RYZYKO ZAWODOWE 08.12.2010

Ryzyko zawodowe - prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Wartościowanie ryzyka
Ryzyko związane z występowaniem zagrożenia można oszacować na podstawie dwóch elementów: prawdopodobieństwa wystąpienia urazu ciała, utraty zdrowia lub pogorszenia stanu zdrowia oraz ciężkości możliwego urazu ciała lub pogorszenia stanu zdrowia.

R= P + S

Gdzie R – wartość ryzyka
P – prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku
S – skutki społeczno – ekonomiczne wypadku

P

• Do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas okresu aktywności zawodowej.

• Do prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej.

• Do wysoce prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które cechuje powtarzalność podczas okresu aktywności zawodowej.

S

• Do następstw o małym stopniu szkodliwości zalicza się zaburzenia stanu zdrowia prowadzące do chwilowego złego samopoczucia nie powodujące absencji w pracy (np. stłuczenia, podrażnienia oczu)

• Do następstw o średnim stopniu szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują absencję w pracy, a nie są związane z dużym stopniem szkodliwości, np. zranienia, alergie skórne.

• Do następstw o dużym stopniu szkodliwości zalicza się ciężkie uszkodzenia a mianowicie: utratę wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub uszkodzenia ciała, rozstrój zdrowia, naruszający podstawowe funkcje organizmu, także chorobę nieuleczalną lub zagrażającą zdrowiu, trwałą chorobę.

Obowiązek sporządzania ryzyka zawodowego wynika a art. 226 KODEKSU PRACY.

Ocena ryzyka to proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalności ryzyka.
Celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie pracownikowi skutecznej ochrony przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy, a w szczególności zidentyfikowanie zagrożeń związanych z pracą, w następstwie zastosowanie odpowiednich środków ochrony oraz sprawdzenie, czy stosowane aktualnie środki są odpowiednie i ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego.

Za przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego odpowiedzialny jest PRACODAWCA:

• ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywana pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne, zmniejszające ryzyko,

• informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Ocena ryzyka zawodowego jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy i stwierdzenia:

• jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być przyczyną pogorszenia stanu zdrowia pracowników,

• czy zagrożenia te można wyeliminować

• jeśli nie, to jakie środki ochrony podjąć w celu ograniczenia ryzyka

ETAPY OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO

• ANALIZA RYZYKA – zebranie potrzebnych informacji, identyfikacje zagrożenia oraz szacowanie związanego z nim ryzyka

• WYZNACZENIE JEGO DOPUSZCZALNOŚCI (w oparciu o wymagania przepisów)

Decyzja o przyjęciu ryzyka zawodowego lub konieczności stosowania odpowiednich środków w celu jego redukcji wiąże się z ustaleniem kryteriów oceny.

Podstawowym krokiem przy podejmowaniu decyzji o akceptacji ryzyka lub konieczności jego obniżenia są wymagania obowiązujących przepisów i norm.
Uznaje się, że ryzyko jest odpowiednio kontrolowane i można je zaakceptować, jeżeli w wyniku oceny można stwierdzić, że:

Spełnione są wymagania obowiązujących przepisów i norm,

Zasady ograniczania ryzyka są właściwie stosowane,

Zapewniając ochronę pracowników uwzględniono najnowsze dostępne osiągnięcia nauki i techniki, organizacji, oraz zapewniono odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej.

DZIAŁANIA WYNIKAJĄCE Z OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Wyniki oceny ryzyka zawodowego stanowią podstawę planowania działań korekcyjnych, które zespół oceniający ryzyko zawodowe powinien zaproponować celem jego redukcji. Przy planowaniu działań korygujących, zaleca się rozważenie możliwości wyeliminowania ryzyka jeżeli okaże się to niemożliwe, jego ograniczenie przez zastosowanie odpowiednich środków ochrony zbiorowej lub rozwiązań organizacyjnych. Jeżeli nie daje to zadowalających rezultatów, ryzyko ogranicza się przez stosowanie środków ochrony indywidualnej.

Przed realizacją wynikającego z oceny ryzyka planu działań korekcyjnych zaleca się dokonać jego przegląd w celu stwierdzenia:

• Czy proponowane działania doprowadzą do oczekiwanego obniżenia poziomu ryzyka?

• Czy w wyniku realizacji planu nie powstaną nowe zagrożenia?

• Czy można wybrać inne, bardziej opłacalne działania?

Tam, gdzie przepisy lub normy nie ustalają kryteriów, należy kierować się przyjętymi ogólnie zasadami, dobrymi praktykami i uwzględnić opinię zainteresowanych. Na ogół stosuje się zasadę, że ryzyko należy obniżyć do najniższego poziomu, uzasadnionego z punktu widzenia rachunku ekonomicznego (analiza ekonomiczna koszt – korzyść). Jeżeli przewidywane nakłady na obniżenie poziomu ryzyka są wyższe od spodziewanych korzyści, ryzyko należy przyjąć.

Ponowna ocena ryzyka zawodowego przy wystąpieniu na stanowisku pracy ryzyka na poziomie bardzo małym lub małym powinna nastąpić za dwa lata.

Jeżeli na stanowisku pracy występuje ryzyko zawodowe na poziomie średnim należy dokonywać oceny ryzyka raz w roku.

Jednak w przypadku:

• zmiany technologii na stanowisku pracy,

• zmiany organizacji pracy na stanowisku,

• wypadku, choroby zawodowej, awarii, wybuchu i innych nieprzewidywalnych zdarzeń mających wpływ na bezpieczeństwo techniczne instalacji i bezpieczeństwo pracy załogi,

• postępu wiedzy medycznej dotyczącej oddziaływania czynników szkodliwych na zdrowie ludzi,

• wniosku lekarza prowadzącego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami,

• pogorszenia wyników profilaktycznych badań lekarskich pracowników,

• jeżeli zastosowane środki zapobiegawcze i ochronne są nieodpowiednie lub niewystarczające,

Kierownik komórki organizacyjnej wraz z zespołem do oceny ryzyka zawodowego w trybie niezwłocznym zobowiązany jest do przeprowadzenia kontroli.

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO
METODA 5 KROKÓW

KROK I

Zebranie informacji potrzebnych do oceny ryzyka

• Jakie są w przedsiębiorstwie stanowiska pracy?

• Jakie osoby pracują na tych stanowiskach? (ze szczególnym uwzględnieniem takich pracowników: młodociani, osoby niepełnosprawne, kobiety w ciąży, pracownicy niepełnoetatowi, podwykonawcy)

• Jakie wykorzystuje się na stanowiskach pracy maszyny, narzędzia i materiały?

• Na jakie zagrożenia wskazują instrukcje obsługi użytkowanych maszyn i urządzeń?

• Jakie zadania (operacje technologiczne) wykonują pracownicy?

• Jakie czynniki niebezpieczne, szkodliwe, lub uciążliwe występują na stanowiskach pracy?

• Jakie stosowane są na stanowiskach pracy środki ochrony zbiorowej i indywidualnej?

• Jakie są wyniki pomiarów czynników szkodliwych (o ile były przeprowadzane) i co wynika z dotychczasowej dokumentacji dot. wypadków przy pracy (jeśli do takich doszło) i chorób zawodowych?

• Jakie są już zidentyfikowane zagrożenia i możliwe skutki ich wystąpienia?

• Jakie są przepisy prawne i normy dotyczące występujących w przedsiębiorstwie stanowisk pracy?

• Warto również poznać opinie i uwagi pracowników dot. stanowisk pracy, w których pracują.

KROK II
Identyfikacja zagrożeń

Określenie dla każdego stanowiska pracy, jakie występują na nim zagrożenia. Na stanowiskach pracy mamy do czynienia z nierównymi lub śliskimi powierzchniami, ruchomymi częściami maszyn, ostrymi krawędziami, gorącymi lub zimnymi powierzchniami, pracą na wysokości, wysokimi ciśnieniami, prądem elektrycznym, substancjami chemicznymi, pyłem, hałasem, nieprawidłowym oświetleniem, drganiami, promieniowaniem elektromagnetycznym, ręcznym noszeniem ciężarów, pracą w niewygodnej pozycji, zagrożeniami biologicznymi, gazem i innymi.
Do określenia zagrożeń bardzo pomocne okazują się coraz liczniej udostępniane, szczególnie w ramach europejskiej kampanii oceny ryzyka zawodowego, listy rolne.

KROK III
Szacowanie ryzyka

Wg Polskiej Normy PN – N – 18002(„Systemy zarządzania bezpieczeństwem higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego” , PKN styczeń 2000), oddzielnie dla szczególnych zagrożeń.

Inne, proste metody oceny ryzyka: metoda Wstępnej Analizy Zagrożeń (PHA), metoda Wskaźnika Ryzyka (RISC SCORE), metoda Grafu Ryzyka, metoda Analizy Bezpieczeństwa Pracy (JSA).

Istnieją tez czynniki środowiska pracy i takie rodzaje pracy, dla których opracowano szczególne wymagania dotyczące związanej z nimi oceny ryzyka i dla których wyżej wspomniana metoda „normy” nie zawsze da się zastosować. Chodzi o czynniki chemiczne, czynniki biologiczne, liczne prace transportowe, hałas i drgania mechaniczne.

Ryzyko można ocenić na przykład zgodnie z poniższą tabelką

KROK IV
Określenie działań eliminujących lub ograniczających ryzyko zawodowe
Należy zacząć od tych zagrożeń, których ryzyko wystąpienia jest i zgodne z zasadą, aby możliwość całkowitego usunięcia zagrożenia miała priorytet, a stosowanie środków ochrony indywidualnej było ostatecznością.
W przypadku ryzyka niedopuszczalnego działania ograniczające muszą mieć charakter natychmiastowy.
dopuszczalne ryzyko średnie wymaga prowadzenia działań na rzecz jego dalszego zmniejszenia, natomiast ryzyko małe – działań zapewniających, że pozostanie ono na poziomie.

KROK V
Dokumentowanie wyników oceny ryzyka zawodowego.

Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna uwzględnić elementy określone w §39 a ust. 3 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy tj. zawierać opis ocenianego stanowiska pracy, wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy, niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko oraz datę oceny i osobę, która ją przeprowadziła. W ww. rozporządzeniu nie zaproponowano wzoru formularza do takiej dokumentacji i nie ma jednolitego wzorca dla takiego dokumentu.
UWAGA! Jeśli w przedsiębiorstwie zmieniły się warunki pracy (np. pojawiły się nowe maszyny lub technologie), należy procedurę oceny ryzyka powtórzyć na tych stanowiskach pracy, których to dotyczy.

SZACOWANIE RYZYKA METODĄ RISK SCORE
Metodę Risk Score stosuje się do oceny stanowisk i procesów pracy, w których następuje częsta zmiana ekspozycji zatrudnionych pracowników na czynniki środowiska pracy (np. hałas, promieniowanie jonizujące).

W metodzie Risk Score do obliczenia ryzyka zawodowego należy wykorzystać następujący wzór:

R = S x E x P

• R – wskaźnik poziomu ryzyka,

• S – potencjalne skutki zagrożenia – straty,

• E – ekspozycja na zagrożenie,

• P – prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia.

Potencjalne skutki zagrożenia

Wartość S	Rodzaj skutków	Charakterystyka strat
		Ludzkich
100	Poważna katastrofa	Wiele ofiar śmiertelnych
40	Katastrofa	Kilka ofiar śmiertelnych
15	Bardzo duże	Ofiara śmiertelna
7	Duże	Ciężkie uszkodzenie ciała
3	Średnie	Absencja w pracy
1	Małe	Udzielenie pierwszej pomocy

Czas ekspozycji oddziaływania szkodliwych czynników na pracownika

Wartość E	Poziom ekspozycji
10	Stała
6	Częsta (codzienna)
3	Sporadyczna (raz w tygodniu)
2	Okazjonalna (raz w miesiącu)
1	Minimalna (kilka razy w roku)
0,5	Znikoma (raz w roku)

Prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia pracownika

Wartość P	Opis	Szansa w %
10	Bardzo prawdopodobne	50 (1 na 2)
6	Całkiem możliwe	10 (1 na 10)
3	Mało prawdopodobne, ale możliwe	1 (1 na 100)
1	Tylko sporadycznie możliwe	0,1 (1 na 1000)
0.5	Możliwe do pomyślenia	0,01 (1 na 10 000)
0.2	Praktycznie niemożliwe	0,001 (1 na 100 000)
0.1	Tylko teoretycznie możliwe	0,0001 (1 na 1 000 000)

R - Ryzyko zawodowe, wartość liczbowa

Wartość R	Kategorie ryzyka	Działanie zapobiegawcze
R < 25	zaniedbywalne	akceptowalne
25<R<50	małe
50<R<200	istotne	Potrzebna poprawa, jeśli potwierdzi analiza ekonomiczno finansowa
200<R<400	duże	Potrzebna natychmiastowa poprawa
R>400	bardzo duże	Wskazane wstrzymanie pracy

Porównanie obu metod
W obu metodach oceniane są skutki zagrożenia i prawdopodobieństwo ich wystąpienia. W metodzie Risk Score występuje dodatkowo parametr "ekspozycja na zagrożenie", czyli czas przebywania w narażeniu na zagrożenie w ciągu zmiany roboczej, tygodnia, miesiąca lub roku pracy. Dla zagrożeń występujących na stanowiskach pracowników administracyjno-biurowych parametr ten wydaje się mało przydatny, gdyż prawie wszystkie zagrożenia występują codziennie (potknięcie, upadek, uderzenie o nieruchome przedmioty, uderzenie przedmiotem spadającym, porażenie prądem elektrycznym, zagrożenia wskutek pracy z monitorem ekranowym itp.).

Ponadto w metodzie Risk Score każdemu ocenianemu parametrowi przyporządkowane są wartości liczbowe wybierane z tabel z pełną konsekwencją dla końcowego wyniku oceny ryzyka zawodowego. Natomiast w metodzie oceny ryzyka dla mierzalnych czynników środowiska pracy wg Polskiej Normy PN-N-18002:2000 wartości ocenianych parametrów mają wielkości opisowe, łatwiejsze do zdefiniowania, a do tego występują do wyboru 2 opcje, mianowicie: