Ergonomia

Ergonomia

Egzystencja człowieka jest

Egzystencja człowieka jest

uzależniona od

uzależniona od

konieczności utrzymania

konieczności utrzymania

stałości środowiska

stałości środowiska

wewnętrznego organizmu -

wewnętrznego organizmu -

tzw.

tzw.

homeostazy

homeostazy

.

.

Praca często stanowi zagrożenie.

Praca często stanowi zagrożenie.

W rozwiązaniu tego problemu

W rozwiązaniu tego problemu

mogą być pomocne nauki

mogą być pomocne nauki

dostarczające informacji o

dostarczające informacji o

właściwościach człowieka,

właściwościach człowieka,

produktów techniki oraz

produktów techniki oraz

środowisku.

środowisku.

Pierwotny schemat blokowy

Pierwotny schemat blokowy

podstawowego ukł.

podstawowego ukł.

ergonomicznego

ergonomicznego

Ergonomia

Ergonomia

-

-

jest dyscypliną techniczną

jest dyscypliną techniczną

humanistycznie zorientowaną. Jest to

humanistycznie zorientowaną. Jest to

nauka wielodyscyplinarna, której istotą

nauka wielodyscyplinarna, której istotą

jest badanie relacji między

jest badanie relacji między

pracownikiem, a pozostałymi

pracownikiem, a pozostałymi

elementami uczestniczącymi w procesie

elementami uczestniczącymi w procesie

pracy.

pracy.

Nazwę swą wzięła z języka greckiego,

Nazwę swą wzięła z języka greckiego,

gdzie

gdzie

ergon

ergon

znaczy praca, a

znaczy praca, a

nomos

nomos

- prawo,

- prawo,

prawidłowość.

prawidłowość.

Ergonomia

Ergonomia

= ergonomika (gr. érgon

= ergonomika (gr. érgon

‘praca, dzieło’ + nómos ‘prawo’)

‘praca, dzieło’ + nómos ‘prawo’)

nauka zajmująca się

nauka zajmująca się

dostosowaniem rodzaju pracy i

dostosowaniem rodzaju pracy i

środowiska zawodowego do cech

środowiska zawodowego do cech

psychofizycznych człowieka,

psychofizycznych człowieka,

stworzeniem optymalnych

stworzeniem optymalnych

warunków pracy, zwracając uwagę

warunków pracy, zwracając uwagę

gł. na zdrowie pracownika,

gł. na zdrowie pracownika,

wydajność i jakość pracy oraz

wydajność i jakość pracy oraz

klasyfikacją ludzi do określonych

klasyfikacją ludzi do określonych

zawodów.

zawodów.

Ergonomia

Ergonomia

- nauka zajmująca się

- nauka zajmująca się

badaniem problemów z zakresu

badaniem problemów z zakresu

fizjologii, psychologii i anatomii w

fizjologii, psychologii i anatomii w

relacji człowiek-praca. Jest ona nauką i

relacji człowiek-praca. Jest ona nauką i

dziedziną praktyczną (ergonomia

dziedziną praktyczną (ergonomia

projekcyjna i ergonomia korekcyjna),

projekcyjna i ergonomia korekcyjna),

która pozwala w jak najlepszy sposób

która pozwala w jak najlepszy sposób

wykorzystać możliwości umysłowe i

wykorzystać możliwości umysłowe i

fizyczne człowieka dla jego osiągnięć w

fizyczne człowieka dla jego osiągnięć w

pracy, zapewniając mu

pracy, zapewniając mu

bezpieczeństwo, ochronę zdrowia i

bezpieczeństwo, ochronę zdrowia i

wygodę jej wykonywania.

wygodę jej wykonywania.

Przedmiotem

Przedmiotem

ergonomii jest relacja układu

ergonomii jest relacja układu

człowiek - elementy pracy , w celu

człowiek - elementy pracy , w celu

zapewnienia higieny, bezpieczeństwa i

zapewnienia higieny, bezpieczeństwa i

komfortu pracy, przy założeniu wysokiej

komfortu pracy, przy założeniu wysokiej

sprawności procesu produkcyjnego.

sprawności procesu produkcyjnego.

Wiedza o relacjach między elementami

Wiedza o relacjach między elementami

tego układu powinna obejmować

tego układu powinna obejmować

zagadnienia: co robić, jak, jakie mogą się z

zagadnienia: co robić, jak, jakie mogą się z

tym wiązać zagrożenia oraz jak ich unikać.

tym wiązać zagrożenia oraz jak ich unikać.

Celem-

Celem-

ergonomii jest humanistyczna

ergonomii jest humanistyczna

i użytkowa optymalizacja elementów

i użytkowa optymalizacja elementów

pracy przez dostosowanie ich do

pracy przez dostosowanie ich do

właściwości organizmu ludzkiego,

właściwości organizmu ludzkiego,

funkcjonującego w sztywnych

funkcjonującego w sztywnych

granicach swego środowiska

granicach swego środowiska

wewnętrznego z uwzględnieniem

wewnętrznego z uwzględnieniem

środowiska zewnętrznego.

środowiska zewnętrznego.

1. dostosowanie maszyn, urządzeń,

1. dostosowanie maszyn, urządzeń,

czynności i zadań do naturalnych

czynności i zadań do naturalnych

możliwości fizycznych i psychicznych

możliwości fizycznych i psychicznych

człowieka; 

człowieka; 

2. zapewnienie wysokiej sprawności i

2. zapewnienie wysokiej sprawności i

niezawodności działania człowieka w

niezawodności działania człowieka w

procesie pracy;

procesie pracy;

3. eliminowanie wszelkich zagrożeń

3. eliminowanie wszelkich zagrożeń

zdrowia i życia człowieka; 

zdrowia i życia człowieka; 

4. optymalne ukształtowanie

4. optymalne ukształtowanie

biologicznego kosztu wykonania

biologicznego kosztu wykonania

pracy, dzięki eliminowaniu

pracy, dzięki eliminowaniu

wydatkowania energii ludzkiej na

wydatkowania energii ludzkiej na

wykonywanie zbędnych czynności i

wykonywanie zbędnych czynności i

pokonywanie uciążliwości

pokonywanie uciążliwości

środowiska; 

środowiska; 

5. współudział w rozwoju

5. współudział w rozwoju

intelektualnym i fizycznym

intelektualnym i fizycznym

człowieka. 

człowieka. 

Projektowanie ergonomiczne

Projektowanie ergonomiczne

przyjęto rozpatrywać w skali

przyjęto rozpatrywać w skali

mikro i makro. Projektowaniem

mikro i makro. Projektowaniem

mikroergonomicznym określa się

mikroergonomicznym określa się

ergonomię pierwszej i drugiej

ergonomię pierwszej i drugiej

generacji, przy czym:

generacji, przy czym:

Do pierwszej generacji zalicza się:

Do pierwszej generacji zalicza się:



badanie zjawisk percepcji,

badanie zjawisk percepcji,



zagadnienia antropometrii,

zagadnienia antropometrii,



analizę i projektowanie względnie

analizę i projektowanie względnie

wyizolowanych systemów:

wyizolowanych systemów:

człowiek - obiekt techniczny,

człowiek - obiekt techniczny,

Zadaniem-

Zadaniem-

ergonomii jest

ergonomii jest

racjonalne ukształtowanie

racjonalne ukształtowanie

stanowisk pracy przy jak

stanowisk pracy przy jak

najmniejszym koszcie

najmniejszym koszcie

biologicznym człowieka.

biologicznym człowieka.

Do drugiej generacji zalicza się:

Do drugiej generacji zalicza się:



badanie procesów poznawczych

badanie procesów poznawczych

i decyzyjnych człowieka,

i decyzyjnych człowieka,



interakcję

interakcję

człowiek -

człowiek -

komputer

komputer

,

,

Głównym przykazaniem

Głównym przykazaniem

ergonomisty jest troska o to, by

ergonomisty jest troska o to, by

człowiek pracujący nie był

człowiek pracujący nie był

zmuszony tworzyć wartości

zmuszony tworzyć wartości

niższych za cenę utraty wartości

niższych za cenę utraty wartości

wyższych.

wyższych.

Zastosowanie-

Zastosowanie-

ergonomia znajduje w każdej

ergonomia znajduje w każdej

dziedzinie działalności człowieka. Na

dziedzinie działalności człowieka. Na

przestrzeni lat ergonomia poddana była

przestrzeni lat ergonomia poddana była

ewolucji. Zrodziła się jako

ewolucji. Zrodziła się jako

ergonomia

ergonomia

korekcyjna

korekcyjna

, której zadaniem była poprawa

, której zadaniem była poprawa

stanu już istniejącego. Sprecyzowane na jej

stanu już istniejącego. Sprecyzowane na jej

podstawie przesłanki dały podstawy do

podstawie przesłanki dały podstawy do

wykształtowania się

wykształtowania się

ergonomii

ergonomii

koncepcyjnej

koncepcyjnej

(zastosowanie wytycznych

(zastosowanie wytycznych

ergonomicznych w trakcie procesu

ergonomicznych w trakcie procesu

projektowania). Obecnie ergonomia

projektowania). Obecnie ergonomia

traktowana jest

traktowana jest

systemowo

systemowo

, czyli jest

, czyli jest

uwzględniana współzależność elementów

uwzględniana współzależność elementów

biorących udział w procesie pracy.

biorących udział w procesie pracy.

PODSTAWOWY UKŁAD

PODSTAWOWY UKŁAD

ERGONOMICZNY

ERGONOMICZNY

Człowiek ze względu na swe

Człowiek ze względu na swe

właściwości (zachowanie równowagi

właściwości (zachowanie równowagi

wewnętrznej organizmu

wewnętrznej organizmu

-homeostazę) wymaga prawie że

-homeostazę) wymaga prawie że

stałych warunków środowiska, w

stałych warunków środowiska, w

którym przebywa. Tymczasem

którym przebywa. Tymczasem

środowisko pracy w większości

środowisko pracy w większości

przypadków, stanowi zagrożenie dla

przypadków, stanowi zagrożenie dla

niego przez swe oddziaływanie.

niego przez swe oddziaływanie.

Utrzymanie homeostazy organizmu w

Utrzymanie homeostazy organizmu w

niekorzystnym środowisku wiąże się z

niekorzystnym środowisku wiąże się z

olbrzymim kosztem fizjologicznym.

olbrzymim kosztem fizjologicznym.

Parametry środowiska pracy w Polsce

Parametry środowiska pracy w Polsce

przekraczają dopuszczalne poziomy

przekraczają dopuszczalne poziomy

ekspozycji dla co najmniej 1,5 mln

ekspozycji dla co najmniej 1,5 mln

zatrudnionych. Ze złymi warunkami

zatrudnionych. Ze złymi warunkami

pracy wiążą się określone skutki

pracy wiążą się określone skutki

społeczno-ekonomiczne jak choroby

społeczno-ekonomiczne jak choroby

zawodowe, czy wypadki przy pracy.

zawodowe, czy wypadki przy pracy.

Choroby spowodowane działalnością czynników

Choroby spowodowane działalnością czynników

szkodliwych dla zdrowia, tworzących

szkodliwych dla zdrowia, tworzących

środowisko pracy, uznawane jest W Polsce za

środowisko pracy, uznawane jest W Polsce za

choroby zawodowe

choroby zawodowe

wg załącznika do

wg załącznika do

rozporządzenia Rady Ministrów z dnia

rozporządzenia Rady Ministrów z dnia

18.11.1983 r. (Dz. u. 1983, nr 65, poz. 294).

18.11.1983 r. (Dz. u. 1983, nr 65, poz. 294).

W zależności od kraju istnieją rozbieżności w

W zależności od kraju istnieją rozbieżności w

definicji. Zachorowalność na choroby

definicji. Zachorowalność na choroby

zawodowe wiąże się z:

zawodowe wiąże się z:



specyfiki procesów produkcyjnych

specyfiki procesów produkcyjnych

decydujących o rodzaju i stężeniu

decydujących o rodzaju i stężeniu

względnie natężeniu czynnika

względnie natężeniu czynnika

szkodliwego,

szkodliwego,



okresem i stopniem działania tych

okresem i stopniem działania tych

czynników (inergizm - działanie

czynników (inergizm - działanie

wzmożone wynikające z

wzmożone wynikające z

występowania kilku równocześnie),

występowania kilku równocześnie),



charakteru pracy i sposobu jej

charakteru pracy i sposobu jej

wykonywania,

wykonywania,



indywidualnych predyspozycji

indywidualnych predyspozycji

pracowników.

pracowników.

Wg badań Instytutu Medycyny Pracy w

Wg badań Instytutu Medycyny Pracy w

Łodzi (Starzyński 1996 ) w kolejnych

Łodzi (Starzyński 1996 ) w kolejnych

latach 1985-1995 w Polsce liczba

latach 1985-1995 w Polsce liczba

stwierdzonych przypadków chorób

stwierdzonych przypadków chorób

zawodowych wahała się 8-11 tys., ze

zawodowych wahała się 8-11 tys., ze

stałą tendencją wzrostową.

stałą tendencją wzrostową.



Ilość pracowników na zagrożonych stanowiskach pracy w

Ilość pracowników na zagrożonych stanowiskach pracy w

ujęciu statystycznym wg danych GUS w roku 1990

ujęciu statystycznym wg danych GUS w roku 1990



RODZAJ ZAGROŻEŃ ................. LICZBA PRACOWNIKÓW NA

RODZAJ ZAGROŻEŃ ................. LICZBA PRACOWNIKÓW NA

ZAGROŻONYCH STANOWISKACH

ZAGROŻONYCH STANOWISKACH



pyły zwókniające

pyły zwókniające

..................................

..................................

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

314 189

314 189



substancje szkodliwe ............................

substancje szkodliwe ............................

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

177 588

177 588



inne pyły przemysłowe...........................

inne pyły przemysłowe...........................

IIIIIIIIIIIII

IIIIIIIIIIIII

77 554

77 554



hałas ............................ ........................

hałas ............................ ........................

IIIIIIIIIIII

IIIIIIIIIIII

74 019

74 019



wibracja ................................................

wibracja ................................................

IIIIIIIIII

IIIIIIIIII

68 526

68 526



mikroklimat gorący

mikroklimat gorący

................................

................................

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

440

440

774

774



mikroklimat zimny ..................................

mikroklimat zimny ..................................

IIIIIIIIIIIIIII

IIIIIIIIIIIIIII

103 811

103 811



niedostateczne oświetlenie ......................

niedostateczne oświetlenie ......................

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

177

177

478

478



nadmierny wysiłek ..................................

nadmierny wysiłek ..................................

IIIIIIIIIIIIIIIIIII

IIIIIIIIIIIIIIIIIII

126 096

126 096

Najczęstsze przypadki chorób

Najczęstsze przypadki chorób

zawodowych zanotowano w

zawodowych zanotowano w

następujących rodzajach

następujących rodzajach

działalności społeczno-

działalności społeczno-

gospodarczej: edukacji, ochronie

gospodarczej: edukacji, ochronie

zdrowia i opiece społecznej,

zdrowia i opiece społecznej,

przemyśle, rolnictwie,

przemyśle, rolnictwie,

budownictwie. Wśród

budownictwie. Wśród

pracowników:

pracowników:



przemysłu dominowały uszkodzenia słuchu,

przemysłu dominowały uszkodzenia słuchu,

pylice, choroby skóry, zatrucia, zapalenie

pylice, choroby skóry, zatrucia, zapalenie

oskrzeli, zespół wibracyjny,

oskrzeli, zespół wibracyjny,



rolnictwa, leśnictwa i łowiectwa - zespół

rolnictwa, leśnictwa i łowiectwa - zespół

wibracyjny, choroby oskrzeli i płuc,

wibracyjny, choroby oskrzeli i płuc,



edukacji - przewlekłe choroby narządu

edukacji - przewlekłe choroby narządu

głosu,

głosu,



ochrony zdrowia i opieki społecznej -

ochrony zdrowia i opieki społecznej -

choroby zakaźne i inwazyjne (głównie

choroby zakaźne i inwazyjne (głównie

wirusowe zapalenie wątroby i gruźlica płuc),

wirusowe zapalenie wątroby i gruźlica płuc),



budownictwa - uszkodzenia słuchu, pylice,

budownictwa - uszkodzenia słuchu, pylice,

choroby skóry i pylice płuc.

choroby skóry i pylice płuc.

Poza chorobami zawodowymi mają

Poza chorobami zawodowymi mają

miejsce wypadki przy pracy.

miejsce wypadki przy pracy.

Obecnie na rynku bezpieczeństwa

Obecnie na rynku bezpieczeństwa

pracy pojawiło się nowe pojęcie -

pracy pojawiło się nowe pojęcie -

ryzyko zawodowe

ryzyko zawodowe

. Ryzyko

. Ryzyko

identyfikuje się z

identyfikuje się z

prawdopodobieństwem wystąpienia

prawdopodobieństwem wystąpienia

niepożądanych zdarzeń

niepożądanych zdarzeń

zagrażających zdrowiu i życiu

zagrażających zdrowiu i życiu

człowieka oraz jego otoczenia.

człowieka oraz jego otoczenia.

W środowisku pracy można wyróżnić

W środowisku pracy można wyróżnić

następujące główne źródła ryzyka:

następujące główne źródła ryzyka:



emisja substancji toksycznych,

emisja substancji toksycznych,



emisja czynników fizycznych,

emisja czynników fizycznych,



stan techniczny środków pracy i

stan techniczny środków pracy i

ergonomiczność stanowisk,

ergonomiczność stanowisk,



awarie.

awarie.

Czynniki kształtujące

Czynniki kształtujące

środowisko

środowisko

Ogólnie dzieli się je na:

Ogólnie dzieli się je na:



fizyczne

fizyczne



chemiczne.

chemiczne.

Do czynników fizycznych zalicza się:

Do czynników fizycznych zalicza się:



temperatura, wilgotność, ruch

temperatura, wilgotność, ruch

powietrza i ciśnienie atmosferyczne,

powietrza i ciśnienie atmosferyczne,



zanieczyszczenia pyłowe powietrza,

zanieczyszczenia pyłowe powietrza,



drgania akustyczne i mechaniczne,

drgania akustyczne i mechaniczne,



pola elektromagnetyczne

pola elektromagnetyczne



pola elektrostatyczne,

pola elektrostatyczne,



pola magnetyczne stałe i

pola magnetyczne stałe i

wolnozmienne,

wolnozmienne,



promieniowanie urządzeń laserowych.

promieniowanie urządzeń laserowych.

Do czynników chemicznych zalicza się:

Do czynników chemicznych zalicza się:



aktywne chemicznie

aktywne chemicznie

zanieczyszczenia pyłowe,

zanieczyszczenia pyłowe,



gazowe związki chemiczne.

gazowe związki chemiczne.

Czynniki te mogą mieć działanie:

Czynniki te mogą mieć działanie:



zakłócające,

zakłócające,



denerwujące, uciążliwe,

denerwujące, uciążliwe,



szkodliwe.

szkodliwe.

Promieniowanie

Promieniowanie

elektromagnetyczne (e-

elektromagnetyczne (e-

m)

m)

Źródła promieniowania mogą

Źródła promieniowania mogą

znajdować się w polach otwartych

znajdować się w polach otwartych

lub zamkniętych. Właściwości

lub zamkniętych. Właściwości

promieniowania e-m zmieniają się

promieniowania e-m zmieniają się

wraz z jego częstotliwością. Mogą

wraz z jego częstotliwością. Mogą

być dla zdrowia człowieka neutralne,

być dla zdrowia człowieka neutralne,

korzystne, lub negatywne.

korzystne, lub negatywne.

Promieniowanie szkodliwe może być

Promieniowanie szkodliwe może być

typu jonizującego i nie jonizującego.

typu jonizującego i nie jonizującego.

Promieniowanie

Promieniowanie

elektromagnetyczne wielkiej

elektromagnetyczne wielkiej

częstotliwości (w.cz)

częstotliwości (w.cz)

Szkodliwe promieniowanie nie

Szkodliwe promieniowanie nie

jonizujące występuje w postaci pól

jonizujące występuje w postaci pól

elektromagnetycznych o dużej mocy

elektromagnetycznych o dużej mocy

wytwarzanych przez linie przesyłowe

wytwarzanych przez linie przesyłowe

wysokiego napięcia.

wysokiego napięcia.

Do badania ich pól e-m używa się

Do badania ich pól e-m używa się

mierników:

mierników:



natężenia pola elektrycznego, w V/m,

natężenia pola elektrycznego, w V/m,

w zakresie f = 0,1 - 300 MHz,

w zakresie f = 0,1 - 300 MHz,



gęstości strumienia mocy, w W/m2,

gęstości strumienia mocy, w W/m2,

w zakresie f = 300 - 300 000 MHz.

w zakresie f = 300 - 300 000 MHz.

Na obszarach otaczających źródła pól e-m w.cz.

Na obszarach otaczających źródła pól e-m w.cz.

ustanowiono strefy ochronne stopnia:

ustanowiono strefy ochronne stopnia:



I-go, na terenie której zabronione jest

I-go, na terenie której zabronione jest

przebywanie osób nie zatrudnionych

przebywanie osób nie zatrudnionych

bezpośrednio przy eksploatacji tych urządzeń,

bezpośrednio przy eksploatacji tych urządzeń,



II-go, na terenie której dopuszcza się okresowe

II-go, na terenie której dopuszcza się okresowe

przebywanie niezatrudnionych osób, z

przebywanie niezatrudnionych osób, z

zastrzeżeniem lokalizacji tam budynków

zastrzeżeniem lokalizacji tam budynków

mieszkalnych lub pomieszczeń o wymagającej

mieszkalnych lub pomieszczeń o wymagającej

ochronie (żłobki, przedszkola, szpitale itp.)

ochronie (żłobki, przedszkola, szpitale itp.)

Na terenie strefy I, dla osób narażonych zawodowo

Na terenie strefy I, dla osób narażonych zawodowo

wprowadzono bardziej szczegółowy podział, tzw.

wprowadzono bardziej szczegółowy podział, tzw.

strefę:

strefę:



pośrednią (zwykle do 2 m od aparatu),

pośrednią (zwykle do 2 m od aparatu),



zagrożenia (zwykle do 1,2 m) i

zagrożenia (zwykle do 1,2 m) i



niebezpieczną (zwykle do 20-30 cm i dotyczy

niebezpieczną (zwykle do 20-30 cm i dotyczy

obszarów w pobliżu elektrod i przewodów).

obszarów w pobliżu elektrod i przewodów).

Ich granice wyznaczane są w sposób doświadczalny.

Ich granice wyznaczane są w sposób doświadczalny.

Wg tego podziału do poszczególnych stref

Wg tego podziału do poszczególnych stref

zaliczane są następujące źródła:

zaliczane są następujące źródła:



strefa bezpieczna: nadajniki TV, IV pasmo o

strefa bezpieczna: nadajniki TV, IV pasmo o

mocy 0,01-400 kW, diatermia mikrofalowa,

mocy 0,01-400 kW, diatermia mikrofalowa,



strefa zagrożona: łącza linii radiowych typu

strefa zagrożona: łącza linii radiowych typu

TM-110, KORAB 3 i 4, radiotelefony

TM-110, KORAB 3 i 4, radiotelefony

przewoźne, generatory laboratoryjne z

przewoźne, generatory laboratoryjne z

prototypowymi antena-mi,

prototypowymi antena-mi,



strefa pośrednia: pozostałe łącza linii

strefa pośrednia: pozostałe łącza linii

radiowych, radiotelefony, kuchnie

radiowych, radiotelefony, kuchnie

mikrofalowe, bliki mikrofalowe do

mikrofalowe, bliki mikrofalowe do

spektrometrów EPR przy otwartym

spektrometrów EPR przy otwartym

falowodzie, generatory do linii pomiarowych.

falowodzie, generatory do linii pomiarowych.

Ponadto wprowadzono pojęcie pola:

Ponadto wprowadzono pojęcie pola:



stacjonarnego, wytwarzanego przez

stacjonarnego, wytwarzanego przez

urządzenia z anteną nieruchomą lub

urządzenia z anteną nieruchomą lub

obracającą się z f < 0,02 Hz,

obracającą się z f < 0,02 Hz,



niestacjonarnego, wytwarzanego

niestacjonarnego, wytwarzanego

przez antenę ruchomą, o częstości

przez antenę ruchomą, o częstości

opromienienia f > 0,02 Hz.

opromienienia f > 0,02 Hz.

Wartości graniczne dla

Wartości graniczne dla

poszczególnych stref i źródeł,

poszczególnych stref i źródeł,

zgodnie z obowiązującym

zgodnie z obowiązującym

zarządzeniem RM

zarządzeniem RM

wyznaczane są w zależności

wyznaczane są w zależności

od:

od:



wartości dawki,

wartości dawki,



częstotliwości promieniowania,

częstotliwości promieniowania,



częstotliwości powtarzania impulsów

częstotliwości powtarzania impulsów

modulowanych (ze względu na rezo-nans z

modulowanych (ze względu na rezo-nans z

impulsami nerwowymi człowieka, sterującymi

impulsami nerwowymi człowieka, sterującymi

różnymi czynnościami organizmu),

różnymi czynnościami organizmu),



czasu ekspozycji,

czasu ekspozycji,



odległości źródła promieniowania od

odległości źródła promieniowania od

stanowiska pracy,

stanowiska pracy,



zdolności organizmu lub narządu do

zdolności organizmu lub narządu do

wypromieniowania energii cieplnej,

wypromieniowania energii cieplnej,



stopnia ekranowania instalacji w.cz.

stopnia ekranowania instalacji w.cz.

Różne jest działanie źródeł

Różne jest działanie źródeł

promieniowania na człowieka.

promieniowania na człowieka.

U pracowników narażonych

U pracowników narażonych

na działanie tych pól mogą

na działanie tych pól mogą

wystąpić następujące

wystąpić następujące

schorzenia:

schorzenia:



układu nerwowego: drżenie rąk, zmiany w

układu nerwowego: drżenie rąk, zmiany w

EEG, bóle i zawroty głowy, niestałość

EEG, bóle i zawroty głowy, niestałość

emocjonalna, utrudnienie koncentracji,

emocjonalna, utrudnienie koncentracji,

osłabienie pamięci, ogólne osłabienie,

osłabienie pamięci, ogólne osłabienie,



narządu wzroku: zmętnienie soczewki ocznej,

narządu wzroku: zmętnienie soczewki ocznej,



układu krwionośnego: zwolnienie akcji serca,

układu krwionośnego: zwolnienie akcji serca,

obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zmiany

obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zmiany

morfologiczne,

morfologiczne,



układu pokarmowego: dysfunkcje przewodu

układu pokarmowego: dysfunkcje przewodu

pokarmowego, brak apetytu, niestrawność,

pokarmowego, brak apetytu, niestrawność,



układu oddechowego: nieżyty górnych dróg,

układu oddechowego: nieżyty górnych dróg,



układu hormonalnego.

układu hormonalnego.

Na podstawie obserwacji wyodrębniono

Na podstawie obserwacji wyodrębniono

następujące efekty działania tego

następujące efekty działania tego

promieniowania:

promieniowania:



termiczny, podwyższenie

termiczny, podwyższenie

temperatury i zachodzące pod jej

temperatury i zachodzące pod jej

wpływem zmiany patologiczne,

wpływem zmiany patologiczne,



termiczny-swoisty, wybiorcze

termiczny-swoisty, wybiorcze

nagrzewanie pewnych partii

nagrzewanie pewnych partii

organizmu,

organizmu,



nie termiczny, zmiany zachodzące

nie termiczny, zmiany zachodzące

bez podwyższenia temperatury.

bez podwyższenia temperatury.

Ochrona przed

Ochrona przed

promieniowaniem e-m w.cz.:

promieniowaniem e-m w.cz.:

1.

1.

stały nadzór nad warunkami pracy w

stały nadzór nad warunkami pracy w

przypadku eksploatowania urządzeń

przypadku eksploatowania urządzeń

o mocy wyjściowej przekraczającej

o mocy wyjściowej przekraczającej

50 W,

50 W,

2.

2.

przeprowadzanie okresowej oceny

przeprowadzanie okresowej oceny

szkodliwości,

szkodliwości,

3.

3.

wprowadzenie środków

wprowadzenie środków

organizacyjnych:

organizacyjnych:



zmiana usytuowania stanowisk względem

zmiana usytuowania stanowisk względem

źródeł pól,

źródeł pól,



skrócenie czasu pracy przy źródle, rotacja

skrócenie czasu pracy przy źródle, rotacja

pracowników,

pracowników,



oznakowanie stref ochronnych,

oznakowanie stref ochronnych,



opracowanie instrukcji obsługi

opracowanie instrukcji obsługi

zagrażających urządzeń i nadzór nad ich

zagrażających urządzeń i nadzór nad ich

przestrzeganiem,

przestrzeganiem,



okresowe szkolenia pracowników dot.

okresowe szkolenia pracowników dot.

zagadnień bezpiecznego wykonywania

zagadnień bezpiecznego wykonywania

pracy.

pracy.



lekarskie badania kontrolne,

lekarskie badania kontrolne,

4.

4.

przestrzeganie zasad przebywania

przestrzeganie zasad przebywania

pracowników w poszczególnych strefach

pracowników w poszczególnych strefach

działania promieniowania:

działania promieniowania:



w ochronnej mogą przebywać jedynie

w ochronnej mogą przebywać jedynie

pracownicy z odpowiednimi

pracownicy z odpowiednimi

predyspozycjami zdrowotnymi,

predyspozycjami zdrowotnymi,



w pośredniej - w czasie 1 całej zmiany

w pośredniej - w czasie 1 całej zmiany

roboczej,

roboczej,



w zagrożenia - ulega redukcji czas

w zagrożenia - ulega redukcji czas

przebywania w zależności od wielkości

przebywania w zależności od wielkości

dawki,

dawki,



w niebezpiecznej - przebywanie zabronione.

w niebezpiecznej - przebywanie zabronione.

5.

5.

zastosowanie środków technicznych:

zastosowanie środków technicznych:



poprawa ekranowania źródeł,

poprawa ekranowania źródeł,



wprowadzenie urządzeń zdalnego

wprowadzenie urządzeń zdalnego

sterowania i automatyzacji produkcji,

sterowania i automatyzacji produkcji,



stosowanie ekranujących osłon wokół

stosowanie ekranujących osłon wokół

źródeł i ciągłej kontroli ich

źródeł i ciągłej kontroli ich

funkcjonowania.

funkcjonowania.

Promieniowanie

Promieniowanie

podczerwone (I.R.)

podczerwone (I.R.)



Jest to promieniowanie elektromagnetyczne
(e-m) o zakresie długości fali od 780 nm do
1 mm. Ze względu na specyfikę
oddziaływania na człowieka można w nim
wyróżnić 3 strefy podczerwieni:



najbliższa (NIR) o l = 780 - 1400 nm,



bliska (MIR) o l = 1400 - 2000 nm,



daleka (FIR) o l = 2000 - 1000000 nm.

Główną część promieniowania

Główną część promieniowania

podczerwonego stanowi promieniowanie

podczerwonego stanowi promieniowanie

temperaturowe (cieplne). Zdolność

temperaturowe (cieplne). Zdolność

promieniowania temperaturowego mają

promieniowania temperaturowego mają

wszystkie ciała, których temperatura

wszystkie ciała, których temperatura

jest większa od zera bezwzględnego.

jest większa od zera bezwzględnego.

Intensywność I.R. zależy od temperatury

Intensywność I.R. zależy od temperatury

źródła i jego wielkości powierzchni.

źródła i jego wielkości powierzchni.

Wprowadzono pewne nazewnictwo dla tego

Wprowadzono pewne nazewnictwo dla tego

typu promieniowania, które ze względu na

typu promieniowania, które ze względu na

sposób:

sposób:



emisji określa się jako:

emisji określa się jako:



ogólne (na skutek różnicy temperatur,

ogólne (na skutek różnicy temperatur,

właściwość tę mają wszystkie ciała),

właściwość tę mają wszystkie ciała),



kierunkowe ( zwłaszcza źródła otwarte ).

kierunkowe ( zwłaszcza źródła otwarte ).



oddziaływania na człowieka:

oddziaływania na człowieka:



bezpośrednio działające, szczególnie na

bezpośrednio działające, szczególnie na

nieosłonięte części ciała (źródła otwarte),

nieosłonięte części ciała (źródła otwarte),



pośrednie, wpływające głównie na

pośrednie, wpływające głównie na

podwyższenie temperatury powietrza

podwyższenie temperatury powietrza

(promieniujące powierzchnie).

(promieniujące powierzchnie).

W zależności od rodzaju występujących

źródeł stosowane są różne metody i
techniki pomiarowe. Detekcja
promieniowania I.R. opiera się głównie na
ich oddziaływaniu cieplnym i na zjawisku
fotoelektrycznym. Do wykrywania
promieniowania :



bezpośredniego służą aktynometry,



pośredniego - radiometry, fotokomórki.

Pomiary należy przeprowadzać wg aktualnie

obowiązujących norm. W chwili obecnej są to normy:



PN-77/T-05685 - Ochrona przed promieniowaniem

optycznym. Promieniowanie podczerwone. Nazwy,

określenia, jednostki.



PN-77/T-05686 - Ochrona przed promieniowaniem

podczerwonym. Mierniki pro-mieniowania. Ogólne

wymagania i badania.



PN-77/T-05687 - Ochrona przed promieniowaniem

podczerwonym. Metody pomiaru promieniowania na

stanowisku pracy.

Występujące powszechnie (I.R.), będące

Występujące powszechnie (I.R.), będące

elementem składowym mikroklimatu

elementem składowym mikroklimatu

wpływa na obciążenie termiczne

wpływa na obciążenie termiczne

człowieka. Dla określenia wielkości

człowieka. Dla określenia wielkości

promieniowania (I.R.) działającego na

promieniowania (I.R.) działającego na

dane ciało wprowadzono pojęcie

dane ciało wprowadzono pojęcie

natężenia promieniowania. Definicja

natężenia promieniowania. Definicja

natężenia napromieniowania

natężenia napromieniowania

podczerwienią odniesiona jest do

podczerwienią odniesiona jest do

warunków optymalnych. Im dawka jest

warunków optymalnych. Im dawka jest

wyższa, tym czas przebywania w strefie

wyższa, tym czas przebywania w strefie

napromieniowania powinien być krótszy

napromieniowania powinien być krótszy

Podstawowe zabezpieczenia przed

Podstawowe zabezpieczenia przed

promieniowaniem podczerwonym:

promieniowaniem podczerwonym:



środki techniczne ochrony zbiorowej

środki techniczne ochrony zbiorowej

w postaci dodatkowej izolacji cieplnej

w postaci dodatkowej izolacji cieplnej

(ochrony: wodne, metalowe, kabiny,

(ochrony: wodne, metalowe, kabiny,

natryski powietrza, klimatyzacja),

natryski powietrza, klimatyzacja),



sprzęt ochrony indywidualnej (skórę

sprzęt ochrony indywidualnej (skórę

chroni zwłaszcza przed udarem

chroni zwłaszcza przed udarem

cieplnym, a oczy przed zbyt dużą

cieplnym, a oczy przed zbyt dużą

dawką promieniowania I.R. i VIS).

dawką promieniowania I.R. i VIS).

Skutki działania I.R. na człowieka zależą od:



długości fali l (najdłuższe wnikają do

kilkudziesięciu m, a najkrótsze do kilku

cm),



wielkości dawki,



rodzaju eksponowanej tkanki,



skuteczności chłodzenia,



czasu ekspozycji.

Podstawowe zabezpieczenia przed szkodliwym

Podstawowe zabezpieczenia przed szkodliwym

działaniem tego promieniowania:

działaniem tego promieniowania:



ustalenie najwyższych dopuszczalnych

ustalenie najwyższych dopuszczalnych

natężeń (NDN) w celu zapewnienia

natężeń (NDN) w celu zapewnienia

warunków, które nie pozwalałyby dopuścić

warunków, które nie pozwalałyby dopuścić

do odczuwania parzenia skóry i

do odczuwania parzenia skóry i

powstawania zaćmy soczewki, lub

powstawania zaćmy soczewki, lub

uszkodzenia filmu łzowego,

uszkodzenia filmu łzowego,



regulacja czasem ekspozycji,

regulacja czasem ekspozycji,



stosowanie technicznych środków ochrony

stosowanie technicznych środków ochrony

zbiorowej w postaci dodatkowej izolacji

zbiorowej w postaci dodatkowej izolacji

cieplnej (ochrony: wodne, metalowe,

cieplnej (ochrony: wodne, metalowe,

powietrzne, w postaci: kabin, natrysków,

powietrzne, w postaci: kabin, natrysków,

płaszczy itp.),

płaszczy itp.),



stosowanie sprzętu ochrony osobistej na

stosowanie sprzętu ochrony osobistej na

skórę i oczy.

skórę i oczy.

Promieniowanie

Promieniowanie

nadfioletowe (UV)

nadfioletowe (UV)

Na stanowiskach pracy występuje

Na stanowiskach pracy występuje

promieniowanie UV w zakresie 200-380

promieniowanie UV w zakresie 200-380

nm. Do źródeł promieniowania zalicza się

nm. Do źródeł promieniowania zalicza się

procesy spawalnicze, wyładowania

procesy spawalnicze, wyładowania

elektryczne. Ze względu na różnicę

elektryczne. Ze względu na różnicę

jakościowe oddziaływania tego

jakościowe oddziaływania tego

promieniowania na organizm człowieka

promieniowania na organizm człowieka

podzielono go na 3 podzakresy:

podzielono go na 3 podzakresy:



UV-A o długości fali l = 315-380 nm,

UV-A o długości fali l = 315-380 nm,



UV-B o l = 280-315 nm (j.t. tzw. zakres

UV-B o l = 280-315 nm (j.t. tzw. zakres

erytemalny powodujący rumień),

erytemalny powodujący rumień),



UV-C o l = 200-280 nm (tzw. podzakres

UV-C o l = 200-280 nm (tzw. podzakres

bakteriobójczy i koniunktywalny

bakteriobójczy i koniunktywalny

powodujący zapalenie spojówek).

powodujący zapalenie spojówek).

Oddziaływanie tego

Oddziaływanie tego

promieniowania ma charakter

promieniowania ma charakter

fotochemiczny o skutkach

fotochemiczny o skutkach

korzystnych i niekorzystnych.

korzystnych i niekorzystnych.

Korzystne działanie nadfioletu

Korzystne działanie nadfioletu

przejawia się w możliwościach

przejawia się w możliwościach

wyzwalania w skórze witaminy D.

wyzwalania w skórze witaminy D.

Pod działaniem fotonów o dużej energii

Pod działaniem fotonów o dużej energii

w otaczającym powietrzu zachodzą

w otaczającym powietrzu zachodzą

reakcje fotochemiczne, w wyniku

reakcje fotochemiczne, w wyniku

których powstają tlenki azotu i ozon.

których powstają tlenki azotu i ozon.

Wdychanie ich jest szkodliwe.

Wdychanie ich jest szkodliwe.

Intensywność oddziaływania jest tym

Intensywność oddziaływania jest tym

większa im mniejsza jest długość fali

większa im mniejsza jest długość fali

promieniowania. Jest więc ono

promieniowania. Jest więc ono

groźniejsze od promieniowania

groźniejsze od promieniowania

widzialnego. Wywołuje zmiany

widzialnego. Wywołuje zmiany

zapalne w skórze i gałce ocznej.

zapalne w skórze i gałce ocznej.

Efekt działania poszczególnych

Efekt działania poszczególnych

podzakresów jest następujący:

podzakresów jest następujący:

1.

1.

VU-A:

VU-A:



nie wywołuje jeszcze stanu zapalnego

nie wywołuje jeszcze stanu zapalnego

oka, ale występuje już efekt fluorescencji

oka, ale występuje już efekt fluorescencji

przejrzystych ośrodków gałki w postaci

przejrzystych ośrodków gałki w postaci

mglistej poświaty, przysłaniającej i

mglistej poświaty, przysłaniającej i

pogarszającej widoczność otoczenia,

pogarszającej widoczność otoczenia,



wywołuje w skórze swoisty rodzaj

wywołuje w skórze swoisty rodzaj

pigmentacji o odcieniu szarym (nie jest to

pigmentacji o odcieniu szarym (nie jest to

uznawane za efekt szkodliwy),

uznawane za efekt szkodliwy),

2.

2.

UV-B:

UV-B:



oddziaływuje na spojówkę i rogówkę

oddziaływuje na spojówkę i rogówkę

oka wywołując stany zapalne o

oka wywołując stany zapalne o

głębszym efekcie,

głębszym efekcie,



w skórze również wywołuje stan

w skórze również wywołuje stan

zapalny zwany rumieniem (pod jego

zapalny zwany rumieniem (pod jego

działaniem wytwarza się w skórze

działaniem wytwarza się w skórze

witamina D, przy czym stopień

witamina D, przy czym stopień

działania erytemalnego jest

działania erytemalnego jest

zróżnicowany w zależności od l,

zróżnicowany w zależności od l,

najsilniejszy jest przy l = 297 nm.

najsilniejszy jest przy l = 297 nm.

3.

3.

UV-C:

UV-C:



podobnie jak UV-B oddziaływuje ono

podobnie jak UV-B oddziaływuje ono

na spojówkę i rogówkę oka, ale jego

na spojówkę i rogówkę oka, ale jego

efekt jest najsilniejszy, uwidacznia

efekt jest najsilniejszy, uwidacznia

się to w postaci stanów zapalnych

się to w postaci stanów zapalnych

(zaczyna się od uczucia tzw.

(zaczyna się od uczucia tzw.

"piasku", a potem występują obrzęki

"piasku", a potem występują obrzęki

i ropienia),

i ropienia),



działa bakteriobójczo, ale na inny

działa bakteriobójczo, ale na inny

rodzaj bakterii niż UV-B,

rodzaj bakterii niż UV-B,



oddziaływuje na skórę (jw.).

oddziaływuje na skórę (jw.).

Obowiązujące polskiej normie:

Obowiązujące polskiej normie:



PN-79/T-06588

PN-79/T-06588

. - Ochrona przed promieniowaniem

. - Ochrona przed promieniowaniem

optycznym. Promieniowanie nadfioletowe. Nazwy,

optycznym. Promieniowanie nadfioletowe. Nazwy,

określenia, jednostki.

określenia, jednostki.



PN-79/T-06589.

PN-79/T-06589.

- Ochrona przed promieniowaniem

- Ochrona przed promieniowaniem

optycznym. Metody pomiaru promieniowania

optycznym. Metody pomiaru promieniowania

nadfioletowego na stanowisku pracy.

nadfioletowego na stanowisku pracy.



PN-79/T-06590.

PN-79/T-06590.

- Ochrona przed promieniowaniem

- Ochrona przed promieniowaniem

optycznym. Mierniki promieniowania

optycznym. Mierniki promieniowania

nadfioletowego. Ogólne wymagania i badania.

nadfioletowego. Ogólne wymagania i badania.

Najgroźniejszym źródłem promieniowania UV

Najgroźniejszym źródłem promieniowania UV

jest proces spawalniczy. Zabezpieczenie

jest proces spawalniczy. Zabezpieczenie

przed szkodliwym działaniem tego

przed szkodliwym działaniem tego

promieniowania mogą być:

promieniowania mogą być:



techniczne środki ochrony, pochłaniające

techniczne środki ochrony, pochłaniające

promienie UV, takie jak: stałe lub przenośne

promienie UV, takie jak: stałe lub przenośne

ścianki i parawany pokryte farbą

ścianki i parawany pokryte farbą

pochłaniającą o barwie ciemnej (biel

pochłaniającą o barwie ciemnej (biel

cynkowa lub tytanowa).

cynkowa lub tytanowa).



Środki ochrony osobistej: tarcze lub przyłbice

Środki ochrony osobistej: tarcze lub przyłbice

spawalnicze ze specjalnymi filtrami

spawalnicze ze specjalnymi filtrami

osłaniającymi całą twarz, uszy i szyję,

osłaniającymi całą twarz, uszy i szyję,

rękawice spawalnicze, fartuchy, okulary.

rękawice spawalnicze, fartuchy, okulary.