, drętwienie, lub brak czucia, czy odczuwa 
osłabienie lub ociężałość kończyn i czy może nimi 
poruszać

Postępowanie przy podejrzeniu 

urazu kręgosłupa

• Ustalić, czy istnieją trudności w oddychaniu (ew. 

wspomaganie oddechu)

• Pozostawiać poszkodowanego w ułożeniu zastanym 

(chyba, że zagraża to jego bezpieczeństwu lub 
uniemożliwia utrzymanie drożności dróg 
oddechowych, przeprowadzenie resuscytacji lub 
zaopatrzenie poważnego krwawienia)

Objawy wskazujące na uraz kręgosłupa 

z uszkodzeniem rdzenia kręgowego

• Bradykardia
• Drętwienie lub brak czucia tułowia i kończyn 

poniżej określonego poziomu

• Niemożność poruszania kończynami
• Wiotkość kończyn
• Brzuszny tor oddychania

Objawy wskazujące na uraz kręgosłupa 

z uszkodzeniem rdzenia kręgowego

• Gorąca i sucha skóra
• Priapizm
• Obrzęk, bolesność lub deformacja w przebiegu 

kręgosłupa

• W razie wątpliwości – postępowanie jak przy 

urazie

Zasady postępowania

• Zapewnienie bezpieczeństwa własnego 

i poszkodowanego

• Ocena i zabezpieczenie podstawowych funkcji 

życiowych

• Stabilizacja kręgosłupa szyjnego podczas wszystkich 

zabiegów przy poszkodowanym

• Nienaturalne ułożenie głowy – doprowadzić 

do ustawienia pośredniego lub zbliżonego do 
pośredniego

Zasady postępowania

• Stabilizacja ręczna lub kołnierz stabilizujący
• Podanie tlenu
• Zabezpieczenie widocznego krwawienia
• Postępowanie przeciwwstrząsowe
• W razie konieczności przeniesienia poszkodowanego 

– utrzymywać jego głowę wzdłuż osi ciała

• Ułożenie na sztywnym podłożu

Sposoby ręcznej stabilizacji 

kręgosłupa szyjnego

Od boku
• podparcie jedną ręką potylicy, a drugą – kości 

jarzmowych (kciukiem i wskazicielem) lub żuchwy 
(dłonią)

Od tyłu
• kciuki pod potylicę, wskaziciele pod kości jarzmowe, 

małe palce – pod żuchwę

Od przodu
• kciuki pod kości jarzmowe, pozostałe palce – pod potylicę

Urazy czaszkowo-mózgowe

• Otwarte lub zamknięte
• Ryzyko krwawienia wewnątrzczaszkowego 

(nasilające się zaburzenia świadomości, 
zwolnienie akcji serca i oddechu, nierówność 
źrenic, utrata świadomości)

• Prawie zawsze utrata przytomności

Zasady postępowania

Jeśli poszkodowany nieprzytomny…

• Zabezpieczenie drożności dróg oddechowych
• Ocena krążenia (tętno na tętnicy szyjnej)
• Zaopatrzenie poważniejszych krwotoków 

zewnętrznych

Zasady postępowania

Jeśli poszkodowany nieprzytomny…

• Ew. podawanie tlenu lub wspomaganie oddechu + 

reanimacja

• Postępowanie przeciwwstrząsowe
• Regularna ocena stopnia utraty świadomości 

(skala Glasgow), tętna, oddechu, szerokości 
źrenic

• Zaopatrzenie pozostałych obrażeń

Ocena tętna

• Tętnica szyjna, ew. tętnica promieniowa
Spowolnienie
• narastanie ciśnienia wewnątrz czaszki (krwawienie 

lub obrzęk), jeśli towarzyszy temu zaburzenie 
świadomości, asymetryczne rozszerzenie źrenic

Przyspieszenie
• rozwijający się wstrząs (szukać możliwych krwotoków)

Zasady postępowania

Jeśli poszkodowany przytomny, dodatkowo 

ustalić:

• Lokalizację bólu
• Czy odczuwa drętwienie ciała
• Czy może poruszać kończynami
• Czy odczuwa nudności
• Czy występują zaburzenia widzenia

Objawy wskazujące 

na poważny uraz głowy

• Zaburzenia świadomości (pacjent senny, nielogicznie 

odpowiadający na pytania, mówi niewyraźnie)

• Wymioty lub nudności
• Nierówność źrenic
• Krew lub płyn mózgowo-rdzeniowy wyciekający z nosa 

lub ucha

• Zaburzenia wzroku

Objawy wskazujące na 

poważny uraz głowy

• Silny lub narastający ból głowy
• Drętwienie, cierpnięcie i zaburzenia czucia 

– zwykle jednostronne

• Trudności w wykonywaniu ruchów i zachowaniu 

równowagi

• Zaburzenia pamięci – zwłaszcza dotyczącej okresu 

okołowypadkowego