Zespół narządów, którego zadaniem jest dostarczanie
tlenu do organizmu i wydalanie zbędnych produktów
przemiany materii, którym jest m.in. dwutlenek węgla.

Składają się na niego drogi oddechowe i płuca. Niewielki
udział w wymianie gazowej ma również skóra. Oddychanie
to jeden z najistotniejszych przejawów życia. Na
oddychanie składają się dwa procesy:

"oddychanie zewnętrzne"

- wymiana gazowa,

tzn. pobieranie ze środowiska tlenu (poprzez narządy
oddechowe), rozprowadzanie go po komórkach (dzięki
krwi) i jednocześnie odbieranie z nich dwutlenku węgla w
celu usunięcia na zewnątrz (również poprzez narządy
oddechowe) oraz

"oddychanie

wewnętrzne"

- wewnątrzkomórkowe, tzn. biologiczne

utlenianie związków organicznych w celu pozyskania
energii niezbędnej do podtrzymywania funkcji życiowych.

Układ oddechowy tworzą narządy biorące udział
w transporcie powietrza, jego ogrzaniu,
nawilżeniu i oczyszczeniu z pyłów oraz wymianie

gazowej.

Należą tu:

1. GÓRNE DROGI ODDECHOWE
-jama nosowa
-gardło

2. DOLNE DROGI ODDECHOWE
-krtań
-tchawica
-oskrzela
-płuca

TCHAWICA

USTA

NOS
(JAMA NOSOWA)

PŁUCA

OSKRZEL
A

KRTAŃ

GARDŁO

Zbudowana jest z kości i chrząstek. Wśród chrząstek
nieparzystych jest przegroda nosa, a parzyste to: chrząstki
boczne nosa, chrząstki skrzydłowe większe i mniejsze oraz
chrząstki dodatkowe nosa. Do przedsionka jamy nosowej
prowadzą nozdrza.
Wnętrze jamy podzielone jest przegrodą nosową na 2
części: prawa i lewą. W każdej połowie znajdują się 3
małżowiny nosowe, które dzielą ja na 3 przewody: górny,
środkowy i dolny.
Śluzówka małżowin nosowych zawiera dużo gruczołów i
liczne sploty żylne, dzięki czemu powietrze jest tu
ogrzewane, nawilżane. Oczyszczanie zapewnia nabłonek
wielowarstwowy migawkowy pokrywający śluzówkę.
Zapobiega to oziębieniu, wysuszeniu i zanieczyszczeniu
płuc. Ze względu na funkcje jamę nosową dzielimy na
okolicę węchowa i oddechową.
Górna cześć jamy nosowej (nad małżowiną górną) stanowi
okolicę węchową.

Jama nosowa kontaktuje się z zatokami przynosowymi,
do których należą:
-zatoka klinowa
-zatoka szczękowa
-zatoka czołowa
-komory kości sitowej

Gardło jest miejscem skrzyżowania drogi oddechowej
z przewodem pokarmowym, stanowi wspólny odcinek
dla obydwu układów – pokarmowego i
oddechowego. Podczas oddychania powietrze po
przejściu przez jamę nosową przechodzi przez gardło,
gdzie w jego dolnym odcinku wpada do krtani.

PODNIEBIENIE
TWARDE
PODNIEBIENI
E MIĘKKIE

JĘZYCZEK

MIGDAŁKI

UZĘBIENIE
DOLNE

WARGA
DOLNA

WARGA
GÓRNA

UZĘBIENIE
GÓRNE

ŚLUZÓWKA
USTNA

ŁUK
PODNIEBIENIOW
O- JĘZYKOWY

ŚCIANA TYLNA
GARDŁA

JĘZYK

Zaliczamy ją do dolnych dróg oddechowych. Krtań jest

narządem składającym się z 9 połączonych chrząstek.
Współpracuje z przełykiem i tchawicą, jest miejscem
przejścia powietrza ze środowiska zewnętrznego do płuc
podczas wdychania i w odwrotnym kierunku podczas
wydychania. W jej wnętrzu znajdują się struny głosowe -
jest narządem mowy. Zawieszona jest za pomocą
więzadeł i mięśni na łuku kości gnykowej. Położona jest
na wysokości V do VI kręgu szyjnego. Ku dołowi
przechodzi w tchawicę.

Jej szkielet stanowią chrząstki:
- nieparzyste: tarczowata, pierścieniowata, nagłośniowa

- parzyste: nalewkowate, różkowate, klinowate.
Chrząstka tarczowata tworzy na szyi charakterystyczną

wyniosłość zwaną "jabłkiem Adama". Chrząstki krtani
połączone są z kością gnykową, tchawicą i między sobą
więzadłami. Część jednego z więzadeł łącząca chrząstkę
tarczowatą z pierścieniową tworzy więzadła głosowe,
które ograniczają szparę głośni. Mięśnie wewnętrzne
krtani rozszerzają i zwężają szparę.

W jamie krtani wyróżnia się:

- przedsionek krtani
- głośnię – najwęższa część krtani

-jamę podgłośniową

Błona śluzowa krtani zawiera liczne gruczoły, które
swoją wydzieliną zwilżają jej wnętrze oraz fałdy
głosowe. Stopień rozwarcia głośni i napięcie fałdów
głosowych są zależne od działania mięśni krtani.
Powietrze, które przechodzi przez zwężoną głośnię
powoduje drganie fałdów głosowych i w ten sposób
powstaje głos.

A- podczas oddychania

B- podczas fonowania

NASADA JĘZYKA

NAGŁOŚNIA

FAŁDY GŁOSOWE

TCHAWICA

ZACHYŁEK

GRUSZKOWATY

CHRZĄSTKA

NALEWKOWATA

PRZEŁYK FAŁDY

PRZEDSIONKA

Zaczyna się na wysokości 6 i 7 kręgu szyjnego.
Górnym końcem łączy się z krtanią.
Schodząc ku dołowi do klatki piersiowej rozdziela się
na oskrzela główne. Jest to spłaszczona sprężysta rura
długości ok. 12- 14 cm, która zbudowana jest z 16-20
chrząstek tchawiczych o podkowiastym kształcie. Są one
połączone więzadłami obrączkowymi. Chrząstki tchawicy
zbudowane są z tkanki chrzęstnej szklistej, łączy je
natomiast tkanka łączna i włókna mięśni gładkich. Wnętrze
tchawicy wyścieła błona śluzowa pokryta nabłonkiem
wielorzędowym cylindrycznym migawkowym, w którym
występują gruczoły tchawicze wydzielające płyn surowiczy i
śluz. Tchawica w dolnym odcinku części szyjnej objęta jest
przez tarczycę.

Na wysokości 4-go kręgu piersiowego tchawica rozdziela
się
pod kątem prostym na 2 oskrzela główne lewe i prawe.
Prawe jest krótsze i 2x grubsze od lewego.
Budowa oskrzela jest taka sama jak tchawicy.
Wchodzą one do płuc przez wnękę.
Oskrzela główne dzielą się na coraz mniejsze gałęzie i w
ten sposób tworzą drzewo oskrzelowe.

Wyróżniamy zatem:
- Oskrzela główne
- Oskrzela płatowe
- Oskrzela segmentowe
- Oskrzela podsegmentowe
- Małe oskrzela zrazików i gron

SEGMENTY OSKRZELOWO- PŁUCNE

Płuca stanowią główny narząd wymiany gazowej.
Położone są w klatce piersiowej w jamach opłucnych.
Maja kształt stożka. W każdym wyróżniamy:
- część górną – tzw. szczyt
- część dolną – podstawa

Mamy też 3 powierzchnie:
- wklęsłą przeponową
- wypukłą żebrową
- zwróconą do śródpiersia- śródpiersiową
Na powierzchni śródpiersiowej leży wnęka płucna.
Znajdujące się we wnęce oskrzela, tętnica płucna i żyła
płucna stanowią korzeń płuca.

Każde płuco jest podzielone szczelinami na płaty:
płuco lewe ma 2 płaty (górny, dolny),
płuco prawe 3 (górny, środkowy, dolny).
W obrębie płatów wyodrębnić można jeszcze
mniejsze części miąższu płucnego:
segmenty oskrzelowo-płucne (jest ich łącznie 10 w każdym
płucu) dzielące się na podsegmenty, te na liczne małe
części zwane zrazikami i następnie na najmniejsze części
miąższu płucnego - grona.
Do poszczególnych płatów prowadzą odchodzące od
oskrzeli głównych oskrzela płatowe. Pojedynczy płat składa
się z segmentów oskrzelowo-płucnych, do których wiodą
odchodzące od oskrzeli płatowych oskrzela segmentowe.

KRTAŃ

SZCZYT PŁUCA

POWIERZCHNIA
ŻEBROWA

PŁAT GÓRNY

PŁUCO LEWE

SZCZELINA
SKOŚNA

PŁAT
DOLNY

TCHAWIC
A

PODSTAWA PŁUCA

ROZDWOJENIE

TCHAWICY

PŁAT GÓRNY

PŁUCO PRAWE

SZCZELINA POZIOMA
PŁUCA PRAWEGO

PŁAT ŚRODKOWY

PŁAT DOLNY

BRZEG DOLNY

POWIERZCHNIA PRZEPONOWA

JĘZYCZEK PŁUCA
LEWEGO

WCIĘCIE
SERCOW
E

-
PRZEDN
I BRZEG

-TYLNY

Płuca zbudowane są z pęcherzyków płucnych,
które znajdują się na końcu pojedynczego
oskrzelika końcowego i tworzą grono.
Pęcherzyki płucne odpowiadają bezpośrednio
za wymianę gazową. Ściany pęcherzyków
zbudowane są z nabłonka jednowarstwowego
i otoczone są gęstą siecią naczyń krwionośnych
włosowatych,
co ma znaczenie przy sprawnej wymianie gazowej.
Barwa płuc w czasie życia człowieka zmienia się.
Płuco dorosłego człowieka, na skutek odkładania się w nim
cząsteczek węgla zawartych we wdychanym powietrzu, jest
koloru ciemnego, płuca płodu mają barwę ciemnoczerwona,
u noworodka bladoróżową.
Płuca pokrywa cienka błona surowicza, zwana opłucną.
Na pojemność życiową płuc składa się suma objętości
oddechowej, objętości zapasowej wdechowej i wydechowej
i wynosi około 4000 cm3. Pojemność całkowita płuc jest
większa o objętość zalegającą płuc i wynosi około
5200cm3.

BUDOWA MIKROSKOPOWA PŁUCA

Gałązki tętnicy płucnej

oskrzeliki

gałązki żył płucnych

pęcherzyk
płucny
opleciony siecią
naczyń
włosowatych

grono

pęcherzyk
płucny

Wentylację płuc zapewniają ruchy ssąco-tłoczące klatki
piersiowej.
Wdech powodowany jest skurczem mięśni oddechowych:
przepony rozpiętej na łuku żeber dolnych oraz mięśni
międzyżebrowych zewnętrznych, rozpiętych na żebrach.
Rozciągnięcie klatki piersiowej we wszystkich trzech wymiarach
prowadzi do zwiększenia objętości płuc i wytworzenia
podciśnienia zasysającego powietrze. Wydech jest najczęściej
aktem biernym. Rozluźnienie mięśni oddechowych sprawia, że
klatka piersiowa i płuca kurczą się, a niewielkie nadciśnienie
wytłacza powietrze z płuc i dróg oddechowych.
Przy wdechu powietrze dostaje się najpierw do jamy nosowej. Tam
ulega ogrzaniu, nawilżeniu i, w znacznym stopniu, oczyszczeniu z
kurzu, bakterii i innych drobnych zanieczyszczeń. Jest to możliwe
dzięki wyścieleniu jamy nosowej silnie unaczynioną błoną śluzową
z wielowarstwowym nabłonkiem migawkowym, zawierającym
liczne komórki śluzowe. Następnie powietrze przepływa do gardła
i krtani. W gardle krzyżują się drogi oddechowe i przewód
pokarmowy, dlatego przy przełykaniu dochodzi do zatrzymania
oddechu i zamknięcia dróg oddechowych przez nagłośnię. Przez
krtań i tchawicę powietrze przechodzi do drzewa oskrzelowego,
by dotrzeć w końcu do pęcherzyków płucnych, w których zachodzi
właściwa wymiana gazowa.

SCHEMAT KLATKI PIERSIOWEJ (z boku)
W CZASIE WDECHU I WYDECHU

Wymiana gazowa pomiędzy środowiskiem
zewnątrzkomórkowym, a wnętrzem komórek
oraz pobieranie tlenu przez mitochondria
to oddychanie wewnętrzne.

Czynność oddechowa jest kontrolowana i regulowana przez
ośrodkowy układ nerwowy. W rdzeniu przedłużonym znajdują się
centra oddechowe, które sterują pracą mięśni oddechowych.
Człowiek oddycha spontanicznie, mimowolnie. Nie oznacza to
wcale, że nie ma on wpływu na głębokość i częstość oddychania -
tak, jak się to dzieje z czynnością serca, która nie jest świadomie
kontrolowana przez korę mózgowa.
Podstawową rolę w kontroli oddychania odgrywają sprzężenia
zwrotne, związane z panującymi we krwi ciśnieniami tlenu i
dwutlenku węgla. Czujnikami tych ciśnień są receptory znajdujące
się w dużych tętnicach: w aorcie i tętnicy szyjnej. Spadek
ciśnienia tlenu i/lub wzrost ciśnienia dwutlenku węgla we krwi
tętniczej powoduje w drodze odruchu pobudzenie centrów
oddechowych w rdzeniu przedłużonym. Stamtąd płyną
pobudzenia zwiększające aktywność i wysiłek mięśni
oddechowych i w rezultacie - poprawę wentylacji, czego efektem
jest powrót do ciśnienia gazów we krwi do poziomu
zapewniającego prawidłowe oddychanie tkankowe.
Płuca poprzez wpływ na ciśnienie dwutlenku węgla we krwi mają
bezpośredni i znaczący wpływ na utrzymywanie odpowiedniego,
niemal obojętnego odczynu (pH - 7,4) krwi. Są miejscem
powstawania i degradacji niektórych substancji czynnych,
krążących we krwi.

1. „ANATOMIA CZŁOWIEKA” – Adam Bochenek, Państwowy

Zakład

Wydawnictw Lekarskich, Warszawa
2.

www.pl.wikipedia.org

3.

www.zdrowie.med.pl

4.

www.portalwiedzy.onet.pl

5.

www.masazysta.info.pl