Ewolucja gatunku ludzkiego

porównaniu

innymi

istotami

człowiek

zamieszkuje

Ziemię

niedawna.

odnalezionych

skamieniałości wiadomo, że pierwsze
zbliżone

człowieka

stworzenie

pojawiło się dopiero 6 mln lat temu, a
człowiek podobny do dzisiejszego – 30
000 lat temu

Nasz

rodzaj

ludzki

jest

wynikiem

ewolucji,

której

ulegał Homo erectus

Homo erectus

. Pojawił

się 400-200 tys. lat temu. Na
tym etapie mózg powiększył
się

rozmiarów

mózgu

człowieka

nowożytnego,

czaszka

stała

się

mniej

masywna,

tył

głowy

zaokrąglony. Następny etap nie
jest jasny, albowiem linia

Homo

sapiens

Homo

sapiens

uległa

podziałowi: jedna prowadziła
do

człowieka

neandertalskiego

, druga – do w

pełni nowożytnego człowieka
(Homo sapiens sapiens

Homo sapiens sapiens

Australopitek

Homo habilis

Homo erectus

Neandertalcz
yk

Homo sapiens
sapiens

Przedstawiciele hominidów

(hominid = stworzenie

człekokształtne)

Jest

najstarszym

hominidem,

datowanym na około 3,5 mln lat
temu, należącym do wczesnej
linii rozwoju człowieka. Pierwsze
kopalne szczątki takiej istoty
odnaleziono w 1924 w Taung, w
Afryce Południowej, i nadano jej
nazwę

Australopithecus

africanus

(południowa

małpa

afrykańska). Gatunek ten był
znacznie

niższy

współczesnego

człowieka

–

mierzył

ok.

metra.

Australopitek

chodził

wyprostowany,

lecz

jego

mózgoczaszka była ciągle jeszcze
małpopodobna. Nie ma pewności,
czy potrafił wyrabiać narzędzia.

Lucy – pierwszy

znany

australopitek –

kobieta.

Nazwa

nadana

gatunkowi

człowieka kopalnego, odkrytego
w wąwozie Olduvai, w Tanzanii.
Występował między 2,5-1,6 mln
lat temu . Chociaż rozmiarami
był podobny do australopiteka,
to jednak miał większy mózg i
twarz

bardziej

zbliżoną

ludzkiej. Prawdopodobnie był
pierwszym

linii

rozwoju

człowieka, który posługiwał się
kamiennymi

narzędziami,

prostymi otoczakami i łupanymi
z kamienia wytworami ludzkiej
ręki, objętymi wspólną nazwą
wytwórczości kultury Olduvai.

Rekonstrukcja wyglądu przedstawicieli Homo
erektus

Homo erectus, człowiek

wyprostowany.

Prawdopodobnie przodek

naszego gatunku, Homo

sapiens. Żył w Afryce, w

Azji i być może w Europie.

Ta człowiekowata istota

była większa od

australopiteków i od

Homo habilis; jego mózg

zbliżał się rozmiarami do

tego, który ma nowożytny

człowiek. Miał natomiast

bardziej masywne kości

twarzy, długą i

niskosklepioną czaszkę.

Homo erectus był pierwszym w

linii rozwoju człowieka, który

opanował i posługiwał się ogniem,

co pozwoliło mu, rozprzestrzenić

się tak daleko od jego

pierwotnych siedzib w

tropikalnych rejonach Afryki

Wschodniej. Prawdopodobnie

stanowił następny etap ewolucji,

której uległ Homo habilis 1,6 mln

lat temu. Przyjmuje się, że ok. 1

mln lat temu Homo erectus

rozpoczął swoją wędrówkę, która

doprowadziła go aż do Chin

(człowiek pekiński) i Indonezji

(człowiek jawajski). Ostatni jego

przedstawiciele wyginęli

400-200 tys. lat temu.

Neandertalski

człowiek,

żył

Europie, na Bliskim Wschodzie i w
Azji Środkowej od ok. 130 do 30 tys.
lat temu. Nazwę wziął od niemieckiej
miejscowości Neanderthal, gdzie w
jaskini, w dolinie rzeki Düssel,
odkryto w 1856 część szkieletu
człowieka kopalnego.

Rekonstrukcja

twarzy

neandertalczyka

Nazywany jest Homo sapiens

neanderthalensis, dla

odróżnienia go od w pełni

nowożytnej formy człowieka

Homo sapiens sapiens.

Neandertalczycy wyróżniali

się masywną budową kośćca,

silną muskulaturą, grubymi

wałami nadoczodołowymi,

pochyłym czołem

i puszką mózgową szerszą

niż u człowieka

nowożytnego.

Byli prawdopodobnie

pierwszymi, którzy znali

rytuały pogrzebowe.

Kontrowersje

wywołuje

rola,

jaką

neandertalczycy

odegrali

późnej

ewolucji

człowieka.

Jedni

uczeni

utrzymują, że w ogóle nie można ich
uznać

naszych

bezpośrednich

przodków, inni stoją na stanowisku, że
przynajmniej

niektóre

grupy

neandertalczyków ewoluując doszły do
etapu człowieka nowożytnego. Ale gdyby
rzeczywiście byli ostatnim ogniwem
rozwoju ewolucyjnego, to zagadką jest
ich wymarcie ok. 50-30 tys. lat temu.
Możliwe iż zostali wyparci przez ludzi
nowożytnych, przybyłych do Europy z
Afryki, drogą wiodącą przez Bliski
Wschód.

Mogło

także

dojść

skrzyżowania części neandertalczyków z
przybyłymi ludźmi nowożytnymi.

Anatomicznie współczesny człowiek pojawił się na
Bliskim Wschodzie ok. 50 tys. lat temu, w Europie
nieco później, ale nagły wzrost populacji nastąpił
ok.

tys.

lat

temu.

Najwcześniejszym,

współczesnym Europejczykiem jest człowiek z

Crô-Magnon.

Kromaniończycy

byli masywniej

zbudowani niż dzisiejsi ludzie, ale mieli te same
cechy

anatomiczne.

Nazwę

otrzymali

miejscowości

departamencie

Dordogne

(Francja), gdzie w 1868 znaleziono pod nawisem
skalnym cztery szkielety ludzi dorosłych i jeden
płodu.

Życie kromańczyków

wypełniały polowania,

wyprawianie skór i

przygotowywanie

pożywienia.

Najwięcej

szczątków

związanych z

przodkami

człowieka

znaleziono w

Afryce. Olduvai

Gorge w

Tanzanii było

jednym z

najciekawszych

odkryć.

Wykopano tu

szczątki

zarówno

australopitek

a, jak i Homo

habilis,

odkryto też

ślady stóp

sprzed trzech

milionów lat.

Pozostałości

po Homo

erektus

znajdowano

już na terenie

całej

Europy

Afryki

Azji

Najwięcej szczątków homo sapiens
sapiens odkryto w Europie, a ponadto w
Azji Mniejszej i na obszarach Morza
Śródziemnego

W jaskini Niah na
Borneo, na
głębokości 2,5 m
odkryto szkielet
homo sapiens
sapiens – jest to
najstarsze
znalezisko
człowieka
współczesnego

Odcisk dłoni człowieka w jaskini Puente Viesgo w
Hiszpanii

Przed około 30 tys. laty ze
wschodu dotarli do Europy
myśliwi z gatunku homo
sapiens. W tym czasie
wyginęli

neandertalczycy,

przypuszczalnie

wyparci

przez lepiej wyposażonych
w

narzędziach

nowoprzybyłych.

Homo
erectus

Neandertalczy
k

Homo
sapiens

Rozwój kształtu głowy odegrał istotną rolę

w wyodrębnieniu gatunku ludzkiego.

Czaszki pierwszych hominidów miały

wydatne szczęki, szerokie usta i niskie

czoła. W miarę postępu ewolucji część

twarzowa stawała się bardziej płaska i

zaczynał w niej dominować nos. Szczęki

cofnęły się, usta zmniejszyły, a rozrastające

się czoło umożliwiło zwiększenie

rozmiarów mózgu.

Cechy charakterystyczne czaszki homo sapiens

sapiens:

Cechy charakterystyczne czaszki homo sapiens

sapiens:



Kość skroniowa krótka, z zaokrąglonym

brzegiem górnym



Czaszka stosunkowo długa, kości

ciemieniowe wydłużone i wysklepione



Dobrze wykształcone zatoki czołowe



Pojemność mózgoczaszki

1000-1400 ml



Górna część twarzy

szersza niż u Homo erectus



Łuska kości potylicznej

wysoka

czaszka

współczesnego

homo

sapiens sapiens ma małe zęby i
wysoką, zaokrągloną mózgoczaszkę.

Do przetrwania pierwszych ludzi ogromne
znaczenie miała ich zdolność do polowania.
Używali do tego celu kamieni, toporów i ognia.
Dzięki odkryciom w hiszpańskiej Ambronie
stwierdzono, że 400 000 lat temu polowano już
na słonie i inne wielkie ssaki. Zaganiano je na
bagniste tereny, a potem kruszono głowy
kamieniami,

lub

zabijano

drewnianymi

włóczniami.

Zdaniem

niektórych

uczonych

pierwsze

narzędzia

używane przez

homonidy

zrobione były z

kości. Wszystkie

istoty

człekokształtne

posługiwały się

jednak

kamieniem i

drewnem,

dlatego też czasy

ludzkiej

prehistorii

nazywamy

epoką

kamienną.

Na terenie

Palestyny 40 tys.

lat temu

znaleziono

niewielkie

narzędzia

kamienne,

najczęściej

osadzone w

drewnianych lub

kościanych

rękojeściach.

Człowiek

rozumny, żeby

przeżyć musiał

polować.

Polowano na

bawoły, jelenie,

mamuty łosie i

bawoły. W ciągu

ostatniej epoki

lodowcowej
dokonał się

postęp w

technikach

łowieckich. Około

10 tys. lat p.n.e.

wynaleziono łuk i

strzały, co

ułatwiło

odławianie

wielkich ssaków.

W czasie, gdy mężczyźni polowali,
grupy kobiet i dzieci wyruszały na
poszukiwanie owoców i orzechów.
Zbierano

także

jaja

ptaków,

jaszczurek oraz miód. Człowiek
żyjący w tamtych czasach prowadził
koczowniczy tryb życia.

Na takich

„talerzach”

z kory

zbierano

jagody i

orzechy

Wraz z ewolucją człowieka nowożytnego
obserwuje się znaczne postępy w
technologii

wytwarzania

narzędzi,

szybki wzrost ludności, koncentrowanie
społecznej

aktywności

miejscu

zamieszkania i pierwsze dokonania w
zakresie sztuki. U człowieka wykształca
się mowa, porozumiewa się z innymi za
pomocą dźwięków artykułowanych.

Z tego kamienia

powstanie siekiera

Najwcześniejsi ludzie żyjący ok. 40 tys.
lat temu tworzyli malowidła naskalne,
rzeźby i rysunki. Wizerunki były ryte lub
malowane na ścianach jaskiń, gdzie
mieszkali.

Rzeźby

przedstawiały

najczęściej zwierzęta i ludzi.

Najbardziej znane malowidła w Europie

pochodzą Lascaux we Francji. Są dziełem

kromaniończyków. Są wśród nich

wizerunki bawołów, dzikiego bydła, jeleni i

koni.

Nie wiadomo dlaczego powstała sztuka.
Być może była częścią religijnych praktyk,
lub próbą utrwalenia środowiska życia.
Być może malowali dla przyjemności i
zabawy.

Przy pomocy takich lamp
dawni ludzie oświetlali
jaskinie. Ta pochodząca z
Lascaux lampa świadczy
o 25 tysiącach lat sztuki
jaskiniowej.

Pod koniec epoki lodowcowej ludność
zbieracko-łowiecka odkryła, że nasiona
posiane na nawodnionym polu dają plony.
Był to początek rolnictwa. Umiejętność
przechowywania żywności spowodowała,
że homo sapiens nie musiał co roku
zmieniać miejsca zamieszkania, żeby
zdobyć pożywienie i ubranie. Dało to
początek

osiadłemu

trybowi

życia.

Nauczono się także rozmnażać zwierzęta i
hodować bardziej udomowione odmiany.

Wielkim krokiem w rozwoju dawnych
ludzi było odkrycie ognia. Był on
potrzebny

gotowania

mięsa,

ogrzewania pomieszczeń i odstraszania
zwierząt.