Wykład 12

13 maja 2010

Pamięć utajona 

(pamięć bez 

świadomości, ukryta, 

implicite,)

Plan wykładu

• Historia badań nad pamięcią 

utajoną

• Metody badania pamięci utajonej
• Dysocjacje między testami pamięci 

jawnej i utajonej

• Teoretyczne interpretacje 

nieświadomych form pamięci

Historia badań nad 

pamięcią nieświadomą

• Ebbinghaus: świadoma pamięć 

mimowolna oraz nieświadoma pamięć 

mimowolna 

• Amnezja histeryczna: reagowanie lękiem 

w sytuacji lub miejscu skojarzonym z 

urazem

• Claparède: pacjentka z zespołem 

histerycznym

• Korsakow: reakcja pacjenta na aparat do 

elektrowstrząsów

Inne przykłady pamięci 

nieświadomej

• Damasio: przypadek Daniela
• Czy człowiek może zapamiętać to, co 

usłyszał, gdy był pod wpływem narkozy?

• Efekt samej ekspozycji
• Efekt końca języka
• Uczenie się języka ojczystego przez dzieci
• Warrington i Weiskrantz (1970): pacjenci 

amnestyczni i grupa kontrolna

• Graf i Schacter (1985): wprowadzenie 

terminu pamięć „utajona”

Metody badania pamięci 

utajonej – testy 

percepcyjne

• Testy, które nie wymagają świadomego lub 

zamierzonego przypominania, ale pozwalają 

na pośrednie ujawnianie się jego wpływu 

• Torowanie powtórzeniowe (poprzedzanie, 

priming): faza pierwsza – prezentacja 

bodźców; faza druga – testowa

• Jacoby: procedura identyfikacji percepcyjnej 

przy bardzo krótkiej ekspozycji

• Tulving: uzupełnianie fragmentów lub rdzeni 

słów

Testy pojęciowe czy 

asocjacyjne

• Torowanie asocjacyjne: podawanie 

egzemplarzy określonej kategorii 
pojęciowej

• Pytania dotyczące wiedzy ogólnej
• Swobodne skojarzenia

Zjawiska pokrewne 

pamięci utajonej

• Metoda oszczędności
• Warunkowanie klasyczne i 

instrumentalne

• Uczenie się nieświadome, np. uczenie 

się sztucznej gramatyki

• Uczenie się reagowania na 

powtarzające się sekwencje bodźców

• Symulacje kontroli złożonych systemów

Pamięć jawna a pamięć 

utajona

• Dysocjacje między populacjami:
 Pacjenci amnestyczni a osoby zdrowe
 Dzieci a dorośli: np. rozpoznawanie obrazków 

oraz czas latencji podczas nazywania 

uprzednio pokazywanych obrazków w 

porównaniu z nowymi; uzupełnianie 

fragmentów słów, identyfikowanie fragmentów 

słów, podawanie egzemplarzy danej kategorii

 Osoby w podeszłym wieku
 Nieświadome formy pamięci względnie 

stałe przez całe życie 

Dysocjacje funkcjonalne

• U osób nie przejawiających zaburzeń pamięci 

odmienne czynniki wpływają na pamięć jawną i 

pamięć utajoną

• Na wyniki w testach pamięci jawnej wpływają, 

a na wyniki w testach pamięci utajonej – nie:

 Poziom przetwarzania
 Poziom uwagi
 Intencjonalność uczenia się
 Organizacja list
 Alkohol 

Poziom uwagi a efekty 

pamięci jawnej i utajonej

Przetwarzanie pojęciowe i 

percepcyjne – materiał 

Przetwarzanie pojęciowe i 

percepcyjne – wyniki 

Dysocjacje funkcjonalne 

c.d.

• Testy pośrednie bardziej wrażliwe na:
 Różnice w cechach percepcyjnych materiału, 

np. zmiana modalności

 Zmiany w obrębie modalności (głos męski a 

głos żeński; zmiana czcionki; zamiana 

obrazów na słowa)

 Badania Jacoby’ego: XXX COLD; HOT COLD; 

HOT?

 Identyfikacja percepcyjna najlepsza, gdy 

słowa bez kontekstu; rozpoznawanie najlepsze 

przy generowaniu 

Wyniki badania 

Jacoby’ego

Niezależność 

stochastyczna

• Na podstawie wyników testów 

bezpośrednich nie można przewidywać 

wyników testów pośrednich i vice versa

• Efekty pamięci jawnej i utajonej tego 

samego materiału są od siebie niezależne

• Brak korelacji między rozpoznawaniem 

słów i uzupełnianiem fragmentów słów

• Rozpoznawanie kolegów z przedszkola na 

fotografii i pomiar reakcji 

elektrodermalnej

Podobieństwa w 

uwarunkowaniach pamięci 

świadomej i nieświadomej

• Okres retencji i powtarzanie
• Liczba i rozkłady powtórzeń
• Kontekst 
• Podobieństwa częściej 

stwierdzane w przypadku 
pojęciowych testów pośrednich

Problemy interpretacyjne

• Podstawowa różnica w badaniach: instrukcja 

skłaniająca lub nie do przypominania

• Ale czy zawsze badani wykonują 

„nieświadome” testy w sposób założony przez 

eksperymentatora?

• I odwrotnie, czy w przypadku testów 

„świadomych” nie występują procesy utajone?

• Wpływ bodźców prezentowanych 

suboptymalnie

• Dysocjacja procesów: instrukcja nakazująca 

inkluzję i zakazująca inkluzji

Instrukcje nakazujące i 

zakazujące inkluzji

Wyjaśnienia teoretyczne

• Pierwsze wyjaśnienie, szybko 

zarzucone: założenie o sile śladu 
pamięciowego i hipoteza progu

• Aktywacja: dla przejawów pamięci 

utajonej wystarcza chwilowa 
aktywacja reprezentacji; dla 
przejawów pamięci jawnej konieczny 
dostęp do węzła i kontekstu

Systemy pamięci

• Zjawiska pamięci utajonej i jawnej zależą od 

odrębnych systemów pamięci 

• Koncepcja popularna wśród badaczy o 

orientacji neuropsychologicznej; argumentem 

za jest fakt występowania dysocjacji

• Tulving i Schacter: system reprezentacji 

percepcyjnej (torowanie percepcyjne); uczenie 

się semantyczne (torowanie pojęciowe)

• Squire: system niedeklaratywny 

(proceduralny)

Procesy przetwarzania 

informacji

• Odmienność procesów kodowania 

podczas wykonywania bezpośrednich 

i pośrednich testów pamięciowych

• Istotna interakcja między cechami 

reprezentacji i wymaganiami zadania

• Przetwarzanie ukierunkowane 

pojęciowo (typu góra-dół, zstępujące) 

i percepcyjnie (typu dół-góra, 

wstępujące)

Do czego służy pamięć 

utajona? Pozytywy

• Ułatwienie identyfikacji bodźców 

percepcyjnych

• Ułatwienie przetwarzania 

semantycznego

• Rehabilitacja pacjentów cierpiących 

na amnezję: przypadek Barbary 
„metoda znikających wskazówek”

• Reklama 

O negatywnych 

konsekwencjach działania 

nieświadomej pamięci 

• Stereotypy i uprzedzenia
• Nieświadomy plagiat
• Déjà vu
• Efekt fałszywej sławy

Efekt fałszywej sławy