Normy i przepisy prawne



-

wypowiedź normatywna

– formułuje skierowane

do danego podmiotu żądanie lub upoważnienie do

określonego zachowania.



- wypowiedź normatywna uznawana za wiążącą

(obowiązującą) to

norma postępowania.

Kryterium

obowiązywanie może być różne w zależności od

rodzaju normy (norma prawna, moralna, religijna itp.)



- norma społeczna to taka norma, której

obowiązywanie wynika z jej uznania przez grupę

społeczną a której adresatem jest właśnie ta grupa

społeczna. (normy społeczne mogą mieć swoje

źródło w wypowiedziach normatywnych, ale mogą

też być przyjmowane w procesie socjalizacji

(obserwacja i podporządkowanie wzorom zachowań).



Elementy normy postępowania:



1. określenie adresata normy



2. określenie wzoru postępowania



3. określenie okoliczności warunkujących
określone zachowanie się.



Norma prawna jest najmniejszym elementem systemu

prawa. Aby można było powiedzieć, że norma

postępowania jest normą prawa powszechnie

obowiązującego musi charakteryzować się ona

generalnością i abstrakcyjnością.



- Generalność odnosi się do adresata (cechy

rodzajowe np. obywatel, człowiek, student, Prezydent

RP, „kto”, „każdy”) i okoliczności (w czasie katastrofy,

w obronie koniecznej itp.)



-Abstrakcyjność odnosi się do określenia wzorów

powinnego zachowania. Nakazane/zakazane/dozwolone

zachowanie jest abstrakcyjne, gdy wskazujemy je

rodzajowo, a nie konkretnie tzn. gdy z góry zakładamy

jego potencjalną powtarzalność, ale nie wiemy, czy się

wydarzy, kiedy, a jeśli tak to jak często (kto zabija

człowieka, kto dopuszcza się oszustwa finansowego

itp.)



Norma prawna jest regułą zachowania (wskazuje

kto, w jakich okolicznościach, jak powinien się

zachować – co, gdzie i komu jest nakazane,

zakazane lub dozwolone). Ze względu na te

funkcje norma prawna musi zawierać 2

podstawowe elementy (hipotezę i dyspozycję)



-hipoteza określa adresata i okoliczności



- dyspozycja określa treść powinnego zachowania

albo treść decyzji, którą należy podjąć



Koncepcja norm sprzężonych:



- norma sankcjonowana (hipoteza + dyspozycja)



- norma sankcjonująca (sankcja)



Trójelementowa koncepcja normy prawnej:



-norma = hipoteza + dyspozycja + sankcja.



Hipoteza – wskazuje adresata (element podmiotowy)

i okoliczności (element przedmiotowy), w których

komuś nakazuje, zakazuje lub dozwala się coś czynić.



- elementy podmiotowe wskazują adresata i jego

cechy (wiek, sytuacja rodzinna, zawodowa - w

przypadku ludzi; lub określenie statusu, etapu

zorganizowania lub funkcji – w przypadku jednostek

organizacyjnych)



- elementy podmiotowe mogą odnosić się również do

celu działania (np. „w celu zawarcia umowy”) lub

sposobu działania (np. „ze szczególnym

okrucieństwem”).



- elementy przedmiotowe odnoszą się do stanów,

zjawisk lub wydarzeń zewnętrznych w stosunku do

adresata. Mogą odnosić się też do czasu lub miejsca

działania



Dyspozycja wyznacza treść powinnego zachowania się.



- Rodzaje zachowań regulowanych przez prawo:



1. czyny – faktyczne zachowania psychofizyczne

(kradzież, zabójstwo, korzystanie z rzeczy)



2. czynności konwencjonalne – zachowania, którym

pewne istniejące normy nadają inne (specyficzne)

znaczenie , niż to które wynikałoby z psychofizycznego

przebiegu tych czynności i ich skutków. (podniesienie

ręki podczas głosowania, skasowanie biletu itp.).



Reguły sensu – reguły dotyczące sposobu, przebiegu i

podmiotów upoważnionych do dokonania czynności.

(Żeby uchwalić ustawę, rękę muszą podnieść posłowie

(a nie każdy kto znajdzie się w Sejmie, musi to nastąpić

na Sali Posiedzeń ( a nie w jakimkolwiek pomieszczeniu

Sejmowym) i w czasie głosowania (a nie np. w czasie

dyskusji nad projektem).



Treścią dyspozycji normy prawnej jest
wyznaczenie określonym podmiotom
jakiegoś zachowania. Zachowania
wyznaczane przez dyspozycję mogą mieć
charakter obowiązku (nakaz lub zakaz
postępowania), dozwolenia lub
uprawnienia (wolności, prawa
upoważniające, immunitety i przywileje
oraz roszczenia).



Obowiązek polega na wyznaczeniu określonego

zakazu lub nakazu zachowania i stanowi

ograniczenie swobody postępowania w danym

zakresie. Obowiązki są zazwyczaj wyznaczane

przy pomocy trybu oznajmującego



- nakaz może obejmować zarówno jeden, ściśle

określony typ zachowań – który należy zrealizować

pod groźbą zastosowania sankcji (nakaz zapłaty,

nakaz zwrotu rzeczy itp.)., jak i alternatywne typy

zachowań(zachowanie podstawowe lub inne,

możliwe w określonych wypadkach np. naprawa

lub odszkodowanie). Jeśli wybór należy do osoby

upoważnionej mówimy o upoważnieniu

przemiennym, a jeśli do zobowiązanej – mamy do

czynienia z zobowiązaniem przemiennym.



Zakaz – dotyczy tych typów zachowań, które są

przez normę uznane za niedopuszczalne.

Zachowanie wbrew zakazowi pociąga za sobą

zastosowanie sankcji.



Zakazy dotyczą przede wszystkich czynów w

rozumieniu czynności psychofizycznych, natomiast w

przypadku czynności konwencjonalnych , gdy nie

zostaną zrealizowane reguły sensu mamy do

czynienia z nieskutecznością dokonanej czynności



-Zakazy mogą być wyrażane albo w postaci normy

sankcjonującej (kto zabija, podlega karze) lub przy

uzyciu funktora normotwórczego, który w sposób

jednoznaczny kwalifikuje zachowanie jako

niedopuszczalne (Zakazane jest istnienie partii

politycznych odwołujących się do totalitarnych

metod i praktyk działania).



Istnieje spór co do tego, czy dozwolenie jest samodzielnym

rodzajem dyspozycji normy prawnej, czy też stanowi jedynie

przestrzeń nieujętą przez zakazy i nakazy postępowania.



Podstawowa zasada: dozwolone jest wszystko, co nie jest prawnie

zakazane lub nakazane – zachowania prawnie indyferentne.

(dozwolenie słabe – prawo milczy w danej kwestii, nie ingeruje w

dany obszar działalności człowieka)



Zasada ta nie dotyczy organów władzy publicznej – organy te

mogą czynić (jest im dozwolone) wyłącznie to, co jest im

wyraźnie nakazane lub dozwolone w przepisach prawa. (art. 7

Konstytucji: organy władzy publicznej działają na podstawie i w

granicach prawa).



Dozwolenie może polegać nie tylko na „milczeniu” ustawodawcy,

ale również zostać wprost wyrażone w przepisach (dozwolenie

mocne). Adresat takiej normy może, ale nie musi zachować się w

określony sposób. Często wiąże się to jednak z istnieniem

pochodnych sytuacji prawnych (to, że Sejm może uchwalać

ustawy, oznacza, że nie może tego robić nikt inny i że nikt nie

może mu w tym przeszkadzać (oczywiście w granicach

dozwolenia).



Uprawnienie dotyczy sytuacji, gdy norma prawna przewiduje

możliwość zachowania się adresata w określony sposób, ale

obowiązek zachowania się nie dotyczy adresata, lecz innych osób

w stosunku do niego (pochodna sytuacja prawna). Zazwyczaj

zawiera się to w formule „ktoś ma prawo do czegoś”



- uprawnienia mogą dotyczyć własnych zachowań:



1. wolności prawnie chronione – regulują uprawnienia do podjęcia

czynów (wolność słowa, zgromadzeń) i ich głównym celem jest

ochrona przed nadmierną ingerencją państwa i osób trzecich. W

tym sensie mówi się o „wolnościach do” ( wyrażania poglądów,

manifestowania) oraz „wolnościach od” (tortur, niewolnictwa,

narzucania poglądów religijnych).



2. prawa-upoważnienia – wyrażają uprawnienia do dokonywania

ważnych prawnie czynności konwencjonalnych (zawieranie umów,

sporządzanie testamentu).



3. immunitet – niepodleganie kompetencji innych podmiotów



4. przywilej – uprawnienie do podejmowania pewnych działań w

sposób wyłączny lub z pierwszeństwem wobec innych lub też

sytuacja, w której podmiot uprawniony jest do traktowania na

szczególnych warunkach.



Prawo podmiotowe rozumie się najczęściej jako

zespół uprawnień służących podmiotowi prawa,

na mocy których może on podejmować

swobodnie decyzje, może swobodnie wykonywać

podjęte działania, ma możność domagania się

od innych wykonania określonych obowiązków.



Prawo natury- przyrodzone i niezbywalne



Prawo stanowione- charakter deklaratoryjny



Prawa podmiotowe wypływają z faktu posiadania

godności przez każdego człowieka



Godność( dignitas) jest niezbywalna i

nienaruszalna



Według innej koncepcji- prawa podmiotowe mają

charakter praw pozytywnych, ale o większym

znaczeniu



Prawo przedmiotowe nie jest alternatywą prawa

podmiotowego



Niektóre prawa podmiotowe są formułowane na

podstawie prawa w sensie przedmiotowym



Obecnie, niemal wszystkie państwa uznają

obowiązywanie szczególnego rodzaju praw

podmiotowych czyli praw człowieka.

W tym sensie prawo pozytywne danego kraju nie

stanowi wyłącznego źródła praw podmiotowych



Proste i złożone

-prawa podmiotowe proste odpowiadają pojedynczym

uprawnieniom

-

prawa podmiotowe złożone (prawo własności, na podstawie

którego właścicielowi przysługują różne konkretne

uprawnienia),

-

Prawa Podmiotowe skuteczne wobec wszystkich (erga omnes)

są skuteczne w stosunku do każdej osoby, bez względu na to

czy strony zawarły jakąkolwiek umowę



Prawa podmiotowe skuteczne tylko między określonymi

osobami, np. między stronami umowy (inter partes),



Majątkowe prawa podmiotowe, takie jak np. własność lub

prawo dziedziczenia, przysługują adresatom norm prawnych

w związku z określonymi wartościami majątkowymi



Osobiste prawa podmiotowe, np. nietykalność cielesną, prawo

ochrony zeznań przez oskarżonego, bądź prawa wyborcze,

powstają i są chronione niezależnie od wartości majątkowych



Istotą kompetencji jest upoważnienie przyznane pewnemu

podmiotowi do dokonania określonej doniosłej prawnie

czynności konwencjonalnej.



Na kompetencje składają się dwie normy:

-norma która wskazuje podmiot, przedmiot i sposób dokonania

czynności konwencjonalnej, np. wydania decyzji,

-norma, która nakłada na inny podmiot obowiązek

zareagowania w określony sposób na dokładną czynność,

np. nakazuje podporządkować się wyrokowi sądu.

W przypadku normy kompetencyjnej wyróżnia się:
-zakres zastosowania normy kompetencyjnej, na który składa

się wskazanie podmiotu upoważnionego, przedmiotu

kompetencji oraz sposobu skorzystania z niej

- Zakres normowania normy kompetencyjnej, gdzie zachodzi

obowiązek dla podmiotu kompetencji zareagowania w

określony sposób na skorzystanie z kompetencji przez

podmiot uprawniony



Pomimo podobieństw między normą

kompetencyjną a prawem – upoważnieniem,

różnią się one w dwóch znaczących

kwestiach:

1.

Norma kompetencyjna odnosi się tylko do

szczególnego rodzaju podmiotów.

2.

Upoważnienie do dokonania określonej

czynności konwencjonalnej bardzo często

połączone jest z obowiązkiem działania

podmiotu wyposażonego w kompetencje.

-

Upoważnienie fakultatywne

-

Upoważnienie obligatoryjne

-

-Luz decyzyjny

Kompetencja rzeczowa – wyznacza zakres spraw i

zagadnień należących do kompetencji danego organu

Kompetencja miejscowa – realizowane na danym

obszarze, co do którego organ może podjąć decyzje

władcze,

Kompetencja hierarchiczna – zakres spraw, co do

których organ może podejmować decyzje władcze ze

względu na swoje usytuowanie hierarchiczne

organów danego rodzaju,



Prerogatywy – czyli uprawnienia głowy państwa

(króla, prezydenta) do podejmowania decyzji, nie

podlegających kontrasygnacie premiera lub ministra i

przez to wyłączone spod kontroli parlamentu.



W prawie pojęcie sankcji dotyczy tylko dolegliwości, jaka spotyka naruszyciela normy,



Wyróżniamy dwa rodzaje:

W znaczeniu językowym, jako treść normy zachowania
W znaczeniu realnym, jako społeczny fakt podjęcia określonych kroków dolegliwych wobec

podmiotów zachowujących się niezgodnie z wzorami zachowań zawartymi w normach.

 
Sankcja egzekucyjna – polega bądź na przymusowym wykonaniu tego, co stanowiło

niedopełniony obowiązek adresata , bądź na przymusowym unicestwieniu tego co zostało

przez adresata uzyskane wbrew zakazowi.

 



Nieważność bezwzględna – następuje z mocy samego prawa bez potrzeby dokonywania

jakichś dalszych czynności.

 



Nieważność względna – ma miejsce, gdy określona osoba wystąpi zgodnie z prawem z

wnioskiem do odpowiedniego organu (np. sądu) o stwierdzenie nieważności.

 



Sankcja karna – jest to sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych, polegających

na działaniu, rzadziej na zaniechaniu.

 



Funkcjami karnymi mogą być:

- odpłata, czyli odpowiedz „złem za zło”,
- resocjalizacja przestępcy,
- izolacja przestępcy,
-eliminacja przestępcy ze społeczeństwa na zawsze



Norma a przepis prawny



- akty normatywne nie stanowią tekstu

ciągłego jak teksty literackie, ale

podzielone są na mniejsze fragmenty.

Najmniejszym „odcinkiem” aktu prawnego

jest przepis prawny, który wyrażony jest za

pomocą wskaźnika identyfikacyjnego

(numer, litera)



- przepis prawny to wypowiedź stanowiąca

całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu

normatywnego i wyodrębniona jako artykuł,

paragraf, punkt itd.



Przepis prawny i norma prawna nie są tym samym.



-norma prawna jest tworem doktryny (nie

prawodawcy) i należy do języka prawniczego (a nie

prawnego).



- norma prawna jest pewnym odbiciem

znaczeniowym przepisu prawnego, wynika z przepisu

(może być z przepisu dekodowana).



Relacja między normą a przepisem przypomina

relację między treścią (sens, znaczenie) a formą

(tekst).



Norma jest efektem interpretacji (wykładni)

przepisów prawaa jej treść nie jest przesądzona

przez prawodawcę, lecz nabiera znaczenia w

procesie stosowania prawa.



Norma prawna może być w całości
zbudowana na podstawie jednego
przepisu lub na podstawie kilku, a nawet
bardzo wielu przepisów (przykład –
norma: nie wolno zabijać człowieka).



Jeden przepis prawny może stanowić
podstawę budowy jednej normy, ale też
może stanowić hipotezę wielu norm (np.
przepisy części ogólnej KC).



Normy i przepisy prawne nie mają jednolitego

charakteru i ze względu na szczególną rolę lub

szczególną treść można wyodrębnić kilka ich

rodzajów:



1.Normy – reguły



Reguły wyznaczają powinne zachowanie w taki

sposób, że adresat może albo spełnić zawartą w

nich dyspozycję, albo nie. Są one stosowane

według schematu „wszystko albo nic” (all or

nothing fashion). Jeśli mamy do czynienia z

kolizją reguł, jedna z nich przestaje obowiązywać.



Reguły nie można naruszyć częściowo (albo

kogoś zabijemy, albo nie – nie można kogoś

trochę zabić).



Normy-zasady

mają

zwykle

charakter

optymalizacyjny, nakazując realizację określonego
w nich stanu rzeczy w możliwie największym
stopniu. Można je spełnić mniej lub bardziej a w
sytuacji konfliktu jedna z zasad nie przestaje
obowiązywać a jedynie podlega ważeniu.



zasady są bardziej pojemne, niedookreślone,
wielość reguł można przedstawić jako
konkretyzację zasady; zasady zasługują na
akceptację, bo przyczyniają się do uzasadnienia
reguł,



Zasady nie są stosowane według schematu „wszystko

albo nic a jedynie wskazują rację argumentacyjną, która

może być silniejsza lub słabsza, stosowane są wg

schematu „mniej... bardziej...”



zasady mają więc wymiar wagi, ważności.



w przypadku kolizji między regułami jedna z nich nie

może obowiązywać – rozstrzygają metanormy

walidacyjne, zasady natomiast obowiązują zawsze

(oczywiście jeśli spełniają test of fitness) – uznanie

jednej zasady za ważniejszą w danym przypadku nie

oznacza jej derogacji;



rozstrzygnięcie kolizji zasad następuje zawsze ad casum,

podczas gdy w przypadku reguł jest to możliwe in

abstracto.



Art. 2 Konstytucji



Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym,

urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.



Art. 20 Konstytucji



Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej,

własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych

stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.”



Art. 32 ust. 1 Konstytucji



Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania

przez władze publiczne.



Art. 53 ust. 1 Konstytucji



Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.



Art. 54 ust. 1 Konstytucji



Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i

rozpowszechniania informacji.



Nie wskazują wprost, jak powinien się zachować adresat

normy prawnej, ale wskazują, jaki cel powinien osiągnąć,

pozostawiając kwestię wyboru środków dla realizacji tego

celu do jego dyspozycji.





Art. 6 ust. 1 Konstytucji



Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego

dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego,

jego trwania i rozwoju.



Art. 75 ust. 1 Konstytucji



Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb

mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności,

wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania

obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania.”



Art. 68 ust. 2 Konstytucji



Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne

zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej

ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa

ustawa



ius cogens, iuris cogentis, bezwzględnie wiążące

(obowiązujące), których działanie nie może być ani

wyłączone, ani ograniczone, ani zmienione wolą

stron.



art. 119 k.c. Terminy przedawnienia nie mogą być

skracane ani przedłużane przez czynność prawną.



art. 158 k.c. Umowa zobowiązująca do przeniesienia

własności nieruchomości powinna być zawarta w

formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy

przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu

wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do

przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie

powinno być w akcie wymienione.



ius dispositivum, względnie wiążące

(obowiązujące), które stosuje się tylko

wtedy, gdy strony nie uregulowały swych

stosunków w odmienny sposób niż to

przewiduje dany przepis, a więc gdy strony

nie przyjęły innych postanowień lub nic nie

postanowiły w danej kwestii. Określają więc

one zakres wolności stron w regulowaniu

swoich stosunków.



Np. art. 642 § 1 k.c. W braku odmiennej

umowy przyjmującemu zamówienie należy

się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła.



jednostronnie bezwzględnie wiążące.
Gwarantują one minimum uprawnień, ale
nie ograniczają zakresu tych uprawnień,
zapewniają możliwość zwiększania
uprawnień, ale nie dopuszczają
możliwości ich ograniczania. W jednym
kierunku działaja jak ius dispositivum w
drugim jak ius cogens.



art. 764

1

§ 1. k.c. Ustawowe terminy

wypowiedzenia nie mogą być skracane.



1. przepisy ogólne (leges generales) –

regulują szeroki zakres spraw, szeroki katalog

adresatów, ustanawiają ogólne reguły

zachowania



np. jeżeli ustawa nie stanowi inaczej termin

przedawnienia roszczeń wynosi 10 lat.



2. przepisy szczególne (leges specialis) –

ustanawiają wyjątki, uregulowania odrębne w

stosunku do przepisów ogólnych



Np. termin przedawnienia roszczeń z umowy

o dzieło wynosi 2 lata.



Zasada: lex specialis derogat legi generali



Pozwalają na zapewnienie większej zwięzłości i

spójności całego systemu prawa



1. przepisy odsyłające – są ustanawiane w celu

uniknięcia powtórzeń tych samych treści a akcie

normatywnym (wskazują one w którym miejscu w

tekście można odnaleźć poszukiwane wzory

zachowań) Odesłania takie mogą mieć charakter

wewnątrzsystemowy (w ramach jednego aktu

prawnego lub innych aktów prawnych), jaki i

pozasystemowy (do swobodnej oceny np. dobro

dziecka; do reguł moralności np. zasady

sprawiedliwości lub przy użyciu pojęć nieostrych (np.

dobro wspólne)



2. przepisy blankietowe – odsyłają do przepisów,

które mają być wydane przez odpowiedni organ (np.

Minister Rolnictwa określi w drodze ustawy…)