MDYCYNA JAKO

WŁADZA

Prof. dr hab. n. hum. Mieczysław Gałuszka
Zakład Socjologii

Hipoteza:
Medycyna posiada władzę nad życiem i

śmiercią człowieka

Składowe władzy medycyny:
* władza przynależy systemowi

organizacyjnemu opieki zdrowotnej:
politycy, menadżerowie zdrowia, prawnicy,

* władza przynależy korporacji zawodowej

medyków: nauka, praktyka zawodowa,

* władza przynależy indywidualnym lekarzom

wchodzącym w relacje z pacjentem.

Rozumienie władzy:

* struktura – organizacja, instytucje, państwo,
system,

* kontrola – władza, wpływ, autorytet,
legitymizacja, powiązanie,

* jakość życia – równość, wolność, porządek, postęp

DEFINICJE WŁADZY:

* behawioralne- istota władzy polega na szczególnym
skorelowaniu zachowań co najmniej dwóch aktorów
indywidualnych lub zbiorowych,

* teleologiczne- władza widziana jest jako możliwość osiągania
zamierzonych celów lub realizacji interesów w ramach określonego
systemu,

* instrumentalne- za władzę uznaje się możliwość efektywnego
stosowania środków przymusu, kar i nagród,

*strukturalne - podstawowa zasada władzy zawiera się w
podziale na rządzonych i rządzących, kierujących i kierowanych,

* utożsamiające władzę z wpływem – możliwość skłonienia
jednych, by działali, myśleli i czuli tak, jak oczekują tego drudzy,

* zdolność decydowania w sytuacjach konfliktowych –
zinstytucjonalizowany tryb podejmowania decyzji określających
sposób podziału dóbr będących przedmiotem konfliktu.

Legitymizacja władzy = umocowanie władzy:
Max Weber

* legalna: uprawomocniona w przepisach
prawa- urzędnik, policjant, lekarz, rektor,

procedury: nominacja, wybory, powołanie,

zatrudnienie, kontrakt

* tradycyjna: uzasadniona świętością
tradycji, odwieczne, powszechnie przyjmowanie,
usankcjonowanie trwałością- ojciec w rodzinie
patriarchalnej, starszyzna plemienna,
dynastyczny monarcha,

* charyzmatyczna: walory jednostki,
przywództwo, rezonans społeczny

Peter Blau- władza rodzi się zawsze z
nierównorzędnych, niezrównoważonych, pozbawionych
wzajemności, asymetrycznych relacji międzyludzkich

Podajemy się władzy partnera gdy:

* nie możemy zapłacić lub zrewanżować się za otrzymywane
od partnera dobra czy usługi,

* nie potrafimy znaleźć alternatywnego źródła tych
potrzebnych nam dóbr czy usług ( monopol),

*nie możemy się obejść bez tych dóbr czy usług,

* nie mamy możliwości wymuszenia tych dóbr czy usług siłą,
zdobycia ich przemocą

Ossowski - władza jest możliwością podejmowania i
realizowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których
decyzja w taki czy inny sposób dotyczy

Jan ma władzę nad Piotrem zawsze i tylko wtedy, gdy
zgodnie z normami obowiązującymi w społeczeństwie,
do którego należą Jan i Piotr, Jan ma prawo rozkazywać
Piotrowi, a Piotr winien jest posłuch rozkazom Jana

* co najmniej dwóch partnerów stosunku władczego (osoby,
grupy),

* rozkaz sprawującego władzę, wyrażenie woli w stosunku do
tego, nad kim władzę sprawuje (sankcje),

* posłuch tego, nad kim władza jest sprawowana ( wykonać
rozkazy),

* normy społeczne, które określają, że rozkazodawca ma
prawo wydawać rozkaz (winien posłuszeństwo rozkazom
sprawującego władzę)

FORMY WŁADZY I WPŁYWU

Aspekt Interakcje Stosunki

działań społeczne
Aspekt
postaw

Akceptacja

Wpływ Władza

autorytet osobisty Legitymizowana
Autorytet urzędu

Brak Przemoc Przymus
Akceptacji

Autorytet = władza legitymizowana, akceptowana przez innych: autorytet
formalny, moralny, merytoryczny

Przemoc = władza oparta na „nagiej sile”, przewadze fizycznej, bez akcji
drugiej strony

Przymus = uprawnienie do wyegzekwowania swoich decyzji, żądań czy poleceń
związane z pozycją społeczną wyposażoną w prerogatywy władcze-sankcje,
strach

Wpływ = władza oparta na argumentach, perswazji, autorytecie osobistym,
uznanych przez drugą stronę

ORGANIZACJA OPIEKI MEDYCZNEJ JAKO

WŁADZA

Tradycyjny model zobowiązania lekarza do działanie w

najlepiej pojętym interesie swojego pacjenta

Reforma służby zdrowia wprowadza system koordynowanej

opieki zdrowotnej: pomiędzy lekarza a chorego wdarły
się: „limity przyjęć”, „opłaty za usługi”, „analizy
kosztu i zysku lub efektywność”

Czy utrzymywanie zdrowia pacjenta i ratowanie jego

życia przestało by celem głównym celem instytucji
medycznych, natomiast takim celem stało się
przetrwanie instytucji?

PROBLEMY:

*makroalokacja ograniczonych środków
medycznych,

* przerzucenie odpowiedzialności za braki
środków medycznych na niższy szczebel
decyzyjny- mikroalokacja,

* tworzenie się obszaru tzw. „dzikiej
mikroalokacji”,

* śmierć pacjenta wynikająca z błędów w
dystrybucji zasobów medycznych

WŁADZA KLINIKI NAD CHOROBĄ I

ŚMIERCIĄ

Kluczowe zagadnienie funkcjonowania
nowoczesnej kliniki:

* podział kompetencji pomiędzy
wyspecjalizowanymi lekarzami,

* nasycenie wysoko specjalistyczną aparaturą
medyczną,

* racjonalne strategie decyzyjne i skuteczny
przepływ informacji

Kluczowe problemy kliniki w Polsce:

* brak środków finansowych na wykonanie
standardowych i zakontraktowanych usług
medycznych,

* brak rezerwy finasowej na realizację usług
niezakontraktowanych wynikających z tzw.
przypadków „loterii życia”,

* zadłużenie szpitali i niewypłacalność wobec
różnych podmiotów,

* niecheć personelu medycznego do
restrukturyzacji i komercjalizacji szpitali.

Obszar władzy kliniki:

* sprawowanie kontroli nad środkami medycznymi,
ich dystrybucja i alokacja,

* dostęp do informacji: wiedza medyczna, badania
naukowe, skuteczność terapii, kompetencje,

* instytucjonalno-formalne uprawnienia: ustawy,
prawo medyczne, kodeksy etyczne, konwencje,

* radzenie sobie w sytuacjach niepwenych:
prawdopodobieństwo skuteczności terapii oraz
subiektywnie oczekiwana użyteczność

Dominująca pozycja kliniki i lekarza wobec
pacjenta:

* zasada swobody klinicznej ( clinical freedom)
= profesjonalizm zawodowy upoważnia do
podejmowania automatycznych decyzji zgodnie z
wiedzą i oceną sytuacji zdrowotnej oraz
możliwościami kliniki, bez szczegółowych
konsultacji z chorymi,

* zasada paternalizmu klinicznego =
ograniczenie autonomii jednostki, wymuszona
uległość wobec władzy

Zasada swobody klinicznej ( clinical freedom) =
profesjonalizm zawodowy upoważnia do podejmowania
autonomicznych decyzji zgodnie z wiedzą i oceną sytuacji
zdrowotnej oraz możliwościami kliniki, bez szczególnej
konsultacji z chorymi.

Zasada zgody po poinformowaniu ( informed
consent)

* zgoda formularzowa ( blankietowa) =
nieograniczone pełnomocnictwo,

* zgoda po poinformowaniu = pacjent wyraża zgodę na
procedury medyczne po poinformowaniu przez lekarza.
Nie ma gwarancji czy pacjent wie na co się zgodził – różne
przyczyny,

* zgoda świadoma = pełna dobrowolność i świadomy
udział w procedurach medycznych, pełna autonomia
pacjenta.

Medykalizacja życia codziennego jako
władza wiedzy

Termin medykalizacja został spopularyzowany przez:
* I. Illich – Medical nemesis, propoagował ideę, że

społeczeństwo staje się coraz bardziej zmedykalizowane, a
lekarze wyrastają na nowy stan kapłański.

* M. Foucault – Narodziny kliniki

Medykalizacja to proces, w którym coraz więcej dziedzin życia

podporządkowanych jest medycynie ( np. narodziny, śmierć)

Medykalizacja to złożony proces ingerowania medycyny w te

obszary życia społecznego, które z medycyną nie są
związane, oraz traktowania naturalnych zdarzeń w pisanych
w życiu człowieka jako problemów medycznych,
wymagających medycznej diagnozy.

Imperializm medyczny to ekspansjonizm
medycyny; profesjonalne dążenie, zarówno
materialne jak i intelektualnie umotywowane, aby
przejąć coraz więcej obszarów z życia codziennego
jednostki. Konsekwencją jego rozprzestrzeniania
się jest wzrost władzy lekarzy i instytucji
medycznych.

Medykalizację można rozumieć jako kolonizowanie
przez dyskurs medycyny innych dyskursów, np.
mediów, biznesu, edukacji.

Dyskurs medycyny też jest kolonizowany przez inne
dyskursy, np. wojny, marketingowy.

Dyskurs jako: a/ zdarzenie komunikacyjne, b/
tekst,
c/ wypowiedź, d/ działanie społeczne uczestników.

MEDYCYNA JAKO WŁADZA WIEDZY - Michel
Foucault

Medycyna to wiedza- władza, która dotyczy jednocześnie
ciała i populacji, organizmu i procesów biologicznych i
która zatem będzie miała skutki dyscyplinarne i
regularyzacyjne.

Trzeba bronić społeczeństwa

Teza Foucaulta:
* Władza polityczna poprzez biowładzę sprawuje, „władzę
śmierci” bowiem w jej gestii leży utrzymanie życia i jego
przedłużanie ,ale także domaganie się śmierci, pozwolenie na
uśmiercanie, rozkazywanie zabijania.
* Biowładza interweniuje w naturalny proces umierania
przede wszystkim aby przedłużyć życie, ponieważ koniec
życia cielesnego jest równoznaczny z końcem władzy.
*Jednostka separuje się od władzy poprzez uczynienie śmierci
sprawą czysto prywatną.
* Śmierć jest poza zasięgiem władzy toteż skupia się ona na
umieraniu.

Przykłady medykalizacji według Foucaulta:

* straszenie w ramach tzw. medycyny epidemii
( policja, ewidencja, kontrola),
* rozwój statystycznej kontroli zdrowia, narodzin,
śmierci,
* objęcie opieką ludzi zdrowych i przygotowanie ich
do bycia permanentnym pacjentem,
* klasyfikacja kliniczna, zbieranie danych i
kodyfikowanie zgodnie z obowiązującymi teoriami,
* poddanie kontroli seksualności człowieka,
* szacowanie kondycji zdrowotnej pensjonariuszy
opieki społecznej,
* medyczna kontrola procesu starzenia się ludzi,
* oddanie pełniej kontroli nad procesem umierania
instytucjom medycznym.

Rozwinięcie pojęcia medykalizacja – ( B. S.
Turner, The body and Society: Explorations in Social
Theory – 1996; T. Szasz- The Medicalization of
Everyday Life – 2007.

* Współczesne rozumienie choroby należy
rozpatrywać w kontekście postępującej sekularyzacji
społeczeństwa, gdzie medycyna zastąpiła religię w
roli strażnika moralności.
* W społeczeństwach przednowoczesnych zdrowie i
moralność były powiązane. Choroba była
jednocześnie zjawiskiem religijnym, moralnym,
medycznym, prawnym.
* Specjalizacja na:

religię- grzech- kościół

prawo – przestępstwo – więzienia
medycyna – choroba – szpitale
* Religijne i moralne normy przekształciły się w zalecenia
lekarskie ( naukowość, neutralność). Medycyna wkroczyła
na terytorium zarezerwowane dla religii i prawa, określając
co jest, a co nie jest normalne.

* Medykalizacja to kontrola; opatrzenie jakiegoś zjawiska
etykietą choroby daje wrażenie panowania nad nim,
jednocześnie jest narzędziem panowania nad innymi.

* Pod pretekstem dbania o zdrowie obywateli instytucje
społeczne próbują zdobyć kontrolę nad nimi i nad ich ciałami,
przekształcić je w produktywne narzędzia.

* Trzy sposoby kontroli:
- zwodzenie: dezinformacja, propaganda,
- uwodzenie: nagrody o charakterze ekonomicznym,
- wymuszanie: utrzymywanie monopolu i legitymacji.

* Celem zdrowia publicznego nie jest utrzymanie w zdrowiu
jednostki, ale utrzymanie w zdrowiu społeczeństwa poprzez
powstrzymanie jednostek od działań, które mogą zagrażać
innym ( Szasz)

* Wynikiem medykalizacji jest odebranie jednostce jednego z
podstawowych praw do bycia chorym i odrzucenia leczenia.

BIOWŁADZA W SPOŁECZEŃSTWIE

PONOWOCZESNYM

Biomedycyna + media = projekt „nowego

człowieka”

* rośnie ranga instytucji medycznych i biowładzy,
* strach przed śmiercią daje kulturowe
uzasadnienia do walki z cierpieniem, starością,
* biomedycyna obiecuje człowiekowi
nieśmiertelność, ewentualnie przedłużenie życia,
np. transplantacja, handel narządami,
* ciało ludzkie podlega permanentnemu
modelowaniu i przekształcaniu, np. operacje
plastyczne.

* włączanie do organizmu biologicznego części
sztucznych; rozruszniki pracy serca, implanty
kręgów, staplery, silikonowe piersi,
* pełna komercjalizacja ludzkiego organizmu, np.
sprzedaż spermy,
* kontrola systemu nerwowego, a szczególnie
mózgu człowieka,
*pełna kontrola procesu umierania:
instrumentalizacja śmierci.

***

Uwodzeniu biowładzy ulegają społeczeństwa
bogate.